Białe certyfikaty instrukcja obsługi systemu

Transkrypt

1 Białe certyfikaty instrukcja obsługi systemu Autor: Prof. dr hab. Krzysztof śmijewski, przewodniczący Społecznej Rady Konsultacyjnej energetyki ( Czysta Energia listopad 2007) System Białych Certyfikatów słuŝy do wspierania inwestycji poprawiających efektywność energetyczną polskiej gospodarki, a co za tym idzie redukujących zuŝycie energii i emisję CO 2. System realizuje wskazania Dyrektywy 32/2006/WE o efektywności energetycznej i przybliŝa Polskę do realizacji celów wskazanych przez Unię na 2016 r. (redukcja zuŝycia energii końcowej o 9%) oraz na 2020 r. (poprawa efektywności energetycznej gospodarki o 20%). Wszędzie, gdzie to tylko moŝliwe, system wykorzystuje mechanizmy rynkowe, pozostając jednocześnie w pełni sterownym w zakresie swoich strategicznych parametrów, tzn. wolumenu inwestycji i jego społecznego kosztu. W kolejnych punktach przedstawiony jest opis systemu głównie z punktu widzenia jego aktywnego uŝytkownika, czyli inwestora poprawiającego efektywność energetyczną. Krok 1 rozpoznanie Inwestor zainteresowany otrzymaniem papierów wartościowych, jakimi są białe certyfikaty, winien rozpoznać potencjał oszczędności energii zawarty w planowanej modernizacji/inwestycji. W tym celu naleŝy przeprowadzić audyt energetyczny, wyznaczający ex-ante moŝliwe oszczędności i zakładany okres ich uzyskania. JeŜeli okres ten jest krótszy niŝ 15 lat wyznaczone oszczędności naleŝy proporcjonalnie zredukować. System zakłada, Ŝe nie trzeba mieć Ŝadnych szczególnych uprawnień, aby przeprowadzić audyt, ale musi być on wykonany zgodnie z podstawowymi wymaganiami w zakresie audytu energetycznego, które będą przyjęte odpowiednim rozporządzeniem ministra gospodarki. Wszystkie audyty zostaną zarchiwizowane elektronicznie, a audyty inwestycji, które otrzymują wsparcie będą upublicznione, łącznie z nazwiskiem autora. Za nieprawdziwość informacji konsekwencje poniesie inwestor, a odpowiedzialność audytora przed inwestorem reguluje kodeks cywilny. Sugeruje się, aby inwestor wymagał od audytora ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Część działań, np. te, które sprowadzają się do prostych zakupów substytucyjnych (zastępowanie starego sprzętu AGD, RTV, ICT nowym), wymagać będzie tylko sporządzenia prostego audytu pro forma. Sprowadzać się on będzie do wypełnienia jednostronicowego formularza. Wszystkie audyty zostaną zarejestrowane, a ich zawartość będzie weryfikowana automatycznie przez system komputerowy oraz wyrywkowo przez upowaŝnionych ekspertów.

2 Krok 2 przetarg Co najmniej raz na rok prezes URE będzie organizował przetarg na uzyskanie prawa do emisji określonej ilości certyfikatów, nominowanych w tonach oleju ekwiwalentnego (toe) energii pierwotnej zaoszczędzonej dzięki inwestycjom proefektywnościowym. KaŜdy z inwestorów-uczestników przetargu złoŝy ofertę, ile certyfikatów (liczonych w toe) pragnie uzyskać za przewidywane w zarejestrowanym audycie oszczędności. Wygrają ci, którzy zaproponują najwyŝszą wartość współczynnika φ = V cert /V oszcz. Przetargi prowadzone będą na trzech obszarach: uŝytkowania końcowego, przesyłu i dystrybucji oraz wytwarzania systemowego. Wytwarzanie rozproszone zakwalifikowane jest do obszaru dystrybucji i musi legitymować się zmniejszeniem strat dystrybucyjnych. Ilość certyfikatów wystawianych na dany rok i obszar określa rozporządzeniem minister gospodarki. Wytycza on teŝ ilość certyfikatów podlegających umorzeniu w danym roku, a liczba ta określona jest jako procent od ilości energii sprzedanej odbiorcom końcowym w przeliczeniu na toe energii pierwotnej. Współczynniki sprawności procesów transformacji (z energii pierwotnej w energię końcową) w poszczególnych podsektorach: elektroenergetycznym, ciepłowniczym i gazowniczym określi minister gospodarki w odpowiednim rozporządzeniu, kierując się danymi statystycznymi za rok poprzedzający rok wydania rozporządzenia (rozporządzenie z 2008 r. określające parametry na 2009 r. wykorzysta dane z 2007 r.). Współczynniki te wykorzystywane będą do wyznaczenia ekwiwalentu zaoszczędzonej lub sprzedanej energii końcowej w wielkości energii pierwotnej w kaŝdym przypadku, gdy zajdzie taka potrzeba. Liczbę przetargów oraz ilości certyfikatów wystawianych na poszczególny przetarg określać będzie prezes URE, przy czym co najmniej jeden przetarg winien się odbyć nie później niŝ na dwa miesiące przed zakończeniem roku poprzedzającego rok umorzenia certyfikatu. Dopuszczalne jest organizowanie przetargów z wyprzedzeniem, np. jedno, dwu i trzyletnim, szczególnie na parkietach dystrybucji i wytwarzania, gdzie czasy budowy są dłuŝsze. Inwestorzy, przystępując do przetargu, podejmują zobowiązanie inwestorskie o zakończeniu i oddaniu do uŝytku inwestycji najpóźniej w terminie wyznaczonym na koniec roku umorzenia związanych z inwestycją certyfikatów. O wypełnieniu zobowiązania inwestorskiego inwestor informuje prezesa URE. W przypadku niedostarczenia zgłoszenia lub dostarczenia zgłoszenia fałszywego, prezes URE nakłada obowiązek umorzenia 200% otrzymanych certyfikatów, a w przypadku ich braku konieczność wniesienia 200% opłaty zastępczej. Krok 3 obrót Zakwalifikowanie do grupy inwestorów wygrywających w przetargu skutkuje automatyczną emisją i rejestracją wnioskowanej liczby białych certyfikatów z prawem natychmiastowego wdroŝenia ich do obiegu, tzn. sprzedaŝy. Rejestr certyfikatów, przetarg emisyjny i obrót giełdowy certyfikatami prowadzi TGE SA, podobnie jak rejestrację transakcji OTC, które system dopuszcza. Udział w przetargu i wcześniejsza rejestracja audytu są bezpłatne, pozostałe operacje podlegają opłacie (rejestracja emisji, rejestracja transakcji lub prowizja od sprzedaŝy giełdowej).

3 Posiadacze certyfikatów nie muszą ich sprzedawać przed datą umorzenia, poniewaŝ będą mogły one być umarzane aŝ do 2020 r. włącznie. Białe certyfikaty są instrumentem finansowym, w który moŝna inwestować, gromadzić, prowadzić transakcje futures i forward oraz wszelkie dopuszczalne prawem giełdowym spekulacje. Wyjściową wartość certyfikatu wyznacza opłata zastępcza, którą muszą ponieść ci, którym zabrakło certyfikatów niezbędnych do wywiązania się z obowiązku umorzenia. Opłatę tę na dany rok ustala w rozporządzeniu minister gospodarki. Wartość rynkową certyfikatu określa kaŝdorazowo równowaga popytu i podaŝy. Krok 4 umorzenie Przedsiębiorstwa sprzedające energię odbiorcom końcowym będą musiały z upływem roku przedstawić prezesowi URE odpowiednią liczbę białych certyfikatów z przypisaną tegoroczną lub wcześniejszą datą umorzenia. Certyfikatów z datą późniejszą umarzać nie wolno (choć wolno nimi handlować). W miejsce brakujących certyfikatów naleŝy wnieść opłaty zastępcze. Nieumorzenie odpowiedniej ilości certyfikatów lub niewpłacenie opłaty zastępczej w wymaganym terminie skutkuje nałoŝeniem kary przez prezesa URE. Wysokość kar określa ustawa. Zakłada się, Ŝe obowiązkowi umorzenia podlegać będą firmy detalicznego obrotu energią w elektroenergetyce, ciepłownictwie i gazownictwie. Dyskutowane jest dołączenie do tej grupy dystrybutorów paliw płynnych (olej, benzyna, LPG, LNG). Z obowiązku będą prawdopodobnie wyłączeni tzw. mali dystrybutorzy wg definicji KE. Inwestor Przygotowanie inwestycji Automatyczna rejestracja Zgłoszenie do obrotu Zgłoszenie do przetargu Giełda OTC Kupno Wynik przetargu SprzedaŜ Umorzenie Rys. 1 Schemat Systemu Białych Certyfikatów

4 Krok 5 monitoring i kontrola System monitorowany będzie przez Biuro Obsługi Systemu Białych Certyfikatów. Planuje się, Ŝe Biuro umieszczone zostanie w nowo powołanej Agencji Energii, a w przypadku jej niepowołania zadania Biura podejmie instytucja wybrana w wyniku przetargu, zorganizowanego przez prezesa URE. Zakłada się w tym wariancie, Ŝe obowiązki Biura powierzone będą na co najmniej pięć lat i Ŝe z przetargu wykluczona zostanie TGE SA. Pierwszym obowiązkiem BOSBC będzie rejestracja otrzymywanych audytów i nadawanie im unikalnych identyfikatorów. KaŜdy audyt zostanie poddany automatycznej, komputerowej kontroli w zakresie mieszczenia się w korytarzu wyznaczonym przez kontynualny benchmark danego parkietu. Wyjście z korytarza będzie sygnalizowane, takŝe inwestorowi. Po przetargu audyty, które wypadną z korytarza oraz inne wybrane losowo, będą kontrolowane ręcznie poprzez ekspertów. Fałszowanie audytu będzie skutkować obowiązkiem podwójnego umorzenia certyfikatów. Przewiduje się równieŝ wyrywkową kontrolę realizacji zobowiązań inwestycyjnych pod kątem ich zgodności ze specyfikacją inwestycji zawartą w audycie energetycznym. System monitoringu prowadzony przez BOSBC będzie zliczał ilość zaoszczędzonej energii końcowej na kaŝdym z trzech parkietów (do dokumentacji celu 9% na 2016 r. wg Dyrektywy 32/2006/WE) oraz podobnie ilość zaoszczędzonej energii pierwotnej (do dokumentacji jednego z celów 3x20% na 2020 r.). Jednocześnie prowadzona będzie analiza społecznego kosztu systemu poprzez obserwację obrotu na TGE SA i procesu umorzeń. Minister Gospodarki i prezes URE informowani będą na bieŝąco o stopniu realizacji celów na 2016 i 2020 r. oraz innych przez nich wskazanych. Dotyczy to np. poziomu oszczędności w dystrybucji lub/i wytwarzania w rozbiciu na rodzaje nośników energii. Informacje te są niezbędne do ustalenia optymalnych parametrów systemu (limity emisji i umorzeń, opłata zastępcza itp.). Parametry i cechy systemu Poprawa efektywności energetycznej obniŝa koszt energetyczny gospodarki, wymaga jednak wcześniejszych nakładów i zwiększenia średniej ceny energii. Zakłada się, Ŝe cena wzrośnie tu od 2 do 3% ceny detalicznej, co oznacza sumę kosztów w skali kraju 1,7-2,5 mld zł. Wartość tu sterowana będzie pośrednio wysokością opłaty zastępczej oraz wymaganym wolumenem umorzeń. ZaleŜeć on będzie od zakładanego tempa generacji oszczędności, tzn. realizacji celów unijnych. Trzeba jednocześnie stwierdzić, Ŝe w wyniku uzyskanych redukcji zuŝycia pojawią się oszczędności w kwocie wielokrotnie przekraczającej w/w koszt. W zaleŝności od przyjętych parametrów systemu zwrot kosztu społecznego nastąpi w okresie 1-3 lat. Głównym czynnikiem motywacyjnym Systemu BC jest bezwzględne skrócenie prostego okresu spłaty inwestycji proefektywnościowej o ¾ - do 1½ roku (przy φ=1), w zaleŝności od przyjętych parametrów systemu oraz od zgłoszonej przez inwestora wartości wskaźnika φ. Współpraca z innymi systemami wspierania efektywności energetycznej System Białych Certyfikatów to nie jedyne rozwiązanie wspierające osiągnięcie celów unijnych na 2016 i 2020 r. Zakłada się, Ŝe funkcjonować będą równieŝ inne narzędzia wzmacniające motywację do poprawy efektywności energetycznej. JuŜ choćby ten fakt wskazuje na konieczność przyjęcia precyzyjnego systemu monitoringu (przez BOSBC),

5 regulacji i kontroli (przez prezesa URE i Ministerstwo Gospodarki). Zasada funkcjonowania Systemów Białych Certyfikatów powinna być oparta na regule synergii, a nie na regule wyłączności. I to nie tylko z racji wyŝszych kosztów tej ostatniej (Ŝmudne i w istocie zbyteczne kontrole), ale głównie z powodu wyŝszej skuteczności reguły synergii. Przykładem takiej synergii moŝe być współpraca Systemu Białych Certyfikatów z Systemem Dobrowolnych Zobowiązań, który ma funkcjonować w róŝnych (energochłonnych) sektorach gospodarki (głównie przemysłu). Doświadczenia światowe (Holandia, Irlandia, w pewnym sensie Japonia) wskazują na skuteczność działania SDZ, głównie w tzw. obszarze miękkim, przez co rozumie się systemy zarządzania energią, szkolenia, akcje informacyjno-promocyjne, wspieranie racjonalizacji pracowniczej, monitoring i działania diagnostyczne, a w szczególności audyty energetyczne i programy racjonalizacji zuŝycia. Jednocześnie ww. działania są niezbędne do zidentyfikowania i zaprojektowania inwestycji energooszczędnej, określenia jej opłacalności i szans uzyskania wsparcia w Systemie BC. W ten sposób SDZ redukując koszty początkowe, moŝe obniŝać zasadniczo barierę wejścia do SBC. Z drugiej strony przewidujemy, Ŝe część (proponujemy 20%) zebranych opłat zastępczych powinna być przeznaczona na sfinansowanie działań miękkich, o których była mowa powyŝej. Oznaczało to by, Ŝe SBC finansowałby częściowo SDZ, a SDZ wspierałby potencjalnych uczestników SBC w obszarze wstępnego ryzyka, niwelując jego wysokość. Drugim przykładem synergii jest współpraca z Systemem Certyfikacji Budynków. System ten generować będzie dane wyjściowe (specyficzne zuŝycia energii końcowej na metr kwadratowy powierzchni uŝytkowej budynku) niezbędne do podjęcia decyzji o wejściu do SBC. Trzecim przykładem jest System Wspierania Przedsięwzięć Termomodernizacyjnych. Oba te systemy mogą funkcjonować łącznie, co pomoŝe urynkowić działania termomodernizacyjne (najlepsze dostaną dodatkowe wsparcie) i wykorzystać dotychczasowy dorobek w zakresie audytu energetycznego budynków oraz lokalnych systemów grzewczych. W tym przypadku zakładamy potrzebę niewielkich nowelizacji w ustawie o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych w następującym zakresie: Upowszechnienia audytu energetycznego dla budynków mieszkalnych o powierzchni uŝytkowej < 130 m 2 Zezwolenie firmom ESCO na funkcjonowanie w SWPT Ewentualnego zmniejszenia premii termomodernizacyjnej z 25% do 20% wartości kredytu na termomodernizację (do rozwaŝenia) Zakładamy moŝliwość równoległego funkcjonowania zielonych, czerwonych (Ŝółtych) i białych certyfikatów, jeŝeli dana inwestycja spełnia kryteria kaŝdego z systemów. Innymi słowy, inwestor biogazowej elektrociepłowni małej mocy miałby prawo jednoczesnego ubiegania się o certyfikaty zielone (biomasa), czerwone (mała kogeneracja) oraz białe (obniŝenie strat w sieci). Przy czym o dwa pierwsze bezwarunkowo, a o trzeci w wyniku wygrania w przetargu. RównieŜ uruchomienie innych dopuszczalnych przez Komisję Europejską systemów wsparcia, takich jak tax credits (dla zakupu urządzeń energooszczędnych AGD, RTV & ITS)

6 lub Fundusz Efektywności Energetycznej (głównie dla wspierania pro-efektywnościowych inwestycji w przemyśle), nie powinno wykluczać ich beneficjentów z prawa do funkcjonowania w Systemie BC. Podobnie jak w przypadku uruchomienia ewentualnego podatku emisyjno-ekologicznego (nazywanego teŝ węglowym). Konsekwentnie dopuszczalne jest uzyskanie jakiegokolwiek innego wsparcia z Funduszy Krajowych (np. NFOŚ) i Unijnych (np. Rozwoju Regionalnego). Rys. 2. Przykład symulowanego rezultatu przetargu wygrały inwestycje o φ 1 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 wsp. fi