INFORMACJE O WARUNKACH ŚWIADCZENIA PRACY

Transkrypt

1 INFORMACJE O WARUNKACH ŚWIADCZENIA PRACY Gorlice, lipiec 2014

2 WARUNKI ŚWIADCZENIA PRACY Zagadnienia związane ze świadczeniem pracy reguluje KODEKS PRACY Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. z późniejszymi zmianami. Kodeks Pracy określa: Podstawowe zasady prawa pracy Stosunek pracy umowy o pracę, zawieranie, rozwiązywanie i wygaszanie umów o pracę Kwestie wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń Obowiązki pracodawcy i pracownika Odpowiedzialność materialną pracowników Czas pracy Urlopy pracownicze Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem Bezpieczeństwa i Higieny Pracy

3 Umowy będące podstawą wykonywania pracy: 1. Umowa o pracę Podstawową formą zatrudnienia w Polsce jest umowa o pracę. Jest to jednocześnie najbardziej korzystna umowa, jeżeli chodzi o dodatkowe uprawnienia, tzw. uprawnienia pracownicze. Kwestie związane z umową o pracę uregulowane są w ustawie Kodeks pracy. Obywatel UE nawiązując umowę o pracę z pracodawcą polskim podlega, co do zasady, polskim przepisom z zakresu prawa pracy. Stosunek pracy Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Kodeks pracy wymienia następujące rodzaje umów o pracę: umowy bezterminowe: umowa na czas nieokreślony nie określa czasu zatrudnienia. umowy terminowe: umowa na czas próbny umowa taka może poprzedzać każdą inną umowę, nie może być jednak zawarta na okres dłuższy niż 3 miesiące. Umowa pozwala sprawdzić pracodawcy umiejętności i kwalifikacje pracownika na danym stanowisku. umowa na czas określony jest umową terminową. Kodeks pracy ogranicza liczbę takich umów zawieranych z tym samym pracownikiem. Jeżeli umowa o pracę na czas określony została zawarta dwukrotnie na następujące po sobie okresy, to kolejna umowa jest traktowana jeżeli chodzi o skutki prawne jako umowa na czas nieokreślony (nawet jeżeli formalnie została zawarta na czas określony). Skutek taki, tj. zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony, następuje w sytuacji, gdy przerwa między rozwiązaniem

4 poprzedniej umowy o pracę na czas określony a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę na czas określony nie przekroczyła 1 miesiąca. Uzgodnienie między stronami w trakcie trwania umowy o pracę na czas określony dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie tej umowy uważa się za zawarcie, od dnia następującego po jej rozwiązaniu, kolejnej umowy o pracę na czas określony. umowa na czas wykonywania określonej pracy dotyczy to umów na pracę sezonową lub cykliczną, umowa zawierana jest na czas wykonania określonego zadania. Dodatkowo pracodawca może zawierać tzw. umowę na zastępstwo; nie jest to jednak nowy rodzaj umowy o pracę, a typ umowy na czas określony. Zawarcie umowy o pracę Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie i określać strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności: rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, termin rozpoczęcia pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia pracy. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia, co do rodzaju umowy, stron umowy oraz jej warunków. Zmiana warunków umowy o pracę Zmiana warunków umowy o pracę wymaga formy pisemnej i może być dokonana:

5 za porozumieniem stron (pracodawca i pracownik wyrażają zgodę na zmianę warunków umowy i określają datę od której zmiana ta będzie obowiązywać), przez pracodawcę w drodze wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. Pracownik może wówczas: złożyć oświadczenie o przyjęciu proponowanych warunków (po upływie okresu wypowiedzenia będą obowiązywać go nowe warunki pracy), złożyć oświadczenie o nie przyjęciu proponowanych warunków (po upływie okresu wypowiedzenia umowa o pracę się rozwiąże), nie składać żadnego oświadczenia, co będzie równoznaczne z przyjęciem nowych warunków (po upływie okresu wypowiedzenia będą obowiązywać go nowe warunki). Rozwiązanie umowy o pracę Rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić: za porozumieniem stron, przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia, przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia, z upływem czasu, na który została zawarta, z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron w tym trybie pracodawca i pracownik wyrażają zgodę na rozwiązanie umowy o pracę w terminie uzgodnionym przez strony. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem umowa o pracę zostaje rozwiązana poprzez pisemne oświadczenie pracownika lub pracodawcy z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Okres wypowiedzenia wynosi odpowiednio: 2 tygodnie jeżeli pracownik był zatrudniony krócej

6 niż 6 miesięcy, 1 miesiąc jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej 6 miesięcy oraz 3 miesiące jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej 3 lata. W przypadku umów na czas określony dłuższych niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego jej rozwiązania za 2 tygodniowym wypowiedzeniem. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia umowa o pracę zostaje rozwiązana poprzez pisemne oświadczenie pracownika lub pracodawcy bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę: z winy pracownika, w przypadku: o ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, o popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem, o zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, z powodów niezawinionych: niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa: dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową,

7 w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione, trwającej dłużej niż 1 miesiąc (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy). Ponadto rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem lub odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną - w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a także nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności. pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia: o jeżeli zostanie stwierdzony orzeczeniem lekarskim szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe, o gdy pracodawca dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy, nie później niż w terminie 1 miesiąca od pozyskania wiadomości uprawniającej do takiego sposobu wypowiedzenia umowy.

8 Czas pracy Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracownik, w roku kalendarzowym, może przepracować maksymalnie 150 godzin nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. Za godziny nadliczbowe przysługuje dodatek do wynagrodzenia lub czas wolny od pracy. Wynagrodzenie za pracę Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Warunki wynagradzania za pracę ustalają: zakładowe układy zbiorowe pracy lub ponadzakładowe układy zbiorowe pracy (zawierane przez pracodawców, u których funkcjonują zakładowe organizacje związkowe), regulaminy wynagradzania (u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, nieobjętych zakładowym lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy) oraz umowy o pracę. Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie. W celu ochrony wynagrodzenia za pracę w polskim Kodeksie pracy zawarty jest przepis, który mówi, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. W Polsce obowiązuje zagwarantowane ustawowo minimalne wynagrodzenie za pracę. Obecnie wynosi ono 1.680,00 zł brutto (stan na dzień 1 stycznia 2014 r.) dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy.

9 Urlop wypoczynkowy Wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, w roku kalendarzowym, wynosi: 20 dni jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Na wniosek pracownika, urlop może być podzielony na części. W takim przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. W przypadku nie wykorzystania przysługującego urlopu w danym roku kalendarzowym, pracownik ma prawo wykorzystać zaległy urlop wypoczynkowy w kolejnym roku kalendarzowym do 30 września. Inne urlopy i zwolnienia od pracy: Oprócz urlopu wypoczynkowego Kodeks pracy przewiduje następujące rodzaje urlopów: urlop bezpłatny udzielany na pisemny wniosek pracownika (tego urlopu nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze), urlop macierzyński przysługuje pracownicy, która urodziła dziecko, w wymiarze: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni przy urodzeniu 2 dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodnie przy urodzeniu 3 dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni przy urodzeniu 4 dzieci przy jednym porodzie,

10 37 tygodniu przy urodzeniu 5 lub większej liczby dzieci przy jednym porodzie. Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 100 % wynagrodzenia. Istotna jest kwestia, iż 20 tygodni urlopu macierzyńskiego 14 musi zostać wykorzystanych przez matkę, która po upływie tego czasu może wrócić do pracy jednakże pod warunkiem, że pozostałą część 6 tygodni urlopu wykorzystana zostanie przez ojca. Od 17 czerwca 2013 roku wydłużony został wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Wynosi on 6 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka oraz 8 tygodni przy urodzeniu dwójki bądź większej liczby dzieci przy jednym porodzie. Niezwykle istotną zmianą jest to, że z wydłużonego, płatnego urlopu macierzyńskiego korzystać mogą też osoby prowadzące działalność gospodarczą oraz pracujące na umowę zlecenia. Dodatkowy urlop macierzyński pracownica może wykorzystać na wniosek skierowany do pracodawcy. urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych na wychowanie (w wieku odpowiednio do 7 lub do 10 roku życia). Przysługuje on bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 60% podstawy wynagrodzenia. urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi w wymiarze do 3 lat, w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Aby skorzystać z tej formy urlopu pracownik musi posiadać co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia. Z urlopu może skorzystać matka lub ojciec, którzy są pracownikami. zwolnienia od pracy przysługują m.in. w przypadku: ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka, albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy 2 dni,

11 ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką 1 dzień. Jeżeli przyczyną zwolnienia od pracy jest np.: ślub, urodzenie dziecka lub pogrzeb, to pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by otrzymywał, gdyby pracował. Udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli UE, za granicą u pracodawców zagranicznych są zaliczane do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych. 2. Umowa zlecenia Umowa zlecenia jest popularną formą wykonywania pracy ze względu na swobodę kształtowania postanowień jej treści, takich jak czas czy miejsce pracy. Umowa tego typu podlega Kodeksowi cywilnemu. Umowa zlecenia to umowa zawarta na czas określony lub nieokreślony. Zleceniobiorca zobowiązuje się do dokonania określonych czynności na rzecz zleceniodawcy. Jest to tzw. umowa starannego działania zleceniobiorca wykonuje pracę jak najlepiej potrafi. Zleceniobiorca samodzielnie wykonuje pracę będącą przedmiotem zlecenia (brak tu jest elementu podporządkowania i wykonywania pracy pod czyimś kierownictwem, który jest charakterystyczny dla umowy o pracę), może też samodzielnie ustalić termin i miejsce wykonywania pracy (umowa zlecenia najczęściej określa jedynie ostateczny termin

12 wykonania zlecenia). Umowa zlecenia może być wypowiedziana przez każdą ze stron. Jeżeli umowa zlecenia zostanie wypowiedziana przez zleceniodawcę to powinien on zwrócić zleceniobiorcy poniesione przez niego wydatki i wypłacić część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. Jeżeli umowę wypowiada zleceniobiorca to jest on obowiązany naprawić szkodę, którą poniesie zleceniodawca z tytułu niewykonania umowy. Z tytułu nawiązania umowy zlecenia zleceniobiorca podlega przepisom z zakresu ubezpieczeń społecznych i podatków. 3. Umowa o dzieło Umowa o dzieło to umowa zawarta na czas określony, podlegająca przepisom Kodeksu cywilnego. Jest to tzw. umowa rezultatu wykonawca zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia określonego w umowie. Należy pamiętać, że stosowanie umowy zlecenia lub umowy o dzieło w celu obejścia przepisów o ubezpieczeniu społecznym i uprawnień pracowniczych jest wykroczeniem. Wykonywanie pracy w stałych godzinach, z ustalonym zakresem obowiązków, pod nadzorem pracodawcy może być uznane przez organy kontrolne za pracę wykonywaną w ramach umowy o pracę. 4. Umowa agencyjna Umowa, na podstawie której przyjmujący zlecenie ( agent ) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie ( zleceniodawcy ) albo do zawierania ich w imieniu zleceniodawcy, a zleceniodawca zobowiązuje się do zapłaty umówionego wynagrodzenia (prowizji). Umowę agencyjną zawiera się na czas określony lub nieokreślony. Jeśli chodzi o naliczanie składek na ubezpieczenie społeczne - co do zasady stosuje się uregulowania dotyczące umowy zlecenia.

13 5. Umowa o pracę nakładczą Praca nakładcza jest jednym ze szczególnych rodzajów świadczenia pracy. Jej wykonywanie nie jest uregulowane w Kodeksie pracy, gdyż nie jest ona typowym stosunkiem pracy i dlatego została opisana w przepisach szczególnych. Praca nakładcza jest powszechnie nazywana chałupnictwem. Jej wykonywanie zostało uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. nr 3, poz. 19 z późn. zm.; zwane dalej rozporządzeniem ). Umowa ta przypomina z jednej strony umowę o pracę, a drugiej strony zaś umowę o dzieło. Nie jest ona typową umową o pracę (stosunkiem pracy), a osoby ją wykonujące nie są pracownikami. Praca nakładcza może być świadczona w domu, w godzinach, które odpowiadają zatrudnionemu. Nie występuje też ograniczenie co do samodzielnego wykonania danego zlecenia możliwa jest pomoc osób trzecich (rodziny, znajomych). Osoba zlecająca wykonanie danej pracy nie ma kontroli nad bieżącą realizacją powierzonego zadania. Umowa ta musi określać wynagrodzenie, które musi spełniać regulacje płacy minimalnej obowiązkowe są składki na ubezpieczenie rentowe i emerytalne, a pozostałe składki są dobrowolne.

14 6. Elastyczne formy zatrudnienia: Elastyczny model zatrudnienia ma ogromne znaczenie w utrzymaniu równowagi między życiem prywatnym i zawodowym. Do najczęściej spotykanych form elastycznego zatrudnienia w Polsce i na świecie należą: telepraca inaczej praca zdalna, to forma organizacji pracy polegająca na świadczeniu pracy poza jednostką organizacyjną pracodawcy za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Praca zdalna umożliwia pracodawcy ograniczenie kosztów m.in. powierzchni biurowej, mediów. Jest dobrym rozwiązaniem dla osób niepełnosprawnych. Telepraca umożliwia pracownikom łatwiejsze pogodzenie obowiązków służbowych ze sprawami osobistymi i rodzinnymi. praca tymczasowa jest to wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika, przez okres nie dłuższy niż czas wskazany w ustawie, zadań o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym gdzie terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe. Pracownik tymczasowy zatrudniany jest przez agencję pracy tymczasowej na podstawie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas wykonania określonej pracy. Pracownik tymczasowy wykonując pracę tymczasową ma analogiczne obowiązki jak inni pracownicy zatrudnieni u danego pracodawcy. samozatrudnienie jest to sytuacja, w której osoba fizyczna podejmuje działalność gospodarczą na własny rachunek, własną odpowiedzialność i na własne ryzyko. praca w niepełnym wymiarze czasu pracy to praca świadczona w czasie krótszym niż normalny. Praca może być wykonywana w niepełnym dziennym lub tygodniowym wymiarze czasu pracy oraz w ramach różnych systemów czasu pracy, np.: skróconego tygodnia pracy, równoważnego czasu pracy, zadaniowego czasu pracy. Warunki płacowe dla pracownika świadczącego pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy muszą być ustalone przy uwzględnieniu proporcjonalności

15 wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą, stosownie do wymiaru czasu pracy. inne formy elastycznego zatrudnienia: o zadaniowy czas pracy jest to forma, w której nie rozlicza się pracownika na podstawie przepracowanych godzin, lecz wykonanych przez niego zadań. Ten rodzaj pracy sprawdza się w sytuacji, kiedy rodzaj i organizacja pracy powodują brak kontroli pracodawcy nad pracownikiem. o flexitime (ruchomy czas pracy) forma rozkładu czasu pracy, która polega na pozostawieniu pracownikom swobody w zakresie godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy; przykład: w wymiarze 8 godzin pracy, pracownik może rozpocząć pracę między 7.00 a 10.00, a zakończenie pracy przypada po ośmiu godzinach pracy, czyli pomiędzy a o compressed hours (kumulowanie godzin pracy) to system, w którym można wypracować określoną w umowie tygodniową liczbę godzin, pracując dłużej. Zmianie nie ulega liczba godzin przepracowywanych tygodniowo. Wypracowane godziny można odebrać proporcjonalnie nawet po kilku miesiącach pracy. o job sharing (praca dzielona) to dzielenie pracy pomiędzy kilku zatrudnionych. Zatrudniony pracuje tylko przez określoną część np. dnia, natomiast inny pracownik wykonuje te same obowiązki w pozostałym czasie w ten sposób godziny zatrudnienia uzupełniają się, co daje pełen etat.