Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii UW aktualne dane katalogowe

Transkrypt

1 ACTA SOCIETATIS METHEORITICAE POLONORUM Rocznik Polskiego Towarzystwa Meteorytowego Vol. 3, 2012 Marek STĘPISIEWICZ 1 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii UW aktualne dane katalogowe Meteorites in the Stanisław Józef Thugutt Geological Museum collections, Faculty of Geology, University of Warsaw recent catalogue data Abstract: The paper contains recent catalogue data of 233 specimens of the Pu³tusk meteorites and 53 specimens from other falls as well as preliminary data on the Sahara meteorites and some data on tectites and impactites collected in the Geological Museum at University of Warsaw. Keywords: meteorites, museum collections, recent catalogue data Wstęp W katalogu meteorytów w zbiorach polskich instytucji i osób prywatnych z 1995 roku s¹ wymienione 4 okazy meteorytów znajduj¹ce siê w Muzeum Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (Pilski 1995). By³y to pojedyncze okazy meteorytów Bjurboele, Pu³tusk, Pavlodar i Toluca. Poni ej masa tych okazów zosta³a wyró niona drukiem pogrubionym i podkreœlona. By³y one eksponowane, poœród innych u yczonych okazów, w listopadzie nastêpnego roku na wystawie zatytu³owanej Meteoryty goœcie z Kosmosu (Pelc i Pilski 1996). W nastêpnych latach, dziêki staraniom ówczesnego kierownika Muzeum WG UW mgr. Andrzeja Pelca, zbiór meteorytów bardzo znacz¹co powiêkszy³ siê. Dlatego w kolejnym katalogu znajduje siê ju 49 okazów meteorytów nale ¹cych do zbioru MWGUW (Pilski 2001). Pochodz¹ one z ró nych lokalizacji, w tym wymienione wy ej, ale przyby³ tylko jeden meteoryt Pu³tusk, którego masa 5,1 g zosta³a pogrubiona w katalogu zestawionym poni ej. Licz¹ca 231 sztuk kolekcja meteorytu Pu³tusk trafi³a do naszych zbiorów w 2001 roku dziêki A. Pelcowi, który natrafi³ na ni¹ w spuœciÿnie po prof. Kazimierzu Smulikowskim (Szczygielska 2002, Wacholska 2006). Okazy te s¹ opisane w poni szym zestawieniu normaln¹ czcionk¹, natomiast podkreœlono masê okazów 1 Muzeum Geologiczne im. Stanis³awa Józefa Thugutta, Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, ul. wirki i Wigury 93, Warszawa, marek.stepisiewicz@uw.edu.pl, muzeum.geol@uw.edu.pl

2 Marek STĘPISIEWICZ 113 Millbillillie, Campo del Cielo i tych Morasko, które trafi³y obok meteorytu Pu³tusk do zbioru po roku W podsumowaniu bêd¹ te wzmiankowane meteoryty pochodz¹ce z zakupów w Maroku, o nieustalonej klasyfikacji, jak równie tektyty i impaktyty. W poni szym katalogu przyjêto klasyfikacjê meteorytów i skróty przy opisie okazów stosowane przez Andrzeja S. Pilskiego (2001, s. 24 i 25). Wszystkie prezentowane zdjêcia wybranych okazów (fot. 1 17) zosta³y wykonane przez pracownika Muzeum Geologicznego im. Stanis³awa Józefa Thugutta, WG UW, mgr. Mariusza Niechwedowicza. Katalog zbioru meteorytów METEORYTY KAMIENNE CHONDRYTY Typ C chondryty węgliste podtyp CV3 Allende: 7,0 cs, 5,5 sc. Typ LL amfoteryty podtyp LL3 Parnallee: 7,8 s. podtyp LL5 Tuxtuac: 10,1 s. Typ L chondryty oliwinowo-hiperstenowe podtyp L4 Bjurböle: 52,3 fc. Gold Basin: 22,8 s. Saratov: 12,6 s. podtyp L5 Marlow: 27,2 s. Mt. Tazerzait: 35,5 s. Sierra Colorada: 7,5 s. podtyp L6 Dar al Gani 372: 165,7 hs. Dar al Gani 477: 51,0 ep. Mbale: 45,0 sc. Tenham: 96,5 sc. Typ H chondryty oliwinowo-bronzytowe podtyp H4 Ourique: 26,2 ep. podtyp H5 El Hammami: 16,6 s. Gao-Guenie: 32,5 sc. Jilin: 73,5 ep. Pułtusk: 254,9 cs, 102,9 cs, 96,3 cs, 94,0 cs, 92,0 cs, 81,7 cs, 79,5 hs, 63,6 cs, 62,7 cs, 44,5 cs, 41,9 cs, 38,1 cs, 35,1 cs, 33,5 cs, 30,2 cs, 26,2 cs, 25,9 cs, 25,6 cs, 25,3 cs, 25,2 cs, 25,0 cs, 23,7 cs, 22,9 cs, 22,7 cs, 22,3 cs, 22,1 cs, 21,5 cs, 21,1 cs, 20,7 cs, 20,4 cs, 20,1 cs, 20,0 cs, 19,2 cs, 19,0 cs, 18,9 cs, 18,8 cs, 18,6 cs, 18,6 cs, 18,5 cs, 18,3 cs, 18,3 cs, 17,8 cs, 17,7 cs, 17,6 cs, 17,5 cs, 17,2 cs, 17,2 cs, 17,1 cs, 16,7 cs,

3 114 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... 16,7 cs, 16,6 cs, 16,6 cs, 16,5 cs,16,5 cs, 16,4 cs, 16,3 cs, 16,2 cs, 16,0 cs, 15,9 cs, 15,6 cs, 15,4 cs, 15,1 cs, 14,6 cs, 14,6 cs, 14,5 cs, 14,4 cs, 14,3 cs, 14,2 cs, 13,9 cs, 13,8 cs, 13,6 f, 13,6 cs, 13,6 cs, 13,5 cs, 13,5 cs, 13,4 f, 13,3 cs, 12,9 cs, 12,6 cs, 12,5 f, 12,5 cs, 12,4 cs, 12,4 cs, 12,3 cs, 12,2 cs, 12,2 cs, 12,1 cs, 12,1 f, 12,1 cs, 11,9 cs, 11,7 cs,11,7 cs, 11,4 cs, 11,2 cs, 11,2 cs, 11,2 cs, 11,2 cs, 11,1 cs, 11,1 cs, 10,9 cs, 10,7 f, 10,7 cs, 10,6 cs, 10,5 cs, 10,4 cs, 10,3 cs, 10,3 cs, 10,3 cs, 9,9 cs, 9,9 cs, 9,8 cs, 9,8 cs, 9,6 cs, 9,5 cs, 9,5 cs, 9,5 cs, 9,5 cs, 9,4 cs, 9,4 cs, 9,3 cs, 9,2 cs, 9,2 cs, 9,2 cs, 9,1 cs, 9,1 cs, 9,1 cs, 9,1 cs, 9,0 cs, 8,8 cs, 8,8 cs, 8,6 cs, 8,4 cs, 8,4 cs, 8,3 cs, 8,3 cs, 8,1 cs, 8,1 cs, 7,9 cs, 7,9 cs, 7,9 cs, 7,8 cs, 7,6 cs, 7,6 cs, 7,3 cs, 7,3 cs, 7,2 cs, 6,9 cs, 6,9 cs, 6,8 cs, 6,7 cs, 6,6 cs, 6,6 cs, 6,5 cs, 6,5 cs, 6,4 cs, 6,3 cs, 6,3 cs, 6,1 cs, 6,1 cs, 6,0 cs, 6,0 cs, 6,0 cs, 6,0 cs, 5,9 cs, 5,9 cs, 5,8 cs, 5,7 cs, 5,7 cs, 5,7 cs, 5,6 cs, 5,6 cs, 5,4 cs, 5,4 cs, 5,4 cs, 5,3 cs, 5,2 cs, 5,2 cs, 5,1 hs, 5,1 cs, 5,0 cs, 4,9 cs, 4,8 cs, 4,8 cs, 4,8 cs, 4,8 cs, 4,6 cs, 4,6 cs, 4,5 cs, 4,5 cs, 4,4 cs, 4,3 cs, 4,3 cs, 4,3 cs, 4,3 cs, 4,2 cs, 4,2 cs, 4,1 cs, 4,1 cs, 4,0 cs, 4,0 cs, 4,0 cs, 4,0 cs, 4,0 cs, 3,9 cs, 3,8 cs, 3,8 cs, 3,7 cs, 3,7 cs, 3,5 cs, 3,3 cs, 3,1 cs, 3,1 cs, 3,1 cs, 3,1 cs, 2,9 cs, 2,9 cs, 2,8 cs, 2,8 cs, 2,7 cs, 2,5 cs, 2,4 cs, 2,3 cs, 2,2 cs, 2,2 cs, 2,1 cs, 2,0 cs, 2,0 cs, 1,9 cs, 1,6 cs, 1,4 cs, 1,3 cs, 0,9 cs, 0,9 cs. podtyp H6 Zag: 48,0 sc. Typ E chondryty enstatytowe podtyp EH3 Sahara 97103: 0,83 s. METEORYTY KAMIENNE ACHONDRYTY Eukryty Millbillillie: 12,0 sc. Diogenity Bilanga: 34,7 cs. Tatahouine: 7,0 cs. Aubryty Mount Egerton: 0,65 wcs. Pena Blanca Spring: 1,8 f. Ureility Dar al Gani 319: 21,3 hs. METEORYTY ŻELAZNO-KAMIENNE Mezosyderyty Łowicz: 16,5 ep. Vaca Muerta: 118,1 ep, 10,6 cs. Pallasyty Brahin: 21,5 sc. Brenham: 11,2 s. Esquel: 7,8 s. Huckitta: 7,4 s. Imilac: 10,1 s. Pavlodar: 17,5 s (z kolekcji Siemaszki). METEORYTY ŻELAZNE Oktaedryty bardzo gruboziarniste głównie typ IIB Sikhote-Alin: 340,8 s, 221,4 cs.

4 Marek STĘPISIEWICZ 115 Oktaedryty gruboziarniste głównie typ IA Campo del Cielo: 2775 cs. Canyon Diablo: 533 hs, 90,8 cs. Morasko: 4600 cs, 760 sc, 339 cs, 82,5 s, 39,5 sc, 20,7 cs, 4,2 ep. Toluca: 216,2 hs, 12,0 s Oktaedryty średnioziarniste głównie typ IIIAB Henbury: 39,0 hs. Oktaedryty drobnoziarniste głównie typ IVA Gibeon: 2695 wcs, 50,7 ep. Żelazne z krzemianami Mundrabilla: 85,0 hs. Podsumowanie W powy szym katalogu uwzglêdniono 233 sztuki meteorytu Pu³tusk o ³¹cznej masie 3325,4 g i 53 meteoryty pochodz¹ce z innych spadków, co w sumie daje 286 meteorytów. Prawie wszystkie z tych meteorytów mogli ogl¹daæ w kwietniu 2006 r., na ekspozycji sta³ej w naszym Muzeum, uczestnicy IV Konferencji Meteorytowej Warszawa Wyszków. Ponadto w zbiorze znajduje siê 12 sztuk meteorytów przywiezionych z Maroka, o nieustalonej jeszcze klasyfikacji. Najwiêkszy z nich ma 719 g, najmniejszy 13,1 g, a ³¹czna masa wszystkich wynosi 1725,6 g. W opisie okazów u yto ogólnej nazwy Sahara?, a przyk³adowy wygl¹d i struktura tych meteorytów s¹ pokazane na fot W zbiorach posiadamy równie tektyty reprezentowane przez indochinity pochodz¹ce z Wietnamu (4 szt.) i po³udniowych Chin (5 szt.) oraz moldawity (we³tawity) pochodz¹ce z Czech (6 szt.). ¹czna masa 9 sztuk indochinitów (od 120,8 do 8,7 g) wynosi 472,4 g, natomiast moldawitów (od 9,8 do 4,4 g) 44,0 g. Ponadto posiadamy impaktyt z rejonu rzeki Kara, Ural Polarny, Rosja oraz najnowszy dar od prof. Marka bika próbkê warstwy impaktytowej Acraman, Po³udniowa Australia (fot. 17). Ta odkryta w Górach Flindersa warstwa impaktytowa jest unikalnym w skali œwiatowej znaleziskiem pokryw wyrzutowych, odnalezionych w du ej odleg³oœci od macierzystego krateru meteorytowego ( bik i Gostin 1995, s. 868). Struktura impaktytowa Acraman ju od ponad 30 lat wzbudza olbrzymie zainteresowanie badaczy (Williams i Gostin 2005). Warto podkreœliæ, e zbiór naszych meteorytów budzi du e zainteresowanie nie tylko amatorów meteorytyki. Kolekcja meteorytów Pu³tusk zosta³a opisana w bardzo dobrej pracy licencjackiej Joanny Szczygielskiej z UW, a ich szczegó³owe badania petrograficzne, mineralogiczne i chemiczne w jej pracy magisterskiej (2002, 2004). Powy sza kolekcja by³a równie obiektem zainteresowania i badañ Eweliny Kamiñskiej z UAM, w zwi¹zku z tematami jej prac licencjackiej i magisterskiej (2007, 2009). W tym miejscu pragnê wyraziæ zadowolenie, e moja nadzieja na dalsze zainteresowanie badaczy meteorytem Pu³tusk i deklarowana chêæ wspó³pracy, wyra one

5 116 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... w treœci posteru prezentowanego na konferencji Badania polskich meteorytów wyniki i perspektywy w Krakowie w 2010 r., maj¹ potwierdzenie w rzeczywistoœci. Wybrane okazy tych meteorytów zosta³y ostatnio u yczone w celach naukowych prof. Andrzejowi elaÿniewiczowi z ING PAN, Oœrodek Badawczy we Wroc³awiu i s¹ w trakcie badañ. Literatura Kamiñska E., Upadek meteorytu Pu³tusk w œwietle literatury (140 rocznica zdarzenia). Praca licencjacka, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia³ Nauk Geograficznych i Geologicznych, Poznañ. Kamiñska E., Rodzaje skorup obtopieniowych a rozmieszczenie od³amków meteorytu Pu³tusk. Praca magisterska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia³ Nauk Geograficznych i Geologicznych, Poznañ. Pelc A., Pilski A.S., Meteoryty goœcie z kosmosu. Przewodnik po wystawie, Warszawa. Pilski A.S., Meteoryty w zbiorach polskich. Lidzbark Warmiñski. Pilski A.S., Meteoryty w zbiorach polskich. Olsztyn. Szczygielska J., Meteoryty w zbiorach Muzeum Wydzia³u Geologii UW meteoryt Pu³tusk. Praca licencjacka, Wydzia³ Geologii UW, Warszawa. Szczygielska J., Meteoryt Pu³tusk studium historyczne. Praca magisterska, Wydzia³ Geologii UW, Warszawa. Wacholska M., Charakterystyka wybranych historycznych okazów ze zbiorów Muzeum Wydzia³u Geologii na tle dziejów kolekcji mineralogicznej Uniwersytetu Warszawskiego. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Wydzia³ Geologii, Warszawa. Williams G.E., Gostin V.A., Acraman-Bunyeroo impact event (Ediacaran), South Australia, and environmental consequences: twenty-five years on. Australian Journal of Earth Sciences, 52, s bik M., Gostin V.A., Flindersyty z Gór Flindersa, unikalne znalezisko odleg³ych pokryw impaktytowych w Australii. Przegl¹d Geologiczny, 43, 10, s

6 Marek STĘPISIEWICZ 117 Fot. 1. Mbale, 45,0 cs Fot. 2. Pułtusk, 102,9 cs

7 118 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... Fot. 3. Pułtusk, 254,9 cs Fot. 4. Millbillillie, 12,0 sc

8 Marek STĘPISIEWICZ 119 Fot. 5. Dar al Gani, 21,3 hs Fot. 6. Łowicz, 16,5 ep

9 120 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... Fot. 7. Vaca Muerta, 118,1 ep Fot. 8. Brahin, 21,5 sc ACTA SOCIETATIS METHEORITICAE POLONORUM vol. 3, 2012

10 Marek STĘPISIEWICZ 121 Fot. 9. Esquel, 7,8 s Fot. 10. Sikhote-Alin, 221,4 cs

11 122 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... Fot. 11. Sikhote-Alin, 340,8 sc (vide też Pilski 1999, s. 73) Fot. 12. Campo del Cielo, 2775 cs ACTA SOCIETATIS METHEORITICAE POLONORUM vol. 3, 2012

12 Marek STĘPISIEWICZ 123 Fot. 13. Morasko, 4600 cs Fot. 14. Sahara?, 288,3 wcs ACTA SOCIETATIS METHEORITICAE POLONORUM vol. 3, 2012

13 124 Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego im. Stanisława Józefa Thugutta, Wydział Geologii... Fot. 15. Sahara?, 28,8 wcs Fot. 16. Sahara?, 48,4 wcs

14 Marek STĘPISIEWICZ 125 Fot. 17. Fragment warstwy impaktytowej Acraman