Podstawa opracowania recenzji: Zlecenie Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Praca doktorska.

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. inż. arch. Elżbieta Trocka- Leszczyńska Katedra Projektowania Budynków Użyteczności Publicznej i Projektowania Wstępnego Wydział Architektury Politechnika Wrocławska Ul. B. Prusa 53/55 Wrocław RECENZJA PRACY DOKTORSKIEJ pt.: Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny w okresie międzywojennym, opracowanej przez mgr inż. arch. Ewę Pol, na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej, pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej Podstawa opracowania recenzji: Zlecenie Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Praca doktorska. 1. Opis formalny pracy doktorskiej Przedłożona do recenzji praca doktorska zatytułowana: Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny w okresie międzywojennym, została opracowana przez mgr inż. arch. Ewę Pol, pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej, na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Jednotomowa dysertacja zawiera 362 strony numerowane i jest podzielona na 6 części, z których pierwsza zawiera Wstęp, następne rozwijają podjętą w dysertacji tematykę: Tło historyczne, Budownictwo mieszkaniowe okresu międzywojnia w Polsce, Typy budynków mieszkalnych w wybranych miastach Lubelszczyzny, Analizę form zabudowy mieszkaniowej drewnianej. Całość kończy Podsumowanie. Stan zachowania drewnianej zabudowy mieszkalnej. Dysertację uzupełniają: Spis rycin, zawierający zestawienie 374 ilustracji wraz z podaniem ich źródeł, Spis Tabel 24 pozycje, Bibliografia poprzedzona spisem skrótów, podzielona na osobno numerowane Źródła drukowane (a w ich obrębie: 107 książek, 49 czasopism, 21 dzienników urzędowych, 5 źródeł niepublikowanych) oraz Źródła archiwalne (obejmujące: 71 1

2 pozycji z archiwów państwowych, 36 pozycji ze zbiorów WKZ w Lublinie), jak też osobno wydzielone źródła kartograficzne (15 map i planów) oraz Źródła internetowe. Całość uzupełniają: Indeks miast i ulic, a także streszczenia w j. polskim i angielskim. 2. Temat, zakres badań i ich aktualność Autorka wybrała ważny, dla badań nad polską architekturą drewnianą, temat dotyczący zabudowy mieszkaniowej obszaru Lubelszczyzny lat Zabudowa ta, najczęściej katalogowa, realizowana zwykle w konstrukcjach drewnianych była odpowiedzią na ogromne potrzeby powstałe po zniszczeniach I wojny światowej. Jak zauważa Autorka zachowały się dawne dokumentacje, ale czas zniszczył wiele tego typu obiektów. W chronologicznie przedstawionym stanie badań 1 Autorka wskazała źródła stanowiące podstawę analiz: omówiła dostępne projekty katalogowe, wyróżniła architektów i ośrodki naukowe, wymieniła najważniejsze publikacje i przepisy charakteryzujące mieszkaniowe budownictwo drewniane Lubelszczyzny lat Przeanalizowała też wydawnictwa powojenne i na tej podstawie uznała, że wobec braku kompleksowego opracowania na temat drewnianego budownictwa okresu międzywojennego na analizowanym obszarze, konieczne jest udokumentowanie jeszcze istniejącej zabudowy a także zgromadzenie dostępnych materiałów archiwalnych w niniejszej dysertacji. Jako główny cel opracowania Autorka podała zebranie i usystematyzowanie wiedzy na temat drewnianej zabudowy mieszkaniowej miast i miasteczek Lubelszczyzny, w tym ich konstrukcji i architektury. Jednoznacznie też został określony obszar badań Lubelszczyzna pokrywający się ze współczesnym terytorium województwa. Po określeniu obszaru, zakresu i czasu badań Autorka przystąpiła do realizowania cząstkowych zadań badawczych. W rozdziale Tło historyczne Doktorantka nakreśla warunki politycznogospodarcze panujące na terenie Lubelszczyzny, która po zakończeniu I wojny światowej w 1919 roku została wyodrębniona, jako województwo lubelskie. 1 Dodatkowo recenzent napotkał opracowanie: Staszczak Z., Budownictwo chłopskie w województwie lubelskim (w XIX i XX wieku). Prace i Materiały Etnograficzne, T. XXIV, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1963, które mogłoby być przydatne przy opracowaniu tekstu do druku. 2

3 Autorka wskazując na znaczne zniszczenia podkreśla, że wobec potrzeby wznoszenia nowej zabudowy powstawały liczne inicjatywy zmierzające do powstania taniego budownictwa mieszkaniowego (pożyczki, fundusze, kredyty). Omawiając następnie rozwijającą się polską urbanistykę nawiązującą do najnowszych trendów europejskich, zwraca uwagę na powstawanie planów regulacyjnych miast, a także nowych przepisów dotyczących kształtowania zabudowy drewnianej (powierzchnia, wielkości i gabaryty budynków itp.), czy zagospodarowania działki budowlanej. Omawia następnie rozwijające się inicjatywy architektów mające na celu opracowanie katalogów domów typowych przystosowanych dla różnych grup użytkowników, sytuowanych na różnych działkach miejskich i wiejskich, o różnej architekturze: tradycyjnej i nowoczesnej. Rozdział ten jest bogato ilustrowany przykładami domów katalogowych z tego okresu. W kolejnym rozdziale zatytułowanym Budownictwo mieszkaniowe okresu międzywojennego w Polsce, Autorka odnosi się do idei kredytowanego budownictwa spółdzielczego, którego powstanie i funkcjonowanie w powojennej Polsce umożliwiły nowe ustawy i rozporządzenia. Omawia następnie: osiedla urzędnicze projektowane przez najlepszych architektów, budownictwo mieszkaniowe rozwijające się w ramach Funduszu Kwaterunku Wojskowego, mieszkania ekonomiczne i tanie realizowane z drewnianych prefabrykatów popularyzowane, m.in. w ramach wystaw przez Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej, a także omawia akcje budowy osiedli przemysłowych prowadzone przez Towarzystwo Osiedli Robotniczych, preferujące budowę tanich typowych domów, lokalizowanych głównie w rejonie zakładów pracy. W kolejnej części tego, bardzo starannie opracowanego, rozdziału Doktorantka szczegółowo omawia materiały budowlane i nowe technologie stosowane w tanim budownictwie, w tym także fabryczne systemy budowy domów drewnianych, które mimo popularyzacji w licznych czasopismach fachowych, nie upowszechniły się w szerszym zakresie na terenie Lubelszczyzny. Kolejno, w rozdziale Typy budynków mieszkalnych drewnianych w wybranych miastach Lubelszczyzny, Autorka zawęża analizowane zagadnienia do obszaru badań i na przykładzie wybranych, wg określonych kryteriów, miast 3

4 pokazuje zrealizowane przykłady domów drewnianych. Omówienie wybranych typów zabudowy dotyczy 17 miejscowości, tj.: Bełżyce, Biała Podlaska, Chełm, Dubienka, Hrubieszów, Izbica, Janów Podlaski, Kock, Krasnystaw, Lubartów, Lublin, Łuków, Międzyrzec Podlaski, Nałęczów, Ostrów Lubelski, Parczew, Puławy, Tomaszów Lubelski, Zamość. Autorka konsekwentnie omawia poszczególne miejscowości przedstawiając ich: historię, charakteryzując rozwój osadnictwa i zabudowy. Dla każdej z miejscowości wskazuje zachowane archiwalne dokumenty, w tym dawne plany, jak też pokazuje i szczegółowo opisuje zachowane dawne domy drewniane, uzupełniając materiał o autorskie zdjęcia istniejących obiektów. Ta bardzo skrupulatnie i dobrze opracowana część dysertacji, oparta na materiałach zebranych w wyniku kwerend i badań terenowych, obejmująca 242 strony, stanowi rodzaj obszernego katalogu zabudowy mieszkaniowej powstałej w miejscowościach Lubelszczyzny w okresie międzywojennym. Do tego zestawu Autorka wprowadza też budynki towarzyszące o konstrukcji drewnianej, tj.: gospodarcze i sanitarne, najczęściej typowe, publikowane w specjalistycznych katalogach. Ta część dysertacji, niezwykle starannie opracowana, stanowi doskonały materiał pokazujący obraz drewnianej zabudowy mieszkaniowej (jedno-, dwutrzy- i czterorodzinnej) międzywojennej Lubelszczyzny. Na podstawie zestawień typów zabudowy, występujących w poszczególnych miejscowościach, Autorka zmierza do dwóch końcowych rozdziałów podsumowujących badania. W rozdziale 5-tym wymienia trzy zasadnicze formy drewnianej zabudowy mieszkaniowej, wyodrębnione w oparciu o analizy ich rozwiązań architektonicznych. Są to budynki tradycyjne nawiązujące do architektury ludowej, zależnie od regionu występowania, następnie domy wznoszone w popularnym na terenie Polski stylu dworkowym, jak też najpóźniejsze budynki nawiązujące do architektury modernistycznej spotykane także w budownictwie drewnianym. Do wyodrębnionych odmian tej zabudowy Autorka przypisuje charakterystyczne detale: stolarkę okienną i drzwiową, a także często występujące ganki. W tej części podsumowania Doktorantka zawarła też podstawowe typy układów funkcjonalno-przestrzennych, jak: domy jedno-, dwu-, trzy-, cztero- i 4

5 pięcioizbowe występujące w domach jednorodzinnych, dwu- i wielorodzinnych oraz opis najczęściej występujących konstrukcji tych budynków, tj. rozwiązań: fundamentów, ścian (wieńcowych, sumikowo-łątkowych, szkieletowych), niepalnych urządzeń ogniowych i kominów, a także ich wykończenia poziomym deskowaniem. Autorka w podsumowaniu wyróżnia także 8 najczęściej występujących typów dachów (od dwuspadowych, po dachy polskie). W ostatecznym podsumowaniu, które następuje w rozdziale 6., Autorka przedstawia dane liczbowe dotyczące występowania poszczególnych typów domów, wyodrębnionych ze względu na ich rozwiązania funkcjonalnoprzestrzenne. W porównaniach tych wyróżniają się najliczniej występujące domy dwuizbowe, wykonywane w konstrukcji drewnianej sumikowo-łątkowej z dachami dwuspadowymi, o regionalnych odmianach. W tej części opracowania Doktorantka skupia się też na ocenie stopnia zachowania domów o konstrukcji drewnianej, wskazując na ich zły stan techniczny. Zabrakło tu faktycznego określenia zużycia technicznego i funkcjonalnego analizowanych budynków za pomocą wybranej metody, np. czasowej 2. Określenie rzeczywistego stanu technicznego badanej zabudowy drewnianej pochodzącej z okresu międzywojennego i liczącej zatem od 77 do 98 lat, zwłaszcza pozbawionej napraw i remontów w okresie powojennym byłoby tu niezmiernie istotne, ze względu na możliwości i koszty jej zachowania. W końcowej części opracowania Autorka zaleca objęcie istniejących budynków ochroną konserwatorską, ponieważ wobec znacznej dekapitalizacji, ulegają one szybkiemu niszczeniu. Objęcie tych obiektów ochroną konserwatorską, zapobiegać może niekontrolowanym remontom i konserwacjom prowadzącym do zatarcia ich oryginalnych cech a także do ich ochrony przed zniszczeniem. 2 Informacje o metodach obliczenia stopnia zużycia budynków można znaleźć m.in. w opracowaniach: Michalik K., Zużycie techniczne budynków i budowli, Wydawnictwo Prawo i Budownictwo, Chrzanów 2014; Baranowski W., Zużycie techniczne obiektów budowlanych oraz podstawowe nazewnictwo budowlane, skrypt WACETOB" Warszawskie Centrum Postępu Techniczno-Organizacyjnego Budownictwa, Warszawa 2000; Baranowski W., Zasady ustalania zużycia obiektów budowlanych, skrypt WACETOB" Warszawskie Centrum Postępu Techniczno-Organizacyjnego Budownictwa, Warszawa 1996; Drobiec Ł., Eksploatacja nieruchomości, część II, Zużycie techniczne obiektów budowlanych - miary i sposoby jego oceny, Katedra Konstrukcji Budowlanych, Zespół Konstrukcji Betonowych i Murowych, Wydział Budownictwa, Politechnika Śląska, itp. 5

6 1. Metody badań i warsztat pracy naukowej Należy wysoko ocenić logiczny układ pracy: badania historyczne przybliżające ogólną sytuację gospodarczą, ekonomiczną i społeczną badanego obszaru, następnie prowadzone szczegółowe badania budownictwa okresu międzywojennego, które pozwoliły Autorce wyodrębnić podstawowe typy zabudowy, podać charakterystykę architektury i opisać stan zachowania. Autorka posługuje się prawidłowym warsztatem badawczym opartym zarówno na pracochłonnych kwerendach, studiach terenowych, jak i własnej dokumentacji fotograficzno-rysunkowej. Posiada także umiejętność właściwego doboru literatury, prowadzania analiz i wyprowadzania logicznych wniosków. Czytelnie zarysowane pola badawcze poszczególnych rozdziałów i konsekwentna realizacja zadań badawczych, pozwoliły Doktorantce zrealizować założony cel badawczy i przedstawić oryginalne wyniki badań w klarowny sposób. Praca napisana jest dobrym i zrozumiałym językiem naukowym, a wywód prowadzony jest płynnie, dzięki czemu pracę czyta się z dużym zainteresowaniem. Występują nieliczne błędy komputerowe, jak też niewłaściwa pisownia słów wolno stojący, nowo projektowany (np. s.29), jak też nie zawsze właściwe stosowanie określeń liczby i ilości (por. s. 6, czy np. tab. 2, 3). Należy wysoko ocenić staranny układ graficzny pracy z dobrze dobranymi ilustracjami archiwalnymi, własnymi fotografiami i rysunkami. Niepotrzebnie tylko nazwano spis ilustracji Spisem Rycin skoro w dysertacji zawarto wyłącznie numerowane kolejno ilustracje. 3. Ocena końcowa Podjęty w dysertacji temat jest bardzo aktualny, ponieważ dotyczy zachowania szybko zanikającej drewnianej zabudowy mieszkaniowej Lubelszczyzny, pochodzącej z okresu międzywojennego. Praca jest oryginalna i nowatorska, ponieważ nie ma opracowania, które pokazywałoby, w tak kompleksowy sposób, zarówno dzieje zabudowy mieszkaniowej badanego obszaru, jak i jej szczegółowe rozwiązania. Niezaprzeczalną wartością dysertacji jest zebranie rozproszonej archiwalnej 6

7 dokumentacji, jej opracowanie, uporządkowanie i opisanie. Materiał ten, cenny z naukowego punktu widzenia, może również służyć praktyczną wiedzą użytkownikom i inwestorom przy prowadzeniu remontów i modernizacji budynków, jak też zagospodarowania działek. Z tego też względu opracowanie to powinno zostać opublikowane i upowszechnione. 4. Wniosek końcowy Po szczegółowej analizie recenzowanej dysertacji stwierdzam, że praca doktorska, pt.: Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny w okresie międzywojennym, opracowana przez mgr inż. arch. Ewę Pol, na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej, pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej, w pełni odpowiada kryteriom i warunkom określonym w Ustawie o tytule i stopniach naukowych, będąc wartościowych i oryginalnym osiągnięciem naukowym, stanowiącym znaczący wkład w rozwój dziedziny architektura i urbanistyka, w zakresie historii budownictwa drewnianego w Polsce. Powyższe stwierdzenia pozwalają wnioskować o dopuszczenie recenzowanej dysertacji do publicznej obrony przed Radą Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Wrocław, 12 listopada 2016 roku 7