Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu niektórych stałych odpadów komunalnych w Polsce

Transkrypt

1 Archives of Waste Management and Environmental Protection Archiwum Gospodarki Odpadami ISSN , Vol. 9 (2008), p Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu niektórych stałych odpadów komunalnych w Polsce Alwaeli M. Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów, Politechnika Śląska, ul. Konarskiego 18, Gliwice tel , fax , mohammed.alwaeli@polsl.pl Streszczenie W Polsce składowanie stanowi główną metodą unieszkodliwiania odpadów. Na składowiskach zdeponowano już ok ,3 tys. ton odpadów (stan na końcu 2006). Z ogólnej ilości wytworzonych odpadów komunalnych w 2007 roku tj tys. Mg, na składowiskach trafiło aż 8987 tys. Mg. Odpady te oprócz degradacji środowiska, zajmowania obszarów oraz ogromnych środków finansowych przeznaczonych na budowę i utrzymywanie składowisk, stanowią potencjalne źródło wtórnych surowców i paliw. System gospodarki odpadami opakowaniowymi jest oparty na wprowadzenie obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu części odpadów opakowaniowych. Obowiązek ten został określony w formie wskaźnika procentowego odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, w stosunku do łącznej masy opakowań wprowadzonych na rynek, jaki muszą osiągnąć kraje członkowskie. W tym artykule zostanie omawiany wpływ opłaty produktowej na rozwój recykling niektórych odpadów opakowaniowych takich jak: szkło, makulatury, tworzywo sztuczne oraz metali. Abstract The impact of product charge on development of recycling selected fractions of MSW Landfill is the main neutralization method in Poland. Altogether more than ,3 thousand tons of wastes are landfilled in Poland and every year his mount increases. According to the Statistical data, 9877 thousand tons was generated in thousand tons which makes up 90,91% was landfilled. These waste except degradation of natural environment, field occupying and the huge financial means designed for building and keep up the landfills, they proclaim the potential source of secondary materials and fuels. This papers the impact of charge product on selected of municipal solid waste (MSW) as: glass, waste paper, metals and plastics.

2 82 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) 1. Wstęp Pomimo podejmowanych prób wykorzystania odpadów jako substytutów surowców pierwotnych, w Polsce składowanie odpadów nadal stanowi główną metodę unieszkodliwiania. Na składowiskach zdeponowano już ok ,3 tys. ton odpadów (stan na końcu 2006 r.) [1]. Odpady te mają znaczną wartość ekonomiczną jako surowce wtórne. Wykorzystanie tych odpadów jako surowców wtórnych pozwala na: - ograniczenie zużycia surowców pierwotnych, których zasoby są ograniczone, - zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Około 10 lat temu kraje Unii Europejskiej rozpoczęły tworzenie systemów gospodarki odpadami w oparciu o zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zasada ta sformułowana została w pierwszej połowie lat 90-tych w ramach OECD, a następnie znalazła zastosowanie w prawie Unii Europejskiej. Polega ona na odpowiedzialności producenta wybranego produktu za ten produkt w całym cyklu jego życia, obejmując także odpowiedzialnością odpad po tym produkcie. (POWT) Na tej zasadzie oparte zostały założenia ustawy z 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, która weszła w życie 1 stycznia 2002 roku [2]. W zakresie gospodarki odpadami opakowaniowymi, ustawę tę uzupełniają regulacje prawne zawarte w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, pozwalając łącznie na wdrożenie w Polsce regulacji Dyrektywy Parlamentu i Rady Europejskiej Nr 94/62/EC o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, przyjętej w grudniu 1994 roku. Najważniejszym postanowieniem tej Dyrektywy, z punktu widzenia przedsiębiorców, było wprowadzenie obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu części odpadów opakowaniowych. Obowiązek ten został określony w formie wskaźnika procentowego odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, w stosunku do łącznej masy opakowań wprowadzonych na rynek, jaki muszą osiągnąć kraje członkowskie Unii Europejskiej. W konsekwencji tej regulacji, kraje członkowskie Unii Europejskiej przyjęły odpowiednie przepisy wewnętrzne, skierowane do przedsiębiorców i konsumentów [1]. 2. Obecny stan oraz perspektywa recyklingu odpadów opakowaniowych w Polsce W ostatnich latach zauważyć można zmiany w podejściu do recykling odpadów komunalnych w Polsce. Odzysk i recykling stał się ważnym elementem w zakresie postępowania z odpadami komunalnymi. Oczywiście związane to było z restrykcjami ze strony UE. Polska jako członek UE, stała przed koniecznością dokonania zasadniczych zmian w polityce ekonomicznej państwa w warunkach głębokich przekształceń systemowych [3]. Według GUSu [1] w 2006 roku powstało 9877 tys. Mg odpadów co stanowi 259 kg na jednego mieszkańca. Z ogólnej ilości odpadów wyselekcjonowano: tys. Mg papieru i makulatury, tys. Mg szkła,

3 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) 83-7 tys. Mg metali, - 25 tys. Mg tekstyliów, - 55 tys. Mg tworzyw sztucznych, - 42 tys. Mg wielkogabarytowych. Łącznie wyselekcjonowano 343 tys. Mg. W 2006 roku z ogólnej ilości wytworzonych opakowań, tj. 2,982 mln Mg, odzyskano 1,773 mln Mg. Natomiast z ogólnej ilości wprowadzonych na rynek opakowań, recyklingowi poddano ,4 Mg. Oznacza to że, w 2006 roku poziom odzysku i recyklingu opakowań wynosił odpowiednio 54,5 i 62.5%. Perspektywę odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do 2018 określa Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. W perspektywie do 2018 roku oczekuje się pozytywnych zmian w zakresie przydatności odpadów do recyklingu materiałowego oraz odzysku energii. Wynika to z konieczności przeprowadzania ocen zgodności opakowań z normami zharmonizowanymi PN-EN 13430/2005 (U) Opakowania Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez recykling materiałowy i PN-EN 13431/2005 (U) Opakowania Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku w postaci energii, w tym określenie minimalnej wartości opałowej. Roczne poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych do roku 2018 przestawiono w tab. 1 Tabela 1. Roczne poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych w % w latach [4]. Rodzaj opakowania Opakowania ogółem Opakowania z tworzyw sztucznych 25 22,5 22,5 Opakowania z aluminium Opakowania ze stali Opakowania z papieru i tektury Opakowania ze szkła Opakowania z mat. naturalnych (drewna i tekstyliów) Opakowania z drewna Opłata produktowa Główną i najważniejszą zasadą ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie depozytowej i produktowej jest zobowiązanie importerów lub właścicieli firm do wykorzystania oraz recyklingu odpadów z wyprodukowanych przez nich produktów.

4 84 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) Opłata produktowa jest to iloczyn stawki opłaty i różnicy między wymaganym a osiąganym poziomem odzysku i recyklingu przeliczony na wielkość wyrażoną w masie lub ilości. Podstawę obliczenia opłaty produktowej stanowi masa w kilogramach lub cena produktów, pomniejszona o należny podatek od towarów i usług, a dla produktów importowanych wartość celna produktów powiększona o należne cło, a także ilość w sztukach w zależności od rodzaju opakowań lub wyrobów [5]. W Polsce w związku z obowiązującą ustawą przedsiębiorcy są zobowiązani do przestrzegania ustalonych docelowych poziomów recyklingu i odzysku. Producenci, którzy nie poddadzą recyklingowi wymaganej ilości produktów zostaną obciążeni opłatą produktową. Jej wysokość będzie zależeć od różnicy między poziomem założonym z góry w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001r [6]. Sposób wyliczenia opłaty produktowej można pokazać następująco: gdzie p o N = W ( ) s 100% N - wysokość należnej opłaty produktowej w zł, W - ilość w sztukach lub masa w kg opakowań lub produktów wprowadzonych na rynek w drodze sprzedaży lub importu w roku sprawozdawczym, p - poziom odzysku lub recyklingu w [%] określony w obowiązującym w danym roku rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, o - osiągnięta wielkość odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych lub poużytkowych obliczona jako iloraz wielkości faktycznie poddanych odzyskowi lub recyklingowi i wielkości wprowadzonych na rynek opakowań lub produktów wyrażona w %, s - stawka jednostkowa opłaty produktowej w zł za sztukę lub w zł za kg, określona w obowiązującym w danym roku rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie stawek opłat produktowych [7]. Jeżeli różnica między p i o ma wartość ujemną, jako należną opłatę produktową wpisuje się wartość 0 [6]. Opłatę produktową można wyliczyć wg następującego przykładu: jeśli producent w roku 2008 wyprodukuje 100 Mg opakowań z tektury, to zgodnie z [8] jednostkowa stawka w zł za 1kg wynosi 0,65 zł/kg. Poziom recyklingu dla papieru i tektury w 2008 wynosi 49% [9]. Jeśli zatem producent nie osiągnie wymaganego w tym roku poziomu recyklingu, zmuszony będzie wnieść opłatę produktową w wysokości zł. Natomiast, jeśli uda mu się poddać recyklingowi 40 Mg opakowań z tektury, to opłata ta wynosić będzie tylko 5850 zł. Pozwoli to na zredukowanie wysokości opłaty produktowej aż o zł.

5 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu Zgodnie z danymi statystycznymi, poziom recyklingu w ostatnich latach rośnie systematyczne z każdym rokiem. Wzrost ten związany jest z narastającą opłatą produktową oraz zwiększającą się świadomością społeczeństwa jak również z odgórnym nakazem segregacji odpadów. Z danych wynika że, osiągnięty poziom recyklingu odpadów opakowaniowych wzrósł od 26,7% w 2003 roku do 62,5% w 2006 roku (wzrost o 57,28%). 4.1 Recykling opakowań z tworzyw sztucznych Obserwując poziomu recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych na przestrzeni ostatnich lat, zauważyć można wzrost poziomu recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych. Dane statystyczne pokazują iż, w 2003 roku poziom recyklingu wynosił 16,8% [10]. Rok później, poziom recyklingu wynosił 22,4% [11], w 2005 roku poziom recyklingu był 30,3% [12]. Podobnie do poprzednich lat w 2006 roku, poziom recyklingu kontynuował wzrost i wynosił 36,9% [3]. Poziomy recyklingu w latach przedstawiono na rysunku 1. Poziomy recyklingu [%] Lata tw. szt. szkło papier i tek. aluminium Rys. 1. Osiągnięte poziomy recyklingu opakowań w Polsce w latach [Opr. własne]. 4.2 Recykling opakowań ze szkła Według szacunkowych danych GUS, w 2003 roku osiągnięty poziom recyklingu opakowań szklanych w Polsce wynosił 20,4% [10], w 2004 roku poziom ten wzrósł do 31,2% [11]. Natomiast w latach 2005, 2006 poziom recyklingu opakowań szklanych wynosił odpowiednio 38,4 i 48%[12,3]. Poziom recyklingu w latach przedstawiono na rysunku 1

6 86 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) 4.3 Recykling opakowań z papieru i tektury Zgodnie z [10] poziom recyklingu w tym roku wynosił 52,9%. Gwałtowny wzrost poziomu recyklingu w Polsce osiągnięto w 2006 roku (85,6%) [3]. W 2004 roku, z ogólnej ilości wytworzonych opakowań z papieru i tektury, poziom recyklingu wynosił 57% [11], natomiast w 2005 roku, poziom ten wynosił 65,4% [12]. Osiągnięte poziomy recyklingu przedstawiono na rysunku Recykling opakowań z aluminium Z danych wynika że, roczne poziomy recyklingu opakowań z aluminium w latach zostały osiągnięte a nawet zostały wykonane ze znaczną nadwyżką. Zgodnie z danymi, w 2003 roku poziom wynosił 27,1% [10], w 2004 roku z ogólnej ilości wytworzonych opakowań z aluminium, recyklingowi poddano 33,3% [11]. Gwałtowny wzrost rocznego poziomu recyklingu nastąpił w 2005 roku 86,7% [12], natomiast w 2006 osiągnął aż 110,4% [3]. Na rysunku 1 przedstawiono osiągnięte poziomy recyklingu w latach Podsumowanie W ostatnich latach zauważyć można zmiany w podejściu do recyklingu odpadów komunalnych w Polsce. Porównując wymagane poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych z uzyskanymi poziomami w latach można zauważyć iż, wymagane poziomy zostały osiągnięte nawet ze znaczną nadwyżką. Z przedstawionych danych wynika że, najlepszy efekt został osiągnięty dla opakowań z aluminium. Drugie miejsce pod względem osiągania poziomu recyklingu zajmują opakowania z papieru i tektury, natomiast opakowania ze szkła są na trzecim miejscu. Ostatnie miejsce pod względem osiągania wymaganego poziomu recyklingu przypada na opakowania z tworzyw sztucznych. Wzrost osiągniętych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych jest ściśle związany z narastającą opłatą produktową oraz zwiększającą się świadomością społeczeństwa jak również odgórnym nakazem osiągania poziomów odzysku surowców wtórnych zawartych na przykład w Dyrektywie 94/62/WE. Aby opłata produktowa miała duży wpływ na rozwój recyklingu odpadów komunalnych, a w szczególności odpadów opakowaniowych, wysokość opłaty produktowej musi być wyższa niż nakłady niezbędne do osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku i recyklingu. Literatura [1]. GUS Ochrona Środowiska 2007 r. [2]. Dz.U nr 63 poz. 638 [3]. Sobiecki M.: Realizacja przez Polskę obowiązku osiągania Poziomu odzysku i recyklingu niektórych odpadów wynikającego z przepisów prawa unijnego. V Jubileuszowe forum gospodarki odpadami Gniezno, Poznań r. s

7 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008) 87 [4]. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami r. [5]. J. Bendkowski, M. Węgierek: logistyka odpadów Tom I procesy logistyczne w gospodarce odpadami. Gliwice 2002r. [6]. Dz.U nr 69 poz. 719 [7]. Poskrobko B., Dworakowska D., Piontek W., Sidorczyk E.: Analiza kosztów selektywnej zbiórki, odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych w kontekście stawek opłat produktowych i opłat recyklingowych z uwzględnieniem zmian dyrektywy opakowaniowej, Białystok [8]. Dz. U. Nr 225 poz r. - Dz. U. Nr 225 poz r. - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada r. w sprawie stawek opłat produktowych [9]. Dz. U. Nr 109 poz r. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych [10]. GUS Ochrona Środowiska 2004 r. [11]. GUS Ochrona Środowiska 2005 r. [12]. GUS Ochrona Środowiska 2006 r.

8 88 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)