Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego"

Tadeusz Kasprzak
7 lat temu
Przeglądów:

1 Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego Tarnowskie Góry, r.

2 Organizatorzy: Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec Komitet Badań Czwartorzędu PAN, Warszawa Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Polskie Towarzystwo Ochrony Zabytków Podziemnych HADES-Polska Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Instytut Geologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań Wydawcy: Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków ISBN Opracowanie redakcyjne: Mariusz Szelerewicz, Jan Urban, Adam Polonius Kraków, 2008

3 Spis treści Wprowadzenie...5 Przewodnik sesji terenowych Joachim Szulc Trias obszaru śląsko-krakowskiego...9 Andrzej Tyc Zjawiska krasowe Garbu Tarnogórskiego...11 Ryszard Chybiorz Tarnowskie Góry na mapach górniczych i geologicznych...13 Grzegorz Kłys Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie jako środowisko życia...15 Janusz Chmura Adaptacja sztolni będzińskich na podziemną trasę turystyczną...19 Andrzej J. Wójcik, Janusz Chmura Kopalnia Ćwiczebna w Dąbrowie Górniczej...25 Wycieczka terenowa A A. Polonius Będzin, Wzgórze Zamkowe podziemia...31 Wycieczka terenowa B i C Ł. Polonius, A. Polonius Obiekty turystyczne w obrębie Podziemi Tarnogórsko-Bytomskich...35 Wycieczka terenowa C Andrzej Tyc Kamieniołom Blachówka...41 Streszczenia referatów Grażyna Bzowska, Adam Polonius, Jacek Różkowski Składniki podrzędne w krasowiejących wapieniach skalistych i wodach szczelinowo-krasowych Jury Krakowskiej...47 Janusz Chmura Problemy zabezpieczania i rewitalizacji podziemnych obiektów zabytkowych...49 Radosław Dobrowolski Model glacjalnej transformacji rzeźby krasowej w lubelsko-wołyńskim obszarze krasowym...55 Elżbieta Dumnicka Skąposzczety potoku powierzchniowego i wód Jaskini Miecharskiej (Beskid Śląski)...56 Jerzy Grodzicki Uwagi o rozwoju jaskiń w strukturze płaszczowinowej Czerwonych Wierchów w Tatrach czyli jak fabrykować fakty, by potwierdzić wyznawaną teorię...57 Jacek Gubała, Izabella Żuławnik Motywy i symbole jaskiniowe (podziemne) w wybranych dziełach kultury i sztuki

4 Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego Tarnowskie Góry na mapach górniczych i geologicznych Ryszard Chybiorz Uniwersytet Śląski, Katedra Geologii Podstawowej ul. Będzińska 60, Sosnowiec chybiorz@us.edu.pl Historia górnictwa w rejonie Tarnowskich Gór, eksploatacji srebra i ołowiu, a z czasem rud żelaza i cynku, jest bardzo długa (Molenda, 1963, 1972). W przeszłości przeważająca ilość wielkoskalowych materiałów kartograficznych, górniczych gwarkowskich i geologicznych z terenu Tarnowskich Gór zgromadzona była we Wrocławiu, gdzie mieścił się Królewski Wyższy Urząd Górniczy. Pod koniec II wojny światowej, zasoby kartograficzne z Wrocławia zostały wywiezione do archiwum wojskowego w Żyrowej, gdzie uległy rozproszeniu. Z liczby ok pozycji wymienionych w rejestrach archiwalnych zachowało się ok. 600 czasami niekompletnych pozycji. Zachowane materiały zostały przekazane do: Archiwum Wojewódzkiego w Katowicach, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu oraz do Archiwum Wyższego Urzędu Górniczego w Katowicach. Są to materiały pochodzące z lat , o różnej wartości, różnym stopniu dokładności i zachowania. Dotyczą różnych aspektów górnictwa, geologii, techniki górniczej, odwodnienia, budownictwa górniczego, procesów przeróbczych rud, itp. elementów. Mapy i szkice wykonywane były w różnych lokalnych układach geodezyjnych, przy zastosowaniu różnych miar długości (Chybiorz i in., 2000). Etapy antropogenicznych przeobrażeń powierzchni terenu z pierwszej połowy XIX wieku dokumentowane są przede wszystkim mapami górniczymi Renscha ( ) i Harnischa (I połowa XIX w.) a w nieco mniejszym zakresie topograficznymi mapami Preussische Ur-Messtischblätter (1826). Informacje dotyczące zasięgu rodzajów eksploatacji z przełomu XIX i XX wieku pochodzą z map górniczych Spezial Karte der Oberschlesichen Bergreviere, (1911), Karte des Oberschlesischen Erzbergbaues ( ), map topograficznych Messtichsblätter z przełomu XIX i XX wieku (patrz i materiałów ikonograficznych (Lamparska-Wieland i Chybiorz, 2000). Pod koniec XX wieku, w Stowarzyszeniu Miłośników Ziemi Tarnogórskiej zestawiono zbiorcze mapy (analogowe, papierowe) zabytkowych wyrobisk górniczych rejonu tarnogórskiego (Moj red., 1981; Żeglicki, 1998). Pierwsza mapa została sporządzona na podstawie mapy podstawowej kopalni Fryderyk w skali 1:1000, dla rejonu Kopalni Zabytkowej. Z kolei druga mapa, wykonana na współczesnym podkładzie topograficznym w skali 1:10 000, przedstawia ważniejsze wyrobiska górnicze: sztolnie, chodniki, szyby, zroby poeksploatacyjne rud ołowiowo-srebrowych, galmanowych i żelaza w rejonie pomiędzy Bytomiem na południu (dzielnice Górnik i Blachówka) a Tarnowskimi Górami na północy (dzielnica Sowice). Kompilacja w/w materiałów kartograficznych i górniczych z rejonu Tarnowskich Gór oraz Bytomia, Nakła Śląskiego i Piekar Śląskich zawarta jest w Atlasie Płaskowyżu Tarnowickiego, który został wydany przez Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego (Lamparska-Wieland, 2003). Na 4 mapach wykonanych na podkładach topograficznych w skali 1: z 1987 roku, a wydrukowanych w skali 1:20 000, autorka atlasu przedstawiła i opisała (komentarz na odwrocie map) rozmieszczenie różnowiekowych terenów górniczych wraz z prawdopodobnym zasięgiem oddziaływania eksploatacji podziemnej (mapa 1), górnictwo podziemne i odkrywkowe na przełomie XIX i XX wieku (mapa 2), tereny pogórnicze końca XX wieku (mapa 3) oraz dokonała waloryzacji krajobrazu (typy krajobrazu) na przestrzeni ostatnich 200 lat (mapa 4). Miasto Tarnowskie Góry dysponuje także cyfrowymi mapami geologicznymi i terenów poprzemysłowych (pogórniczych). Mapy rękopiśmienne i cyfrowe wykonano na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, przy współpracy z Wydziałem Gospodarki Środowiskiem i Zasobów Naturalnych Urzędu Miasta, w ramach projektu naukowo-badawczego finansowanego przez Komitet Badań Naukowych w latach Na podstawie analizy materiałów archiwalnych i obserwacji terenowych uczestnicy projektu zestawili dla miasta Tarnowskie Góry 11 map tematycznych (w nawiasach nazwiska autorów): mapa dokumentacyjna (I. Nowak, E. Biały, A. Kowalczyk), numeryczny model terenu (M. Manowska, R. Chybiorz), mapa fotogeologiczna (W. Bardziński), mapa geologiczna powierzchniowa (J. Lewandowski), mapa geologiczna powierzchni podczwartorzędowej (J. Lewandowski), mapa hydrogeologiczna czwartorzędowego poziomu wodonośnego (H. Rubin), mapa hydrogeologiczna poziomu wodonośnego serii węglanowej triasu (H. Rubin), mapa terenów górniczych i pogórniczych przełomu XIX i XX wieku (M. Lamparska-Wieland), mapa osiadań (M. Lamparska-Wieland), 2 mapy użytkowania ziemi (M. Lamparska-Wieland, Z. Perski), i 7 zewnętrznych baz danych: opracowania i dokumentacje geologiczne, złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja, otwory wiertnicze, geologia warstwy przypowierzchniowej oraz głębokość nawiercenia zwierciadła wody, 13

5 Materiały 42. Sympozjum Speleologicznego charakterystyka otworów hydrogeologicznych piętra wodonośnego czwartorzędu, charakterystyka otworów hydrogeologicznych poziomu wodonośnego serii węglanowej triasu, wyniki analiz chemicznych wód serii węglanowej triasu. Mapy tematyczne w wersji analogowej (postery prezentowane na konferencji) i cyfrowej oraz bazy danych przekazano władzom miasta Tarnowskie Góry na sesji naukowej (Lewandowski, Chybiorz red., 2000), która odbyła się w kopalni zabytkowej ( Literatura Chybiorz R., Korzuch A., Lysik H Źródła danych dla Systemów Informacji Przestrzennej w zakresie map tematycznych (geologicznych, hydrogeologicznych i sozologicznych). [w:] Zastosowanie interaktywnych systemów kartografii geologicznej na obszarze miasta Tarnowskie Góry. Konferencja naukowa Tarnowskie Góry 20 października 2000 r. Lamparska-Wieland M Atlas zmian wybranych elementów krajobrazu terenów górniczych i pogórniczych Płaskowyżu Tarnowickiego. Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląskiego nr 27. Lamparska-Wieland M., Chybiorz R Zmiany wybranych elementów krajobrazu Płaskowyżu Tarnowickiego w czasie ostatnich 200 lat. [w:] Sympozja i Konferencje nr 42, Eksploatacja podziemna a ochrona środowiska w świetle prawa Unii Europejskiej. PAN Kraków. Lewandowski J., Chybiorz R. (red.) Zastosowanie interaktywnych systemów kartografii geologicznej na obszarze miasta Tarnowskie Góry. Konferencja naukowa, Sesja wyjazdowa. Tarnowskie Góry, 20 października 2000 r. Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Urząd Miasta Tarnowskie Góry. Moj H. (red.) Mapa wyrobisk górniczych eksploatacji górniczej rejonu tarnogórskiego w skali 1:1 000 (niepublikowana). Arch. SMZT, Tarnowskie Góry. Molenda D Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do połowy XVI wieku. [w:] Studia i materiały z historii kultury materialnej tom XV. Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa tom VIII, Ossolineum. Molenda D Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI XVIII wieku: z dziejów postępu technicznego w eksploatacji kruszców, Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Kultury Materialnej Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Żeglicki J Mapa zabytkowych wyrobisk górniczych dawnej eksploatacji rud srebra, ołowiu, cynku i żelaza rejonu tarnogórskiego w skali (niepublikowana). Arch. SMZT, Tarnowskie Góry. 14

Podobne dokumenty

KOMUNIKAT 2. PROGRAM SYMPOZJUM:

42. Sympozjum Speleologiczne Tarnowskie Góry, 24-26 października 2008 r. KOMUNIKAT 2. PROGRAM SYMPOZJUM: 23.10.2008 r. (czwartek) moŝliwość wcześniejszego zakwaterowania dla tych, którzy chcą przyjechać