Bezpieczeństwo powodziowe. Szanse i zagrożenia w planowaniu przestrzennym

Transkrypt

1 Politechnika Łódzka Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Kolegium Gospodarki Przestrzennej Bezpieczeństwo powodziowe. Szanse i zagrożenia w planowaniu przestrzennym Dr inż. Elżbieta Strzelecka, inż. Sylwia Dobrzańska Warszawa czerwca 2014 Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

2 Struktura wystąpienia Strategia Europa 2020 Struktura dokumentów programowych w Polsce a planowanie przestrzenne Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Szanse i zagrożenia a planowanie przestrzenne na przykładzie miasta Radom Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

3 Strategia Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Komisja Europejska, Bruksela, , KOM(2010) 2020 Jednak aby zbudować zrównoważoną przyszłość, musimy już teraz wyjść poza horyzont celów krótkoterminowych. Europa musi wrócić na ścieżkę rozwoju, a następnie na niej pozostać. Taki jest cel strategii Europa Jej założenia to więcej miejsc pracy i wyższy standard życia. Strategia pokazuje, że Europa może się rozwijać w sposób inteligentny i zrównoważony, może sprzyjać włączeniu społecznemu, umie znaleźć sposób na stworzenie nowych miejsc pracy i określić kierunek rozwoju naszych społeczeństw. José Manuel BARROSO rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

4 1. I N T E L G E N T T N Y R O Z W Ó J 2. Z R Ó W N O W A Ż O N Y 3.W Ł Ą C Z E N I E S P O Ł E C Z N E Strategia Europa 2020 PROJEKTY PRZEWODNIE Unia Innowacji (1) Młodzież w drodze (1) Europejska agenda cyfrowa (1) Europa efektywnie korzystająca z zasobów (2) Polityka przemysłowa w erze globalizacji (2) Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia (3) Europejski program walki z ubóstwem (3) Dr inż. Elżbieta Strzelecka Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

5 Wizja Polski 2020 W 2020 ROKU POLSKA BĘDZIE SILNYM SPOŁECZEŃSTWEM Z KONKURENCYJNĄ GOSPODARKĄ STRATEGIA EUROPA 2020 DŁUGOOKRESOWA KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU 2030 TRZECIA FALA NOWOCZESNOŚCI KRAJOWA STRATEGIA AKTYWNE SPOŁECZEŃSTWO, KONKURENCYJNA GOSPODARKA, WYDAJNE PAŃSTWO 1. STRATEGIA INNOWACYJNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI GOSPODARKI Dynamiczna Polska STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.) 3. STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I ŚRODOWISKO 4. KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU NA RZECZ ROZWOJU REGIONALNEGO REGIONY, MIASTA, OBSZARY WIEJSKIE NARODOWE PROGRAMY REFORM (NPR) KPZK STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO 6. STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU WSI, ROLNICTWA I RYBACTWA 8. STRATEGIA SPRAWNE PAŃSTWO 2020 Efficient State Strategy 9. STRTEGIA ROZWOJU SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP PROGRAMY ROZWOJU Dr inż. Elżbieta Strzelecka Dobrzańska 5

6 Strategie zintegrowane Polski Odchodzi się w nich od wąskiego sektorowego podejścia na rzecz integracji obszarów oraz przenikania się różnych zjawisk i procesów. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego pełni szczególną rolę w systemie, gdyż: - wskazuje zakres terytorialnego wpływu interwencji realizowanych w ramach różnych polityki publicznych, a więc również w ramach pozostałych strategii zintegrowanych. - przedstawia ona kluczowe dla rozwoju regionalnego wyzwania - zarysowuje cele rozwojowe w odniesieniu do różnego rodzaju obszarów uwzględniając funkcje przez nie pełnione, występujące potencjały oraz bariery. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

7 Cele szczegółowe i kierunki interwencji Projekty INARMA ISOK Źródło: Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, s.25 Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

8 Strategia Europa 2020 a Strategia Rozwoju Kraju 2020 Ramy przestrzenne dla prowadzenia polityki rozwoju w Polsce, w tym realizacji poszczególnych strategii rozwojowych stanowi Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Jest to główny dokument strategiczny kreujący ład przestrzenny w Polsce oraz porządkujący zagadnienia związane z rozwojem w którym przestrzeń traktowana jest jako płaszczyzna odniesienia dla działań rozwojowych. Elżbieta Strzelecka, Sylwia Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe,warszawa

9 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (s.24) wspiera konkurencyjność regionów i zapewnia spójność terytorialną kraju poprzez takie rozwiązania szczegółowe jak: - odpowiedź na zmiany klimatyczne i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego - oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych. NARODOWA STRATEGIA GOSPODARKI WODNEJ 2030 Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

10 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia Radom 14-te pod względem liczby mieszkańców miasto w Polsce. Strategia Rozwoju miasta Radomia na lata wymaga uaktualnienia po wprowadzeniu strategii Europa 2020; w analizie SWOT bezpieczeństwo przeciwpowodziowe miasta nie jest uwzględniane. Bariery w budowaniu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego miasta z punktu widzenia planowania przestrzennego to: - Świadomość osób odpowiedzialnych zawodowo za łąd przestrzenny i rozwój gminy, ale i świadomość mieszkańców gminy, - brak aktualizowanego systemu informacji przestrzennej, - brak konstruktywnej współpracy z sąsiednimi samorządami, w zakresie gospodarki przestrzennej i interesów miasta na obszarze tych gmin, - niski udział terenów zieleni miejskiej w powierzchni miasta; w połączeniu z niewydolną w czasie opadów kanalizacją może przyczyniać się do lokalnych podtopień, - położenie w dolinie rzeki Pilicy i Wisły; prawdopodobienstwo powodzi, - przyjęcie założenia, że zbiorniki retencyjne sa wystarczającą ochrona przed powodzią, - pozwalanie na zabudowywanie terenów zalewowych czy też bliskiego sąsiedztwa naturalnych koryt rzecznych.

11 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia Kwestia bezpieczeństwa powodziowego dla Radomia zawarta jest w celu 4 strategii Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

12 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia -pozwalanie na zabudowywanie terenów zalewowych czy też bliskiego sąsiedztwa naturalnych koryt rzecznych - w procesach przekształceń urbanistyczno-architektonicznych akceptowane jest pokrywanie obszarów ziemi asfaltem i betonem (brak możliwości wsiąkania wód opadowych/ roztopowych), - podłączanie do istniejącej kanalizacji nowych osiedli, co powoduje przekroczenie przyjętej w projekcie instalacji tzw. częstotliwości deszczu miarodajnego i prowadzi do niewydolności tego systemu np. w sytuacji deszczy nawalnych..

13 Mapa obszarów na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne w woj. mazowieckim Źródło: pl/wstepnaocena-ryzykapowodziowego. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

14 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia Dotychczas największym zagrożeniem dla miasta są powodzie : - opadowe ; ich przyczyną są silne opady naturalne, czyli o dużym natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym, - roztopowe - ich przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu. Na terenie Radomia opad jest niższy od średniej dla województwa i wynosi 605mm. Opad minimalny zanotowany w tym okresie wyniósł 404mm, a maksymalny 841mm. Roczna suma opadów osiąga 554,4 mm. Mimo, iż w Radomiu obserwuje się opad niższy od średniej dla województwa miasto zostało podtopione w wyniku powodzi w okresie ostatnich dziesięciu lat. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

15 Fragment mapy obszarów, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne woj. Mazowieckie Rzeka Mleczna, przepływająca przez Radom, stanowi zagrożenie powodziowe (prawdopodobne wystąpienie powodzi) Źródło: Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

16 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia 2005 r. - zalane zostało osiedle Planty na skutek ulewnych deszczy ; skutek - podtopienia domów, zablokowanie ulic, realne zagrożenie dla dorobku całego życia mieszkańców r. - zalanie os. Południe, z powodu spuszczenia wody przez zbiornik na Godowie. Skutek: zniszczenie pobliskiego parku, na ul. Malenieckiej wylewały studzienki kanalizacyjne, rowy również miały problem z odbiorem nagromadzonej wody. Zalana dzielnica Malczew w Radomiu (fot.tomasz Dymalski) Źródło: Gazeta Echo Dnia dostępna na: Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

17 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia Zalany teren obwodnicy południowej (fot.bogusław) Źródło:Gazeta Echo Dnia dostępna na: r. - wylał Staw Malczewski; przyczyną było spływanie wody z zalanych nocą i rankiem terenów na Malenicach i Idalinie. W akcji ratunkowej wzięło udział około 100 strażaków. Skutki: zalanie ul. Witkacego, zamknięcie i wyłączenie z ruchu ul. Źródłowej. Woda z Potoku Malczewskiego, który przepływa przez staw i który zmienił się w rwącą rzekę, zalała teren budowy obwodnicy południowej miasta. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

18 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia Nikt nie spodziewał się, że sytuacja może się powtórzyć. Zdaniem pracowników Starostwa Powiatowego oraz Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego UM Radom : - zalewy: Borki, Malczewski nie stanowią potencjalnego zagrożenia powodziowego, - Radom nie jest narażony na powódź, jedynie na lokalne podtopienia, a rzeka Mleczna, która przepływa przez Radom to tylko ciek wodny. Miasto przez 8 lat (od 2005 r.) mogło wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa ppowodziowego mieszkańców, ale nie wyciągnęło wniosków: nie rozbudowano kanalizacji deszczowej, nie poprawiono stanu melioracji w mieście. Brak jest scenariuszy kryzysowych dla zapobiegania podobnym sytuacjom. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

19 Bezpieczeństwo powodziowe miasta Radomia brak uwzględnienia bezpieczeństwa wspólnoty odnośnie różnych sytuacji kryzysowych, w tym bezpieczeństwa powodziowego, na etapie przygotowania strategii gmin. W analizach SWOT brak jest stosownych zapisów i widoczne jest, że bezpieczeństwo powodziowe nie jest traktowane priorytetowo oraz jako istotny fundament rozwoju lokalnego. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

20 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Radomia Bezpieczeństwo powodziowego ma swoje odzwierciedlenie w tzw. Studium. Wynika to z Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Upzp), w tym z: art. 10 ust.15 dotyczy uwzględniania uwarunkowań wynikających z wymagań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, art. 10 ust.2 pkt 11 dotyczy określania w szczególności obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, art. 10 ust.3 dotyczy uwarunkowań wynikających ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. Natomiast w art.10 ust.2a Upzp sformułowano zapis: Jeżeli na obszarze gminy przewiduje się wyznaczenie obszarów, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw, a także ich stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu; w studium ustala się ich rozmieszczenie. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

21 Studium dla Miasta Radomia cz.2. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych W zagospodarowaniu obszarów narażonych na niebezpieczeństwo zalania wodami należy stosować następujące zasady: regulację stosunków wodnych prowadzić w sposób zapewniający właściwy odpływ wód, poprzez utrzymywanie w należytym stanie istniejącej infrastruktury związanej z rzeką i planowanie nowej, uwzględniającej wielkości przepływów i nie kolidującej z funkcjami przyrodniczymi rzeki; rozwiązania techniczne lokalizowanych budowli oraz organizacja robot budowlanych (w tym rozbudowa i/lub przebudowa elementów układu komunikacyjnego oraz systemów infrastruktury technicznej) winny uwzględniać występowanie zagrożenia powodziowego; należy dążyć do wyłączania przedmiotowych obszarów z zabudowy budynkami; lokalizacja nowej zabudowy dopuszczalna jest wyjątkowo, wyłącznie w przypadku zastosowania rozwiązań technicznych posadowienia uwzględniających ryzyko powodziowe, a ewentualne podniesienie rzędnej terenu powyżej poziomu wód winno być poprzedzone analizą skutków zmian w tych przepływach na terenach przyległych. 2) Zasady określone w punkcie 1) winny być stosowane, uszczegółowione, doprecyzowane, ewentualnie zmodyfikowane w zależności od lokalnie występujących uwarunkowań w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

22 Studium dla Miasta Radomia cz.2. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych (c.d.) 3) W przypadku wskazania w sporządzanym na podstawie obowiązującego prawa wodnego studium dla obszarów nieobwałowanych, narażonych na niebezpieczeństwo powodzi obszarów bezpośredniego zagrożenia powodziowego, obszary te należy objęć miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. 4) W mpzp, obejmujących obszary bezpośredniego zagrożenia powodziowego, dla obszarów tych należy ustanawiać następujące ograniczenia i zakazy: zabrania się wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych, sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk, zmiany ukształtowania terenu oraz składowania materiałów. (Studium...,2011,s.96). Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

23 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Miasta Radomia Radom nie posiada jednego miejscowego planu dla całego swojego terytorium; Realizacja procesów inwestycyjnych w mieście jest zabezpieczona przez 59 planów (na rok 2013); te opracowania planistyczne wykonano w latach: i Obecnie opracowywane są dalsze 44 plany. Fragmentaryczność tych planów obrazuje mapa. Biorąc po uwagę powyższe informacje dotyczące mpzp trudno jest mówić o spójności opracowań, a tym samym o zrównoważonym rozwoju, w tym w kontekście zabezpieczenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

24 Opracowania planistyczne planów miejscowych dla miasta Radomia (stan na ) Źródło: om.pl Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

25 2010 r.- nieco ponad 26% pow. kraju posiada obowiązujący mpzp. Świadczy to o niewydolności planowania na szczeblu lokalnym i braku aktywnej polityki przestrzennej prowadzonej przez gminy. Poziom pokrycia planistycznego stopniowo się zwiększa, zwłaszcza w powiatach grodzkich, w których w 2010 r. przekroczył 35%. W końcu 2010 r. w Polsce plany miejscowe posiadały 2249 gminy, czyli ponad 90% wszystkich gmin. 543 gminy posiadają od 21 do 100 oraz więcej mpzp. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

26 KPZK 2030 Najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Kładzie się w nim szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego.

27 KPZK 2030 Przyjęte w KPZK cele, związane z omawianą problematyką: Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski; w tym: bezpieczeństwa poprzez podjęcie działań na rzecz ograniczenia ryzyka powodziowego oraz zagrożenia skutkami suszy [4,s.122). W celu piątym działania nakierowane są na m.in. (KPZK, s.141): Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa; w tym zwiększenie poziomu zabezpieczenia przed ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi i antropogenicznymi [4, s.141] Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.

28 KPZK Działania zwiększające poziom bezpieczeństwa powodziowego (s.156) poprawę bezpieczeństwa poprzez realizowanie inwestycji hydrotechnicznych o znaczeniu przeciwpowodziowym na podstawie zweryfikowanych przez regiony wodne potrzeb zarządzania wodami. utrzymanie cieków oraz kształtowanie przemieszczania się wezbrań w celu minimalizowania ryzyka powodziowego. prowadzenie inwestycji zwiększających bezpieczeństwo dużych aglomeracji, zakładów przemysłowych, infrastruktury przesyłowej i komunalnej oraz szczególnie cennych obiektów dziedzictwa kulturowego znajdujących się na obszarze narażonym na niebezpieczeństwo powodzi. unowocześnianie systemów ostrzegania o zjawiskach meteorologicznych i hydrologicznych, zapewnienie automatyzacji pomiarów i transmisji danych poprzez rozbudowę szybkich i niezawodnych systemów teletransmisji, unowocześnianie modeli Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

29 KPZK 2030 (s.156) Działania zwiększające poziom bezpieczeństwa powodziowego minimalizowanie ryzyka powodziowego na obszarach o szczególnie cennych walorach przyrodniczych i krajobrazowych poprzez przyjmowanie rozwiązań jak najmniej inwazyjnych dla środowiska przyrodniczego. realizację inwestycji polegających na dostosowaniu infrastruktury komunalnej do mogących wystąpić zagrożeń ekstremalnych: powodzi, wysokich lub niskich temperatur czy deszczy nawalnych. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

30 Ustawa Prawo wodne Zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie (art.2 ust.1 pkt 4 UPw ): - ochrony przed powodzią oraz suszą; Nowe definicje Powódź rozumie się przez to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej ( art.9 ust.1 pkt. 10 UPw); Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

31 Ustawa Prawo wodne Ryzyko powodziowe rozumie się przez to kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej; (art 9, ust.1 pkt 13c) Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi rozumie się przez to określone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego obszary, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi (art.9 ust.1 pkt.6b); Obszary szczególnego zagrożenia powodzią rozumie się przez to (art.9 ust.1 pkt. 6c); Obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat, Obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat, Obszary, między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

32 Ustawa Prawo wodne W krajowym Prawie wodnym (obowiązuje od r. ) wprowadzono: Zapisy tzw. Dyrektywy powodziowej (Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim). ; ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem : - Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego (prace do r.), - Map Zagrożenia i Map Ryzyka Powodziowego (prace do r.), - Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (prace do r.). Państwową służbę ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących; wykonuje ona zadania państwa w zakresie nadzoru nad stanem technicznym, stanem bezpieczeństwa ww. budowli. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

33 Ustawa Prawo wodne Wytyczne Dyrektywy Powodziowej wpłynęły na zmiany w polskim prawodawstwie poprzez wprowadzenie nowego sposobu myślenia o metodach łagodzenia skutków powodzi. Stosowane dotychczas sformułowania i praktyka działania (z lewej), uznane zostały za niewystarczające i zastąpione nowymi (z prawej) (Dyrektywa 2007): Ochrona przed powodzią Ograniczanie skutków powodzi Reagowanie Zarządzanie kryzysowe. Ograniczanie skutków powodzi polega: - na ochronie czynnej tj. na przygotowaniu na czas rezerwy powodziowej w zbiornikach wodnych (nowych i projektowanych), - oraz na ochronie biernej tj. na utrzymaniu stanu obiektów hydrotechnicznych i drożności koryt rzek. Niestety ostatnie powodzie ukazały zaniedbania w ochronie biernej. Zarządzanie ryzykiem powodzi zmierza do zmniejszenia prawdopodobieństwa i/lub wystąpienia strat powodziowych poprzez kolejne zintegrowane działania, w tym: zapobieganie, ochronę, przygotowanie, reagowanie kryzysowe,usuwanie skuyków.

34 Zarządzanie kryzysowe I. Zapobieganie: 1. Brak (unikanie) zabudowy na obszarach narażonych na pojawienie się wód powodziowych. 2. Dostosowywanie przyszłej zabudowy do warunków zagrożenia powodziowego. 3. Promocja właściwego zagospodarowania w rozumieniu budownictwa, rolnictwa i leśnictwa. II. Ochrona: 1. Stosowanie środków zapobiegawczych: technicznych (wały przeciwpowodziowe, zbiorniki retencyjne, poldery, etc.) oraz nietechnicznych (informacji, map, systemu ubezpieczeń, kredytów preferencyjnych dla zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia strat powodziowych lub ich uniknięcia) III. Przygotowanie: Informowanie społeczeństwa o ryzyku powodzi, zachowania i działania w przypadku wystąpienia powodzi. IV. Reagowanie kryzysowe: Opracowanie planów reagowania kryzysowego w przypadku wystąpienia powodzi. V. Usuwanie skutków: 1. Możliwe szybkie przywrócenie terenów dotkniętych powodzią do normalnego użytkowania; 2. Zmniejszenie socjalnych i ekonomicznych efektów powodzi w odniesieniu do poszkodowanych

35 Zarządzanie kryzysowe Systemem zarządzania kryzysowego w przypadku powodzi oparty jest na działaniach: prawnych zmiana ustawy Prawo wodne, wdrażanie Dyrektywy Wodnej, organizacyjnych wdrożenie lokalnych i krajowych programów ochrony przed powodzią i jej skutkami, intensywne działania sztabów przeciwpowodziowych z udziałem specjalistów od gospodarki wodnej i innych odpowiednich służb, tworzenie nowych narzędzi zarządzania ryzykiem (mapy, plany), informacyjnych ostrzeganie mieszkańców terenów zagrożonych powodzią; np. w ramach międzynarodowego projektu INARMA, zainstalowano nowoczesny system ostrzegania ludności w 4 miejscowościach powiatu płockiego, badawczo-wdrożeniowych - np. nowe technologie umacniania wałów, społecznych budowania postaw aktywnych, integrujących wysiłki społeczności lokalnych w sytuacji bezpośredniego zagrożenia powodziowego, aktywnego udziału w konsultacjach społecznych (studium, mpzp), etc. edukacyjnych zwiększanie wiedzy i podnoszenia świadomości całego społeczeństwa odnośnie działań ograniczających skutki powodzi; np. efektem Projektu OSIRIS (Operacyjne Zarządzanie Zagrożeniem Powodziowym w Społeczeństwie Informacyjnym), realizowanego również w Polsce, było powstanie materiału edukacyjnego dla szkół (Siudak i in. 2012), a także dla animatorów edukacji powodzi.

36 Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) To jeden z podstawowych dokumentów planistycznych UE, który: wskazuje obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi Identyfikuje znaczące powodzie historyczne, jak i te, które mogą wystąpić w przyszłości (tzw. powodzie prawdopodobne), które stanowiły podstawę do wyznaczenia obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. za przygotowanie WOPR odpowiedzialny jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Uwaga: Obszary wyznaczone w WOPR nie stanowią podstawy do planowania przestrzennego. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

37 Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) Przygotowuje się je w dwóch zestawach tematycznych: mapę zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody oraz wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami przepływu wody. Wykonuje się je oddzielnie dla każdego z obszarów zagrożenia powodziowego, za pomocą modelowania dwuwymiarowego (wykonuje się dla miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 1000 osób) dla terenów, o których mowa w 6 ust. 2 Upw Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

38 Fragment mapy zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody Prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 10% - raz na 10 lat

39 Mapy ryzyka powodziowego [6] Mapy zagrożenia powodziowego przygotowuje się w 2 zestawach tematycznych: 1) mapę ryzyka powodziowego przedstawiającą zagrożenie dla ludności oraz potencjalne straty powodziowe; 2) mapę ryzyka powodziowego przedstawiającą użytkowanie terenu oraz obszary i obiekty o szczególnym znaczeniu kulturowym, przyrodniczym i gospodarczym. 2. Mapy ryzyka powodziowego wykonuje się oddzielnie dla każdego z obszarów zagrożenia powodziowego Na mapach RP przedstawia się budynki mieszkalne ( 9 ust. 1 pkt 2) i obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym ( 9 ust. 1 pkt 3), dla których głębokość wody jest mniejsza lub równa 2m, oraz obiekty, dla których głębokość wody jest większa niż 2m. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

40 budynków mieszkalnych szacunkowej liczby mieszkańców, którzy mogą być dotknięci powodzią wartości potencjalnych strat powodziowych Straży Granicznej policji ochrony przeciwpożarowej jednostek Przy opracowywaniu map ryzyka powodziowego uwzględnia się określenie na mapie specjalnym oznaczeniem: karnych poprawczych szkół zakładów centrów handlowo - usługowych obiektów o szczególnym znaczeniu społecznym, z uwzględnieniem: aresztów śledczych hoteli hospicjów żłobków przedszkoli szpitali domów i ośrodków opieki społecznej

41 Fragment mapy ryzyka powodziowego - negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej

42 System zarządzania zasobami wodnymi w kraju Organami odpowiedzialnymi za gospodarkę wodną w ramach samorządu lokalnego są wójt (burmistrz lub prezydent) i rada gminy oraz starosta i rada powiatu (podsystem 6). Ich zadania związane są przede wszystkim z infrastrukturą wodno-ściekową (samorząd gminny) oraz z wydawaniem pozwoleń wodnoprawnych. Ważne są również zadania własne gmin, dotyczące planowania przestrzennego. Według artykułu 88a Ustawy Prawo Wodne ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Użytkownicy wód współpracują z organami administracji rządowej i samorządowej w ochronie przed powodzią, w zakresie określonym w przepisach ustawy oraz w odrębnych przepisach. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

43 System zarządzania zasobami wodnymi w kraju Rozbudowana struktura organizacyjna i znaczne rozproszenie kompetencji to cecha charakterystyczna polskiego systemu gospodarki wodnej. Sugerowane są zmiany struktury organizacyjnej systemu gospodarki wodnej ; w pierwszym etapie dotyczy to poziomu A, 2-gim etapie - możliwość optymalizacji funkcjonowania systemu w drodze reformy wykraczającej poza ten poziom [2]. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

44 System zarządzania zasobami wodnymi w kraju [2] Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

45 System zarządzania zasobami wodnymi w kraju [2] Poziom A podsystemy, których przedmiotem działania są wody śródlądowe. Nadzór właścicielski nad tymi wodami spoczywa w ich uprawnieniach, a kompetencje obejmują planowanie i bieżące zarządzenie wodami. Poziom B - Podsystemy 3 i 6 (MI i SL) dotyczą szeroko rozumianego transportu wodnego oraz rozwoju infrastruktury wodnej. Podsystem 6 - w całości, a podsystem 3 - po części korzystają z wód, nad którymi nadzór właścicielski sprawuje podsystem 1. Podsystem 4 (MW) - koordynacja działań podejmowanych w sytuacjach kryzysowych, występujących lub mogących wystąpić w obszarze kompetencji każdego z pozostałych podsystemów. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

46 Wnioski W Strategii Europa 2020 brak jest bezpośrednich odniesień do zagadnień planowania przestrzennego, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ppowodziowego; dwa z trzech głównych priorytetów: inteligentny rozwój i zrównoważony rozwój mogą jednak stanowić ramy dla poruszanego problemu. W Polsce dokumentami strategicznymi bezpośrednio odnoszącymi się do bezpieczeństwa przeciwpowodziowego są: 1.Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (jedna z dziewięciu strategii sektorowych), Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Narodowe Programy Reform. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

47 WNIOSKI Akty prawne dotyczące zagospodarowania przestrzennego kraju oraz bezpieczeństwa przeciwpowodziowego: - Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - Ustawa Prawo wodne, poprzez którą wdrożono wymagania UE dotyczące Dyrektywy powodziowej, w tym obowiązku sporządzania: 1. Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego (WORP) - do XII Map Zagrożenia i Ryzyka Powodziowego (Mzi RP) do XII Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (PZRP) do XII 2015 Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

48 WNIOSKI W Radomiu bezpieczeństwo powodziowe uwzględnione zostało w Strategii Rozwoju Miasta Radomia na lata Do słabych stron w rozwoju miasta należy: 1. Nierównomierny jego rozwój przestrzenny miasta, rozlewanie się miasta; 2. Niski odsetek terenów zieleni w stosunku do pow. miasta w połączeniu z niewydolną w czasie opadów kanalizacją przyczynia się do lokalnych podtopień; 3. Brak inwestycji zwiększających bezpieczeństwo powodziowe miasta; 4. Brak spójności polityk: budowlanej i infrastrukturalnej miasta; 5. Brak konstruktywnej współpracy z sąsiednimi samorządami w zakresie gospodarki przestrzennej i interesów miasta. Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

49 WNIOSKI Zagrożenia Brak w scenariuszach kryzysowych uwzględniania zagrożeń wynikających z nawalnych deszczy, Brak określenia w Prawie wodnym prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią częściej niż 10 lat i rzadziej niż 100 lat (wpływ na określanie ryzyka powodziowego) Podtopienia nie są traktowane z należytą uwagą ani w praktyce projektowania urbanistycznego, ani w zapewnianiu bezpieczeństwa powodziowego Wydawanie decyzji lokalizacyjnych dla obiektów budowlanych (w tym dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego) na terenach zalewowych Brak inwestycji zwiększających bezpieczeństwo powodziowe miasta Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa

50 WNIOSKI Gminne opracowania planistyczne (studium i mpzp) nie zawierają idei przestrzennych dotyczących dolin rzecznych (dotyczy to również Radomia) Dziękuję za uwagę elżbieta.strzelecka@gmail.com

51 Źródła [1] Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach na koniec 2010 roku [2] Bernaciak A., Spychała M.: Struktura organizacyjna systemu gospodarki wodnej w Polsce, Wodociągi i Kanalizacja Nr 10/2008, s.16 [3] Dobrzańska S., Szanse i zagrożenia w systemie planowania przestrzennego na przykładzie miasta Radomia. Kolegium Gospodarki Przestrzennej PŁ, Łódź [4] KPZK 2030 [5] Komunikat Komisji Europejskiej, EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, , KOM(2010) 2020 wersja ostateczna; [6] Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego: [7] Rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra TBiGM, Ministra AiC, Ministra SW z dn w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (Dz. U. z dnia 22 stycznia 2013 r.) [8] Strategia Rozwoju miasta Radomia na lata , WYG International, Warszawa [9] Strzelecka E., Budowanie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Świadomość społeczna i możliwości. I Konferencja: Dla społeczeństwa redukcja ryzyka klęsk żywiołowych, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego MUW, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa Dobrzańska Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, Warszawa