ALTERNATYWNA TECHNOLOGIA ROZMNA ANIA DERENIA JADALNEGO (CORNUS MAS L.) Alternative technology of propagation cornelian cherry (Cornus mas L.

Transkrypt

1 Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 11: 51 56, 2002 ALTERNATYWNA TECHNOLOGIA ROZMNA ANIA DERENIA JADALNEGO (CORNUS MAS L.) Alternative technology of propagation cornelian cherry (Cornus mas L.) Stanis awa KORSZUN, Marcin KOLASI SKI Zak ad Dendrologii i Szkó karstwa, Katedra Nasiennictwa i Szkó karstwa Ogrodniczego, Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego, Poznaƒ Baranowo, ul. Szamotulska 28, Przeêmierowo STRESZCZENIE Sadzonki pó zdrewnia e derenia jadalnego ukorzeniano wtunelu foliowym umieszczonym wnieogrzewanej szklarni. W tunelu zamontowane by o automatyczne zamg awianie. Z ponad pi çdziesi cioletniego krzewu matecznego pobierano sadzonki podwierzcho kowe, dwuw z owe, d ugoêci cm. Stosowano nacinanie i nie nacinanie sadzonek wzd u p du na d ugoêci 2 cm od ich podstawy. Sadzonki traktowano 1 lub 2% Rhizoponem AA. Do ukorzeniania u yto dwa pod o a ró niàce si sk adem komponentów i odczynem. Kombinacj kontrolnà stanowi y sadzonki nacinane i nie nacinane bez zastosowania stymulatorów wzrostu. Sadzonki bez zastosowania stymulatora wzrostu nie wytwarza y korzeni przybyszowych. Na procent i wzrost korzeni przybyszowych istotnie wp ywa o pod o e i st enie auksyny IBA. Najlepsze wyniki (78 100%) uzyskano umieszczajàc je wmieszaninie torfu wysokiego i perlitu o ph wh 2 O 5,0. Rhizopon AA 2% korzystnie wp ywa na liczb korzeni przybyszowych na sadzonkach. WST P Dereƒ jadalny (Cornus mas L.) jest krzewem lub niskopiennym drzewem o ozdobnych ó tych, drobnych kwiatach. Kwitnie w marcu przed rozwojem liêci (Seneta i Dolatowski 2000). Jest równie krzewem owocowym. W Êrodkowej Europie znane sà odmiany np. Jolico o du ych, aromatycznych owocach. W Polsce dereƒ jadalny uprawiany jest ju od 1596 roku i mo na spotkaç ró ne jego biotypy. Ró nià si one od gatunku przede wszystkim barwà, wielkoêcià, smakiem i okresem dojrzewania owoców. Sà równie takie klony, które owocujà przemiennie, a owoce ich po dojrzeniu nie opadajà. Z owoców mo na robiç ró ne przetwory: konfitury, d emy, soki, wina i nalewki (Kovaleva 1950). Oprócz funkcji u ytkowych dereƒ jadalny stanowi dekoracj ogrodów w formie krzewów i formowanych ywop otów. RoÊnie on na ka dej glebie, ale preferuje gleby wilgotne i wapienne (Seneta 1994). Jest tak e tolerancyjny na odczyn pod o a, mo e byç uprawiany od gleby kwaênej do zasadowej. Lepiej owocuje na stanowiskach dobrze nas onecznionych. Jest odporny na ujemne temperatury zimowe (od 25 do 30 C) i choroby grzybowe. W Polsce dereƒ jadalny najcz Êciej rozmna- any jest z nasion. RoÊliny uzyskane tym sposobem bardzo cz sto nie powtarzajà cech rodzicielskich, a zw aszcza wielkoêci owoców. Krzewy wchodzà w okres owocowania dopiero po 20 latach (Tylkowski 1991). Bounous i in. (1992) zalecajà pobieranie sadzonek wpierwszych dziesi ciu dniach czerwca. Dotyczy to warunków panujàcych we W oszech. Kalyoncu i Ecevit (1995) ukorzeniali sadzonki derenia wperlicie i traktowali je IBA wst eniu 4000 ppm. Podajà oni, e koniecznym warunkiem do prawid owego przebiegu rizogenezy by o utrzymanie wilgotnoêci powietrza na poziomie %. W takich warunkach sadzonki pó zdrewnia e ukorzenia y si w80 90%. W naszym kraju celowe by o sprawdzenie czy b dzie mo na rozmna aç dereƒ jadalny za pomocà sadzonek pó zdrewnia ych. Dlatego te 51

2 Stanis awa Korszun, Marcin Kolasiƒski testowano wp yw dwóch pod o y o innym sk adzie komponentów oraz ró ne sposoby ich traktowania na skutecznoêç ukorzeniania i wzrost korzeni przybyszowych. MATERIA I METODY DoÊwiadczenia z rozmna aniem derenia jadalnego za pomocà sadzonek pó zdrewnia ych wykonano wlatach wtunelu foliowym o wymiarach 10,0x3,0x1,5 m umieszczonym wnieogrzewanej szklarni. W tunelu tym zamontowano automatyczne zamg awianie na wysokoêci 60 cm nad sadzonkami. Sadzonki podwierzcho kowe, dwuw z owe o d ugoêci cm pobierano 19 czerwca 2000 roku. Krzewem matecznym by a ponad 50-letnia ro- Êlina rosnàca na terenie Akademii Rolniczej wpoznaniu. Do ukorzenienia u yto dwóch rodzajów pod o y: mieszaniny sk adajàcej si z torfu i perlitu wstosunku obj toêciowym 1:1 o ph wh 2 O 5,0 i zasoleniu 0,27 g KCl na 1 dm 3 ; mieszaniny torfu wysokiego i piasku gruboziarnistego wstosunku obj toêciowym 1:1 o ph wh 2 O 6,0 i zasoleniu 0,34 g KCl na 1 dm 3. Pod o a umieszczono wskrzynkach o wymiarach 40x30x10 cm. W skrzynce znajdowa o si 8 dm 3 mieszaniny. W ka dym pod- o u ukorzeniano 300 sadzonek nacinanych wzd u p du na d ugoêci 2 cm od ich podstawy i 300 nie nacinanych. Trzecim czynnikiem w doêwiadczeniu by o traktowanie sadzonek auksynami w dwóch st eniach. Zastosowano preparat produkcji holenderskiej Rhizopon AA 1% oraz Rhizopon AA 2%, gdzie substancjà czynnà by o IBA. Kontrol stanowi y sadzonki nie traktowane wy ej wymienionymi stymulatorami. Wszystkie sadzonki derenia jadalnego umieszczono wpod o u na g bokoêci 3 cm w rozstawie 5 x 4 cm, po czym w àczono automatyczne zamg awianie. Schemat za o enia doêwiadczenia zestawiono w tabeli 1. DoÊwiadczenie za o ono w uk adzie ca kowicie losowym. Sk ada o si ono z 12 kombinacji. Ka da kombinacja mia a 5 powtórzeƒ po 10 sadzonek. Ogó em ukorzeniano 600 sadzonek. Ukorzenienie oceniano wtrzeciej dekadzie marca 2001 roku, bioràc pod uwag procent ukorzenionych sadzonek, liczb i d ugoêç korzeni. Uzyskane wyniki dotyczàce liczby i d ugoêci korzeni opracowano statystycznie wykonujàc trójczynnikowà analiz wariancji. Poziom istotnoêci ustalono na 5%, a dane opracowano przy u yciu testu Duncana. WYNIKI Sadzonki derenia jadalnego ukorzeniane bez stymulatorów wzrostu nie wytworzy y korzeni przybyszowych i nie zosta y uwzgl dnione wtabelach. W pozosta ych kombinacjach na sadzonkach zaobserwowano tworzenie si korzeni przybyszowych ju po 21 dniach od daty umieszczenia ich wpod o u. Tabela 1. Schemat za o onego doêwiadczenia Table 1. Scheme of experiment,,,, Moss peat & perlite, Moss peat & sand, Moss peat & perlite, Moss peat & perlite, bez naci cia, bez naci cia, z naci ciem, bez naci cia, not wounded, not wounded, wounded, not wounded, Rhizopon AA 1% Rhizopon AA 2% Rhizopon AA 2% Rhizopon AA 2%,,,, Moss peat & sand, Moss peat & perlite, Moss peat & sand, Moss peat & sand, z naci ciem, z naci ciem, z naci ciem, bez naci cia, wounded, wounded, wounded not wounded, Rhizopon AA 1% Rhizopon AA 1% Rhizopon AA 1%,,,, Moss peat & sand, Moss peat & perlite, Moss peat & perlite, Moss peat & sand, bez naci cia, z naci ciem, bez naci cia, z naci ciem, not wounded wounded not wounded wounded, Rhizopon AA 2% 52

3 Alternatywna technologia rozmna ania Na skutecznoêç ukorzeniania i wzrost korzeni przybyszowych wp ywa y pod o a i st enie auksyn (tab. 2). Wi cej sadzonek wytworzy o korzenie wpod o u sk adajàcym si z torfu wysokiego i perlitu o ph wh 2 O 5,0. W tym pod- o u wydajnoêç wynosi a odpowiednio: 100% bez nacinania i przy traktowaniu Rhizoponem AA 1% oraz 78% pod wp ywem Rhizoponu AA 2%. WartoÊci zbli one tj. 86% uzyskano, gdy sadzonki nacinano i traktowano Rhizoponem AA 2% oraz pod wp ywem Rhizoponu AA 1% (82%). Mniej korzystnym do ukorzeniania derenia jadalnego okaza a si mieszanina torfu wysokiego i piasku o ph w H 2 O 6,0. Najwi cej 56% sadzonek ukorzeni o si, gdy by y nacinane i traktowane Rhizoponem AA 2%. Przy innych sposobach traktowania sadzonek procent ukorzeniania oscylowa od 14 do 44 (tab. 2). Korzenie przybyszowe na sadzonkach wyrasta y dooko a p du do ok. 2 cm d ugoêci od ich podstawy. W zale noêci od sposobu ich traktowania ró ni y si statystycznie (tab. 3). Sadzonki ukorzeniane wpod o u sk adajàcym si z torfu wysokiego i perlitu (1:1) mia y Êrednio od 12,1 do 20,0 korzeni przybyszowych. W mieszaninie torfu wysokiego i piasku (1:1) Êrednia liczba korzeni oscylowa a od 5,0 do 12,8 i by a mniejsza ni wpoprzednim pod- o u. Najwi cej korzeni 12,8 mia y sadzonki nacinane i traktowane Rhizoponem AA 2% (tab. 3). Tabela 2. Procent ukorzenionych sadzonek pó zdrewnia ych derenia jadalnego Table 2. Percentage of rooted softwood cuttings of cornelian cherry Sposób traktowania Treatment method Rhizopon AA 1% bez naci cia Rhizopon AA 1% not wounded Rhizopon AA 1% z naci ciem Rhizopon AA 1% wounded Rhizopon AA 2% bez naci cia Rhizopon AA 2% not wounded Rhizopon AA 2% z naci ciem Rhizopon AA 2% wounded Procent ukorzenienia Moss peat & perlite (1:1) Moss peat & sand (1:1) Tabela 3. Ârednia liczba korzeni przypadajàca na sadzonk derenia jadalnego Table 3. Average root number per single cutting of cornelian cherry Sposób traktowania Treatment method Rhizopon AA 1% bez naci cia Rhizopon AA 1% not wounded Rhizopon AA 1% z naci ciem Rhizopon AA 1% wounded Rhizopon AA 2% bez naci cia Rhizopon AA 2% not wounded Rhizopon AA 2% z naci ciem Rhizopon AA 2% wounded Liczba korzeni Number of roots Moss peat & perlite (1:1) Moss peat & sand (1:1) 19,0 e 7,9 b 12,1 c 6,2 ab 16,9 d 5,0 a 20,0 e 12,8 c 53

4 Stanis awa Korszun, Marcin Kolasiƒski W tabeli czwartej zestawiono Êrednià d ugoêç korzeni przybyszowych na sadzonce w zale noêci od u ytego pod o a oraz sposobu ich traktowania. Najd u sze korzenie (7,1 cm) wytworzy y sadzonki pod wp ywem nacinania i traktowania Rhizoponem AA 1% w pod o u sk adajàcym si z torfu wysokiego i perlitu (1:1). Nie ró ni y si one statystycznie od Êredniej d ugoêci korzeni przy pozosta ych sposobach traktowania (tab. 4). W mieszaninie torfu wysokiego i piasku (1:1) najd u sze korzenie (5,5 cm) wytworzy y sadzonki nacinane pod wp ywem Rhizoponu AA 2%. Najkrótsze korzenie (3,9 cm) mia y sadzonki traktowane Rhizoponem AA 2% bez stosowania dodatkowego zabiegu, jakim by o nacinanie. Z wszystkich badanych czynników najwi kszy wp yw na Êrednià liczb i d ugoêç korzeni mia rodzaj pod o a u ytego do ukorzeniania sadzonek. Ârednia liczba korzeni na sadzonce by a dwukrotnie wi ksza w pod o u sk adajàcym si z torfu wysokiego i perlitu o ph 5,0 ni w mieszaninie torfu wysokiego i piasku o ph 6,0. Równie Êrednia d ugoêç korzeni przypadajàca na sadzonk by a istotnie wi ksza przy zastosowaniu do ukorzeniania pod o a o ph 5,0 (tab. 5). Dwuprocentowe st enie IBA w Rhizoponie AA korzystnie wp yn o tylko na Êrednià liczb korzeni. Sadzonki traktowane Rhizoponem AA 1% wytworzy y Êrednio 11,3, a pod wp ywem Rhizoponu AA 2% 13,7 korzeni przybyszowych (tab. 6). W przeprowadzonym doêwiadczeniu nie stwierdzono istotnego wp ywu nacinania i nie nacinania sadzonek u ich podstawy (tab. 7). DYSKUSJA Rozmna anie derenia jadalnego z nasion sprawia sporo trudnoêci ze wzgl du na ko- Tabela 4. Ârednia d ugoêç korzeni przypadajàca na sadzonk derenia jadalnego Table 4. Average root length of per single cutting cornelian cherry Sposób traktowania Treatment method Rhizopon AA 1% bez naci cia Rhizopon AA 1% not wounded Rhizopon AA 1% z naci ciem Rhizopon AA 1% wounded Rhizopon AA 2% bez naci cia Rhizopon AA 2% not wounded Rhizopon AA 2% z naci ciem Rhizopon AA 2% wounded D ugoêç korzeni (cm) Length of roots (cm) Moss peat & perlite (1:1) Moss peat & sand (1:1) 4,9 ab 4,6 a 7,1 b 4,0 a 5,0 ab 3,9 a 5,2 ab 5,5 ab Tabela 5. Wp yw pod o a na Êrednià liczb i d ugoêç korzeni na sadzonce Table 5. Influence of substrate on average number and length roots per single cutting Sk ad pod o a Liczba korzeni F emp. D ugoêç korzeni F emp. Substrate composition Roots number Roots length (cm) Moss peat & perlite (1:1) 17,0b 5,5b Moss peat & sand (1:1) 325,22** 8,0a 4,5a 4,41* 54

5 Alternatywna technologia rozmna ania Tabela 6. Wp yw stymulatorów wzrostu na Êrednià liczb i d ugoêç korzeni na sadzonce Table 6. Influence of rooting hormones on average number and length roots per single cutting Stymulatory wzrostu Liczba korzeni F emp. D ugoêç korzeni F emp. Rooting hormones Roots number Roots length (cm) Rhizopon AA 1% 11,3a 5,2a Rhizopon AA 2% 13,7b 22,71** 4,9a 0,25 Tabela 7. Wp yw sposobów traktowania sadzonek na Êrednià liczb i d ugoêç korzeni Table 7. Influence of treatment methods of cuttings on average number and length roots Sposób traktowania Liczba korzeni F emp. D ugoêç korzeni F emp. Treatment methods Roots number Roots length (cm) Bez naci cia Not wounded 12,2a 4,6a Z naci ciem Wounded 1,36 12,8a 5,5a 2,89 niecznoêç przeprowadzania stratyfikacji ciep o-ch odnej, cyklicznej. Prostszym i bardziej ekonomicznym sposobem jest pozyskiwanie roêlin poprzez rozmna anie przy pomocy sadzonek p dowych. Mo na tym sposobem uzyskaç nawet do 100% ukorzenionych sadzonek. Z dwóch zastosowanych pod o y o ró nym sk adzie lepszym okaza a si mieszanina torfu wysokiego z perlitem o ph 5,0. Mieszanin torfu wysokiego i piasku mo na uznaç za bardzo ryzykownà, poniewa tylko od 14 do 56% sadzonek wytworzy o korzenie. Rhizopon AA zawierajàcy auksyn IBA wst eniu 1 i 2% wp ynà bardzo korzystnie na wytwarzanie korzeni przybyszowych. Podobne wyniki uzyskali Kalyoncu i Ecevit (1995), gdy stosowali IBA w st eniu 0,4%. W badaniach pobierano sadzonki dwuw z owe, podwierzcho kowe. Z jednego jednorocznego przyrostu mo na by o pozyskiwaç do 4 sadzonek. Uzyskanie tak dobrych wyników ukorzeniania sadzonek, pobranych z ponad pi çdziesi cioletnich roêlin matecznych, mo e Êwiadczyç o tym, e dereƒ jadalny d ugo zachowuje zdolnoêç wytwarzania korzeni przybyszowych. Dlatego poleca si rozmna aç go tà technologià. WNIOSKI 1. Dereƒ jadalny mo na rozmna aç wdrugiej dekadzie czerwca za pomocà sadzonek pó zdrewnia ych. 2. Do ukorzeniania sadzonek nale y stosowaç Rhizopon AA 1% lub 2%. 3. Z badanych pod o y lepszym do tworzenia korzeni przybyszowych na sadzonkach by a mieszanina torfu wysokiego i perlitu w stosunku obj toêciowym 1:1 o ph w H 2 O 5,0. SUMMARY Softwood cuttings of cornelian cherry were rooted in a polyethylene foil tunnel with automatic mist system placed in unheated greenhouse. Two-nodded, sub-apical, cm cuttings were obtained from mother shrub over 50 years old. They were treated with Rhizopon AA containing 1 or 2% IBA. Cuttings were wounded or not. For rooting two different substrates with different component composition and acidity were used. Control combination were cuttings not treated with auxin. Cuttings without growth regulator treatment did not produce adventitious roots. Substrates and concentration of auxin influenced the percentage of rooted cuttings and roots length. Better results were reached in mixture of high moss peat and perlite with ph 5.0 in H 2 O. Rhizopon AA 2% promoted growth of adventitious roots of cuttings. 55

6 Stanis awa Korszun, Marcin Kolasiƒski LITERATURA Bounous G., Bullano F., Peano C. 1992, Propagazione per talea semilegnosa di Amelanchier Canadensis Medic., Cornus mas L., Elaeagnus umbellata Thunb., Hippophae rhamnoides L. Turin Univ. Istituto di Coltivazioni Arboree. Monti-e-Boschi. V. 43(4): Kalyoncu I.H., Ecevit F.M. 1995, Farkli nem seviyelerin kizilcik (Cornus mas L.) yesil celiklerinde koklenme uzerine etkileri. Turkish National Holticulture Congress, Volume 1 Fruits. Turkiye 2. Usual Bahce Bitkiler i Kongresi, Cilt 2 Meyve. Adana (Turkey). Cukurova University, Faculty of Agriculture Kovaleva T.N. 1950, Cornelian cherry growing in USSR. Sad i Ogorod (Hort. Abstr. 1950, nr 1381). Seneta W. 1994, Drzewa i krzewy liêciaste. T. II. PWN Seneta W., Dolatowski J. 2000, Dendrologia PWN Tylkowski T. 1991, Thermal conditions for the ofter-ripering and germination of cornelian cherry (Cornus mas L.) seeds. Arbor. Kórnickie. 36: