Podstawa opracowania recenzji: Zlecenie Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej z 13 lipca 2017 r. Praca doktorska.

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. inż. arch. Elżbieta Trocka- Leszczyńska Katedra Projektowania Budynków Użyteczności Publicznej i Projektowania Wstępnego Wydział Architektury Politechnika Wrocławska Ul. B. Prusa 53/55 Wrocław RECENZJA PRACY DOKTORSKIEJ zatytułowanej Architektura poolimpijska. Architektura obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury technicznej realizowanych na potrzeby igrzysk w kontekście idei dziedzictwa olimpijskiego, opracowanej przez mgr inż. arch. Bartosza Dendurę, na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Gajewskiego, profesora PK Podstawa opracowania recenzji: Zlecenie Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej z 13 lipca 2017 r. Praca doktorska. 1. Opis formalny pracy doktorskiej Przedłożona do recenzji praca doktorska zatytułowana: Architektura obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury technicznej realizowanych na potrzeby igrzysk w kontekście idei dziedzictwa olimpijskiego została opracowana przez mgr inż. arch. Bartosza Dendurę, pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Gajewskiego, profesora PK, na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Dysertację zawarto na 261 stronach, w jednym tomie, z ponad 100 nienumerowanymi ilustracjami i 314 przypisami. Dysertację kończy: Literatura z nienumerowanymi pozycjami zawartymi na stronach , Spis ilustracji wraz z ich źródłami zamieszczony na stronach oraz streszczenia w j. polskim i angielskim. 2. Temat, zakres badań i ich aktualność Autor podjął aktualny temat badań związany z wykorzystaniem obiektów i infrastruktury olimpijskiej wznoszonej z dużym nakładem środków na wielkie imprezy sportowe. Podjęte badania istotne są z punku widzenia potrzeb wznoszenia tego typu budowli i możliwości ich późniejszego wykorzystania. 1

2 W wielu krajach powstały bowiem potężne zespoły urbanistyczne i wspaniałe budowle olimpijskie, które często po zakończeniu imprez nie są w pełni wykorzystywane i przynoszą miastom znaczne straty związane z ich utrzymaniem. Jak pisze Autor, praca podejmuje analizę problematyki związanej z funkcjonowaniem obiektów po zakończeniu igrzysk na tle relacji pomiędzy architekturą i jej odbiorcą, z zaakcentowaniem komercyjnego charakteru spektakularnych form architektonicznych mających wpływ na markę oraz atrakcyjność współczesnych miast (s. 5). Problematyka ta jest szczególnie istotna w państwach, w których wobec protestów społecznych i znacznego niedoinwestowania, często pada pytanie o zasadność tak ogromnych inwestycji, nie zawsze potrzebnych i niewłaściwie użytkowanych po zakończeniu spektakularnych imprez, eliminujących z realizacji potrzebne społecznie inwestycje. Doktorant, w wyniku prowadzonych badań, pragnie odpowiedzieć na istotne pytanie czy jest możliwe osiągnięcie równowagi między wydatkami ponoszonymi na obiekty sportowe i infrastrukturę a korzyściami (s. 6). Powołując się na stosowany od 11 lat program sprawdzający Olympic Games Global Impact działający zwykle 9 lat przed olimpiadą i 2 lata po jej zakończeniu, zauważa, że nie jest to okres wystarczający, aby właściwie ocenić wpływ przedsięwzięcia na miasto organizatora i powstające koszty utrzymania obiektów olimpijskich, gdyż czas potrzebny do przeprowadzenia takiej analizy wynosi około 20 lat. Czynnik ekonomiczny, jak zauważa Autor, odgrywający w XXI wieku znaczącą rolę w tego typu przedsięwzięciach, wpłynął w 2014 roku na zmianę występującą w zapisach MKOI a sprecyzowaną w Zaleceniach Agendy Z zapisu Agendy wynikają nowe zasady wyłaniania kandydatów organizatorów olimpiad odpowiadające w większym stopniu sportowym, ekonomicznym i środowiskowym potrzebom (s. 8). 3. Układ pracy i problem badawczy Praca została podzielona na 5 części. Po Wstępie, następują 3 rozdziały zasadnicze: Tło historyczne, Wyniki badań szczegółowych, Podsumowanie i wnioski końcowe. 2

3 Po wyjaśnieniu w rozdziale pierwszym przedmiotu, zakresu i czasu badań oraz po przedstawieniu stanu badań Doktorant przystępuje do zasadniczej części badawczej. W rozdziale drugim, Autor omawia szczegółowo etapy kształtowania się idei olimpijskich i odpowiadającej im architektury. Przedstawia kolejno: starożytne igrzyska olimpijskie stworzone przez Greków, zapoczątkowane prawdopodobnie w 776 roku p. n. e., analizuje następnie zasady organizacji tych igrzysk, jak też rozwiązania obiektów i ich układów funkcjonalno-przestrzennych będących podstawowym założeniem ideowym a też podstawą kształtowania późniejszych rozwiązań. Następnie omawia igrzyska, od II wieku p. n. e. prowadzone przez Rzymian, w których zaczęto zwracać większą uwagę na higienę (doprowadzenie świeżej wody i wprowadzenie pierwszych toalet) i przechodzi do okresu upadku starożytnych olimpiad, zapoczątkowanego w III wieku n. e. zakazem ich organizowania, a wreszcie spaleniem i zniszczeniem Altis. Kolejno przedstawia okres odrodzenia idei igrzysk, przypadający na koniec XIX wieku, kiedy to w 1894 roku obradował Kongres dla Wskrzeszenia Igrzysk Olimpijskich, od którego można rozpocząć ich datowanie w okresie nowożytnym. Kolejną częścią analiz jest przedstawienie igrzysk olimpijskich, które miały miejsce w latach Autor w bardzo dobry graficznie sposób przedstawia miejsca, w których obywały się olimpiady określając, na podstawie liczby wzniesionych obiektów (7-43), ich wielkość. W szczegółowych opisach, omawiając trzydzieści olimpiad letnich, załącza takie dane, jak: lokalizacja kraj i miasto, liczby uczestników (w tym kobiet), liczby obiektów nowych i istniejących, liczbę konkurencji sportowych, nazwę głównego stadionu i jego pojemność (podczas igrzysk i obecnie), jak też ekonomiczną sferę przedsięwzięcia (tj.: zyski i poniesione straty, przeliczenie kosztów stałych organizacji na 1 sportowca wg wartości dolara liczonego na rok 2012). Ta część dysertacji, niezwykle starannie opracowana, stanowi doskonały materiał pokazujący obraz istniejącej zabudowy olimpijskiej i sposób jej późniejszego użytkowania. Wyraziste schematy, na stronach 68-75, w czytelny sposób przedstawiają wielkością koła olimpijskiego poniesione koszty stałe organizacji igrzysk w latach i oraz ich porównanie wg siły nabywczej dolara w latach , wraz ze schematem liczby dyscyplin odnoszonej do wzrostu infrastruktury towarzyszącej (schemat 2.5). 3

4 W efekcie przeprowadzonych badań Doktorant wydzielił 5 faz, w których na tle sytuacji polityczno-gospodarczej przedstawił sposoby wykorzystania wzniesionej zabudowy i infrastruktury olimpijskiej wskazując, że starania o organizację tych zawodów w XXI wieku podejmować będą już kraje najbogatsze oraz te, dla których igrzyska są elementem wewnętrznej propagandy (s. 79). Podobną analizę przeprowadził Autor dla zimowych igrzysk olimpijskich, z lat , które podsumował, w podobny sposób jak olimpiady letnie, wskazując ich koszty stałe, koszty ujednolicone do siły nabywczej USD w roku 2012, podkreślając szybko zwiększającą się liczbę dyscyplin sportowych. W podsumowaniu również przydzielił je do 5 faz rozwoju, rozróżniając czynniki motywujące wznoszenie nowych obiektów. Zwrócił uwagę na to, że po zmianach zachodzących w fazie 4-tej, tj., w której wzrosło zainteresowanie organizacją wielkich imprez w wyniku rozwoju Internetu i zyskownego dla organizatorów zwiększenia kosztów transmisji telewizyjnych, w 5-tym okresie, do konkursu na ich realizację zgłaszają się głównie ośrodki metropolitalne, a najważniejszym ich problemem staje się terroryzm, wymagający specjalnych kosztownych zabezpieczeń. W rozdziale trzecim, zatytułowanym Wyniki badań szczegółowych, Doktorant skupił się na omówieniu sześciu europejskich olimpiad organizowanych w latach , tj.: zimowych igrzysk w Arbertville (1992), letniej olimpiady w Barcelonie (1992), zimowej w Lillehammer (1994), letniej w Atenach (2004), zimowej w Turynie (2006) i letniej w Londynie (2012). Dla poszczególnych wydarzeń wskazał i opisał: kulisy wydarzeń związanych z wystąpieniem o organizację igrzysk i ich przyznaniem, miejsce olimpiady i lokalizacje ośrodków współpracujących, jak też opisał obiekty wzniesione i użytkowane w trakcie wydarzenia i po jego zakończeniu. Wskazał również, w których ośrodkach zaobserwowano pozytywny wpływ tej organizacji na rozwój miejscowości. Następnie omówił szczegółowo architekturę obiektów wzniesionych na igrzyska (widoki, rzuty, przekroje, elewacje, zdjęcia autorskie), opisał ich pierwotną i współczesną funkcję oraz wpływ na miasto po zakończeniu olimpiady (estetyczny, funkcjonalno-przestrzenny, społeczny, kulturalny itp.) i jak stwierdził, w wielu miastach olimpijskich powstanie nowych zespołów i budowli wiązało się: ze stworzeniem nowej organizacji komunikacji i transportu 4

5 publicznego, z zagospodarowaniem dzielnic i uprządkowaniem terenów, jak też z pojawieniem się nowych atrakcyjnych architektonicznie obiektów, które stały się często ich ikonami (np. Wieża autorstwa Calatravy w Barcelonie, skocznia narciarska w Lillehammer, czy Hamar Olimpic Hall). W ostatnim rozdziale Doktorant przeprowadził podsumowanie badań zaczynając od przeglądu sposobu realizacji igrzysk, przez zbadanie zasad ich organizacji, po stwierdzenie zmian w postrzeganiu olimpiad już nie jako imprez sportowych, ale wydarzeń o zasięgu światowym, dzięki ich upowszechnianiu przez nowe środki komunikacji. Zwrócił również uwagę na zmieniającą się skalę tych wydarzeń, w których ze względu na dynamicznie rosnącą liczbę: dyscyplin, uczestników, widzów i organizatorów zapewniających ich sprawny oraz bezpieczny przebieg znacznemu podniesieniu ulegają wielkości kosztów ponoszonych przy ich realizacji, a także w przypadku złej oceny i niewłaściwie opracowanych strategii w trakcie ich utrzymania. W podsumowaniu doktorant zwraca uwagę na architekturę stadionów olimpijskich, projektowanych specjalnie do konkretnych miejsc i wydarzeń, przez najznamienitszych architektów. Obiekty te stanowią dziedzictwo igrzysk, będąc jednocześnie świadectwem epoki, w której powstają odzwierciedlając stan ówczesnej wiedzy i poziom rozwoju techniki. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Doktoranta obiekty te zmieniają się także w czasie. Starożytne rozwiązania olimpijskie służyły konkretnym funkcjom, w nowożytnej architekturze budowle te, spełniając wymagania funkcjonalne, weszły w krąg reprezentacyjnej architektury użyteczności publicznej, kreowanej, jako niepowtarzalne dzieła, przez najwybitniejszych twórców. Z przeprowadzonych w dysertacji badań wynika również, że organizacja igrzysk olimpijskich może wpływać pozytywnie na miasta je organizujące, ale jest to wynikiem strategicznego planowania, wpływającego na kształtowanie nie tylko pojedynczych obiektów, ale całych dzielnic i zespołów połączonych z infrastrukturą. Sukces ten zależy jednak od prawidłowego skonstruowania strategii, indywidualnie dla każdego miejsca, odpowiednio do jego sytuacji ekonomicznej. Tego typu planowe działanie jest niezmiernie istotne, ponieważ inwestycje olimpijskie wznoszone z wielkim zaangażowaniem organizacyjnym i finansowym, wymagają potężnych nakładów na ich dalsze funkcjonowanie. W wielu przypadkach brak tej wiedzy powodował powstawanie znacznych kosztów 5

6 utrzymania, a zaniedbania wpływały na niewłaściwe modernizacje lub rozbiórki nieużytkowanych obiektów. We wnioskach końcowych Autor analizuje sześć ostatnich olimpiad europejskich pod kątem zaplanowanej przez organizatorów idei budowy dziedzictwa olimpijskiego. Z analizy tej wynika, że tylko nielicznym udało się wyjść z tych przedsięwzięć z korzyścią dla miast i kontynuować użytkowanie wzniesionych tam obiektów. Autor udowodnił zatem w pracy, że do realizacji obiektów olimpijskich niezbędne jest opracowanie skutecznych strategii, pozwalających na użytkowanie obiektów i infrastruktury olimpijskiej w czasie. Zrealizował zatem założone cele badawcze i udowodnił założoną tezę. 4. Metody badań i warsztat pracy naukowej Układ pracy jest logiczny, chronologicznie przedstawia zagadnienia organizacji olimpiad i towarzyszących im budowli, od czasów starożytnych, poprzez nowożytne (wznowione w 1896 roku), aż po igrzyska współczesne (do 2012 r.). W efekcie Autor objął badaniami całą architekturę olimpijską ( olimpijskie obiekty i zespoły sportowe ), nie uwzględniając jedynie założeń wiosek olimpijskich i obiektów zakwaterowania. Ze 100 obiektów wzniesionych w latach , w wyniku weryfikacji, do dalszych badań wybrał 18 porównywalnych zespołów europejskich. Należy uznać, że Doktorant prawidłowo wskazał przedmiot, obszar i czas badań oraz wystarczająco zarysował stan badań. Autor posługuje się prawidłowym warsztatem badawczym, opartym zarówno na studiach terenowych, jak i własnej dokumentacji fotograficznej. Posiada także umiejętność właściwego doboru literatury, prowadzenia analiz i wyprowadzania logicznych wniosków. Na podstawie badań porównawczych z 4 założeń hipotetycznych Doktorant wyłonił tezę w brzmieniu: Projektowanie obiektów olimpijskich w kontekście idei dziedzictwa olimpijskiego powinno uwzględniać elementy strategii trwania tych obiektów w czasie (s. 9). Czytelnie zarysowane pola badawcze poszczególnych rozdziałów i konsekwentna realizacja wyznaczonych zadań pozwoliły zrealizować założone cele naukowe, udowodnić tezę i w klarowny sposób przedstawić oryginalne wyniki badań. 6

7 Praca napisana jest dobrym i zrozumiałym językiem naukowym, a wywód prowadzony jest płynnie, dzięki czemu pracę czyta się z dużym zainteresowaniem. Właściwie stosowane są przypisy. Zastrzeżenia mogą budzić: - Brak numeracji pozycji bibliograficznych i brak konsekwencji w alfabetycznym układzie Literatury, w której dwie pierwsze pozycje zakłócają ten porządek. - Całkowity brak wykazu stron internetowych w obrębie pozycji bibliograficznych, choć w pracy korzystano z kilkudziesięciu takich pozycji (występują one w spisie ilustracji, jako podanie ich źródeł, a także w przypisach). Stąd brak ich zestawienia należy uznać za naukowe potknięcie. - Brak również zaznaczonych dat dostępu do źródeł internetowych wymienionych w spisie ilustracji. Daty te wprowadzono poprawnie jedynie w przypisach. Zastrzeżenia może budzić też nieprecyzyjny sposób opisania ilustracji, tj: brak ich numeracji i przypisanie ich jedynie do numerów stron. Autor nie odwołuje się też w tekście do ilustracji, może dlatego, że mieszczą się najczęściej w pobliżu. Szereg ilustracji nie ma żadnych podpisów, m.in. schematy na stronach: 122, 124, 129, 140, 158, 175, 193, 213, co utrudnia ich odczytanie zwłaszcza, że nie zamieszczono ich także w Spisie ilustracji (na końcu pracy). Także usytuowanie przypisów, pod niektórymi ilustracjami, bliżej niż podpisy rysunków, błędnie się z nimi kojarzy, np.: s. 150, 152, 204, 220. Pojawiają się też drobne błędy w tekście, które należałoby usunąć, przy ewentualnej publikacji (do przedmiotów policzalnych stosuje się określenie liczba, zwykle obiekty coś mają, a ludzie posiadają (s. 234). Należałoby też skorygować w tytule rozdziału 2.4 daty powinno być (?) [ ] Łatwe do usunięcia błędy redakcyjne, nie wpływają na całościową wysoce pozytywną ocenę pracy: w zakresie wartości merytorycznych ze względu na jej przejrzysty układ i logiczny wywód, jak też w zakresie przyjętego projektu graficznego całości nawiązującego do idei pięciu kół olimpijskich, zbliżonego do wersji drukowanej z dobrze dobranymi ilustracjami, własnymi fotografiami i czytelnymi schematami, które doskonale ilustrują dysertację a też dzielą ją czytelnie na rozdziały. 7

8 5. Ocena końcowa Temat dysertacji jest aktualny, ponieważ badane w opracowaniu zagadnienia z jednej strony obrazują w kompleksowy sposób, rzeczywiste wykorzystanie obiektów po zakończeniu igrzysk, a z drugiej wskazują instrumenty, które pozwalają uniknąć znacznych kosztów ich utrzymania. Z tego też względu to wartościowe dla planistów i projektantów opracowanie powinno zostać opublikowane i upowszechnione także za granicą. 6. Wniosek końcowy Po szczegółowej analizie recenzowanej dysertacji stwierdzam, że praca doktorska, pt.: Architektura poolimpijska. Architektura obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury technicznej realizowanych na potrzeby igrzysk w kontekście idei dziedzictwa olimpijskiego, opracowanej przez mgr inż. arch. Bartosza Dendurę, na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Piotra Gajewskiego, profesora PK w pełni odpowiada kryteriom i warunkom określonym w Ustawie o tytule i stopniach naukowych, będąc wartościowym i oryginalnym osiągnięciem naukowym, stanowiącym znaczący wkład w rozwój dziedziny architektura i urbanistyka, w zakresie architektury użyteczności publicznej. Powyższe stwierdzenia pozwalają wnioskować o dopuszczenie recenzowanej dysertacji do publicznej obrony. Wrocław, 30 października 2016 roku 8