OPINIA PRAWNA. Dot. poselskiego projektu Ustawy o spółdzielniach (druk sejmowy nr 515).

Transkrypt

1 Warszawa, 13 czerwca 2013r. Do Zarządu Krajowego Związku Banków Spółdzielczych OPINIA PRAWNA Dot. poselskiego projektu Ustawy o spółdzielniach (druk sejmowy nr 515). Zgodnie z treścią uzasadnienia projektu złożonego przez grupę posłów Platformy Obywatelskiej, ma on na celu dokonanie nowej, kompleksowej regulacji prawa spółdzielczego. Liczne zapisy projektu wprowadzają istotne i doniosłe zmiany w stosunku do aktualnie obowiązujących instytucji Prawa spółdzielczego, w tym również bardzo kontrowersyjne regulacje. W stosunku do przedstawionego projektu należy zgłosić następujące zasadnicze uwagi, odnoszące się do głównych zmian w porównaniu z obowiązującym aktualnie stanem prawnym: 1. W art. 8 projektu przewiduje się zmniejszenie minimalnej liczby członków spółdzielni z obecnych 10 członków do 5 członków według zapisów projektu. Brak jednak merytorycznego uzasadnienia dla takiej zmiany która podważa ustabilizowane w tym względzie normy aktualnie obowiązującego prawa. 2. W art. 14 projektu ustawy przewidziano możliwość zbywania udziałów na zasadach określonych w statucie. Stanowi to fundamentalną zmianę w stosunku do dotychczasowych zasad Prawa spółdzielczego na gruncie których udziały w spółdzielni są niezbywalne. Zmiana taka stanowi naruszenie jednej z podstawowych zasad dotychczasowego ruchu spółdzielczego w Polsce, która opierała się na osobistej i niezbywalnej więzi członka ze spółdzielnią. 3. Zapis art. 16 projektu powiela dotychczasowe zasady zwrotu wpłat dokonanych na wypowiedziane udziały. Zapisy takie w odniesieniu do banków spółdzielczych nie są jednak uzgodnione z treścią Dyrektywy CRD IV i określonymi w jej treści wymogami uznania funduszu udziałowego za kapitał Tier 1. W celu zaliczenia w bankach spółdzielczych funduszu udziałowego do kapitału Tier 1 konieczne byłoby określenie ustawowe przypadków w których bank spółdzielczy uprawniony byłby do odmowy zwrotu wpłat dokonanych przez członków na wypowiedziane udziały. 4. 1

2 W art. 18 ust. 1 pkt 4 projektu nadal podtrzymuje się prawo członka wglądu do umów zawieranych przez spółdzielnię z osobami trzecimi. Zapis ten nie jest jednak uzgodniony z treścią Prawa bankowego i zastrzeżoną w jego ramach instytucją tajemnicy bankowej. W związku z wiążącą bank instytucją tajemnicy bankowej, konieczne byłoby jednoznaczne rozstrzygnięcie problematyki dostępu członka do treści umów zawieranych przez bank spółdzielczy, na rzecz zachowania zasady poufności działań banku spółdzielczego. 5. Art. 18 ust. 3 projektu przewiduje że Statut spółdzielni, regulaminy, uchwały i protokoły obrad organów spółdzielni, a także protokoły lustracji i roczne sprawozdanie finansowe powinny być udostępnione na stronie internetowej spółdzielni. Również ten przepis projektu nie jest skorelowany z instytucją tajemnicy bankowej. Na jego podstawie upublicznieniu podlegałyby protokoły obrad rady nadzorczej oraz zarządu spółdzielni, podczas gdy w tych dokumentach, zawarte są często informacje objęte tajemnicą bankową, dotyczące np. decyzji zarządu o przyznaniu kredytu. Zasada poufności działalności banku spółdzielczego oraz tajemnicy bankowej, przemawia stanowczo za wyłączeniem publikowania w internecie tych dokumentów. 6. W art. 19 projektu przewiduje się ustawowe ograniczenie wysokości wpisowego wnoszonego przez osobę przystępującą do spółdzielni. Zgodnie z art. 19 ust. 1 projektu Wpisowe nie może przekraczać 1/3 minimalnego wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym wysokość wpisowego określa statut i nie ma narzuconej górne granicy tej wpłaty. Odpowiednio proponowany zapis stanowi ograniczenie zasady swobody kształtowania zasad funkcjonowania spółdzielni przez członków. 7. Zgodnie z art. 31 ust. 3 projektu, członek spółdzielni może uczestniczyć w walnym zgromadzeniu przez pełnomocnika. Jednocześnie jednak zgodnie z art. 31 ust. 4 projektu Pełnomocnictwo powinno być udzielone pod rygorem nieważności na piśmie z notarialnym poświadczeniem podpisu. Przepis powyższy stanowi podważenie wieloletniej tradycji reprezentowania członka spółdzielni na walnym zgromadzeniu przez pełnomocnika ustanowionego w zwykłej formie pisemnej (art Prawa spółdzielczego). Nałożenie na członków spółdzielni obowiązku udzielenia notarialnego pełnomocnictwa do udziału w walnym zgromadzeniu pociągałoby za sobą nie tylko niewspółmierne koszty dla członków ale i ograniczenie prawa do ustanawiania pełnomocników (dostępność usług notarialnych w małych miejscowościach i wsiach w których siedzibę mają spółdzielnie jest bardzo ograniczona). Biorąc pod uwagę fakt, że brak jest ze strony środowiska członków spółdzielni istotnych sygnałów uzasadniających potrzebę tak radykalnego ograniczenia uprawnień członków do udzielania pełnomocnictw w zwykłej formie pisemnej (również na wokandzie sądowej brak sporów z tego zakresu), odpowiednio proponowana regulacja wręcz ogranicza podstawowe prawa członków spółdzielni do udziału w czynnościach organów spółdzielni. 2

3 Należy podkreślić, że takich ograniczeń jakie projektodawcy proponują dla członków spółdzielni w zakresie obowiązku ponoszenia kosztów notarialnych udzielenia pełnomocnictw, nie przewidują np. przepisy prawa handlowego dla spółek w których akcjonariusze mogą udzielać pełnomocnictw do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy w zwykłej formie pisemnej (art k.s.h). W tym stanie rzeczy proponowany przepis ogranicza prawa członka spółdzielni do udziału w walnym zgromadzeniu członków spółdzielni. 8. W art. 33 projektu przewiduje się że Statut może stanowić, że jeżeli liczba członków przekroczy 500, walne zgromadzenie zostaje zastąpione przez zebranie przedstawicieli. Na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów Prawa spółdzielczego nie ma określonej liczby członków, powyżej której można dopiero wprowadzić instytucję zebrania przedstawicieli. Na podstawie art. 37 Prawa spółdzielczego obecnie to statut określa liczbę członków po przekroczeniu której walne zgromadzenie zostaje zastąpione przez zebranie przedstawicieli. Odpowiednio projektowana zmiana zawarta w art. 33 projektu stanowi ograniczenie autonomiczności statutowej spółdzielni i stanowiłaby istotne utrudnienie dla jej efektywnego działania. 9. Zgodnie z art.41 ust. 3 Projektu ustawy: W skład rady nie może wchodzić pracownik spółdzielni, z wyjątkiem spółdzielni pracy. Uchwała w sprawie wyboru pracownika do rady jest nieważna. Z chwilą nawiązania przez członka rady stosunku pracy ze spółdzielnią ustaje jego członkostwo w radzie. Proponowana regulacja stanowi naruszenie zasad ruchu spółdzielczego którego istotą jest demokracja i samorządność wyrażająca się w czynnym i biernym prawie wyborczym. Każdy członek spółdzielni jako jej współwłaściciel posiada niezbywalne prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów spółdzielni (art pkt 2 Ustawy Prawo spółdzielcze). Podstawowe prawo członka bierne prawo wyborcze zostałoby ograniczone poprzez proponowaną treść art. 41 ust. 3 projektu ustawy. Przepis stanowiłby wręcz szykanę dla tych członków którzy osobiście zaangażują się w pracę na rzecz spółdzielni. Z powyższych względów należy uznać że art. 41 ust. 3 projektu ustawy narusza zasady spółdzielczości bierne prawo wyborcze do organów spółdzielni. Przepis podważa również zasady demokratycznego zarządu spółdzielnią przez członków posiadających równe prawa wyborcze. 10. Zgodnie z art.41 ust. 6 Projektu ustawy: Nie można być członkiem rady dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Również powyższy przepis narusza zasady demokracji i samorządności spółdzielczej wyrażające się w czynnym i biernym prawie wyborczym. Spółdzielnia jest organizacją samorządną i odpowiednio do wyłącznej kompetencji członków powinno należeć określanie kręgu zaufanych osób którym powierzają funkcje w organach spółdzielni. Ograniczenie prawa członków w zakresie swobodnego kształtowania obsady personalnej organów 3

4 spółdzielni naruszałoby ich prawo własności wobec spółdzielni. Zgodnie z konstytucyjną ochroną prawa własności, przepisy prawa powinny jedynie w minimalnym i niezbędnym zakresie ingerować w sprawy personalne i zdolność pełnienia przez określone osoby czynnych funkcji w spółdzielni która stanowi samodzielny podmiot gospodarczy. Podstawą pełnienia funkcji w ramach rady powinno być jedynie zaufanie jakim członkowie spółdzielni obdarzają wybraną osobę. Jeśli to zaufanie jest niezachwiane i uzasadnione rzetelną oraz prawidłową działalnością członka rady, to członkowie spółdzielni nie mogą być zmuszani do zmiany obsady personalnej tak ważnego organu spółdzielni jakim jest rada tylko ze względu na fakt długiego pełnienia danej funkcji przez określoną osobę. W tym stanie rzecz należy uznać że przepis art. 41 ust. 6 projektu ustawy narusza zasady demokracji i samorządności spółdzielczej. 11. Zgodnie z art. 51 ust. 5. Projektu ustawy Członek rady albo zarządu, kierownik bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni, pełnomocnik lub prokurent nie może być członkiem organu związku spółdzielczego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, ani członkiem organu Krajowej Rady Spółdzielczej. Z chwilą dokonania takiego wyboru ustaje jego członkostwo w radzie albo zarządzie spółdzielni bądź stosunek pełnomocnictwa lub prokury. Również powyższy przepis narusza zasady demokracji i samorządności spółdzielczej wyrażające się w czynnym i biernym prawie wyborczym. Dobór członków organów związków spółdzielczych powinien należeć wyłącznie do członków danego związku jako jego właścicieli a przepisy prawa nie powinny arbitralnie ingerować w samorządną strukturę związku. W tym stanie rzecz należy uznać że przepis art. 51 ust. 5 projektu ustawy narusza zasady demokracji i samorządności spółdzielczej. 12. Zgodnie z art.52 ust. 2. Projektu ustawy: Nie może być członkiem rady albo zarządu, a także kierownikiem bieżącej działalności spółdzielni, pełnomocnikiem lub prokurentem spółdzielni przedsiębiorca albo wspólnik lub członek organu przedsiębiorcy, który pozostaje ze spółdzielnią w stosunkach cywilnoprawnych, związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. 3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również w wypadku, gdy okoliczności wymienione w tych przepisach dotyczą osoby bliskiej członka rady lub zarządu albo kierownika bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni, pełnomocnika lub prokurenta spółdzielni. Powyższa propozycja narusza podstawową zasadę prawa spółdzielczego jaką jest prowadzenie przez spółdzielnię działalności w interesie jej członków. Sam fakt wyboru przez członków spółdzielni jako formy współpracy i wzajemnej pomocy nie powinien wiązać się z szykanami prawnymi lecz wręcz przeciwnie z preferencjami z tytułu spółdzielczego zaangażowania. Tymczasem twórcy projektu zabraniają administracyjnie i arbitralnie łączenia funkcji w spółdzielni z funkcjami organizacyjnymi pełnionymi w strukturach współpracowników spółdzielni. Twórcy projektu pomijają fakt, że spółdzielnie są formą lokalnej współpracy i samoorganizacji w której uczestniczą nie tylko osoby fizyczne ale 4

5 również osoby prawne. Natomiast proponowany przepis podważa zasady samoorganizacji, ponieważ skorzystanie z usług spółdzielni wiązałoby się z podważeniem kompetencji organizacyjnych (w zakresie możliwości zajmowania określonych stanowisk) członków organów spółdzielni. Skutkiem przepisu byłoby zerwanie i naruszenie lokalnych więzi społecznych ponieważ np. członek rady spółdzielni zasiadający jednocześnie w radzie nadzorczej lokalnej spółdzielni produkcji rolnej musiałby być odwołany tylko z tego powodu, że spółdzielnia produkcji rolnej otworzyła rachunek w banku spółdzielczym. Powyższy przykład stanowi tylko szkicowe zobrazowanie skutków prawnych proponowanej regulacji. Spółdzielnia jest organizacją samorządną i odpowiednio do wyłącznej kompetencji członków powinno należeć określanie kręgu zaufanych osób którym powierzają funkcje w organach spółdzielni. Ograniczenie prawa członków w zakresie swobodnego kształtowania obsady personalnej organów spółdzielni naruszałoby ich prawo własności zastrzeżone w Konstytucji RP. Przepisy prawa powinny jedynie w minimalnym i niezbędnym zakresie ingerować w sprawy personalne i zdolność pełnienia przez określone osoby czynnych funkcji w spółdzielni która stanowi samodzielny podmiot gospodarczy. Należy również zaznaczyć, że powyższy przepis dyskryminowałby spółdzielnie jako instytucje lokalne w których występują rozbudowane struktury organizacyjne (wieloosobowy zarząd, kilkunasto a czasami kilkudziesięcioosobowa rada, szerokie grono pełnomocników). Powiązania rodzinne wymienione w art. 52 ust. 2 projektu ustawy stanowiłyby podstawę do szykanowania członków spółdzielni w zakresie ich czynnego prawa wyborczego do organów spółdzielni. Sam fakt że bank spółdzielczy prowadzi rachunek bankowy dla np. małżonki członka rady (osoby prowadzącej jednocześnie działalność gospodarczą) nie może dyskryminować danego członka organów spółdzielni i pozbawiać go wiarygodności, gdy ta osoba jest obdarzona zaufaniem członków powierzających mu funkcję w organach spółdzielni. Proponowana regulacja byłaby nie tylko krzywdząca dla wielu zasłużonych wieloletnią i docenianą pracą członków spółdzielni ale również szykanowałaby spółdzielnie na konkurencyjnym rynku gospodarczym, ponieważ możliwości wyboru osób zarządzających byłyby istotnie ograniczone dla członków spółdzielni. Należy podkreślić że takich ograniczeń jakie projektodawcy proponują dla spółdzielni nie przewidują np. przepisy prawa handlowego dla spółek w których funkcje zarządcze i nadzorcze mogą pełnić wszystkie osoby obdarzone zaufaniem właścicieli, bez względu na powiązania rodzinne i gospodarcze (nawet prowadzenie działalności konkurencyjnej przez członka zarządu spółki akcyjnej nie pozbawia go możliwości pełnienia funkcji za zgodą rady nadzorczej na zasadach określonych w art.380 k.s.h.). Odpowiednio o ile akcjonariusze, udziałowcy w spółkach handlowych mieliby swobodę prawną w doborze zaufanych zarządców to członkowie spółdzielni byliby w tym zakresie znacznie ograniczeni i wręcz szykanowani. Z powyższych względów proponowana regulacja narusza zasadę samoorganizacji i samodzielności spółdzielni zarządzanej swobodnie przez członków. 13. Zgodnie z art. 55 ust. 1 projektu, Grupa członkowska składa się z członków spółdzielni, których prawa i obowiązki majątkowe są związane z wyodrębnioną organizacyjnie jednostką spółdzielni albo z częścią majątku spółdzielni, która nadaje się do takiego wyodrębnienia. 5

6 Dotychczasowe przepisy Prawa spółdzielczego przewidywały tworzenie grup członkowskich na zasadach określonych w statucie i odpowiednio zapis projektu oznaczałby ograniczenie swobody regulacyjnej dla członków spółdzielni. 14. Zgodnie z art Projektu ustawy, spółdzielnie zostaną pozbawione możliwości przeprowadzania lustracji przez związki rewizyjne. Propozycje projektu podważają obecny, wieloletni dorobek związków rewizyjnych i spółdzielni w nich zrzeszonych. Obecny kształt lustracji, komplementarny w zakresie banków spółdzielczych, w stosunku do kontroli przeprowadzanych przez biegłych rewidentów, Komisję Nadzoru Bankowego oraz banki zrzeszające pozwala ukształtować prawidłową działalność banków spółdzielczych w oparciu o organizacyjną wiedzę struktury związku rewizyjnego. Prawidłowa i korzystna dla członków spółdzielni współpraca ze związkami rewizyjnymi zostałby zniweczona poprzez wprowadzenie odrębnej kategorii specjalistów - lustratorów proponowanych przez projektodawców ustawy. Osoba lustratora, przewidziana w projekcie ustawy niewątpliwie dysponować będzie wiedzą szczuplejszą i ograniczoną w stosunku do organizacyjnych i zespołowych doświadczeń związku rewizyjnego. Odpowiednio nowy kształt lustracji skutkowałby pogorszeniem jej jakości i naruszeniem efektywności tej kontroli co bezpośrednio godziłoby w interesy członków. W tym stanie rzeczy nieuzasadnione są propozycje zmierzające do zlikwidowania dotychczasowego dorobku związków rewizyjnych stworzonych przez członków w ramach działalności ich spółdzielni Z poważaniem Radca Prawny Piotr Kowalewski 6