WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI

Transkrypt

1 145 rozdział 9 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Pracownicy Rządowego Centrum Bezpieczeństwa nie otrzymali żadnych korzyści materialnych lub niematerialnych za wkład do Księgi dobrych praktyk w zakresie zarządzania ciągłością działania. Rozwijając system BCM w organizacji, należy pamiętać, że jej otoczenie nie składa się tylko z klientów, kontrahentów oraz konkurentów. Znaczny wpływ na otoczenie organizacji mają organy państwa oraz administracja publiczna, które są równocześnie częścią składową tego otoczenia. Organy państwa oraz administracja publiczna również tworzą system mający na celu zapewnienie ciągłości funkcjonowania państwa na wypadek zagrożeń system zarządzania kryzysowego. Rozdział ten prezentuje spojrzenie na zarządzanie kryzysowe z perspektywy administracji publicznej i powstał jako praktyczny przykład współpracy administracji z sektorem prywatnym.

2 146 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI 9.1. Podstawy prawne Działania z zakresu zarządzania kryzysowego opisane zostały w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, która określa w obszarze zarządzania kryzysowego: właściwe organy, ich zadania oraz zasady działania, dokumenty planistyczne, zasady finansowania działań. Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej (IK). Dokumentami planistycznymi z zakresu zarządzania kryzysowego są: Plany zarządzania kryzysowego plany sporządzane na poziomie krajowym (odrębnie na potrzeby rządu i na potrzeby poszczególnych resortów), wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Ich celem jest zaplanowanie działań, które powinny być podjęte w sytuacji kryzysowej. Plany określają kto ma podjąć działania, co ma zrobić, w jaki sposób, z kim musi współdziałać. Muszą one uwzględniać wszelkie procedury i działania podejmowane przez podmioty administracji, zgodnie z innymi przepisami. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego Raport przygotowywany na podstawie raportów cząstkowych przez ministrów kierujących działami administracji rządowej, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów. Za koordynację przygotowania Raportu odpowiada dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB), a w części dotyczącej zagrożeń o charakterze terrorystycznym Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW). Celem Raportu jest wskazanie najważniejszych zagrożeń Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn zm.).

3 147 dla Rzeczypospolitej Polskiej. Na podstawie wniosków z Raportu przygotowywane są plany zarządzania kryzysowego. Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej celem Programu jest stworzenie warunków do poprawy bezpieczeństwa IK. Program w sposób syntetyczny i kompleksowy określa wizję i cele ochrony infrastruktury krytycznej, model współpracy w realizacji zadań, role uczestników i dobre praktyki ochrony IK Fazy zarządzania kryzysowego 9 Zapobieganie Odbudowa Przygotowanie Reagowanie Źródło: opracowanie własne RCB. Rysunek 16. Fazy zarządzania kryzysowego 9 Podrozdział opracowany na podstawie książki Witolda Skomry Zarządzanie kryzysowe praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy, Wyd. Presscom Wrocław 2010, str

4 148 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Fazy zarządzania kryzysowego obejmują: Zapobieganie wszystkie działania podejmowane, by nie dopuścić do powstania sytuacji kryzysowej (w szczególności działania w obszarze stanowienia prawa i jego egzekucji). Przygotowanie mechanizmy, które pozwalają przygotować się na wystąpienie sytuacji kryzysowej. Do tego typu działań zaliczyć należy m.in.: rezerwy strategiczne, magazyny przeciwpowodziowe, odwody operacyjne poszczególnych służb, tj. specjalnie wydzielone siły i środki, tworzone na wyższych szczeblach struktury organizacyjnej, które mogą zostać użyte w celu wsparcia prowadzonych działań, w sytuacji nieposiadania przez kierującego działaniami odpowiednich zasobów, planowanie przyszłych działań, plany i procedury działania, techniczne i osobowe przygotowanie zespołów ludzkich łącznie z ich wyszkoleniem i sprawdzeniem w formie ćwiczeń. W tej fazie ogromną rolę odgrywa również edukacja społeczeństwa. Obywatel powinien wiedzieć, jak ma w danej sytuacji się zachować. Reagowanie działania podejmowane w chwili wystąpienia sytuacji kryzysowej, m.in. uruchomienie procedur w celu opanowania sytuacji i ograniczenia skutków danej sytuacji dla społeczeństwa. Odbudowa działania, które muszą zostać podjęte celem przywrócenia sytuacji do stanu sprzed wystąpienia zdarzenia doprowadzającego do wystąpienia sytuacji kryzysowej. To zadanie spoczywa głównie na właścicielach uszkodzonych obiektów i infrastruktury. Zadania administracji w tej fazie są ograniczone do ich wspierania.

5 Podmioty administracji w zarządzaniu kryzysowym Administracja publiczna, używając pojęcia sytuacji kryzysowej, ma na myśli: sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. W opanowaniu zagrożeń w zależności od ich skali biorą udział różne szczeble administracji publicznej (rządowej i samorządowej). Kraj Koordynacja Kraj Województwo Województwo Powiat Powiat Gmina Reagowanie Gmina Źródło: opracowanie własne RCB. Rysunek 17. Koordynacja i reagowanie w zarządzaniu kryzysowym

6 150 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI System zarządzania kryzysowego w Polsce zbudowany jest pionowo w orientacji od dołu do góry. W przypadku wystąpienia zagrożeń pierwsze reagują na nie służby tego szczebla, który jest właściwym do ich eliminacji. Jeśli posiadane przez ten szczebel siły i środki są wystarczające do opanowania zagrożeń, nie ma mowy o wystąpieniu sytuacji kryzysowej bez względu na wielkość zdarzenia. Z sytuacją kryzysową na terenie gminy mamy do czynienia wówczas, gdy siły i środki dostępne służbom podległym wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) są niewystarczające do opanowania zagrożenia. W takim przypadku uruchamiane jest wsparcie z poziomu powiatu, województwa lub kraju. Do zadań wójta, burmistrza, prezydenta miasta w sprawach zarządzania kryzysowego należy m.in.: 10 kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie gminy; realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym realizacja zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego oraz opracowywanie i przedkładanie staroście do zatwierdzenia gminnego planu zarządzania kryzysowego; zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; informowanie ludności gminy o wystąpieniu zagrożeń i działaniach podejmowanych w celu ich opanowania. Organem pomocniczym wójta, burmistrza, prezydenta miasta w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest powołany przez niego gminny zespół zarządzania kryzysowego. Wójt, burmistrz, prezydent miasta nie mają obowiązku tworzenia gminnych (miejskich) centrów zarządzania kryzysowego. Obowiązek całodobowego 10 Zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) określają art. 19 i art. 20 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

7 151 Prezes Rady Ministrów Rada Ministrów Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego Rządowe Centrum Bezpieczeństwa Krajowe Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewoda Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego Wojewódzkie Centrum Zarządzania kryzysowego Starosta Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego Wójt, Burmistrz, Prezydent Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego (tworzone fakultatywnie) Źródło: opracowanie własne RCB. Rysunek 18. Struktura zarządzania kryzysowego w Polsce

8 152 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI alarmowania członków gminnego zespołu zarządzania kryzysowego może być realizowany w inny sposób. Wójt, burmistrz, prezydent miasta wykonuje zadania w zakresie zarządzania kryzysowego przy pomocy komórki organizacyjnej urzędu gminy (miasta) właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego to ona stanowi punkt kontaktowy we wszystkich sprawach związanych z zarządzaniem kryzysowym. Do zadań starosty w sprawach zarządzania kryzysowego należy m.in.: 11 kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu; realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym opracowywanie i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia powiatowego planu zarządzania kryzysowego, realizacja zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, wydawanie organom gminy zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie gminnego planu zarządzania kryzysowego; zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; Zadanie zorganizowania powiatowego centrum zarządzania kryzysowego starosta realizuje poprzez powiatową administrację zespoloną, którą stanowią: starostwo powiatowe, powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu, jednostki organizacyjne stanowiące wsparcie kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Starosta w efekcie może umiejscowić siedzibę powiatowego centrum zarządzania kryzysowego m.in. w komendzie powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, komendzie powiatowej Policji czy też w starostwie powiatowym. Swoje zadania zarządzania kryzysowego starosta wykonuje przy pomocy powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. Starosta powołuje ten zespół, określając jednocześnie jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. 11 Zadania starosty określa art. 17 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

9 153 Do zadań wojewody w sprawach zarządzania kryzysowego należy m.in.: 12 kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa; realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie powiatowych planów zarządzania kryzysowego, przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego, realizacja wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań; zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Do zadań realizowanych przez komórkę organizacyjną urzędu wojewódzkiego, właściwą w sprawach zarządzania kryzysowego, należy m.in.: 13 gromadzenie i przetwarzanie danych oraz ocena zagrożeń występujących na obszarze województwa; monitorowanie, analizowanie i prognozowanie rozwoju zagrożeń na obszarze województwa; dostarczanie niezbędnych informacji dotyczących aktualnego stanu bezpieczeństwa dla wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego, zespołu zarządzania kryzysowego działającego w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Rządowego Centrum Bezpieczeństwa; opracowywanie i aktualizacja wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego; 12 Zadania wojewody określa art. 14 ustawy o zarządzaniu kryzysowym. 13 Zadania komórki organizacyjnej urzędu wojewódzkiego, właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego określa art. 16 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

10 154 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI przygotowywanie, w oparciu o analizę zagrożeń w poszczególnych powiatach, zaleceń wojewody do powiatowych planów zarządzania kryzysowego; planowanie użycia pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań. Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest powoływany przez niego wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego. Na szczeblu centralnym utworzone zostało RCB, które będąc państwową jednostką budżetową, zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego. Do zadań RCB należy m.in.: 14 planowanie cywilne, zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym, to: całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego, planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Planowanie cywilne obejmuje m.in.: przedstawianie szczegółowych sposobów i środków reagowania na zagrożenia oraz ograniczania ich skutków, opracowywanie i aktualizowanie Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego, we współpracy z właściwymi komórkami organizacyjnymi urzędów obsługujących ministrów oraz kierowników urzędów centralnych, analiza i ocena możliwości wystąpienia zagrożeń lub ich rozwoju, gromadzenie informacji o zagrożeniach i analiza zebranych materiałów, 14 Zadania RCB określa art. 11 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

11 155 wypracowywanie wniosków i propozycji zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom, planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań, planowanie wsparcia przez organy administracji publicznej realizacji zadań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; realizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony IK, w tym opracowywanie i aktualizacja załącznika funkcjonalnego do Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego dotyczącego ochrony IK, a także współpraca, jako krajowy punkt kontaktowy, z instytucjami Unii Europejskiej i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz ich krajami członkowskimi w zakresie ochrony IK; monitorowanie potencjalnych zagrożeń; przygotowywanie projektów opinii i stanowisk Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego; przygotowywanie i obsługa techniczno-organizacyjna prac Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego; współdziałanie z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe i ochronę IK; organizowanie, prowadzenie i koordynacja szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego oraz udział w ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych; realizacja zadań z zakresu zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, jako organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego.

12 156 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI W skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego wchodzą: Prezes Rady Ministrów przewodniczący; Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych zastępcy przewodniczącego; Minister Spraw Zagranicznych; Minister Koordynator Służb Specjalnych jeżeli został powołany; Dyrektor RCB sekretarz zespołu. W posiedzeniach zespołu, na prawach członka, biorą udział wyznaczone przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, następujące organy administracji rządowej: ministrowie kierujący działami administracji rządowej; kierownicy urzędów centralnych; komendanci Państwowej Straży Pożarnej, Policji, Straży Granicznej; szefowie ABW, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Obrony Cywilnej Kraju. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może skierować do prac zespołu, na prawach członka, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego przedstawiciela. Do zadań zespołu należy: przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych; doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych; opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku z zarządzaniem kryzysowym; opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru; opiniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego.

13 Reagowanie administracji w sytuacji wystąpienia zagrożenia Zagrożenie nieakceptowane Zagrożenie nadzwyczajne (sytuacje nadzwyczajne) Sytuacje kryzysowe (w tym klęski żywiołowe) Stany nadzwyczajne: stan klęski żywiołowej stan wyjątkowy stan wojenny Źródło: opracowanie własne RCB. Rysunek 19. Rodzaje sytuacji z punktu widzenia zadań administracji publicznej

14 158 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Zagrożenia nieakceptowane zagrożenia dla życia, zdrowia bądź środowiska o typowym charakterze i zasięgu terytorialnym, wymagające podjęcia autonomicznych działań przez służby, inspekcje i straże przy rutynowym wsparciu innych służb i organów na podstawie wspólnych planów i procedur (np. pożar, wypadek samochodowy). Zagrożenia nadzwyczajne nieakceptowane społecznie zagrożenia dla życia, zdrowia bądź środowiska, które ze względu na swój charakter bądź zasięg wykraczają poza ramy działań rutynowych poszczególnych służb, inspekcji bądź straży. Tego typu zdarzeniem może być epidemia chorób zwierząt wymagająca udziału, obok służb weterynaryjnych, Policji (np. izolacja terenu), straży pożarnej (miejsca dezynfekcji pojazdów i osób) i innych służb. Jedną z cech takiej sytuacji będzie wykroczenie przez służby poza opracowane plany i procedury. W takim wypadku wkracza odpowiedni organ, który musi wskazać poszczególnym służbom zadania do realizacji. Sytuacja kryzysowa szczególny przypadek sytuacji nadzwyczajnej, w trakcie której doszło do znacznego ograniczenia w działalności właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił, środków lub kompetencji. Przykładem sytuacji kryzysowej może być wystąpienie dużej powodzi wymagającej uruchomienia Sił Zbrojnych RP, wsparcia przez siły międzynarodowe bądź akcji pomocy humanitarnej dla poszkodowanych. Stan nadzwyczajny pojawienie się w państwie sytuacji kryzysowej, do której rozwiązania zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Efektem wprowadzenia stanu nadzwyczajnego może być: koncentracja władzy w rękach prezydenta i rządu, ograniczenie praw i wolności obywateli, zmiany w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych oraz zmiany w systemie stanowienia prawa. Przykładem stanu nadzwyczajnego może być stan wyjątkowy lub wojenny Ochrona infrastruktury krytycznej W Polsce, zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, infrastrukturę krytyczną definiuje się jako: systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia,

15 159 instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. IK obejmuje systemy: a) zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa, b) łączności c) sieci teleinformatycznych, d) finansowe, e) zaopatrzenia w żywność f) zaopatrzenia w wodę, g) ochrony zdrowia, h) transportowe, i) ratownicze, j) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, k) produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych. IK wyłoniono w poszczególnych systemach opisanych powyżej według kryteriów. Kryteria podzielone są na dwie grupy: 1) systemowe charakteryzujące ilościowo lub podmiotowo parametry (funkcje) obiektu, urządzenia, instalacji lub usługi, których spełnienie może spowodować zaliczenie do infrastruktury krytycznej. Kryteria te przedstawione są dla każdego z systemów IK; 2) przekrojowe opisujące parametry odnoszące się do skutków zniszczenia bądź zaprzestania funkcjonowania obiektu, urządzenia, instalacji lub usługi. Kryteria przekrojowe obejmują: ofiary w ludziach, skutki finansowe, konieczność ewakuacji, utratę usługi, czas odbudowy, efekt międzynarodowy, unikatowość.

16 160 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Identyfikacja IK, zgodnie z przyjętą metodyką, została podzielona na trzy przedstawione poniżej etapy: 1) etap pierwszy w celu dokonania pierwszej selekcji obiektów, instalacji, urządzeń lub usług, które potencjalnie mogłyby zostać uznane za IK w danym systemie, do infrastruktury systemu należy zastosować kryteria systemowe, właściwe dla danego systemu IK; 2) etap drugi w celu sprawdzenia, czy obiekt, urządzenie, instalacja lub usługa pełni kluczową rolę dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz czy służy zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym należy zastosować definicję zawartą w art. 3 pkt 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym; 3) etap trzeci w celu oceny potencjalnych skutków zniszczenia lub zaprzestania funkcjonowania potencjalnej IK, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym i drugim należy zastosować kryteria przekrojowe, 15 przy czym potencjalna IK musi spełnić przynajmniej dwa kryteria przekrojowe. Ochronę IK należy rozumieć jako wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności IK w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzyku lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie. System ochrony IK powinien mieć zastosowanie do wszystkich typów zidentyfikowanych zagrożeń, tak naturalnych, jak i intencjonalnych oraz technicznych, a także być przygotowany do możliwie szybkiego przywrócenia funkcji realizowanych przez daną IK. Powinna cechować go kompleksowość i elastyczność oraz łatwość do zastosowania i zrozumienia przez odpowiedzialnych za ochronę IK. 15 Spośród kryteriów przekrojowych należy wybrać najlepiej odpowiadające charakterystyce systemu IK.

17 161 Źródło: opracowanie własne RCB. Rysunek 20. Identyfikacja infrastruktury krytycznej

18 162 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Na tak rozumianą ochronę składają się: 1) ochrona fizyczna zespół przedsięwzięć minimalizujących ryzyko zakłócenia funkcjonowania IK przez osoby, które znalazły się na terenie IK w sposób nieautoryzowany. Ochrona fizyczna obejmuje ochronę osób, rozumianą jako działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej, ochronę mienia czyli działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony, a także techniczne środki ochrony, czyli wykorzystanie w ochronie obiektów płotów, barier, systemów telewizji przemysłowej, systemów dostępowych itp. środków; 2) ochrona techniczna zespół przedsięwzięć i procedur mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK związanego z technicznymi aspektami budowy i eksploatacji obiektów, urządzeń, instalacji lub usług infrastruktury krytycznej. Ochrona techniczna IK obejmuje: kwestie związane ze zgodnością budynków, urządzeń, instalacji i usług z obowiązującymi przepisami i normami np. budowlanymi, przeciwpożarowymi itp.; działania techniczne mające na celu zmniejszenie uzależnienia funkcjonowania IK od zewnętrznych usług; działania techniczne mające na celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania IK. 3) ochrona osobowa zespół przedsięwzięć i procedur mających na celu minimalizację ryzyka związanego z osobami, które poprzez autoryzowany dostęp do obiektów, urządzeń, instalacji i usług infrastruktury krytycznej, mogą spowodować zakłócenia w jej funkcjonowaniu. Ochronę tę należy zatem powiązać z pracownikami oraz innymi osobami czasowo przebywającymi w obrębie IK (usługodawcy, dostawcy, goście); 4) ochrona teleinformatyczna zespół przedsięwzięć, procedur mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK związanego z wykorzystaniem do jej użytkowania systemów i sieci

19 163 teleinformatycznych. Oznacza to również ochronę przed ochronę przed cyberatakami, cyberprzestępstwami i cyberterroryzmem oraz skuteczne przeciwdziałanie tego typu incydentom; 5) ochrona prawna zespół przedsięwzięć mających na celu minimalizację ryzyka związanego z działalnością osób fizycznych lub przedsiębiorców (prywatnych krajowych lub zagranicznych), których działania mogą prowadzić do zakłócenia w funkcjonowaniu obiektów, urządzeń, instalacji i usług IK. Oznacza to zastosowanie narzędzi prawnych niedopuszczających, poprzez możliwość kontroli i ewentualnego blokowania lub ograniczania decyzji zarządów, do np. wrogiego przejęcia, fuzji czy też sprzedaży niektórych elementów infrastruktury, której efektem mogą być zakłócenia w jej funkcjonowaniu. 6) plany odtwarzania, rozumianego jako odtwarzanie funkcji realizowanych przez IK. Zastosowanie konkretnych rodzajów ochrony powinno być ściśle związane z oceną ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK. W przypadku niewielkiego ryzyka nie ma konieczności stosowania wszystkich jej rodzajów. Specjalną ochroną objęty został system zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa. Związane jest to z wysokim stopniem uzależnienia prawidłowego funkcjonowania pozostałych systemów IK od niezakłóconych dostaw prądu, paliw i gazu. Związane z kształtem współczesnej gospodarki rynkowej zagrożenia, które mogą pojawić się ze strony innych podmiotów gospodarczych państwowych lub prywatnych, których działania mogą prowadzić do zakłócenia funkcjonowania IK spowodowało, że wprowadzone zostało narzędzie prawne zmniejszające takie ryzyko Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych 16 (Dz. U. nr 65, poz. 404). 16 Ustawa określa szczególne uprawnienia przysługujące ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa w spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych, w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 44 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, ze zm.), prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych, których mienie zostało ujawnione w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej, o którym mowa w art. 5b. ust. 8 pkt 1 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

20 164 WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa może wyrazić sprzeciw wobec podjętej przez zarząd spółki uchwały: 1) rozwiązania spółki, 2) zmiany przeznaczenia lub zaniechania eksploatacji składnika mienia spółki, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2, 3) zmiany przedmiotu przedsiębiorstwa spółki, 4) zbycia albo wydzierżawienia przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienia na nim ograniczonego prawa rzeczowego, 5) przyjęcia planu rzeczowo-finansowego, planu działalności inwestycyjnej lub wieloletniego planu strategicznego, 6) przeniesienia siedziby spółki za granicę lub innej dokonanej przez zarząd spółki czynności prawnej, której przedmiotem jest rozporządzenie składnikami mienia ujawnionymi w wykazie IK, stanowiące rzeczywiste zagrożenie dla funkcjonowania, ciągłości działania oraz integralności tej IK. Sprzeciw może odnosić się do mienia obejmującego: 1) w sektorze energii elektrycznej infrastrukturę służącą do wytwarzania albo przesyłania energii elektrycznej; 2) w sektorze ropy naftowej infrastrukturę służącą do wydobycia, rafinacji, przetwarzania ropy naftowej oraz magazynowania i przesyłania rurociągami ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych, jak również terminale portowe do przeładunku tych produktów oraz ropy naftowej; 3) w sektorze paliw gazowych infrastrukturę służącą do produkcji, wydobycia, rafinacji, przetwarzania, magazynowania, przesyłania paliw gazowych gazociągami oraz terminale skroplonego gazu ziemnego (LNG). Zarząd spółki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa oraz dyrektorem RCB, powołuje i odwołuje pełnomocnika do spraw ochrony IK.

21 165 Do zadań pełnomocnika ds. OIK należy: 1) zapewnienie ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa informacji dotyczących dokonania przez organy spółki czynności prawnych, o których była mowa wyżej; 2) przygotowywanie dla zarządu spółki oraz rady nadzorczej spółki informacji o ochronie IK; 3) zapewnienie zarządowi spółki doradztwa w zakresie istniejącej w spółce IK; 4) monitorowanie działalności spółki w zakresie ochrony IK; 5) przekazywanie informacji o IK dyrektorowi RCB na jego wniosek; 6) przekazywanie i odbieranie informacji o zagrożeniu IK we współpracy z dyrektorem RCB. W skrócie: Sprawy zarządzania kryzysowego reguluje Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn zm.) Zarządzanie kryzysowe obejmuje cztery fazy: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudowa Główne dokumenty planistyczne to: Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej Ochrona infrastruktury oznacza wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności IK. Celem tych działań jest zapobieganie zagrożeniom, ryzyku lub eliminacja słabych punktów oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków przez szybkie odtworzenie tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków i innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie Udział w usuwaniu skutków zakłóceń nie zwalnia właścicieli infrastruktury od odpowiedzialności za jej ochronę i dalsze działania powstrzymujące rozprzestrzenianie się zagrożenia Ochrona infrastruktury krytycznej jest obowiązkiem właściciela