MINISTERSTWO SPRAW WEWNTRZNYCH I ADMINISTRACJI

Transkrypt

1 MINISTERSTWO SPRAW WEWNTRZNYCH I ADMINISTRACJI OPRACOWAŁ: Midzyresortowy Zespół ds. Opracowania Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey WARSZAWA 2003

2 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 2 Spis treci Wstp... 4 Cz Pierwsza Szacunkowa ocena rozmiarów i skutków niedostosowania społecznego oraz przestpczoci wród dzieci i młodziey Przestpczo nieletnich jako podstawowy przejaw demoralizacji Narkomania Picie alkoholu Ucieczki z domów rodzinnych i placówek opiekuczo-wychowaczych Subkultury młodzieowe Prostytucja nieletnich Niedostosowanie społeczne Cz druga Nieletni w policyjnych izbach dziecka, placówkach opiekuczo wychowawczych i resocjalizacyjnych oraz w zakładach poprawczych Policyjne izby dziecka Placówki opiekuczo-wychowawcze Zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich Cz trzecia Podsumowanie Cz czwarta Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey Załoenia programu Cele programu Działania uprzedzajce Działania powstrzymujce Działania interwencyjne, resocjalizacyjne Standardy programu Cz pita Programy modułowe: Procedury postpowania nauczycieli i metody współpracy szkół z policj w sytuacjach zagroenia dzieci oraz młodziey przestpczoci i demoralizacj, w szczególnoci: narkomani, alkoholizmem i prostytucj Wstp Cel programu Procedury postpowania nauczycieli w sytuacjach zagroenia dzieci i młodziey demoralizacj Działania interwencyjne Metody współpracy szkoły z policj Podstawy prawne stosowanych procedur Działania zmierzajce do osignicia załoonych celów oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizacj Czas realizacji Podmioty odpowiedzialne za koordynacj i monitoring programu ródła finansowania Projekt systemu pomocy metodycznej dla osób pracujcych z młodzie zagroon niedostosowaniem społecznym, demoralizacj i przestpczoci z uwzgldnieniem interwencji kryzysowej w rodzinie Załoenia i cele programu... 47

3 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey Adresaci oferty pomocy metodycznej Organizacja pomocy metodycznej Podmioty realizujce program i ich zadania Przykładowe treci i formy zaj Przewidywane efekty Orientacyjne koszty i finansowanie programu Nadzór i monitoring oraz Ewaluacja programu Probacja alternatywna dla pobytu młodziey w placówkach resocjalizacyjnych i zakładach poprawczych Wstp Załoenia i cele programu Organizacja programu probacji i sposobu jej realizacji Adresaci programu Podmioty realizujce program i ich zadania Zasig programu Etapowo osigania celów Przewidywane efekty Orientacyjne koszty i finansowanie programu Nadzór i monitoring. Ewaluacja programu Cz szósta Wykaz obowizujcych przepisów stanowicych prawne podstawy programu. Propozycje zmian przepisów Wykaz obowizujcych przepisów stanowicych prawne podstawy programu Propozycje zmian przepisów Cz siódma Przewidywane skutki finansowe proponowanych rozwiza i działa profilaktycznych w zakresie zapobiegania niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodziey Cz ósma Tabelaryczna prezentacja programu zadania, terminy realizacji, odpowiedzialni za realizacj (koordynacja, nadzór) Tabela nr 1 - Program Zapobieganiu Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey (projekt ogólny) Tabela nr 2 - Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey (projekty szczegółowe) Tabela nr 3 - Procedury postpowania nauczycieli i metody współpracy szkół z policj w sytuacjach zagroenia dzieci oraz młodziey przestpczoci i demoralizacj, w szczególnoci: narkomani, alkoholizmem, prostytucj program modułowy Tabela nr 4 - Projekt systemu pomocy metodycznej dla osób pracujcych z młodzie zagroon niedostosowaniem społecznym, demoralizacj i przestpczoci z uwzgldnieniem interwencji kryzysowej w rodzinie program modułowy Tabela nr 5 - Probacja alternatywna dla pobytu młodziey w placówkach resocjalizacyjnych i zakładach poprawczych program modułowy Tabela nr 6 - Zestawianie koniecznych zmian prawnych Cz dziewita Lista rekomendowanych programów profilaktycznych dla dzieci i młodziey zagroonej niedostosowaniem społecznym i przestpczoci... 89

4 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 4 W S TP Niepokojce sygnały o zwikszaniu si rozmiarów niedostosowania społecznego i przestpczoci wród dzieci i młodziey oraz mała skuteczno dotychczasowych, rozproszonych programów, zrodziły konieczno skoordynowania przedsiwzi wszystkich podmiotów zobligowanych ustawowo do prowadzenia działa zapobiegawczych oraz włczenie w nie samorzdu terytorialnego, organizacji pozarzdowych i wszystkich, którym ley na sercu dobro młodego pokolenia. Na niebezpieczestwa zwizane z rozwojem patologii i przestpczoci wród nieletnich zwrócił uwag Sejm RP, podejmujc w dniu 7 maja 1998 r. uchwał w sprawie przeciwdziałania i zwalczania zjawisk patologicznych wród nieletnich (M.P. Nr 14, poz. 207). W 2002 roku Prezes Rady Ministrów wydał Zarzdzenie nr 37 z dnia 25 marca 2002 r. (M.P. Nr 12, poz. 216), w sprawie powołania Zespołu do Spraw Opracowania Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey. W jego skład weszli przedstawiciele Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji, Komendanta Głównego Policji, Ministra Sprawiedliwoci, Ministra Zdrowia, Ministra Pracy i Polityki Społecznej (obecnie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej), Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. W pracach Zespołu, z głosem doradczym uczestniczyli take przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Dziecka, samorzdu terytorialnego oraz organizacji pozarzdowych. Do zada Zespołu naleało opracowanie Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey Punktem wyjcia do stworzenia programu była analiza rónorodnych informacji na temat rozmiarów i przejawów niedostosowania społecznego oraz przestpczoci wród dzieci i młodziey, która pozwoliła na identyfikacj najistotniejszych problemów. Nastpny etap polegał na okreleniu hierarchii celów, które naley osign. Za najwaniejsze uznano: zainicjowanie i skoordynowanie działa majcych na celu zapobieganie niedostosowaniu społecznemu i przestpczoci wród dzieci i młodziey; zaproponowanie uniwersalnego programu modelowego, który zgodnie z kompetencjami instytucji rzdowych, samorzdowych oraz podmiotów niepublicznych bdzie stanowił podstaw planowania i wypełniania odpowiednimi treciami, zgodnie z potrzebami i lokaln strategi; opracowanie (zgodnie z ww. Zarzdzeniem) autonomicznych programów modułowych:

5 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 5 a) procedur postpowania nauczycieli i metod współpracy szkół z policj, w sytuacjach zagroenia dzieci oraz młodziey przestpczoci i demoralizacj, w szczególnoci: narkomani, alkoholizmem i prostytucj, b) projektu systemu pomocy metodycznej dla osób pracujcych z dziemi i młodzie zagroon niedostosowaniem społecznym, w szczególnoci w zakresie interwencji kryzysowej w rodzinie, c) probacji alternatywnej dla pobytu młodziey w placówkach resocjalizacyjnych i zakładach poprawczych. Za rzecz bardzo istotn wynikajc z tego dokumentu uznano konieczno okrelenia przewidywanych skutków finansowych i społecznych proponowanych rozwiza. Program powstawał w oparciu o materiały przygotowane przez grupy robocze działajce w poszczególnych resortach. W skład grup oprócz przedstawicieli ministerstw weszli take eksperci z Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej przy MENiS, Pastwowej Agencji Rozwizywania Problemów Alkoholowych, Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Krajowego Komitetu Wychowania Resocjalizujcego. W realizacji zada Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey bdzie zharmonizowany z realizacj rzdowych programów: Narodowym Programem Profilaktyki i Rozwizywania Problemów Alkoholowych oraz Krajowym Programem Przeciwdziałania Narkomanii. Majc na uwadze znaczenie społeczno kulturowej tosamoci płci podmioty realizujce Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey bd na bieco we wszystkich podejmowanych działaniach uwzgldnia perspektyw równoci płci. Rónorodno i złoono problematyki, któr niniejszy program obejmuje, a take konieczno zagwarantowania skutecznoci działa, przy ograniczonych moliwociach finansowych, uzasadniaj rozłoenie realizacji programu na okres 10 lat.

6 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 6

7 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 7 SZACUNKOWA OCENA ROZMIARÓW I SKUTKÓW NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO ORAZ PPRZESTPCZOCI WRÓD DZIECI I MŁODZIEY 1. Przestpczo nieletnich jako podstawowy przejaw demoralizacji. W latach nastpił skokowy wzrost wskazywanej przez statystyki liczby przestpstw. Zmieniły si zarówno rozmiary, struktura jak i formy ich popełniania. Zaobserwowane zmiany dotycz take przestpczoci nieletnich. Najbardziej dramatyczny był rok 1995, kiedy stwierdzono popełnienie czynów karalnych 1. Informacje statystyczne Komendy Głównej Policji z ostatnich lat wiadcz o pewnej stabilizacji poziomu przestpczoci nieletnich, a nawet niewielkiej tendencji spadkowej. W 2002 roku ujawniono nieletnich, którym udowodniono popełnienie czynów karalnych. W porównaniu z rokiem poprzednim ilo czynów zmniejszyła si o 8,7%, natomiast liczba nieletnich sprawców zmniejszyła si o 10,1%. Taka sama tendencja zaobserwowana została w przestpczoci nieletnich o charakterze kryminalnym: spadek liczby czynów karalnych o 8,7%, spadek liczby sprawców o 10% 2. Nie mona tego natomiast odnotowa w kategoriach przestpstw przeciwko yciu i zdrowiu, czyli tych najpowaniejszych, zwizanych z uyciem przemocy. Zatrzymano nieletnich (spadek tylko o 1,8%), którym udowodniono popełnienie (tylko o 0,3% mniej) czynów karalnych tego typu 3. Szczególnie bulwersujc kategori przestpstw s zabójstwa z udziałem nieletnich. Cech charakterystyczn tych czynów jest to, e liczba sprawców jest zawsze wiksza ni ilo zabójstw, co dowodzi, e nieletni popełniaj je na ogół działajc w grupach. Niezmiennie od wielu lat na wysokim poziomie utrzymuje si liczba bójek i pobi z udziałem nieletnich. W 2002 roku ujawniono sprawców (spadek o 4,1%), którzy popełnili tego typu czynów karalnych (spadek o 1,7% w porównaniu z rokiem poprzednim). Ogólna liczba rozbojów, wymusze i kradziey rozbójniczych wyniosła (spadek o 12%), a liczba sprawców, którym udowodniono dokonanie tego typu czynów, zmalała o 9,2% i wyniosła Dzieci do 13 roku ycia nie ponosz odpowiedzialnoci za popełnione czyny karalne, co nie zmienia faktu, e zjawisko to stanowi do istotny problem społeczny. W 2002 roku ujawniono sprawców w tym wieku, którym udowodniono popełnienie 1 Dane statystyczne Komendy Głównej Policji. 2 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport o rozpoznanych zjawiskach patologii społecznej, przestpczoci i demoralizacji nieletnich w 2002 roku., Warszawa 2003, s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s. 7.

8 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey czynów karalnych. W porównaniu z rokiem poprzednim ilo czynów zmalała o 1326, natomiast liczba sprawców wzrosła o Przykłady czynów karalnych popełnionych przez nieletnich poniej 13 lat. 6 Liczba Lp. rodzaj czynów czynów sprawców 1. bójki i pobicia spowodowanie uszczerbku na zdrowiu Zgwałcenia rozboje, wymuszenia i kradziee rozbójnicze kradziee cudzej rzeczy kradziee z włamaniem przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii zncanie si nad rodzin spowodowanie poaru Drogowe przeciwko prawu autorskiemu Gospodarcze kradzie samochodu 12 4 Przestpczoci nieletnich nie da si wyeliminowa całkowicie, ale mona i trzeba j ogranicza. Dotyczy to take dzieci, które nie ukoczyły 13 lat. Z powyszych danych wynika, e nieletni w tej kategorii wiekowej dokonuj takich samych czynów karalnych, jak ich starsi koledzy. Charakterystyczne jest równie to, e przy wyranym spadku liczby czynów wzrosła liczba sprawców. W wikszoci województw, podobnie jak w skali całego kraju odnotowano spadek liczby czynów karalnych popełnionych przez nieletnich, a najwikszy w województwach lubelskim (o 34,7%) i podlaskim (o 31,6%). Przestpczo nieletnich wzrosła natomiast w województwach podkarpackim (o 9,9%), warmisko mazurskim (o 9,6%), wielkopolskim (o 11,1%) oraz na terenie działania Komendy Stołecznej Policji (o 7,2%) Narkomania. Statystyki policyjne co roku odnotowuj wzrost liczby dokonywanych przestpstw naruszajcych ustaw o przeciwdziałaniu narkomanii. W 2002 roku stwierdzono przestpstw zwizanych z narkotykami (wzrost o 23,8%), w tym czyny dokonane przez 5 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s. 9.

9 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 9 nieletnich sprawców (wzrost o 10,1%). Analizujc powysze dane naley pamita, e nie jest to pełen obraz zagroenia narkomani, a jedynie fakty znane policji. Z informacji Ministerstwa Zdrowia wynika, e w latach 90-tych nastpił kilkakrotny wzrost rozpowszechniania uywania narkotyków wród młodziey szkolnej: z około 5% w 1992 r. do blisko 20% w latach 1999/2000. Nadal zjawisko to dynamicznie ronie 8. Mimo ogólnego wzrostu liczby przestpstw narkotykowych w obu kategoriach (ogólna liczba przestpstw i czyny dokonane przez nieletnich), wzrost ten jest mniejszy ni na przełomie lat 2000/2001. Z analiz danych statystycznych policji wynika, e w kolejnym roku uywanie narkotyków jest jednym z najpowaniejszych negatywnych zjawisk społecznych. Zagraa ono wszystkim grupom społecznym. Szczególnie jednak naraone s dzieci i młodzie, głównie z powodu lekcewaenia problemu i panujc mod na zaywanie substancji odurzajcych. Nadal najwiksze zagroenie dotyczy duych aglomeracji miejskich i rejonów przygranicznych. Coraz czciej jednak z jednostek terenowych docieraj sygnały o pojawianiu si narkotyków w małych miejscowociach i wsiach. Podobnie jak w latach ubiegłych inicjacja narkotykowa ma miejsce w dyskotekach, na prywatkach, imprezach muzycznych, boiskach szkolnych, dworcach, w pubach, salonach gier, szkołach, parkach, itp. Dealerzy działaj wszdzie tam, gdzie gromadzi si młodzie. 3. Picie alkoholu. Alkohol stanowi grony czynnik kryminogenny, ma istotny wpływ na sposób dokonania czynu zabronionego, wielokrotnie staje si motywem jego popełnienia. W 2002 r. w wybranych kategoriach przestpstw (zabójstwo, uszczerbek na zdrowiu, udział w bójce lub pobiciu, zgwałcenie, kradzie, rozbój, wymuszenie rozbójnicze, przestpstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym) policja ujawniła sprawców, z czego było pod wpływem alkoholu - co stanowi 56,5% ogółu sprawców w wybranych kategoriach przestpstw 9. Analogicznie w tym samym okresie w cytowanych kategoriach, sporód ujawnionych nieletnich sprawców czynów karalnych, w chwili popełnienia czynu było pod wpływem alkoholu. Stanowi to 6,8% sprawców w branych pod uwag kategoriach Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Nie w kadym przypadku stan trzewoci nieletniego sprawcy został zbadany.

10 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 10 W 2002 roku policja ujawniła nieletnich bdcych pod wpływem alkoholu. W razie potwierdzenia faktu naduywania alkoholu przez nieletniego, bd braku właciwej opieki rodzicielskiej powiadamiano o powyszej sytuacji sd rodzinny i nieletnich. Wród osób nietrzewych izolowanych przez policj nieletnich umieszczono w izbach wytrzewie, a 212 doprowadzono do policyjnych pomieszcze dla osób zatrzymanych 11. Ustalenie, w jaki sposób nieletni wszedł w posiadanie alkoholu, jest z reguły trudne. Najczciej odmawiaj oni podania ródła jego nabycia lub twierdz, e alkohol kupił mu nieznany dorosły w zamian za drobn kwot pienidzy, starszy, znany tylko z widzenia, kolega, bd wyniósł go z domu bez wiedzy i zgody rodziców. W ubiegłym roku stwierdzono 658 przestpstw z art. 208 KK (rozpijanie małoletniego), popełnionych przez 350 sprawców Ucieczki z domów rodzinnych i placówek opiekuczo-wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich. Wród ogólnej liczby wszcztych i prowadzonych w 2002 roku przez policj poszukiwa nieletnich w wieku do 15 roku ycia wikszo stanowili tzw. uciekinierzy z domów rodzinnych 13. Ucieczka z domu to czsty przejaw nieprzystosowania społecznego. Wród najczstszych przyczyn ucieczek wymienia si: niewłaciw atmosfer domow, niepowodzenia szkolne, lk przed kar za niewłaciwe zachowanie, błdy wychowawcze, namowy kolegów. Ucieczki z domu to okolicznoci wyjtkowo sprzyjajce ryzykownym zachowaniom. Z informacji wielu uciekinierów wynika, e podczas ucieczki po raz pierwszy zetknli si ze wiatem przestpczym, dokonali czynu karalnego, palili papierosy, pili alkohol, zaywali rodki odurzajce, poddali si inicjacji seksualnej. Niejednokrotnie podczas ucieczki wielu z nich stało si ofiarami przestpstw ze strony przygodnie poznanych osób, midzy innymi wykorzystywania seksualnego. Ogółem w 2002 roku policja odnotowała nieletnich uciekinierów z domów rodzinnych, w tym nieletnich w wieku do 15 roku ycia. W porównaniu do roku poprzedniego ( ujawnionych), w 2002 r. liczba uciekinierów z domu zwikszyła si o 9 %. 14 Naley wyranie zaznaczy, e podane liczby dotycz tylko przypadków zgłoszonych policji. Z praktyki wiadomo, e nie wszystkie ucieczki z domu, szczególnie te krótkotrwałe i powtarzajce si, s zgłaszane w jednostkach policyjnych. wysza. W wietle powyszego faktyczna liczba dotyczca skali tego zjawiska jest na pewno 11 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s

11 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 11 W 2002 r. policja ujawniła ogółem: nieletnich uciekinierów z placówek opiekuczo - wychowawczych podległych Ministerstwu Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej; stanowi to ok. 20% ogółu wychowanków przebywajcych w 2002r. w całodobowych placówkach opiekuczo wychowawczych, nieletnich uciekinierów z orodków szkolno - wychowawczych podległych Ministerstwu Edukacji Narodowej i Sportu, 886 nieletnich uciekinierów schronisk i zakładów poprawczych podległych Ministerstwu Sprawiedliwoci. 15 Policja podajc liczb nieletnich uciekinierów ze schronisk i zakładów poprawczych uwzgldniła zgłoszenia o ucieczkach, a take tzw. niepowroty przypadki w których wychowankowie nie wracali z przepustek. Natomiast resort sprawiedliwoci w swoich statystykach wykazał tylko i wyłcznie ucieczki z zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich podległych swojemu resortowi. Dlatego wynika z nich, e w roku 2000 odnotowano 277 ucieczek, w roku ucieczek, w roku ucieczek, w których uczestniczyło 151 nieletnich. Z dotychczasowej praktyki wynika, e najczstszymi przyczynami samowolnych oddale wychowanków z placówek s: trudnoci adaptacyjne w nowym rodowisku, tsknota za domem rodzinnym, wpływ istniejcego na terenie placówki drugiego ycia, konflikty rówienicze, namowy kolegów. 5. Subkultury młodzieowe. Krytyczne nastawienie czci młodziey do otoczenia, negowanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych norm i wzorców społecznego funkcjonowania wyraane s tworzeniem i uczestnictwem w grupach o charakterze subkulturowym. Powstaje w nich specyficzna wi, ich członkowie przyjmuj okrelone zasady, zwyczaje i styl postpowania, tworz własne normy i kodeks etyczny. Stałym zainteresowaniem policji objta jest działalno grup, które u podstaw swojej ideologii wpisuj kult siły, agresji, naprawianie i zmienianie wiata poprzez przemoc i niszczenie tego, co niezgodne z wyznawan przez nich ideologi. Przepisy polskiego prawa nie zezwalaj na rejestracj członków subkultur, std mona operowa tylko danymi szacunkowymi. Sama przynaleno do takich grup nie jest sprzeczna z prawem, problem za pojawia si gdy członkowie danej subkultury w zwizku z przyjt ideologi dokonuj czynów zabronionych. Ponadto ze wzgldu na dynamiczny charakter, hermetyczno oraz niejednokrotnie wrogie nastawienie do policji, nie mona jednoznacznie na podstawie stylu bycia, stroju czy przebywania w okrelonym towarzystwie 15 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s

12 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 12 stwierdzi, czy mamy w konkretnym przypadku do czynienia z członkiem danej subkultury, czy jest to tylko poza i utosamianie si zewntrzne. Na terenie kraju obserwuje si zrónicowan aktywno grup subkulturowych, na rónym poziomie jest te ich rozpoznanie. W roku 2002 utrzymywała si tendencja zanikania tradycyjnych subkultur obecnych w Polsce od wielu lat jak: metalowcy, punki, hippisi, na rzecz powstawania nowych, nie zawsze spójnych ideowo, wród których zasadnicz rol odgrywa kult przemocy i agresji wobec otoczenia. 6. Prostytucja nieletnich. Prostytuowanie si osób, które nie ukoczyły 18 lat, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 padziernika 1982 r. o postpowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. 2002r. nr 11, poz. 109, Nr 58, poz. 542) jest jednym z przejawów demoralizacji. W polskim prawodawstwie uprawianie nierzdu nie jest karane. Jednake w przypadku nieletnich, po ujawnieniu faktu prostytuowania si, powiadamia si sd rodzinny. Według danych statystycznych Komendy Głównej Policji tylko w 2002 r. o ujawniono 117 nieletnich trudnicych si nierzdem, w tym 92 dziewczyny i 25 chłopców 16. Na podstawie liczby ujawnionych przypadków prostytucji nieletnich mona by wnioskowa, e problem ten w skali kraju nie stanowi duego zagroenia. Dane te jednak nie odzwierciedlaj rzeczywistej skali zjawiska, gdy obie strony głboko ukrywaj tego rodzaju fakty i nie chc o nich informowa osób postronnych. Natomiast w ocenie osób zajmujcych si badaniem zjawiska i pracujcych z młodzie jego skala jest znacznie szersza. Szczególn aktywno wykazuje młodzie z rejonów zachodniego pogranicza. Z bada prowadzonych przez pracowników Lubuskiej Akademii Pedagogicznej na terenie województwa lubuskiego wynika, e prostytuowanie si co najmniej 200 nieletnich ma charakter wyranie ekonomiczny. Zarobkow aktywno seksualn młodzie rozpoczyna w wieku lat, cho coraz czciej zdarzaj si przypadki inicjacji 13-latków. Badania te wykazuj wikszy, ni w danych policyjnych, udział chłopców w prostytucji. Wszystkie analizy zwracaj uwag na złoono faktycznych (a nie tylko deklarowanych) przyczyn prostytucji nieletnich. Bywa, e kieruj si oni chci pomocy rodzinie zwłaszcza, gdy jest tam bezrobocie, bieda i niezaradno. Jednake w wikszoci ujawnionych przypadków, prostytucja osób nieletnich nie ma charakteru stałej pracy zarobkowej. Coraz czciej jest to ch szybkiego zdobycia pienidzy na własne wydatki. Ogranicza si do przypadkowych kontaktów seksualnych w celu zdobycia rodków finansowych np. na narkotyki, ubrania lub kosmetyki. Mimo, i nieletni uprawiaj prostytucj dorywczo, w zalenoci od potrzeb materialnych i okolicznoci w jakich si znajduj, dla 16 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s. 142.

13 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 13 czci z nich staje si ona jednak sposobem na ycie, równie po osigniciu pełnoletnoci. Prostytucji nieletnich sprzyjaj takie czynniki jak: wadliwa struktura rodziny, brak zainteresowania dzieckiem, patologie w rodzinie, wczesne rozpoczynanie ycia seksualnego, bycie wykorzystywanym seksualne. Niejednokrotnie podjcie decyzji o prostytuowaniu si ma miejsce podczas ucieczki z domu czy placówki, nierzadko za namow osób dorosłych. Z policyjnych danych statystycznych wynika, e w 2002 r. na terenie kraju stwierdzono 45 przestpstw nakłaniania małoletniego do uprawiania prostytucji w celu osignicia korzyci majtkowej, bd czerpania korzyci majtkowej z uprawiania przez małoletniego prostytucji. W wyniku tych przestpstw pokrzywdzonych zostało 72 małoletnich Niedostosowanie społeczne dzieci i młodziey Przeciwdziałanie przestpczoci nieletnich zmusza nas do zainteresowania si nie tylko faktami naruszania przez nich norm prawnokarnych, ale take ogromnie szkodliwymi ze społecznego punktu widzenia przejawami niedostosowania społecznego oraz zagroenia demoralizacj. W cigu 2002 r. funkcjonariusze policji ujawnili nieletnich zagroonych demoralizacj. Z danych komórek do spraw nieletnich i patologii wynika, e w krgu policyjnego zainteresowania, według stanu na dzie 31 grudnia 2002 r., pozostawało łcznie nieletnich, z czego stanowili nieletni zagroeni demoralizacj. 18 Nieco mniej jednoznaczna jest statystyka dotyczca niedostosowania społecznego dzieci i młodziey. O rozmiarach niedostosowania społecznego dzieci i młodziey na ogół wnioskujemy porednio, przyjmujc katalog zachowa powszechnie nie akceptowanych, charakterystycznych dla wieku szkolnego (jak: wulgarny jzyk, wagary, ucieczki z lekcji, porzucanie nauki, stosowanie przemocy, przywłaszczenia i kradziee, picie alkoholu, odurzanie si, niszczenie mienia, udział w destrukcyjnych grupach subkulturowych i innych). Niedostosowanie (nieprzystosowanie) społeczne, najogólniej ujmujc, polega na braku umiejtnoci pełnienia właciwych dla wieku ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami i ogólnie przyjtymi normami, utraceniu satysfakcjonujcych kontaktów interpersonalnych; nie przyswojeniu przez jednostk społecznie akceptowanych sposobów realizacji własnych potrzeb. 17 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji, Raport..., s

14 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 14 W obrazie liczbowym i jakociowym niedostosowania społecznego istotne znaczenie maj czynniki zwikszajce szanse wadliwej socjalizacji np.: - zwikszanie si liczby rodzin niewydolnych wychowawczo, z których najczciej wywodz si dzieci niedostosowane, - rodziny rozbite, rodzice samotnie wychowujcy dzieci, - zły stan zdrowia dziecka, zaniedbane zaburzenia rozwojowe, w szczególnoci w sferze zdrowia psychicznego, percepcji, niereedukowane opónienia rozwoju intelektualnego. Do trzech krgów, tradycyjnie majcych istotny udział w generowaniu niedostosowania społecznego, to znaczy: rodziny, grup rówieniczych i szkoły, doszedł kolejny rodki masowej komunikacji (prasa, telewizja, Internet, gry komputerowe), majcy znaczcy wpływ na sposób bycia, zachowanie, kształtowanie si postaw oraz na podejmowanie decyzji. Poniewa wszystkie wymienione czynniki ryzyka prawidłowej socjalizacji maj tendencj do nasilania si, przewiduje si utrzymanie niekorzystnych trendów w rozmiarach zagroenia. Analizowane łcznie z wynikami bada niedostosowania społecznego dzieci i młodziey prowadzonych przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MENiS daj podstaw do sformułowania tezy, e bez pilnie podjtych, odpowiednio intensywnych działa zaradczych, manifestacje niedostosowania społecznego dzieci i młodziey bd przybierały ostrzejsze formy i wikszy zasig. Z bada CM PPP wynika, e na terenie szkół i w ich otoczeniu maj miejsce kradziee, rozboje i pobicia, zncanie si fizyczne i psychiczne nad słabszymi kolegami, wymuszenia, rozprowadzanie i uywanie przez uczniów rónorodnych rodków odurzajcych, zakłócanie pracy szkoły agresywnym zachowaniem, picie alkoholu na szkolnym boisku lub w jego bezporednim otoczeniu, demolowanie sprztów i urzdze, włamania do pomieszcze szkolnych. Z tego samego ródła dowiadujemy si, e w patologiczn przemoc zaangaowanych jest około 20% uczniów-sprawców. Alarmujce s wyniki bada ilociowych nad zachowaniami zdrowotnymi młodziey szkolnej przeprowadzone pod auspicjami wiatowej Organizacji Zdrowia Biura Regionalnego dla Europy, z których wynika, e 76% polskich dzieci w wieku lat próbowało napojów alkoholowych, a 15% trzynastolatków i 27% pitnastolatków co najmniej raz miało kontakt ze rodkami odurzajcymi. Lista innych niepokojcych zachowa, które podejmuj młodzi ludzie w okresie dorastania, jest bardzo długa, nale do nich równie zachowania o charakterze autoagresywnym, uleganie wpływom grup psychomanipulacyjnych itd. Negatywne

15 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 15 konsekwencje zachowa ryzykownych u młodziey s zazwyczaj powaniejsze i wystpuj szybciej, ni u osób dorosłych z powodu nie zakoczonego jeszcze procesu rozwoju biologicznego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Przytoczonym tu ocenom, analizom i wynikom bada dotyczcych rozmiarów niedostosowania społecznego dzieci i młodziey towarzysz nastpujce zjawiska 19 : pogarszajca si sytuacja materialna rodzin, wychowujcych dwoje i wicej dzieci (40% tych rodzin sytuacj materialn w roku 2001 oceniało jako zł i bardzo zł), wzrost bezrobocia w rodzinach wychowujcych dwoje i wicej dzieci, wzrost liczby dzieci wychowujcych si w rodzinach rozwiedzionych, wzrost liczby rodzin z problemem alkoholowym wychowujcych dwoje i wicej małoletnich dzieci, wzrost liczby skierowa do placówek opiekuczo-wychowawczych, przemoc fizyczna, emocjonalna i seksualna dowiadczana przez dzieci, powszechny brak kontroli sposobu spdzania wolnego czasu przez dzieci i młodzie oraz niedostateczna oferta atrakcyjnych form spdzania wolnego czasu i moliwoci rozwijania zainteresowa, poczucie bezkarnoci prawnej spowodowane wydłuonymi procedurami sdowymi i odroczonym stosowaniem rodków wychowawczych i poprawczych, niska skuteczno oddziaływa profilaktyczno wychowawczych i resocjalizujcych stosowanych wobec nieletnich w placówkach opiekuczowychowawczych i resocjalizacyjnych (w tym wpływ drugiego ycia ), wpływ niekontrolowanych treci masowej informacji promujcych agresywne i przestpcze wzorce zachowa, wysoki udział młodziey w uywaniu rodków odurzajcych i spoywaniu alkoholu, niski poziom umiejtnoci rozwizywania konfliktów w sposób społecznie akceptowany i wykorzystujcy metody negocjacyjne (w rodzinach, szkołach i rodowisku młodzieowym) i inne. 19 Dane GUS w: Dzieci w Polsce, Warszawa 2003.

16 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 16!"

17 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 17 POLICYJNE IZBY DZIECKA Policyjne izby dziecka s komórkami organizacyjnymi, znajdujcymi si w strukturach komend wojewódzkich lub powiatowych (miejskich) policji. Na terenie całego kraju istnieje 31 policyjnych izb dziecka, w których pełni słub 325 policjantów. Zasady umieszczania nieletnich w policyjnych izbach dziecka okrela art i 7 ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich. Jeeli jest to konieczne ze wzgldu na okolicznoci sprawy, policja moe zatrzyma, a nastpnie umieci w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, e popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia si nieletniego lub zatarcia ladów tego czynu, albo gdy nie mona ustali tosamoci nieletniego. Ponadto, w myl cytowanej ustawy: W policyjnej izbie dziecka mona równie umieci nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym na czas niezbdny do przekazania nieletniego właciwemu zakładowi, nie dłuej jednak ni na 5 dni. Nowelizacja ustawy z dnia 15 wrzenia 2000 r. o postpowaniu w sprawach nieletnich całkowicie wyeliminowała umieszczanie w policyjnych izbach dziecka małoletnich pozostajcych bez opieki, wymagajcych umieszczenia w placówce opiekuczo- wychowawczej. Zmiana ta spowodowała dosy istotne ograniczenie roli policyjnych izb dziecka. W tej chwili instytucje te zaczły pełni rol aresztów dla nieletnich. W efekcie od 2001 roku nastpił znaczcy spadek liczby nieletnich zatrzymanych w policyjnych izbach dziecka. chłopcy. Nieletni w policyjnych izbach dziecka w latach rok liczba nieletnich W 2002 roku wród przebywajcych w policyjnych izbach dziecka 92,1% stanowili Ze wzgldu na popełnienie czynu karalnego w PID umieszczono nieletnich, co stanowi 92,5 % ogólnej liczby zatrzymanych. Z uwagi na samowolny pobyt poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym - przebywało w PID 624 nieletnich tj. 7,5 % ogólnej liczby. 21 W 2002 roku po raz pierwszy umieszczonych było w policyjnej izbie dziecka nieletnich (64,3 %), natomiast po raz kolejny przebywało w izbie nieletnich (35,7%). W sprawach nieletnich przebywajcych w PID skierowano wniosków lub informacji 20 Dane statystyczne Komendy Głównej Policji. 21 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji Raport..., s. 90.

18 (5292). 22 Ponad dwuletnie stosowanie w praktyce przepisów znowelizowanej ustawy Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 18 do: sdów rodzinnych (3803), placówek i instytucji pastwowych (1432) oraz jednostek policji o postpowaniu w sprawach nieletnich oraz informacje przekazywane do Biura Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji przez jednostki terenowe wskazuj na niedostatki regulacji prawnych zawartych w ustawie z dnia 15 wrzenia 2000 r. o zmianie ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 91, poz. 1010). Dotycz one przede wszystkim wspomnianego powyej artykułu 40 ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich, a w szczególnoci: 1. Stosowania przez sdziów rodzinnych praktyki bezterminowego umieszczania nieletnich w policyjnych izbach dziecka w oczekiwaniu na miejsce w schronisku dla nieletnich lub innej placówce wymienionej w art pkt 4 ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich. 2. Zbyt krótkiego, (maksymalnie 5 dni) terminu pobytu nieletnich w PID umieszczonych tu w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem lub zakładem poprawczym na czas niezbdny do przekazania właciwemu zakładowi, co zaburza wykonanie postanowie wynikajcych z art przede wszystkim w zwizku z trudnociami w organizacji konwojów. 3. Braku w art. 40 upn prawnych podstaw przyjcia nieletniego do policyjnej izby dziecka w sytuacji: - uzasadnionej przerwy w konwoju, - doprowadzenia do sdu lub prokuratury, do rodzinnych orodków diagnostycznokonsultacyjnych, placówek leczniczych, placówek resocjalizacyjnych, - samowolnego pobytu poza placówkami resocjalizacyjnymi, - doprowadzenia po raz pierwszy do placówek wymienionych w artykule 40 6 pkt 4, - decyzji sdu - w celu realizacji czynnoci w postpowaniu wyjaniajcym, poprawczym i wykonawczym nie dłuej ni 5 dni. 4. Braku moliwoci przyjmowania do policyjnych izb dziecka nieletnich, którzy nie popełnili czynu zabronionego, lecz u których wystpuj przejawy demoralizacji. Zgodnie z art. 4 1 ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich: Kady, kto stwierdzi istnienie okolicznoci wiadczcych o demoralizacji nieletniego, w szczególnoci naruszenie zasad współycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie si od obowizku szkolnego lub kształcenia zawodowego, uywanie alkoholu lub innych rodków w celu wprowadzenia si w stan odurzenia, uprawianie nierzdu, włóczgostwa, udział w grupach przestpczych ma społeczny obowizek przeciwdziałania temu, a przede wszystkim 22 Biuro Słuby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji Raport..., s. 90.

19 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 19 zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sdu rodzinnego, policji lub innego właciwego organu. Wydaje si, e korzystanie z policyjnych izb dziecka w powyszych okolicznociach byłoby celowe ze wzgldu na dobro nieletniego, a take ułatwiłoby wypełnianie ustawowych obowizków policji w zakresie przeciwdziałania patologii społecznej i pozwalałoby na sprawniejsze podejmowanie interwencji wobec zdemoralizowanych nieletnich. Wymienione sytuacje wynikaj z realizowania przez policj polece sdu zgodnie z artykułem 67 ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich. Przyjmowanie nieletnich do policyjnych izb dziecka w trybie innym ni dotychczas przewidziany w artykule 40 upn wydaje si by nieuniknione. Jest ono niezbdne, szczególnie przy realizacji nakazów doprowadze do placówek oraz nakazów przetransportowania itp. Wprowadzenie zmian legislacyjnych ułatwi policji wykonywanie polece sdów rodzinnych oraz poprawi wykorzystanie istniejcego zaplecza, jakim dysponuj policyjne izby dziecka. Wprowadzenie zmian jest celowe take ze wzgldów humanitarnych. W sprawach swoich podopiecznych izby podejmuj kontakty przede wszystkim z: sdami, szkołami, OHP, ZHP, TPD, poradniami psychologicznymi i pedagogicznymi. Ponadto systematycznie wymieniaj informacje z przedstawicielami: punktów konsultacyjno informacyjnych dla ofiar przemocy, miejskich orodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Policyjne izby dziecka staraj si by równie placówkami realizujcymi wiele dodatkowych zada w zakresie problematyki dzieci, młodziey oraz rodziny, takich jak: - udział w organizowanych przez wydziały prewencji KWP akcjach i programach profilaktycznych ukierunkowanych na zapobieganie demoralizacji, przestpczoci i patologii wród nieletnich, - organizowanie i prowadzenie spotka z młodzie, rodzicami, nauczycielami, pedagogami szkolnymi oraz dyrektorami szkół, - współpraca z mass mediami w celu upowszechniania w audycjach radiowych i telewizyjnych problematyki przeciwdziałania patologiom społecznym wród dzieci, młodziey i w rodzinie, - obsługa telefonów informacyjno interwencyjnych, - współdziałanie z placówkami dydaktycznymi oraz innymi podmiotami pozapolicyjnymi.

20 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 20 PLACÓWKI OPIEKUCZO-WYCHOWAWCZE Jednego z zagroe w rozszerzaniu si zjawiska niedostosowania społecznego naley upatrywa w trudnociach, jakie od dawna wystpuj w całym kraju w zakresie realizacji orzecze sdowych o umieszczeniu dzieci w placówkach opiekuczo wychowawczych, a szczególnie orzecze z ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich o umieszczeniu w placówce resocjalizacyjnej. Przecitnie czas oczekiwania na umieszczenie w placówce nie przekracza jednego miesica. W 2002 roku w 593 przypadkach okres ten przekraczał 12 miesicy, a nawet 3 lata, co miało miejsce w 31 przypadkach. Na miejsce w placówce najdłuej oczekuj dzieci powyej 15 r.., z uzalenieniami, z chorobami psychicznymi, nawet jeeli choroba nie jest w stanie ostrym, trudnoci sprawia take umieszczanie w jednej placówce licznego rodzestwa. 23 Trudnoci ze znalezieniem odpowiednich miejsc w placówkach spowodowane s rónymi czynnikami. Przede wszystkim wzrasta liczba wydawanych przez sdy orzecze o umieszczeniu w placówkach opiekuczo wychowawczych. W stosunku do tak ukształtowanych potrzeb zbyt mała jest liczba placówek okrelonego typu, szczególnie placówek resocjalizacyjnych. Trudno sprawia znalezienie miejsc w placówkach: dla dzieci z obnion norm intelektualn, chorych psychicznie, niepełnosprawnych, z trudn przeszłoci, z uzalenieniami, ze sprzonymi problemami. Zdarza si czsto, e placówki po zapoznaniu si z dokumentami odsyłaj je z powrotem, poniewa np. brak jest placówek opiekuczo wychowawczych dla młodziey z uzalenieniami. Placówki niechtnie przyjmuj dzieci powyej 15 r.. Natomiast sdy wydaj take postanowienia o umieszczeniu młodziey pomidzy 17 a 18 r., dla której znalezienie miejsca w placówce opiekuczo-wychowawczej jest bardzo trudne. Proces niedostosowania społecznego moe pogłbia si szczególnie w przypadku nierealizowania postanowie sdów o umieszczeniu nieletnich w placówkach interwencyjnych (pogotowia opiekucze) i resocjalizacyjnych (młodzieowe orodki wychowawcze). S to typy placówek, w których najtrudniej znale miejsce dla nieletniego. redni czas pobytu wychowanków w placówce interwencyjnej wynosi 3-6 miesicy, cho zdarzaj si dzieci oczekujce nawet 2 3 lata na miejsce w placówce docelowej. 23 Dane statystyczne Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej; Departament Pomocy Społecznej.

21 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 21 Na znaczne przeszkody natrafia realizacja orzecze z ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich o umieszczeniu w placówce resocjalizacyjnej. Na umieszczenie w placówce resocjalizacyjnej w 2002 r. oczekiwała znacznie wiksza liczba nieletnich ni małoletnich kierowanych do innych placówek. Z analizy danych Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej za 2001 r. wynika, e w publicznych i niepublicznych placówkach resocjalizacyjnych łcznie było miejsc, a przebywało tam wychowanków, a wic liczba wychowanków była wiksza ni liczba miejsc. Tymczasem tylko w 2001 r. do PCPR wpłynło ogółem orzecze z upn o umieszczeniu w młodzieowych orodkach wychowawczych. Nawet przy duej rotacji wychowanków niemoliwa byłaby realizacja tych orzecze, a naley wzi pod uwag fakt, e proces resocjalizacji bywa czsto trudny i długi, co sprawia, e wychowankowie przebywaj w tych placówkach rednio około 2 lata albo dłuej. Sporód spraw przekazanych w 2002 r. do PCPR ogółem, w roku tym zrealizowano 85% orzecze o umieszczenie w placówce w sprawach opiekuczych i tylko 51% orzecze z upn o umieszczeniu w placówkach resocjalizacyjnych. Taki stan rzeczy nie powstał w ostatnim czasie i nie dotyczy tylko ubiegłego roku. Brak miejsc w młodzieowych orodkach wychowawczych odczuwało si ju duo wczeniej i zawsze był problem z umieszczeniem nieletnich w tego typu placówkach. Powstały wic wieloletnie zaległoci w tym zakresie. Dodatkowo sytuacj utrudnia zlikwidowanie w 1999 r. czterech orodków kierujcych, co wprowadziło znaczne zamieszanie. Obecny stan prawny uniemoliwia powrót do scentralizowanego kierowania do 45 młodzieowych orodków wychowawczych na terenie kraju. Obecnie placówki resocjalizacyjne s przepełnione i w złym stanie technicznym. Nie sprzyja to prowadzeniu efektywnego procesu resocjalizacji. Realizacja orzecze najsprawniej przebiega w duych województwach, w których jest wiele rónorodnych placówek, a szczególnie placówek resocjalizacyjnych, np. w woj. mazowieckim, łódzkim, małopolskim czy zachodniopomorskim. Trudnoci wystpuj w województwach, gdzie liczba placówek jest mniejsza np. w podkarpackim czy lubuskim. W niektórych województwach samorzdy wojewódzkie rozwaaj moliwo utworzenia dodatkowych placówek np. w podlaskim i małopolskim. Reasumujc: 1. Istnieje zbyt mało miejsc w placówkach resocjalizacyjnych, które s rozmieszczone na terenie kraju nierównomiernie, z reguły usytuowane s w starych nie nadajcych si do adaptacji obiektach. Zbyt mała rónorodno placówek okrelonego typu utrudnia szybko i trafno decyzji.

22 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey Zbyt długie oczekiwanie nieletnich na umieszczenie w odpowiednich placówkach spowodowane jest take: - wzrostem liczby wydawanych przez sdy orzecze o umieszczeniu w placówkach opiekuczo wychowawczych i resocjalizacyjnych; - wydłuaniem si czasu kompletowania przez orodki kierowania (usytuowane w starostwach powiatowych) dokumentacji stanowicej podstaw poszukiwania miejsca w odpowiedniej placówce; - brakiem informacji o wolnych miejscach oraz rónorodnymi utrudnieniami skutecznego poszukiwania miejsc; - blokowaniem miejsc przez długoterminowych uciekinierów, których nie mona skreli z listy wychowanków. 3. Dysproporcje pomidzy potrzebami, a liczb miejsc w placówkach pogłbia: słusznie podjta reorganizacja placówek polegajca na dostosowywaniu warunków pracy placówek do standardów opieki i wychowania, jednake powodujca likwidacj miejsc w placówkach bez tworzenia alternatywnych form opieki. Trudnoci, wystpujce w realizowaniu orzecze sdu o umieszczaniu dzieci w placówkach, powoduj rónorodne niekorzystne zjawiska natury wychowawczej. Obniaj autorytet sdu w oczach dzieci i ich rodziców, utwierdzaj młodzie, która została skierowana do placówek ze wzgldu na zachowania niezgodne z prawem, w poczuciu bezkarnoci. W celu usprawnienia procesu kierowania naleałoby podj działania likwidujce przyczyny takiego stanu rzeczy i zmierzajce do poprawy istniejcej sytuacji, m. in.: ograniczy liczb nieletnich w placówkach resocjalizacyjnych poprzez rozbudowanie rodowiskowego systemu wychowania resocjalizujcego oraz alternatywnych form stosowania rodka wychowawczego przez sdy, usprawni proces kierowania nieletnich do placówek resocjalizacyjnych poprzez utworzenie banku informacji o miejscach w tego typu placówkach, rozway moliwo usytuowania przynajmniej czci tego typu placówek w samorzdach wojewódzkich, rozway moliwo uruchomienia placówek specjalistycznych, uwzgldniajcych potrzeby młodziey z uzalenieniami, z chorobami psychicznymi, niepełnosprawnych intelektualnie, dostosowa proces kształcenia w placówkach resocjalizacyjnych do potrzeb młodziey z wieloletnimi zaległociami szkolnymi, a take z pewnymi urazami szkolnymi,

23 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 23 usprawni współprac midzy sdami, jednostkami samorzdu terytorialnego, placówkami opiekuczo wychowawczymi, organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami zainteresowanymi tworzeniem lokalnych systemów pomocy dziecku i rodzinie. ZAKŁADY POPRAWCZE I SCHRONISKA DLA NIELETNICH W 2002 roku w postpowaniu poprawczym orzeczono ogółem 1640 rodków (w 2001 r. 1620). Zakład poprawczy bez zawieszenia orzeczono wzgldem 641 nieletnich (w 2001 r. wzgldem 564 nieletnich), za z warunkowym zawieszeniem wobec 901 nieletnich (w 2001 r. wzgldem 934 nieletnich). 24 W toku postpowania wobec nieletnich stosuje si rodki o charakterze izolacyjnym w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla nieletnich. 1. Zakłady poprawcze dziel si na: resocjalizacyjne (otwarte, półotwarte, zamknite, o wzmoonym nadzorze wychowawczym), resocjalizacyjno-rewalidacyjne, resocjalizacyjno-terapeutyczne. 2. Schroniska dla nieletnich na zwykłe oraz interwencyjne. W placówkach tych wykonywane s orzeczenia sdów o stosowaniu równoczenie rodków o charakterze wychowawczym oraz izolacyjnym. W strukturze resortu sprawiedliwoci funkcjonuj 34 zakłady dla nieletnich, w tym 3 dla dziewczt, tj. 26 zakładów poprawczych i 18 schronisk dla nieletnich. Dysponuj one 1810 miejscami, w tym 1645 dla chłopców oraz 175 dla dziewczt. W jednostkach tych prowadzone s szkoły podstawowe, gimnazja oraz szkoły ponadgimnazjalne. Kadr stanowi pracownicy nie bdcy nauczycielami (administracji, wiadczcy usługi medyczne oraz obsługi) nauczyciele, wychowawcy, psycholodzy, pedagodzy i inni specjalici (w łcznej liczbie 2207 osób). W roku 2002 w zakładach poprawczych zostało umieszczonych 1771 nieletnich, za na umieszczenie oczekiwało 400 nieletnich. rodki tymczasowe orzeczono w stosunku do 2380 nieletnich (w 2001r. wobec nieletnich ), z tego 917 nieletnich umieszczono w schronisku dla nieletnich. Do placówek izolacyjnych kierowana jest młodzie o duym stopniu demoralizacji. Z powodu cikich przestpstw takich jak: rozboje, zgwałcenia, zabójstwa, pobicia ze skutkiem miertelnym, w roku 2001 w zakładach poprawczych przebywało 663, a w schroniskach 672 nieletnich. S to nieletni trudno poddajcy si zabiegom resocjalizacyjnym, o czym wiadcz liczne ucieczki, zachowania szczególnie agresywne wobec innych osób, 24 Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwoci; Departament Sdów Powszechnych.

24 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 24 samouszkodzenia, próby samobójcze w 2000 roku takie zachowania przejawiało 458, a w 2001r. 316 nieletnich. W celu właciwego wykonania orzecze wobec nieletnich potrzeba co najmniej dwóch nowych placówek, kada na około miejsc. Do pracy z tak liczb nieletnich niezbdne jest zwikszenie zatrudnienia o minimum 80 dodatkowych etatów. Wydatki budetowe zakładów w 2002 roku kształtowały si na poziomie zł. Na dzie 31 grudnia 2002 rok zobowizania ogółem wyniosły zł. Utrzymanie zakładów dla nieletnich jest kosztowne. redni koszt utrzymania jednego wychowanka zakładu poprawczego zgodnie z wyliczeniami resortu sprawiedliwoci wynosi około zł miesicznie. Kontrole zewntrzne potwierdzaj dobr pod wzgldem merytorycznym organizacj tych jednostek. Jednoczenie trzeba wskaza na fakt niskiego udziału społeczestwa (słub pomocy społecznej, organizacji pozarzdowych, osób godnych zaufania), co istotnie obnia efektywno resocjalizacji. W celu zapewnienia właciwych warunków realizacji prawa wobec nieletnich wskazane jest podjcie prac nad nowymi rozwizaniami w sprawach zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z uwzgldnieniem standardów midzynarodowych w aspekcie integracji europejskiej.

25 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 25 #

26 Krajowy Program Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestpczoci wród Dzieci i Młodziey 26 PODSUMOWANIE Przytoczone tu wielkoci, porównania, informacje i oceny nie uprawniaj do uznania materiału za wyczerpujcy. Stanowi jednak wystarczajc podstaw do poczynienia wstpnych uogólnie i wycignicia wniosków dotyczcych potrzeb i kierunków działa. 1. W okresie przemian pogarsza si kondycja rodzin pod wzgldem ekonomicznym i psychospołecznym (istotnym ródłem zachowa agresywnych i destrukcyjnych młodych ludzi jest utrata wizi rodzinnych, wartoci oraz autorytetu). 2. W odbiorze społecznym wzrasta zagroenie niedostosowaniem społecznym oraz przestpczoci dzieci i młodziey (zwikszaj si zagroenia rozwoju; maj wikszy zasig, s bardziej zrónicowane, obnia si wiek sprawców czynów karalnych, nastpuje emancypacja przestpczoci nieletnich, wieloproblemowo i powszechno wystpowania zaburze, zwiksza si tolerancja na zachowania patologiczne). 3. Dominujca grup sprawców czynów karalnych stanowi chłopcy w wieku lat powtarzajcy klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów oraz wszystkich typów placówek. 4. Dziedziczenie patologii społecznej widoczne jest w analizach biografii nieletnich wchodzcych w konflikt z prawem, którzy w wikszoci pochodz z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, patologicznych, których rodzice (obydwoje lub jedno) s przestpcami, narkomanami, alkoholikami, a take z rodzin ubogich dotknitych bezrobociem. 5. Obserwuje si rozproszenie i nieskuteczno podejmowanych rodków zaradczych (brak koordynacji, kompetencji osób i instytucji, brak sieci rónorodnych komplementarnych form profilaktyczno-wychowawczych i resocjalizacyjnych, nierównomierno rozmieszczenia placówek, utrudnienia w realizacji orzecze sdowych). 6. Społeczestwo ponosi wysokie koszty braku wczesnych, powszechnych, adekwatnych i skoordynowanych działa zaradczych oraz powrotnoci do przestpstwa i dziedziczenia patologii społecznej. 7. Brak (albo rozpraszanie) wystarczajcych rodków finansowych niezbdnych do realizacji podstawowych zada z zakresu profilaktyki społecznej powoduje spowolnienie