V.1. ZAGROŻENIA JAKOŚCI WÓD Threats to surface water quality

Transkrypt

1 V.1. ZAGROŻENIA JAKOŚCI WÓD Threats to surface water quality Działalność antropogeniczna prowadzona w obszarze zlewni odzwierciedla się w stanie jakości wód powierzchniowych. Główne zagrożenia jakości wód związane są z zapotrzebowaniem na wodę i tym samym nadmiernym poborem wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem zanieczyszczeń powstających w wyniku działalności człowieka. Źródła zanieczyszczeń odprowadzanych do wód mogą być klasyfikowane w zależności od intensywności użytkowania i zagospodarowania zlewni oraz sposobu transportu do środowiska. Do najbardziej znaczących źródeł zanieczyszczeń należą źródła związane z działalnością człowieka. Analizując zagrożenia stanu jakości wód, należy pamiętać również o źródłach naturalnych, które przyczyniają się głównie do eutrofizacji wód. Ponadto, pod względem sposobu wprowadzania ładunku do środowiska, wyróżnia się źródła punktowe i obszarowe, jak również depozycję zanieczyszczeń z atmosfery. Pobór wód Po względem poboru wód oraz zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, na tle kraju, województwo zachodniopomorskie zajmuje wysoką pozycję (rysunek V.1.1). Źródłem zaopatrzenia w wodę poszczególnych sektorów gospodarki narodowej, w tym przemysłu, rolnictwa i gospodarki komunalnej, są wody powierzchniowe oraz podziemne. Największy udział w poborze wód ma przemysł (głównie energetyczny), następnie zaopatrzenie ludności w wodę pitną oraz nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie (tabela V.1.1). Do 2005 roku pobór wód we wszystkich sektorach gospodarki ulegał systematycznemu zmniejszeniu. Z danych GUS wynika, że w 2006 roku wystąpiło odwrócenie trendu (rysunek V.1.2). W stosunku do 2005 roku odnotowano wyraźny wzrost poboru wód podziemnych na cele produkcyjne, a pobór wód ogółem zwiększył się prawie o 30% 1. W 2007 roku pobór wód na cele przemysłowe ponownie zmalał. Obserwowane ograniczenie zużycia wody związane jest głównie ze zmianami w produkcji przemysłowej, zamykaniem obiegów wodnych, urealnieniem opłat za pobór wody oraz stawek eksploatacyjnych w gospodarce komunalnej, przy równoległym wprowadzaniu liczników wody dla indywidualnych odbiorców. Rysunek V.1.1. Zużycie wody w poszczególnych województwach w 2007 roku (źródło: GUS) PODLASKIE LUBUSKIE OPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE POMORSKIE PODKARPACKIE ŁÓDZKIE LUBELSKIE DOLNOŚLĄSKIE ŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE WIELKOPOLSKIE MAZOWIECKIE zużycie wody [hm 3 /rok] 1 Urząd Statystyczny w Szczecinie w publikacji pt.: Ochrona Środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach (Szczecin, grudzień 2007) zanotował w 2006 roku szesnastokrotny wzrost poboru wód podziemnych na cele produkcyjne w stosunku do lat ubiegłych. 33

2 Tabela V.1.1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w województwie zachodniopomorskim w latach (źródło: GUS) Pobór wody Ogółem [hm 3 ] 1703,8 1523,5 1487,3 1902,6 Na cele produkcyjne [hm 3 ] w tym z: 1559,6 1413,2 1366,1 1787,9 wód powierzchniowych 1544,5 1403,1 1356,0 1626,4 wód podziemnych 15,1 10,1 10,2 161,5 Nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie 22,8 6,11 16,8 8,6 Pobór na cele wodociągowe [hm 3 ] w tym z: 121,4 1042,2 104,3 106,1 wód powierzchniowych 29,4 24,9 24,5 23,7 wód podziemnych 92,0 79,3 79,8 82,4 Głównym źródłem zaspokojenia potrzeb gospodarki narodowej są wody powierzchniowe. Wody ujmowane z rzek i jezior pokrywają ponad 90% potrzeb województwa i wykorzystywane są w większości na cele przemysłowe, głównie jako wody chłodnicze. Natomiast zasoby wód podziemnych przeznaczane są przede wszystkim na zaopatrzenie ludności w wodę pitną dobrej jakości. Wody podziemne wykorzystywane są również w gałęziach przemysłu, gdzie proces technologiczny wymaga wysokiej jakości wód, takich jak przemysł spożywczy i farmaceutyczny. Na zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w województwie, które wynoszą około 1,5 tys. hm 3, składają się wody z różnych utworów geologicznych przede wszystkim czwartorzędowych oraz w mniejszym stopniu trzeciorzędowych, kredowych i starszych. Wody pobierane były przede wszystkim na potrzeby przemysłu (94%), w tym głównie wody powierzchniowe przeznaczone na cele chłodnicze w przemyśle energetycznym (85,5%) oraz w mniejszym stopniu wody podziemne przeznaczone na cele przetwórstwa spożywczego (8,5%). W 2006 r. na cele produkcyjne zużyto ogółem 1714 hm 3 wody, a w 2007 roku już tylko 1593 hm 3 wody. Zastosowanie w procesach produkcyjnych obiegów zamkniętych pozwala na minimalizowanie zużycia wody przez zakłady przemysłowe. W województwie zachodniopomorskim 41,5% zakładów wyposażonych jest w zamknięte obiegi wodne o różnym stopniu wydajności. Prawie jedna trzecia zakładów wyposażona jest w obiegi wodne o wydajności poniżej 10%. Jednak najbardziej efektywne obiegi wodne, o skuteczności powyżej 90%, posiada 2% zakładów w województwie. Obecnie około 0,1% wody zużywane jest w obiegach zamkniętych. Do gałęzi przemysłu o największym zapotrzebowaniu na wodę należy zaliczyć sektor energetyczny oraz działalność związaną z zaopatrzeniem w wodę. W znacznie mniejszym stopniu woda wykorzystywana jest w przetwórstwie przemysłowym, głównie w produkcji wyrobów chemicznych, produkcji artykułów spożywczych i napojów. Na potrzeby przetwórstwa spożywczego pobierane jest ponad 90% wód podziemnych kierowanych na cele przemysłowe. Cele wodociągowe stanowiły jedynie 5,5% ogólnego poboru wód w województwie. Na potrzeby ludności pobierane były głównie wody podziemne. W szczególności ujęcie wody z jeziora Miedwie od lat służy zaopatrzeniu mieszkańców Szczecina w wodę pitną. Z sieci wodociągowej, której długość w województwie wynosi łącznie ponad 8 tys. km, korzysta ogółem 86% ludności miast. Chociaż w ostatnich latach ogólne zużycie wody na mieszkańca spadło, to województwo zachodniopomorskie plasuje się na drugim miejscu w kraju (40 m 3 /rok). W ostatnich latach systematycznie spada zużycie wody z sieci wodociągowej, jak również poziom wykorzystania wód na cele komunalne, co jest wynikiem wprowadzenia wodomierzy oraz urealnienia kosztów zużycia wody. Najmniejszą część poboru wód (0,5%) stanowiły cele rolnicze i leśne. Znacząca część poboru wykorzystana została do napełniania stawów rybnych. Woda pobierana była również do nawadniania upraw rolnych oraz szkółek leśnych. 34

3 Rysunek V.1.2. Ogólne zużycie wód w województwie zachodniopomorskim na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem w latach (źródło: GUS) produkcja eksploatacja sieci wodociągowej nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie rok pobór wody [hm 3 /rok] Gospodarka ściekowa w sektorze przemysłowym i komunalnym Równocześnie ze spadkiem poboru wód na cele gospodarcze, zmniejszała się ilość wytwarzanych ścieków. Na terenie województwa zachodniopomorskiego ponad 90% odprowadzanych ścieków stanowiły umownie czyste wody pochłodnicze. Według danych GUS w 2007 roku ilość odprowadzonych ścieków wymagających oczyszczania wynosiła 114,9 hm 3, w tym większość (84,9%) była w różnym stopniu oczyszczana. Od 2000 r. ilość ścieków wymagających oczyszczania stopniowo ulegała zmniejszeniu. Jednocześnie zauważalnie zmniejszała się liczba ścieków nieoczyszczanych, a wzrastała liczba ścieków poddawanych procesom oczyszczania (rysunek V.1.3). Rysunek V.1.3. Ścieki przemysłowe i komunalne ogółem w hektometrach sześciennych na rok, z wyszczególnieniem stosowanych metod oczyszczania w latach (źródło: GUS) podwyższone usuwanie biogenów biologiczne chemiczne mechaniczne nieoczyszczone ilość ścieków [hm 3 /rok] Równocześnie zmianie ulegał również sposób oczyszczania ścieków. Metody oczyszczania mechanicznego i biologicznego zastępowane są stopniowo przez procesy oczyszczania ścieków z podwyż 35

4 szonym usuwaniem biogenów. W ostatnich latach nie stwierdzono wyraźnego trendu zmian w ogólnej ilości ścieków wymagających oczyszczania odprowadzanych do wód lub do ziemi. Mapa V.1.1. Ilość ścieków przemysłowych i komunalnych ogółem w dekametrach sześciennych [dam 3 ] powstałych w poszczególnych gminach województwa w 2007 roku Przestrzenny rozkład zrzutów ścieków w województwie (mapa.v.1.1) jest zróżnicowany. Pozwala jednak stwierdzić, że największe ilości ścieków pochodzą z dużych ośrodków miejsko -przemysłowych, zlokalizowanych w rejonie Szczecina (Police, Gryfino, Stargard Szczeciński) oraz Koszalina. Dane GUS ponadto wskazują na znaczące różnice w stopniu oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych oraz stosowanych metodach oczyszczania ścieków w poszczególnych powiatach województwa (rysunek V.1.4). Gospodarka wodno-ściekowa najlepiej uregulowana jest w mieście Koszalin. Nowoczesne metody oczyszczania ścieków stosowane są również w powiecie sławieńskim, kołobrzeskim, stargardzkim, gryfickim i kamieńskim. Natomiast w niektórych powiatach nadal spora część ścieków jest odprowadzana bez wcześniejszego oczyszczania. Najtrudniejsza sytuacja obecnie jest w Szczecinie, gdzie około 60% ścieków nie jest oczyszczanych przed odprowadzeniem do wód. Do najpilniejszych zadań należy ukończenie realizowanego obecnie projektu Poprawa jakości wody w Szczecinie mającego na celu kompleksowe uregulowanie gospodarki wodno- -ściekowej w tym mieście. 36

5 Rysunek V.1.4. Udział procentowy metod oczyszczania ścieków w poszczególnych powiatach województwa zachodniopomorskiego w 2007 roku (źródło: GUS) Powiat m.koszalin Powiat policki Powiat gryficki Powiat kamieński Powiat stargardzki Powiat sławieński Powiat gryfiński Powiat goleniowski Powiat wałecki Powiat choszczeński Powiat szczecinecki Powiat białogardzki Powiat kołobrzeski Powiat koszaliński Powiat pyrzycki Powiat świdwiński Powiat m.świnoujście Powiat drawski Powiat myśliborski Powiat łobeski Powiat m.szczecin nieoczyszczane mechanicznie chemicznie biologicznie podwyższone usuwanie biogenów 0% 20% 40% 60% 80% 100% Według danych GUS w województwie zachodniopomorskim ścieki generowało ogółem 127 zakładów przemysłowych. Ścieki odprowadzane były do sieci kanalizacyjnej (67) albo bezpośrednio do wód lub do ziemi (60). Należy zaznaczyć, że większość zakładów było wyposażonych w przyzakładowe oczyszczalnie ścieków o wystarczającej przepustowości, w wyniku czego niemal wszystkie ścieki przemysłowe odprowadzane do wód lub do ziemi były poddawane procesom oczyszczania. Ścieki nieczyszczone odprowadzane były z trzech zakładów. Na terenie województwa działało w sumie 112 oczyszczalni ścieków przemysłowych, głównie mechaniczne (61) i biologiczne (38) oraz w mniejszym stopniu chemiczne (8) i z podwyższonym usuwaniem biogenów (5). Oczyszczalnie o największej przepustowości znajdują się w dużych ośrodkach przemysłowych skoncentrowanych w regionie szczecińskim: w Policach, Gryfinie i Szczecinie. Ponadto, w podczyszczalniach ścieków przemysłowych uzyskuje się wstępne obniżenie ładunku zanieczyszczeń w ściekach, w stopniu umożliwiającym ich odprowadzenie do kanalizacji lub do zakładowej oczyszczalni. W podczyszczalniach do neutralizacji ścieków oraz usuwania takich zanieczyszczeń jak metale ciężkie i tłuszcze wykorzystywano procesy mechaniczne, chemiczne i biologiczne. W województwie działało 121 takich obiektów. Według danych GUS w 2007 roku ilość ścieków przemysłowych zmalała w stosunku do poprzedniego roku, wynosząc ogółem 1581 hm 3, z czego znaczącą większość (97%) stanowiły wody chłodnicze umownie czyste. Około 10% pozostałych ścieków przemysłowych zawierało substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego. Większość ścieków przemysłowych odprowadzana jest bezpośrednio do wód lub do ziemi, a niewielki procent siecią kanalizacyjną. Ponad 99% wszystkich ścieków przemysłowych powstało w zakładach zlokalizowanych w rejonie Szczecina, w trzech powiatach: gryfińskim (80%), polickim (10%) i miasta Szczecin (9,4%). 37

6 Rysunek V.1.5. Struktura oczyszczania ścieków przemysłowych w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku (źródło: GUS) z podwyższonym usuwaniem biogenów 1% biologiczne 7% nieoczyszczane 2% mechaniczne 7% chemiczne 83% W województwie zachodniopomorskim w ostatnich latach stopniowo zmniejsza się liczba mieszkańców i na koniec 2007 r. wyniosła Chociaż obserwuje się trend wzrostu liczby mieszkańców wsi i spadek liczby mieszkańców miast, to nadal prawie 70% ludności województwa zamieszkuje w miastach. Do istotnych problemów komunalnej gospodarki wodno-ściekowej należy niewystarczający stopień skanalizowania miast, brak odprowadzenia ścieków z obszarów wiejskich oraz niedostateczny stopień oczyszczania ścieków komunalnych. Rysunek V.1.6. Ludność województwa zachodniopomorskiego korzystająca z oczyszczani ścieków ogółem, z oczyszczalni mechanicznych, biologicznych i z podwyższonym usuwaniem biogenów w latach mechaniczne biologiczne z podwyższonym usuwaniem biogenów liczba ludności [tys.]

7 Mapa V.1.2. Lokalizacja oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych w województwie zachodniopomorskim Oczyszczalnie komunalne obsługiwały 60,4% mieszkańców województwa, tj tys. osób. W miastach odsetek ten był wyższy (69,8%) niż na wsi (39,4%). W latach liczba osób korzystających z oczyszczalni stopniowo wzrastała, w szczególności o 40% wzrosła liczba ludności korzystająca z oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. Ogółem w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku działało 288 oczyszczalni ścieków komunalnych o łącznej przepustowości m 3 /dobę i wielkości 2,34 mln RLM (Równoważna Liczba Mieszkańców). Oczyszczalnie komunalne, będące obecnie w eksploatacji, różnią się stanem technicznym, stosowanymi technologiami i skutecznością oczyszczania. Najbardziej rozpowszechnione są oczyszczalnie wykorzystujące metody biologiczne. Z ogólnej liczby ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, zdecydowana większość (ponad 90%) korzysta właśnie z oczyszczalni biologicznych i z podwyższonym usuwaniem biogenów. Jednak nadal 40% populacji nie korzysta w ogóle z oczyszczalni ścieków, odprowadzając nieoczyszczone ścieki bezpośrednio do wód lub do ziemi. Sytuacja jest zdecydowanie lepsza w przypadku miast, gdzie 70% populacji posiada podłączenie do oczyszczalni ścieków, niż na obszarach wiejskich, gdzie odsetek ten wynosi jedynie 39%. Ponadto, w poszczególnych gminach wo 39

8 jewództwa procent populacji korzystającej z oczyszczalni ścieków jest znacznie zróżnicowany (mapa V.1.3). Gospodarka wodno-ściekowa wymaga poprawy przede wszystkim w Szczecinie oraz w gminach: Bierzwnik, Nowogródek Pomorski, Marianowo, Stara Dąbrowa. Do gmin, w których oczyszczane są wszystkie ścieki komunalne należą Świnoujście, Koszalin i Stargard Szczeciński. Analiza danych GUS wskazuje ponadto na duże zróżnicowanie w zakresie stopnia oczyszczania ścieków komunalnych pomiędzy gminami województwa. Porównując obszary miejskie i wiejskie, można zauważyć pewną tendencję w sposobie oczyszczania ścieków. Na obszarach wiejskich dominują oczyszczalnie typu biologicznego. Natomiast w regionach miejskich ścieki poddawane są głównie procesom oczyszczania z podwyższonym usuwaniem biogenów. Z łącznej ilości ścieków miejskich, aż 70% było poddawanych procesowi oczyszczania z podwyższonym usuwaniem biogenów, 17% biologicznemu, a 12% tylko mechanicznemu. Chociaż wszystkie 62 miasta w województwie zachodniopomorskim wyposażone są w oczyszczalnie ścieków, to jednak obiekty te różnią się skutecznością oczyszczania i przepustowością. Z 26 mechanicznych oczyszczalni komunalnych, działających w województwie, większość nie posiada pozwoleń wodnoprawnych. Obiekty te są stopniowo wykluczane z użytkowania lub modernizowane, a ich funkcje są przejmowane przez oczyszczalnie wykorzystujące nowoczesne technologie. Najwięcej funkcjonuje oczyszczalni biologicznych (w tym 26 bez pozwolenia wodnoprawnego) oraz nowoczesnych oczyszczalni o dużej przepustowości zapewniających podwyższone usuwanie biogenów (tabela V.1.2). Ścieki komunalne kierowane są do oczyszczalni bezpośrednio siecią kanalizacyjną lub odbierane z terenów nieskanalizowanych za pomocą wozów asenizacyjnych. Niektóre z obiektów mogą pracować poniżej projektowanej przepustowości, co wynika najczęściej z niedostatecznej infrastruktury mającej zapewnić doprowadzenie ścieków. Zbyt mała ilość ścieków, podobnie jak zbyt duża, mogą obniżać skuteczność pracy oczyszczalni. Tabela V.1.2. Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków działających w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku (źródło: GUS) Oczyszczalnie komunalne Liczba Przepustowość [m 3 /doba] Roczna ilość ścieków [dam 3 ] Ogółem Mechaniczne Biologiczne Z usuwaniem biogenów Należy oczekiwać, że w związku z realizacją Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych w najbliższych latach będzie systematycznie wzrastać liczba ludności korzystająca z oczyszczalni ścieków. W ramach tego przedsięwzięcia, w Szczecinie realizowany jest obecnie projekt pod nazwą Poprawa jakości wody w Szczecinie, będący jedną z największych inwestycji tego typu w Europie środkowowschodniej. Celem przedsięwzięcia jest kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodnościekowej Szczecina oraz dostosowanie systemu wodno-ściekowego do wymogów Unii Europejskiej. Program obejmuje budowę pięciu dużych przepompowni ścieków, budowę nowych (ok. 160 km) oraz renowację istniejących sieci kanalizacyjnych (ok. 57 km), budowę dwóch magistral wodociągowych (łącznie ok. 22 km), sieci wodociągowych (ok. 58 km) oraz stacji filtrów na węglu aktywnym. Kluczową inwestycją projektu jest budowa oczyszczalni ścieków Pomorzany oraz rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków Zdroje. Zgodnie z oczekiwaniami realizacja inwestycji powinna znacznie poprawić zaopatrzenie miasta w wodę oraz pozwoli zredukować zanieczyszczenie rzeki Odry, Zalewu Szczecińskiego, Zatoki Pomorskiej i Morza Bałtyckiego. Ponadto wzrośnie wydajność gminnego systemu wodnego i kanalizacyjnego, co z kolei znacząco zwiększy atrakcyjność miasta z punktu widzenia potencjalnego inwestora. Koszt przedsięwzięcia wynosi 262,3 mln euro; w tym udział środków z Funduszu Spójności wynosi 173,1 mln euro (66%). Pomimo systematycznych działań podejmowanych na rzecz poprawy gospodarki wodnej i ochrony wód w województwie, nadal istnieje znacząca rozbieżność pomiędzy wielkością sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Ścieki komunalne powstające w wyniku poboru wód z sieci wodociągowej, nieodprowadzane do kanalizacji, potencjalnie stanowią źródło zanieczyszczenia pobliskich cieków i zbiorników wodnych. Jak pokazują statystyki GUS, większość ścieków odprowadzanych siecią kanaliza 40

9 cyjną jest oczyszczanych (76,3%), przede wszystkim w procesach biologicznych i z podwyższonym usuwaniem biogenów. W ostatnich latach obserwowano systematyczny wzrost długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, będący wynikiem podejmowanych inwestycji na rzecz poprawy jakości wody. Długość sieci wodociągowej w województwie wynosi ponad 8,5 tys. km, natomiast łączna długość sieci kanalizacyjnej wynosi około 4,7 tys. km. Dysproporcja pomiędzy długością sieci wodociągowej i kanalizacyjnej może stanowić wskaźnik potencjalnego zanieczyszczenia wód powstającymi ściekami komunalnymi. Mapa V.1.3. Procent populacji województwa zachodniopomorskiego niekorzystającej z oczyszczalni ścieków w podziale na gminy (źródło:gus) Kolejnym istotnym zagrożeniem dla środowiska wodnego są ścieki bytowo-gospodarcze, powstające na obszarach wiejskich, nieodprowadzane siecią kanalizacyjną. Obowiązki właściciela nieruchomości w zakresie odprowadzania ścieków reguluje ustawa z dnia 13 września 1996 r. O utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz z póź. zm.). Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub w przypadku, gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych. Przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej 41

10 zatem nie zawsze jest konieczne. Jednak gromadzenie ścieków w miejscu powstania wiąże się z ryzykiem przedostania się zanieczyszczeń do gleby i dalej do wód, stwarzając zagrożenie sanitarne oraz zanieczyszczenia środowiska substancjami biogennymi powodującymi eutrofizację. Wskaźnikami umożliwiającymi ocenę zagrożenia środowiska wodnego ściekami bytowo- -gospodarczymi, nieodprowadzanymi siecią kanalizacyjną, może być procent populacji niemającej podłączenia do sieci kanalizacyjnej oraz liczba ludności niekorzystająca z kanalizacji na jednostkę powierzchni (mapy V.1.4 i V.1.5). Analizując rozkład przestrzenny udziału procentowego ludności gmin województwa mającej możliwość korzystania z sieci kanalizacyjnej, można zauważyć, że chociaż w poszczególnych gminach województwa wartość ta jest zróżnicowana, jednak w większości nie przekracza 60%. W większości gmin szczególnie widoczne są różnice pomiędzy dobrze skanalizowanym obszarem miejskim a obszarem wiejskim, gdzie stopień skanalizowania jest znacząco mniejszy. Mapa V.1.4. Procent mieszkańców poszczególnych gmin województwa zachodniopomorskiego korzystających z sieci kanalizacyjnej w 2007 roku 42

11 Mapa V.1.5. Procent mieszkańców poszczególnych gmin województwa zachodniopomorskiego korzystających z sieci wodociągowej w 2007 roku Zagrożenia jakości wód powierzchniowych związane z zanieczyszczeniami obszarowymi Istotne źródło zanieczyszczenia wód stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Do tej znaczącej grupy zaliczają się zanieczyszczenia trafiające do środowiska wodnego z wodami opadowymi z terenów zurbanizowanych, z obszarów nieposiadających kanalizacji miejskiej, zanieczyszczenia będące skutkiem działalności rolniczej oraz z obszarów leśnych. Zanieczyszczenia pochodzące z obszarów wiejskich związane są zarówno z działalnością bytową człowieka, jak też produkcją rolną. Do głównych zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa należy zaliczyć przede wszystkim substancje biogenne, czyli związki azotu i fosforu, oraz w mniejszym stopniu pestycydy stosowane w ochronie upraw. Ponadto ścieki z terenów rolniczych stanowią zagrożenie sanitarne. Do istotnych źródeł zanieczyszczeń należy zaliczyć źródła związane z hodowlą zwierzęcą, takie jak niewłaściwie zabezpieczone pryzmy obornika, nieszczelne zbiorniki na gnojówkę oraz zanieczyszczenia pochodzące z wybiegów otwartych dla zwierząt. Obszarowe zanieczyszczenia związane są także z nadwyżkami substancji biogennych w glebie, pochodzącymi z nawozów sztucznych i naturalnych, niewykorzystanymi przez rośliny uprawne. 43

12 Mapa V.1.6. Procentowy udział użytków rolnych w powierzchni gmin województwa zachodniopomorskiego Na wielkość zanieczyszczeń odprowadzanych z gospodarstw wiejskich w szczególności wpływa stopień skanalizowania obszarów wiejskich i możliwość oczyszczania ścieków powstających w gospodarstwie. Natomiast o przedostawaniu się zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego do wód podziemnych i powierzchniowych decyduje rodzaj i intensywność produkcji rolnej, w tym ilość stosowanych nawozów sztucznych i naturalnych, sposób wykorzystania powierzchni ziemi, intensyfikacja produkcji zwierzęcej i rodzaj prowadzonej hodowli. Do czynników pośrednio wpływających na stopień zanieczyszczenia wód zaliczyć należy przede wszystkim klimat, w tym częstotliwość i intensywność opadów, jak również rodzaj gleb decydujący o wymywaniu z powierzchni substancji biogennych, powodujących eutrofizację wód, oraz o przenikaniu zanieczyszczeń do wód podziemnych. Gleby lekkie charakteryzują się małym kompleksem sorpcyjnym i niską podatnością na zatrzymywanie wilgoci oraz zanieczyszczeń. W efekcie związki azotu są łatwiej wypłukiwane i szybciej przenikają do środowiska wodnego. Jednocześnie ze względu na ograniczone możliwości rolniczego wykorzystania gleb lekkich gospodarka rolna na tych obszarach z reguły nie jest intensywna. Ilość azotu i fosforu wprowadzana do gleby w wyniku nawożenia jest wskaźnikiem potencjalnego zanieczyszczenia wód substancjami biogennymi. Wprowadzony do gleby azot jest wykorzystywany przez rośliny i następnie 44

13 usuwany ze środowiska wraz z produktami rolnymi. Część azotu ulega przemianom chemicznym, w wyniku których powstaje lotny amoniak oraz czysty azot, co powoduje zmniejszenie obciążenia gleb związkami azotu. Natomiast dla środowiska wodnego zagrożenie stanowią niewykorzystane przez rośliny składniki nawozów. Pozostające w glebie nadwyżki azotu są z niej wymywane. Ze względu na ilość czynników decydujących o wielkości zanieczyszczeń obszarowych pochodzenia rolniczego, trafiających do środowiska wodnego, przy ocenie zagrożenia wód należy przede wszystkim uwzględnić czynniki bezpośredniego obciążenia środowiska, takie jak: intensywność produkcji roślinnej i zwierzęcej, sposoby wykorzystania gruntów, stosowanie nawozów oraz stopień skanalizowania obszarów wiejskich. Wykorzystanie powierzchni ziemi i stosowanie nawozów Wpływ zanieczyszczeń rolniczych na środowisko wodne jest bezpośrednio związany ze sposobem wykorzystania powierzchni ziemi i intensywnością użytkowania gleb. Procentowy udział użytków rolnych w powierzchni poszczególnych gmin województwa jest zróżnicowany (mapa V.1.6). Gminy zlokalizowane w środkowej części województwa, należące między innymi do powiatu pyrzyckiego, stargardzkiego, łobeskiego, goleniowskiego, gryfickiego i kołobrzeskiego, charakteryzuje największa względna powierzchnia użytków rolnych. Natomiast do gmin o najmniejszym procentowym udziale użytków rolnych w powierzchni gmin zalicza się: Borne Sulinowo, Manowo, Kalisz Pomorski, Drawno, Człopę, Police, Nowe Warpno, Międzyzdroje, Świnoujście oraz Szczecin i Koszalin. Nawożenie użytków rolnych stanowi istotne źródło emisji substancji biogennych do środowiska. Istotny wpływ na jakość wód oraz zagrożenie eutrofizacją ma intensywność upraw rolnych i stopień rolniczego wykorzystania nawozów. W województwie w poszczególnych latach gospodarczych 2 zużycie nawozów sztucznych NPK ulegało niewielkim wahaniom, wynosząc średnio 113 kg na hektar użytków rolnych (rysunek V.1.7). W największych ilościach stosowane są nawozy azotowe. W latach odnotowano spadek zużycia nawozów wapniowych o blisko 60%. Rysunek V.1.7. Zużycie nawozów sztucznych (NPK), wapniowych (CaO) i obornika w województwie zachodniopomorskim w przeliczeniu na czysty składnik w latach (źródło: GUS) Nawozy mineralne ogółem (NPK) Nawozy wapniowe ogółem (CaO) Obornik 2006/ /2006 rok gospodarczy 2004/ / / / / nawozy [kg/ha] 2 Wg GUS: Rok gospodarczy w rolnictwie okres od 1 VII roku bieżącego do 30 VI roku następnego. 45

14 Tabela V.1.3. Zużycie nawozów sztucznych w tonach na rok i w tonach na hektar użytków rolnych (UR) w latach w województwie zachodniopomorskim (źródło: GUS) Rok Wyszczególnienie [ton/rok] [ton/rok] [kg/ha UR] [kg/ha UR] Nawozy mineralne ,9 119,0 Azotowe ,8 68,8 Fosforowe ,8 22,1 Potasowe ,3 28,1 Nawozy wapniowe ,3 56,1 Ogólnie należy stwierdzić, że zużycie nawozów sztucznych w województwie zachodniopomorskim jest wyższe od średniej krajowej. Według danych GUS zużycie nawozów mineralnych i chemicznych (NPK) w roku gospodarczym 2006/2007 plasowało województwo blisko średniej krajowej; natomiast zużycie wapna nawozowego na wysokim czwartym miejscu w skali kraju. Zagrożenia jakości wód związane z hodowlą zwierzęcą W ocenie GUS, w ostatnim czasie zmniejsza się ogólna liczba zwierząt gospodarskich, co należy tłumaczyć spadkiem cen żywca rzeźnego i w efekcie brakiem opłacalności hodowli. W najbliższym czasie można oczekiwać dalszego spadku liczby hodowanych zwierząt. Do zwierząt gospodarskich utrzymywanych w znaczącej liczbie w skali kraju należy zaliczyć trzodę chlewną, bydło i drób. Ze względu na całkowitą obsadę zwierząt w kraju największe zaniepokojenie z punktu widzenia ochrony środowiska wzbudza hodowla trzody chlewnej. Zagrożenie dla środowiska związane z produkcją zwierzęcą wynika ze sposobu prowadzenia hodowli i jej intensywności. Od wielkości i rodzaju pogłowia zwierząt zależy ilość ładunku azotu i fosforu wprowadzanego do środowiska wodnego. Zwierzęta wraz z paszą pobierają określoną ilość składników odżywczych. Dla środowiska szczególne zagrożenie stwarza niewłaściwe postępowanie z odchodami zwierząt hodowlanych. Wielkość emisji zanieczyszczeń uzależniona jest od sposobu utrzymania zwierząt. Najczęściej zastosowanie ma system ściółkowy, w którym powstaje obornik i gnojówka oraz system bezściółkowy powodujący powstawanie płynnej gnojowicy. Ryzyko dla środowiska stwarza niewłaściwy sposób przechowywania nawozów naturalnych powodujący przedostawanie się odcieków do gruntu. Przechowywanie obornika bezpośrednio na gruncie powoduje zanieczyszczanie wód podziemnych i w efekcie studni przydomowych. Gospodarstwa rolne są słabo wyposażone w płyty gnojowe oraz zbiorniki na gnojówkę. Zagrożenie dla środowiska stwarza również niewłaściwe rolnicze wykorzystanie nawozów naturalnych. Rozwój dużych ferm powoduje konieczność przeznaczenia odpowiednio dużych powierzchni gruntu pod uprawy rolne zasilane gnojowicą. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość wód jest liczba zwierząt gospodarskich przypadająca na jednostkę powierzchni. Wskaźnikiem intensywności produkcji rolnej decydującej o narażeniu środowiska może być obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych (mapa V.1.7). Z danych GUS wynika, że największe obciążenie dla środowiska wiąże się z hodowlą trzody chlewnej oraz bydła (tabela V.1.4). Hodowla pozostałych zwierząt gospodarskich ma znacząco mniejszy udział w ogólnej presji na środowisko. Tabela V.1.4. Pogłowie zwierząt gospodarskich w sztukach ogółem i w przeliczeniu na 100 hektarów użytków rolnych w województwie zachodniopomorskim w latach (źródło: GUS) Gatunek Sztuk ogółem Sztuk ogółem Sztuk na 100 ha użytków rolnych 2006 rok 2007 rok 2006 rok Bydło ,0 Trzoda chlewna ,0 Owce ,6 Konie ,7 Razem DJP* ,1 *Przyjęto przelicznik: dla bydła 0,8, dla trzody chlewnej 0,15, dla owiec 0,08, dla koni 1,0. 46

15 Mapa.V.1.7. Obsada zwierząt hodowlanych w przeliczeniu na DJP na hektar użytków rolnych W kraju najbardziej intensywny chów trzody chlewnej prowadzony jest w województwie wielkopolskim oraz mazowieckim. Województwo zachodniopomorskie, gdzie utrzymywane jest 2,8% ogólnej liczby trzody chlewnej hodowanej w kraju, należy do grupy województw o najniższej obsadzie (rysunek V.1.8). Wskaźnikiem porównawczym intensywności hodowli może być obsada zwierząt przypadająca na 100 ha użytków rolnych. Uwzględniając ten wskaźnik, również województwo wielkopolskie zajmuje czołową pozycję w kraju. Natomiast województwo zachodniopomorskie z dużym areałem gruntów rolnych należy do grupy województw o najniższej intensywności hodowli, znacznie poniżej średniej krajowej wynoszącej 118 sztuk na 100 ha (rysunek V.1.9). 47

16 Rysunek V.1.8. Wielkość pogłowia trzody chlewnej w tysiącach sztuk w poszczególnych województwach w 2007 roku (źródło: GUS) LUBUSKIE PODKARPACKIE ŚLĄSKIE DOLNOŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE OPOLSKIE PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE POMORSKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE MAZOWIECKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WIELKOPOLSKIE Rysunek V.1.9. Wielkość pogłowia trzody chlewnej w sztukach na 100 hektarów użytków rolnych w poszczególnych województwach w 2007 roku (źródło: GUS) PODKARPACKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBUSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE PODLASKIE ŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE POMORSKIE ŁÓDZKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WIELKOPOLSKIE

17 Rysunek V Zmiany pogłowia trzody chlewnej w latach w województwie zachodniopomorskim (źródło: GUS) tys. sztuk W latach obserwowano wyraźne wahania wielkości pogłowia trzody chlewnej. Po stopniowym spadku liczebności stada, od 2002 r. notowano ciągły wzrost pogłowia, aż do 2005 r., kiedy nastąpiło gwałtowane odwrócenie trendu (rysunek V.1.10). W 2007 r. pogłowie trzody chlewnej wynosiło o około 30% mniej niż w 2004 r., kiedy odnotowano wartość maksymalną wskaźnika. Większość stada (70%) pozostaje w sektorze prywatnym, przy średniej obsadzie ok. 8 DJP na 100 ha użytków rolnych. Pod względem wieku oraz przeznaczenia, najliczniejszą grupę stanowi trzoda chlewna przeznaczona na ubój (o wadze powyżej 50 kg), prosięta (do 20 kg) i warchlaki (do 50 kg). Jedynie 10% pogłowia trzody chlewnej przeznaczane jest do hodowli. Pod względem liczebności bydła, według danych GUS, województwo zachodniopomorskie zajmuje przedostatnie miejsce w skali kraju. Średnia krajowa wynosząca sztuk przewyższa znacznie średnią wojewódzką sztuk (rysunek V.1.11). Rysunek V Wielkość pogłowia bydła w tysiącach sztuk w 2007 roku (źródło: GUS) LUBUSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE ŚLĄSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE POMORSKIE MAŁOPOLSKIE LUBELSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE WIELKOPOLSKIE PODLASKIE MAZOWIECKIE

18 Ryunek.V Pogłowie bydła w sztukach na 100 hektarów użytków rolnych w 2007 roku (źródło: GUS) ZACHODNIOPOMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBUSKIE PODKARPACKIE OPOLSKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE LUBELSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE MAŁOPOLSKIE ŁÓDZKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE MAZOWIECKIE PODLASKIE Natomiast pod względem intensywności hodowli, czyli biorąc pod uwagę obsadę zwierząt przypadającą na 100 ha użytków rolnych, województwo zachodniopomorskie plasuje się na ostatniej pozycji w skali kraju (rysunek V.1.12). W latach pogłowie bydła w województwie systematycznie spadało i w tym czasie stado zmniejszyło się ogółem o 25%. W gospodarstwach indywidualnych, gdzie trzymanych jest ponad 70% bydła, liczba bydła spada najszybciej. Według analiz GUS odnotowano pogarszające się uwarunkowania ekonomiczne produkcji mięsa wołowego oraz mleka wyrażające się stopniowym spadkiem cen skupu żywca i rosnącymi cenami pasz. Niesprzyjające uwarunkowania produkcyjne dla chowu bydła nie zachęcały rolników do rozwoju produkcji, co odzwierciedla spadek pogłowia bydła (rysunek V.1.13). Rys.V Zmiany wielkości pogłowia bydła w tysiącach sztuk w latach w województwie zachodniopomorskim (źródło: GUS) tys. sztuk

19 Pod względem hodowli drobiu województwo zachodniopomorskie znajduje się w krajowej czołówce województw o najwyższej obsadzie ptactwa (rysunek V.1.14). Natomiast pod względem intensywności hodowli mierzonej liczbą sztuk przypadającą na powierzchnie użytków rolnych województwo zachodniopomorskie, które charakteryzuje się dużym areałem gruntów rolnych, mieści się już blisko średniej krajowej (rysunek V.1.15). Liczba sztuk drobiu ogółem w województwie na koniec 2007 r. wynosiła ponad 7 mln sztuk ptactwa, z czego największy udział miał drób kurzy (98,2%). Natomiast gęsi, kaczki i indyki łącznie stanowiły mniej niż 2% drobiu i były utrzymywane jedynie w gospodarstwach indywidualnych (tabela V.1.5). Rysunek V Pogłowie drobiu ogółem w milionach sztuk w poszczególnych województwach w 2007 roku (źródło: GUS) LUBUSKIE OPOLSKIE POMORSKIE PODLASKIE PODKARPACKIE MAŁOPOLSKIE LUBELSKIE DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE ŁÓDZKIE MAZOWIECKIE WIELKOPOLSKIE Rysunek V Pogłowie drobiu ogółem w tysiącach sztuk na 100 hektarów użytków rolnych w poszczególnych województwach w 2006 roku (źródło: GUS) WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE PODLASKIE DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE LUBUSKIE OPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE PODKARPACKIE MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE WIELKOPOLSKIE 0 0,5 1 1,5 2 2,5 51

20 Tabela V.1.5. Pogłowie poszczególnych gatunków drobiu w tysiącach sztuk ogółem w województwie zachodniopomorskim w latach (źródło: GUS) Gatunek Drób ogółem 5 922, ,34 Drób kurzy 5 817, ,68 Gęsi 6,71 7,68 Kaczki 95,85 98,29 Indyki 3,37 37,68 W latach GUS odnotował wzrost liczebności wszystkich gatunków drobiu utrzymywanego w województwie. Jednocześnie w tym okresie odnotowano znaczący wzrost cen skupu żywca drobiowego. Korzystne uwarunkowania ekonomiczne pozwalają oczekiwać dalszego wzrostu liczby drobiu w najbliższym czasie. W ostatnim roku szczególnie intensywnie rozwijała się hodowla indyków, a całkowita liczba tych zwierząt w województwie wzrosła ponad dziesięciokrotnie. Znaczący przyrost odnotowano również w liczbie drobiu kurzego. Mapa V.1.8. Lokalizacja ferm IPPC hodowli trzody chlewnej i drobiu zobowiązanych do posiadania pozwolenia zintegrowanego 52

21 Szczególne zagrożenie dla środowiska stanowią duże skupiska zwierząt, do których należy zaliczyć zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2002 r. Nr 122 poz. 1055) fermy przemysłowe o liczbie stanowisk powyżej 2000 dla świń o wadze >30 kg, 750 dla macior oraz dla drobiu. Zgodnie z ustawą Prawo Wodne, implementującą zapisy Dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, zwanej popularnie Dyrektywą IPPC, obiekty te jako mogące powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, są zobowiązane do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Na mapie V.1.8 przedstawiono lokalizację ferm hodowli trzody chlewnej i drobiu, posiadających pozwolenia zintegrowane, działających w województwie zachodniopomorskim. Mapa V.1.9. Lokalizacja ferm hodowli zwierzęcej w województwie zachodniopomorskim o obsadzie powyżej 40 dużych jednostek przeliczeniowych 53

22 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 roku w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z klasyfikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. z 2004 nr 257 poz z póź. zm.) w odniesieniu do ferm hodowli zwierząt rozróżnia obiekty, dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko: jest wymagane i są to fermy hodowli zwierząt w liczbie nie niższej niż 210 DJP 3 ; może być wymagane i są to fermy o obsadzie poniżej 210 DJP. W tym ostatnim przypadku rozporządzenie wyróżnia jeszcze: fermy o obsadzie nie niższej niż 40 DJP zlokalizowane w granicach administracyjnych miast, w obrębie zwartej zabudowy wsi lub na terenach objętych formami ochrony przyrody; fermy o obsadzie nie niższej niż 60 DJP w pozostałych przypadkach. WIOŚ w Szczecinie, przy współpracy powiatowych inspektoratów weterynarii, przeprowadził inwentaryzację ferm hodowli zwierzęcej o obsadzie powyżej 40 DJP, zlokalizowanych na obszarze województwa zachodniopomorskiego. Wyniki ankietyzacji pozwalają ocenić stopień narażenia poszczególnych regionów województwa na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego związane z intensywną produkcją zwierzęcą. Na mapie V.1.9 przedstawiono lokalizację ponad 500 ferm hodowli zwierząt o wielkości powyżej 40 DJP zewidencjonowanych na obszarze województwa w wyniku przeprowadzonej ankietyzacji. Wyniki przeprowadzonej ankietyzacji wykazały, że najliczniejszą grupę gospodarstw stanowią fermy bydła (39%), trzody chlewnej (26%) i drobiu kurzego (27%). Pozostałe zwierzęta hodowlane (8% gospodarstw) to inne gatunki drobiu (indyki, kaczki, gęsi), owce, konie, daniele, jenoty, lisy i norki (rysunek V.1.16). Największą liczbę gospodarstw o obsadzie powyżej 40 DJP zanotowano w powiatach: stargardzkim (91 ferm), sławieńskim (84 fermy), koszalińskim (62 fermy) i pyrzyckim (44 fermy). W powiatach tych przeważa hodowla bydła, ale w dużej ilości również utrzymywane są kury i trzoda chlewna. W pozostałych powiatach średnia liczba gospodarstw wynosi Wśród zewidencjonowanych ferm znajdują się 162 obiekty o obsadzie powyżej 210 DJP. Najliczniejszą grupę stanowią fermy trzody chlewnej (55), bydła (57), drobiu kurzego (41) i indyków (8). Duże fermy zlokalizowane są przede wszystkim w powiatach regionu szczecińskiego: stargardzkim (29), choszczeńskim (16), goleniowskim (15), kamieńskim (14). Rysunek V Procentowy udział gospodarstw w województwie zachodniopomorskim posiadających dany rodzaj hodowli (źródło: WIOŚ w Szczecinie) 27% 8% 26% trzoda chlewna bydło kury 39% pozostałe Podsumowanie Zagrożenia jakości wód związane są głównie z nadmiernym poborem wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem powstających zanieczyszczeń. W ostatnich latach pobór wód we wszystkich sektorach gospodarki ulegał systematycznemu zmniejszeniu w wyniku zmian w produkcji przemysłowej, zamykania obiegów wodnych, wprowadzenia wodomierzy oraz urealnienia kosztów zużycia wody. W 2006 roku jednak nastąpił wyraźny wzrost poboru wód podziemnych na cele produkcyjne, powodujący odwrócenie trendu. Chociaż spada zużycie wody z sieci wodociągowej, to wojewódz 3 DJP: duża jednostka przeliczeniowa 54

23 two zachodniopomorskie nadal plasuje się na drugim miejscu w kraju pod względem zużycia wody na jednego mieszkańca miasta. Wraz ze spadkiem poboru wód zmniejszała się ilość wytwarzanych ścieków. Ponadto zauważalnie zmniejszyła się liczba ścieków nieoczyszczanych. Równocześnie zmianie uległ sposób oczyszczania ścieków; metody oczyszczania mechanicznego i biologicznego zastępowane są stopniowo przez procesy oczyszczania ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów. Większość ścieków odprowadzanych siecią kanalizacyjną jest oczyszczanych, natomiast ścieki komunalne powstające w wyniku poboru wód z sieci wodociągowej, nieodprowadzane do kanalizacji, potencjalnie stanowią źródło zanieczyszczenia pobliskich cieków i zbiorników wodnych. Pomimo systematycznego wzrostu długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, będącego wynikiem działań podejmowanych na rzecz ochrony wód, w województwie nadal istnieje znacząca rozbieżność pomiędzy długością obydwu sieci. Procent populacji ludności korzystającej z wodociągów oraz liczba ludności niekorzystająca z kanalizacji na jednostkę powierzchni mogą stanowić wskaźniki oceny stopnia zanieczyszczenia wód przez ścieki bytowo-gospodarcze. W poszczególnych gminach województwa wartości obydwu wskaźników są wyraźnie zróżnicowane. Zagrożenia jakości wód związane z działalnością człowieka na obszarach wiejskich wynikają nie tylko z nieuregulowanej gospodarki ściekowej, ale również z niewłaściwego stosowania nawozów i prowadzenia intensywnej produkcji zwierzęcej. W województwie zachodniopomorskim zużycie nawozów na przestrzeni ostatnich lat ulegało niewielkim wahaniom. W największych ilościach stosowane były nawozy azotowe. Spadało natomiast zużycie nawozów wapniowych i obornika. Zagrożenia dla środowiska będące skutkiem produkcji zwierzęcej związane są z intensywnością hodowli, ponieważ od wielkości pogłowia i rodzaju zwierząt zależy ilość ładunku azotu i fosforu wprowadzanego do środowiska wodnego. W ostatnich latach zmniejszyła się ogólna liczba zwierząt gospodarskich, a w związku z niekorzystnymi uwarunkowaniami ekonomicznymi w najbliższym czasie można oczekiwać dalszego spadku pogłowia. Do zwierząt gospodarskich utrzymywanych w znaczącej liczbie należy zaliczyć trzodę chlewną, bydło i drób. Jednocześnie należy zaznaczyć, że w skali kraju województwo zachodniopomorskie należy do grupy województw o najniższej intensywności hodowli zwierzęcej. Ponadto województwo zachodniopomorskie w skali Polski cechuje się stosunkowo dużą liczbą ferm zobowiązanych do posiadania pozwolenia zintegrowanego. Potencjalnym zagrożeniem dla wód jest więc koncentracja produkcji zwierzęcej. 55