PODZIEMNE SKŁADOWANIE - SPOSÓB NA UNIESZKODLIWIENIE DWUTLENKU WĘGLA
|
|
- Agata Zakrzewska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polska Akademia Nauk w Krakowie PODZIEMNE SKŁADOWANIE - SPOSÓB NA UNIESZKODLIWIENIE DWUTLENKU WĘGLA Zarys treści: W artykule, w formie pytań i odpowiedzi zaprezentowano podstawowe problemy związane z podziemnym składowaniem dwutlenku węgla. Wskazano sposoby ograniczenia antropogenicznej emisji dwutlenku węgla oraz przemysłowe źródła emisji tego gazu. Przedstawiono geologiczny sposób na ograniczenie emisji poprzez zatłaczanie tego gazu do głębokich warstw geologicznych. Scharakteryzowano struktury geologiczne w których dwutlenek węgla może być składowany (głębokie solankowe poziomy, sczerpane lub eksploatowane złoża gazu ziemnego i ropy naftowej), głębokie nieeksploatowane pokłady węgla. Scharakteryzowano sposoby wychwytywania i transportu, koszty geologicznej sekwestracji, uregulowania prawne dotyczące podziemnego składowania, ryzyko związane ze składowaniem oraz przykłady przemysłowych instalacji zatłaczania. Słowa kluczowe: geologiczna sekwestracja, gazy cieplarniane, emisja, instalacje składowania PO CO WYCHWYTYWAĆ I SKŁADOWAĆ Coraz powszechniej uważa się, że dwutlenek węgla jest główną przyczyną globalnego ocieplenia, a koncentracja tego gazu w atmosferze wzrasta z powodu działalności człowieka. W okresie ostatnich 150 lat, czyli od początku ery przemysłowej, koncentracja tego gazu w atmosferze wzrosła prawie o jedną trzecią, z 280 do 365 ppm, głównie w wyniku spalania paliw kopalnych. Szacuje się, że po roku 1751, około 277 Gt węgla zostało wyemitowane do atmosfery. Połowa tej emisji pochodzi z lat Zjawisko wzrostu emisji obserwowane jest nadal. Eksperci zgadzają się, że należy podjąć działania mające na celu redukcję emisji antropogenicznego do atmosfery. 81
2 Skutki zwiększenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery mają negatywny wpływ na życie mieszkańców Ziemi. Raport opracowany przez grupę naukowców z IPCC (Intergoverment Panel on Climate Change) w 2001 roku (również i kolejne raporty), przewiduje w XXI wieku wzrost temperatury na Ziemi o 1,5ºC do nawet 6ºC. Skutkiem tego może być podniesienie się poziomu oceanów, znaczne regionalne zmiany klimatu, olbrzymie katastrofy naturalne. Jednym z rozwiązań mających na celu ograniczenie emisji do atmosfery może być wychwytywanie powstającego w procesach przemysłowych i składowanie pod ziemią, w głębokich strukturach geologicznych. CO TO JEST SEKWESTRACJA Sekwestracja dwutlenku węgla jest rozumiana jako wychwytywanie i/lub oddzielanie oraz składowanie tego gazu, który w innym przypadku byłby wyemitowany do atmosfery i w niej pozostał (angielski termin Carbon Capture and Storage - CCS). Uzasadnieniem jej prowadzenia jest umożliwienie wykorzystania paliw kopalnych przy jednoczesnej redukcji emisji do atmosfery, a co za tym idzie ograniczenie zmian klimatycznych. JAK OGRANICZYĆ EMISJĘ DO ATMOSFERY Podaje się kilka znaczących sposobów ograniczenia antropogenicznej emisji : poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie zapotrzebowania na energię, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (energii wiatru, słonecznej, geotermalnej). Innym rozważanym sposobem może być unieszkodliwianie w geosferze poprzez składowanie w głębokich formacjach geologicznych. Problem ograniczenia emisji dwutlenku węgla dotyczy również Polski. Roczna emisja w Polsce w 2006 r. wynosiła ok. 330 Mt. Prognozy dotyczące emisji w Polsce nie są optymistyczne. Struktura zużycia kopalnych paliw stałych dla potrzeb energetycznych jest niekorzystna, a krajowa emisja dwutlenku węgla, przypadająca na jedną tonę spalanego paliwa umownego należy do najwyższych w Europie. PRZEMYSŁOWE ŹRÓDŁA EMISJI I SPOSOBY WYCHWYTYWANIA Sekwestracja dotyczy unieszkodliwiania olbrzymich ilości tego gazu (miliony ton) pochodzącego z dużych przemysłowych źródeł emisji. Największe jego ilości powstają w elektrowniach i elektrociepłowniach, hutach żelaza i stali, cementowniach, zakładach chemicznych (rafinerie, produkcja amoniaku, tlenku etylenu, wodoru) i inne. Dwutlenek węgla przed zatłoczeniem pod ziemię należy oddzielić od gazów spalinowych/przemysłowych. Zróżnicowana koncentracja w tych gazach jest istotnym czynnikiem wpływającym na rachunek ekonomiczny podziemnego 82
3 Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego składowania dwutlenku węgla. W większości przypadków koncentracja ta jest niska, wynosi ona kilka-kilkanaście procent objętości gazów, a czysty strumień jest emitowany tylko w niektórych procesach przemysłowych. Jest to jeden z czynników wstrzymujących dzisiaj geologiczną sekwestrację dwutlenku węgla. Obecnie istnieje kilka technologii pozwalających otrzymać skoncentrowany strumień : wychwytywanie przed spalaniem, wychwytywanie po spalaniu, tlenowe spalanie węgla. Nowe technologie w tym zakresie są aktualnie rozwijane. Zastosowanie ich na skalę wielkoprzemysłową jest ciągle energochłonne i kosztowne. JAKIE SĄ MIEJSCA UNIESZKODLIWIANIA Unieszkodliwianie w ekosystemach ziemskich stanowi jedną z możliwości redukcji emisji do atmosfery. Dla celów sekwestracji można również wykorzystać: oceany oraz głębokie struktury geologiczne. Dla każdego z nich należy wypracować odpowiedni sposób sekwestracji. Sekwestracja w oceanach, ze względu na niemożliwe do przewidzenia skutki oddziaływania na ekosystem morski budzi duży sprzeciw społeczny, jest też prawnie zabroniona. Są też propozycje redukcji emisji poprzez intensyfikację wzrostu fitoplanktonu żyjącego w toni oceanicznej. Mineralna sekwestracja (karbonatyzacja) to kolejny sposób. Polega ona na reakcji z występującymi w przyrodzie minerałami lub też odpadami mineralnymi, w wyniku której powstają trwałe związki węglanowe. Proces mineralnej karbonatyzacji poprzez wiązanie w surowcach mineralnych takich jak talk czy serpentyn jest zjawiskiem występującym w przyrodzie. Minerałami, które mogą być tutaj wykorzystane są powszechnie występujący w przyrodzie serpentyn oraz oliwin. Do wiązania mogą być również zastosowane odpady mineralne np. odpady betonowe, popioły lotne, odpady azbestowe, żużle hutnicze. Sposobem na unieszkodliwianie dwutlenku węgla, z którym wiąże się duże nadzieje jest geologiczna sekwestracja. CZY MOŻE BYĆ SKŁADOWANY POD ZIEMIĄ Składowanie pod ziemią to nowe wyzwanie, które wymaga rozwiązania licznych i często złożonych problemów. Dotyczą one zagadnień geologicznych, złożowych, technicznych i innych. Jako podstawowy warunek decydujący o możliwości podziemnego składowania wymienia się występowanie skał osadowych o dużej miąższości, znacznym rozprzestrzenieniu zalegających na znacznych głębokościach (powyżej 800 m.), dobrych właściwościach zbiornikowych, posiadających izolujący nadkład skalny. Zatłaczanie do skał zbiornikowych jest praktyką stosowaną od kilkudziesięciu lat w przemyśle naftowym. W celu poprawienia stopnia odropienia złoża stosuje się 83
4 zatłaczanie różnych płynów (EOR Enhanced Oil Recovery intensyfikacja wydobycia ropy), w tym dwutlenku węgla; jest to dzisiaj działalność komercyjna. Zatłaczanie do podziemnych zbiorników to działalność podobna do podziemnego magazynowania gazu ziemnego. W odróżnieniu od czasowego przechowywania gazu ziemnego w podziemnych magazynach gazu (PMG), zatłaczanie do głębokich warstw geologicznych stwarza nowe wyzwania. Dotyczy to czasu składowania (liczonego w setkach/tysiącach lat), objętości składowanego gazu (miliony ton), uwarunkowań prawnych, bezpieczeństwa, społecznej akceptacji i inne. W JAKICH STRUKTURACH GEOLOGICZNYCH MOŻE BYĆ PODZIEMNIE SKŁADOWANY Rozważa się zatłaczanie do głębokich solankowych poziomów, eksploatowanych i sczerpanych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, głębokich nieeksploatowanych pokładów węgla (ryc. 1). Ryc. 1. Opcja geologicznego składowania dwutlenku węgla: a) składowanie w poziomach wodonośnych, b) składowanie wraz z intensyfikacją wydobycia ropy, c) składowanie w sczerpanych złożach węglowodorów, d) składowanie wraz z wydobyciem metanu (Tarkowski, Uliasz-Misiak, 2007) Fig. 1. Option of geological carbon dioxide storage : a) storing in the aquifers, b) storage, with the enhanced oil recovery, c) storage in depleted hydrocarbon fields, d) enhanced coalbed methane (Tarkowski, Uliasz-Misiak, 2007) 84
5 Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego Głębokie solankowe poziomy, zbudowane z porowatych i przepuszczalnych skał osadowych dobrze nadają się do podziemnego składowania. Występują one powszechnie na obszarach dużych basenów sedymentacyjnych. Pojemność składowania w solankowych poziomach, większa niż w złożach ropy naftowej i gazu ziemnego, wpływa na znaczne zainteresowanie tymi miejscami. Istotnym zagadnieniem jest występowanie izolujących skał nadkładu, warstw zabezpieczających przed ucieczką zatłoczonego dwutlenku węgla. Jako miejsc składowania w obrębie solankowych poziomów poszukuje się zamkniętych, wyniesionych struktur (antykliny) oddzielonych od poziomów wód pitnych pakietem warstw nieprzepuszczalnych. Złoża węglowodorów (sczerpane lub eksploatowane złoża gazu ziemnego i ropy naftowej) są dobrymi miejscami do sekwestracji. Są one naturalnymi pułapkami, w których ropa i gaz były uwięzione przez wiele milionów lat. Ich budowa została dobrze poznana, a szczelność sprawdzona przez naturę. W tym przypadku, istnieje również możliwość wykorzystania istniejącej infrastruktury, służącej do eksploatacji węglowodorów. Głębokie nieeksploatowane pokłady węgla. Dwutlenek węgla może być zatłoczony do głębokich nieeksploatowanych pokładów węgla, gdzie nastąpi jego adsorpcja, wiążąca go trwale w matrycy węglowej. W przypadku zatłaczania do pokładów węgla zawierających metan, dwutlenek węgla będzie go wypierał. Metoda pozyskiwania metanu ECBM (Enhanced Coal Bed Methane wspomagane odzyskiwanie metanu z pokładów węgla) poprzez zatłaczanie stanowi jedną z metod sekwestracji dwutlenku węgla. Sekwestracja geologiczna jest procesem złożonym. Obejmuje ona trzy podstawowe etapy: wydzielenie z gazów spalinowych/przemysłowych, transport i zatłaczanie do formacji geologicznych. Jednym z założeń jest zapewnienie, że dwutlenek węgla będzie przechowywany pod ziemią w sposób bezpieczny i nieinwazyjny dla środowiska. JAK WYCHWYTYWAĆ I TRANSPORTOWAĆ Dwutlenek węgla może być pozyskiwany z trzech podstawowych źródeł. Pierwsze, to procesy przemysłowe, w których jako produkt uboczny wytwarzany jest skoncentrowany strumień tego gazu. Drugie to elektrownie i elektrociepłownie, gdzie zawartość w strumieniu gazów spalinowych jest rzędu kilku/kilkunastu procent. Trzecim istotnym źródłem tego gazu może być (w przyszłości) produkcja paliw wodorowych. Wychwytywanie dwutlenku węgla na skalę przemysłową jest operacją drogą i energochłonną, a koszty tego procesu stanowią dzisiaj około 3/4 całkowitych kosztów sekwestracji. Istnieją następujące możliwości odseparowania dwutlenku węgla od innych gazów: absorpcja (chemiczna i fizyczna), adsorpcja (fizyczna i chemiczna), metody kriogeniczne, membrany separujące gaz. Najczęściej stosowana jest chemiczna metoda absorpcji dwutlenku węgla. Metoda ta będzie wykorzystywana 85
6 przez najbliższe lata, gdyż najlepiej nadaje się do oczyszczania dużych ilości gazów spalinowych. Dwutlenek węgla można transportować w stanie gazowym, płynnym, stałym lub w stanie przejściowym, określanym jako gęsta faza gazowa. Uwzględnienie już dzisiaj, przy projektowaniu elektrowni i dużych elektrociepłowni podziemnego składowania dwutlenku węgla, pozwoliłoby w przyszłości uniknąć problemu związanego z odległym transportem. Do transportu dużych ilości gazu, pomiędzy miejscem jego wychwycenia a miejscem składowania, najlepiej nadają się rurociągi, a gaz musi być wcześniej sprężony. Rurociągi transportujące dwutlenek węgla wykorzystywane są w USA, a najdłuższy z nich rurociąg McElmo Dome ma długość około 800 km. W przypadku składowania podmorskiego, można wykorzystać statki przystosowane do transportu dwutlenku węgla, podobnie jak metanowce. JAKIE SĄ KOSZTY GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI Koszty geologicznej sekwestracji uzależnione są od licznych czynników: ilość składowanego gazu, kosztów wychwytywania, transportu, sprężania i zatłaczania, odległości źródła emisji od miejsca składowania, lokalizacji miejsca składowania (na lądzie lub pod dnem oceanu), kosztów otworów wiertniczych, wielkości i chłonności zbiornika, infrastruktury i inne. Wśród trzech etapów geologicznej sekwestracji : wychwytywanie, transport i składowanie, pierwszy jest najbardziej kapitałochłonny. Koszty transportu i podziemnego składowania są niewielkie w porównaniu z kosztami wydzielenia z gazów spalinowych/przemysłowych. Szacunki kosztów podziemnej sekwestracji podają, że koszty wychwytu wynoszą /t, sprężania 6 10 /t, transportu rurociągami 1 6 /t, a 1 7 /t to koszty składowania w zależności od rodzaju i głębokości zalegania zbiornika. Wysokie koszty wychwytywania z gazów spalinowych/przemysłowych są dziś główną przeszkodą wprowadzenia podziemnego składowania dwutlenku węgla. Redukcja kosztów powinna nastąpić przede wszystkim po stronie wychwytywania i oddzielania z gazów spalinowych/przemysłowych. Zmniejszenie kosztów wychwytywania poniżej 30 /t znacząco przyśpieszy powszechność sekwestracji antropogenicznego dwutlenku węgla. CZY ISTNIEJĄ UREGULOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE PODZIEMNEGO SKŁADOWANIA Nie istnieją dzisiaj międzynarodowe, europejskie lub krajowe unormowania prawne, które obejmowałyby wszystkie, a przynajmniej większość zagadnień dotyczących podziemnego składowania dwutlenku węgla. Duże nadzieje wiąże się 86
7 Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. Zaakceptowanie podziemnego składowania dwutlenku węgla w celu zapobieżenia zmianom klimatu, będzie wymagało od społeczności międzynarodowej ustanowienia nowych i odwołania się do istniejących regulacji prawnych związanych z podziemnym składowaniem/magazynowaniem gazów. Skuteczny system regulacyjny jest niezbędny aby zapewnić przyszłym inwestorom poczucie komfortu związane z bezpiecznym i wydajnym przeprowadzeniem operacji związanych z wychwyceniem, transportem i podziemnym składowaniem. Standardy i unormowania prawne powinny być rozwijane w oparciu o doświadczenia w przemyśle naftowym, co powinno zapewnić, że uzyskane procedury będą zarówno praktyczne jak i przynoszące wymierne korzyści. CZY ISTNIEJE RYZYKO ZWIĄZANE ZE SKŁADOWANIEM Podziemne składowanie dwutlenku węgla może stwarzać zagrożenie dla ludzi i środowiska. Niebezpieczeństwo w postaci dużego wycieku gazu może pojawić się w czasie transportu rurociągami do miejsc podziemnego składowania, w trakcie zatłaczania lub w przypadku wydostania się gazu z podziemnego składowiska (ryc. 2). Wspomniana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla, w celu weryfikacji składowania dwutlenku węgla, uwzględnia potrzebę wykonania zintegrowanej oceny ryzyka wycieku oraz określa zasady monitorowania i sprawozdawczości przy zastosowaniu tej technologii. Ryc. 2. Przykłady potencjalnych scenariuszy wycieku (Podziemne składowanie ) Fig. 2. Examples of potential leakage scenarios (Podziemne składowanie ) 87
8 Ryc. 3. Lokalizacja istniejących i proponowanych instalacji składowania (Tarkowski, Uliasz-Misiak B., 2007) Fig. 3. Location of existing and proposed installation for storage (Tarkowski, Uliasz- Misiak, 2007) Ryzyko związane z transportem rurociągami i instalacjami zatłaczającymi jest dobrze rozpoznane i może być minimalizowane poprzez zastosowanie odpowiednich technologii zmniejszających możliwość wystąpienia awarii. Potencjalne uszkodzenia rurociągów i głowic na otworach mogą powodować relatywnie duże, ale krótkotrwałe wycieki, częstość wystąpień takich zdarzeń jest jednak niewielka. Ryzyko składowania dwutlenku węgla jest porównywalne z tym z jakim wiąże się magazynowanie w podziemnych magazynach gazu. Ryzyko związane ze składowaniem w strukturze geologicznej jest słabiej rozpoznane niż ryzyko związane z instalacjami i infrastrukturą. Najważniejsze drogi wycieków dwutlenku węgla ze struktur geologicznych to: skały nadkładu, szczeliny i uskoki, drogi wycieku stworzone przez człowieka (otwory wiertnicze, podziemne kawerny, sztuczne szczeliny). Potencjalne zagrożenia wynikające ze składowania dwutlenku węgla to: wycieki (najważniejsze zagadnienie), sejsmiczność indukowana, ruchy powierzchniowe ziemi, wypieranie wód do innych warstw wodonośnych, zmiany w ekosystemach pod- i powierzchniowych. Bezpieczeństwo składowania jest weryfikowane poprzez badanie analogicznych, naturalnych nagromadzeń tego gazu i jego wpływu na środowisko. Ryzyko związane z podziemnym składowaniem będzie kluczowym zagadnieniem wpływającym na społeczną akceptację tej technologii. Zagrożenia dla ludzi i środowiska, wynikające z podziemnego składowania dwutlenku węgla należy minimalizować przez odpowiednie projektowanie i monitorowanie wszystkich etapów tego przedsięwzięcia. Monitoring podziemnego składowania leży u podstaw pomyślnego przeprowadzenia całego zabiegu. Głów- 88
9 Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego Ryc. 4. Zatłaczanie do głębokiego poziomu wodonośnego Utsira w złożu Sleipner (Tarkowski, Uliasz-Misiak, 2006 ze zmianami) Fig. 4. Injection of into the deep Utsira aquifer in the Sleipner reservoir (Tarkowski, Uliasz-Misiak, 2006 with modification) nym jego celem jest śledzenie lokalizacji gazu pod ziemią, kontrola czy otwory w trakcie zatłaczania i po jego zakończeniu nie wykazują nieszczelności, weryfikacja ilości dwutlenku węgla zatłoczonego pod ziemię, kontrola parametrów związanych z zatłaczaniem. KTO MOŻE BYĆ ZAINTERESOWANY PODZIEMNYM SKŁADOWANIEM Podziemne składowanie dwutlenku węgla dotyczy wielu dziedzin nauki i jest w kręgu zainteresowania: polityków ustalających opłaty za emisję i wprowadzających w życie ustalenia międzynarodowe dotyczące wielkości emisji, zakładów przemysłowych stojących przed problemem ograniczenia poziomu emisji tego gazu, potencjalnych inwestorów poszukujących nowych rynków, firm naftowych wykorzystujących zatłaczanie do intensyfikacji wydobycia ropy naftowej lub zamierzających udostępnić swoje sczerpane złoża do składowania tego gazu, przedstawicieli różnych dziedzin nauki np. geologów, inżynierów złożowych, górników, chemików i innych. 89
10 GDZIE ZATŁACZA SIĘ DZISIAJ Podziemne składowanie dwutlenku węgla jest dzisiaj technicznie możliwe. Nie znaczy to, że jest możliwe wszędzie. Uzależnione jest przede wszystkim od warunków geologicznych (ryc. 3). Na świecie działają liczne badawcze i przemysłowe instalacje podziemnego zatłaczania. Od lat siedemdziesiątych XX wieku działa w Ameryce Północnej kilkadziesiąt instalacji zatłaczania w celu intensyfikacji wydobycia ropy naftowej (CO2-EOR). Na ogólną długość 3600 km rurociągów transportujących w Ameryce Północnej, w latach stwierdzono 12 niegroźnych wycieków gazu; były one z winy człowieka. W ciągu ostatnich 38 lat w celu intensyfikacji wydobycia ropy naftowej zatłoczono tam ok. 600 milionów ton dwutlenku węgla, z czego połowa pozostała uwięziona pod ziemią. W Norwegii, na Morzu Północnym, działa pierwsza przemysłowa instalacja zatłaczania (Sleipner). W maju br. została uruchomiona kolejna instalacja Snøhvit na Morzu Barentsa. W tych przypadkach cel zatłaczania jest czysto środowiskowy uniknięcie emisji do atmosfery. Projekt Sleipner. Od 1996 roku, rocznie około 1 mln ton dwutlenku węgla pochodzącego ze złoża gazu ziemnego Sleipner West jest zatłaczana przez firmę Statoil do formacji Utsira solankowego poziomu zalegającego około 1000 metrów pod dnem Morza Północnego (ryc. 4). Dwutlenek węgla jest składnikiem eksploatowanego gazu ziemnego, który musi być oddzielony przed sprzedażą gazu. Proces ten prowadzony jest na specjalnej platformie na morzu. Po separacji,, zostaje sprężony, pozbawiony wilgoci i zatłoczony do głębokiego solankowego poziomu. Projekt Weyburn. Firma PanCanadian Resources zastosowała wspomnianą technologię CO2-EOR na złożu ropy naftowej Weyburn w Kanadzie. Celem prac było wydłużenie czasu eksploatacji złoża o kolejne 20 lat oraz uzyskanie dodatkowego wydobycia 122 milionów baryłek ropy. Dwutlenek węgla jest transportowany transgranicznym rurociągiem (o długości 325 km) z fabryki w Beulah (USA, Północna Dakota) na pole naftowe Weyburn. Dziennie zatłacza się do złoża ton dwutlenku węgla. Zakłada się, że w ten sposób około 20 mln ton zostanie uwięzione w złożu. Oprócz działalności eksploatacyjnej na złożu Weyburn prowadzone są również badania, których celem jest poznanie geologicznych i geochemicznych procesów, które wpływają na składowanie w warstwach geologicznych. CZY W POLSCE REALIZUJE SIĘ PRACE W ZAKRESIE PODZIEMNEGO SKŁADOWANIA Na Górnym Śląsku, w ramach Projektu RECOPOL, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach pod kierownictwem Prof. P. Krzystolika zbudował badawczą instalację zatłaczania do pokładów węgla. Celem tego projektu była ocena możliwości redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez sekwestrację w pokładach węgla 90
11 Antropogeniczna transformacja środowiska przyrodniczego oraz przebadanie możliwości składowania z jednoczesnym wydobyciem metanu zawartym w głębokich nieeksploatowanych pokładach węgla. Pilotowa instalacja zatłaczania zlokalizowana została w miejscowości Kaniów/Czechowic-Dziedzic. Składała się z dwóch otworów produkcyjnych (obserwacyjnych) i jednego którym odbywało się zatłaczanie dwutlenku węgla. Do warstwy wodonośnej podścielającej złoże gazu ziemnego Borzęcin zatłacza się od 1995 roku odpadowy gaz kwaśny. Jest on produktem oczyszczania eksploatowanego tu gazu ziemnego, zawierającego 60% oraz siarkowodór i węglowodory. Wtłaczany gaz wspomaga jednocześnie wydobycie gazu ziemnego (EGR Enhanced Gas Recovery) zwiększając ciśnienie złożowe. Do chwili obecnej pod ziemię zatłoczono kilka tysięcy ton dwutlenku węgla. W odpowiedzi na potrzeby gospodarki narodowej w zakresie przyszłego wdrożenia technologii geologicznej sekwestracji na skalę przemysłową, Ministerstwo Środowiska uruchomiło krajowy program: Rozpoznanie formacji i struktur do bezpiecznego geologicznego składowania wraz z ich programem monitorowania. Jest on realizowany przez Konsorcjum 6 krajowych instytucji naukowych i badawczo-wdrożeniowych (Państwowy Instytut Geologiczny lider, Akademia Górniczo- Hutnicza, Główny Instytut Górnictwa, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Instytut Nafty i Gazu, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych w Warszawie), w latach Przedsięwzięcie ma charakter badawczo-rozwojowy. Jego wynikiem będzie wskazanie potencjalnych składowisk spełniających wymogi wykonalności oraz bezpieczeństwa i wpływu na środowisko, określone w projekcie Dyrektywy unijnej w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. Dla wybranych składowisk zostanie opracowany program monitoringu składowania przed rozpoczęciem składowania gazu oraz założenia dla monitoringu w czasie eksploatacji i po zakończeniu zatłaczania dwutlenku węgla. PODSUMOWANIE Liczne działające instalacje zatłaczania w celu intensyfikacji wydobycia ropy naftowej, instalacja Sleipner, Snøhvit na Morzu Północnym w Norwegii pokazują, że zatłaczanie tego gazu pod ziemię jest technicznie możliwe. W chwili obecnej opłacalność ekonomiczna przedsięwzięcia jest zasadniczym czynnikiem, który wstrzymuje przed zastosowaniem podziemnego składowania na skalę przemysłową. Zmiany wielkości opłat, kary za przekroczenie emisji, większe wykorzystanie do intensyfikacji wydobycia ropy naftowej, nowe i tańsze technologie oddzielania z gazów spalinowych/przemysłowych i inne, a przede wszystkim handel emisjami mogą w niedalekiej przyszłości uczynić z podziemnego składowania opłacalne ekonomicznie przedsięwzięcie, prowadzące do ograniczenia emisji tego gazu do atmosfery. Ze względu na doświadczenie oraz kapitałochłonność inwestycji firmy naftowe odegrają tutaj główną rolę. Polska ze względu na korzystne uwarunkowania geologiczne może odegrać istotną rolę w podziemnym składowaniu dwutlenku węgla. 91
12 Literatura Podziemne składowanie czym jest tak naprawdę Broszura sieci GeoNet. Tłumaczenie, opracowanie IGSMiE PAN 2009, ss. 20 [dostęp: 1 lipca 2010] tark/skladowanie%20co2.pdf Tarkowski R., 2005, Geologiczna sekwestracja. Studia. Rozprawy i Monografie, nr 132, IGSMiE PAN, Kraków, ss.106. Tarkowski R. (red.), Nodzeński A., Solecki T., Stopa J., Uliasz-Misiak B., 2005, Podziemne składowanie w Polsce w głębokich strukturach geologicznych (ropo-, gazo- i wodonośnych), Wydawnictwo IGSMiE PAN Kraków, ss.172. Tarkowski R., Uliasz-Misiak B., 2006, Geologiczna sekwestracja sposób na dwutlenek węgla. GLOBEnergy, nr 1, s Tarkowski R., Uliasz-Misiak B., 2007, Podziemne składowanie sposób na dwutlenek węgla. Przegląd Geologiczny, nr 8, s Artykuł opracowano w ramach krajowego programu Rozpoznanie formacji i struktur do bezpiecznego geologicznego składowania wraz z ich programem monitorowania realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska, finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 92
13 UNDERGROUND STORAGE - A WAY OF DISPOSAL OF CARBON DIOXIDE Summary It is thought, that carbon dioxide is the main cause of global warming and due to human activity its concentration in the atmosphere increases. Carbon dioxide, which is a result of industrial processes, capture and storage in deep geological structures is one of the solution for reduction of anthropogenical. Methods for reduction of anthropogenical emission were show in the article. Industrial sources of that gas emissions were presented. Geological way of reducing carbon dioxide emissions by injecting it into deep geological horizons was show. Geological structures, in which can be storage under ground were characterized (deep saline aquifers, hydrocarbon fields exploitated, or oil and gas fields during exploitation), deep unexploitated coal beds. Means of capture and transport of carbon dioxide, costs of geological sequestration, legal regulations concerning underground storage, the risk associated with storage and installation examples of industrial injection were discussed. Several running injection installations in order to enhanced oil recovery: install the Sleipner and Snohvit in Norway show that the injection of gas into the ground is technically possible. At the moment, the economic viability of the project is a major factor, which suspends the use of underground storage of on an industrial scale. Changes in the value of fees, penalties for excess emissions of, greater use of for Enhanced Oil Recovery, a new and cheaper technologies for separation of from fume / industrial gas and other, and above all, emissions trading in the near future can make geological storage of cost-effective project, leading to the reduction of gas emissions into the atmosphere. Oil companies will play a major role, because of the expertise and cost of investment. Poland, due to the favorable geological conditions, can play an important role in the underground storage of carbon dioxide. 93
MOśLIWOŚCI REALIZACJI CCS W GRUPIE LOTOS Z WYKORZYSTANIEM ZŁÓś ROPY NAFTOWEJ NA BAŁTYKU C.D.
MOśLIWOŚCI REALIZACJI CCS W GRUPIE LOTOS Z WYKORZYSTANIEM ZŁÓś ROPY NAFTOWEJ NA BAŁTYKU C.D. Jerzy DomŜalski Gdańsk, 7 stycznia 2009 GEOLOGICZNA SEKWESTRACJA CO2 GEOLOGICZNA SEKWESTRACJA CO2 (geosekwestracja)
Bardziej szczegółowoPrawne aspekty przygotowania i realizacji w Polsce projektów demonstracyjnych typu CCS (car bon capture and storage) w kontekście składowania CO2.
prof. nadzw. dr hab. Maciej Rudnicki kierownik katedry Prawa Zarządzania Środowiskiem Wydział Prawa KUL w Lublinie Prawne aspekty przygotowania i realizacji w Polsce projektów demonstracyjnych typu CCS
Bardziej szczegółowoMoŜliwości realizacji CCS w Grupie LOTOS z wykorzystaniem złóŝ ropy naftowej na Bałtyku
MoŜliwości realizacji CCS w Grupie LOTOS z wykorzystaniem złóŝ ropy naftowej na Bałtyku Wojciech Blew, Dyrektor ds. Rozwoju Technologii, Grupa LOTOS Jerzy DomŜalski, Główny Koordynator Kontraktów Geolog,
Bardziej szczegółowoWYCHWYTYWANIE I SKŁADOWANIE CO2 pochodzącego ze spalania paliw kopalnych (CCS) Adam WÓJCICKI
WYCHWYTYWANIE I SKŁADOWANIE CO2 pochodzącego ze spalania paliw kopalnych (CCS) Adam WÓJCICKI Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych, Jagiellońska 76, 03-301 Warszawa a.wojcicki@pbg.com.pl Strona projektu
Bardziej szczegółowoAby pozbyć się nadmiaru CO2 z atmosfery należy go... Czerwiec Skompresować Wychwycić W jaki sposób przebiega technologia CCS? Dwutlenek węgla przeznaczony do geologicznego składowania pochodzi z obiektów
Bardziej szczegółowoArkusz informacyjny dotyczący wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS)
www.accsept.org Arkusz informacyjny dotyczący wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS) Poniżej przedstawiono podsumowanie kluczowych kwestii związanych z CCS. Szczegółowe informacje znajdą Państwo
Bardziej szczegółowoWYCHWYTYWANIE I SKŁADOWANIE CO2 pochodzącego ze spalania paliw kopalnych (CCS) Adam WÓJCICKI
WYCHWYTYWANIE I SKŁADOWANIE CO2 pochodzącego ze spalania paliw kopalnych (CCS) Adam WÓJCICKI Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych, Jagiellońska 76, 03-301 Warszawa a.wojcicki@pbg.com.pl Strona projektu
Bardziej szczegółowoKrzysztof Stańczyk. CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA
Krzysztof Stańczyk CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2008 Spis treści Wykaz skrótów...7 1. Wprowadzenie...11 1.1. Wytwarzanie i uŝytkowanie energii na świecie...11
Bardziej szczegółowoSchemat uzbrojenia odwiertu do zatłaczania gazów kwaśnych na złożu Borzęcin
Schemat uzbrojenia odwiertu do zatłaczania gazów kwaśnych na złożu Borzęcin Złoże Borzęcin jest przykładem na to, że szczerpane złoża węglowodorów mogą w przyszłości posłużyć jako składowiska odpadów gazowych
Bardziej szczegółowoDr Michał Wilczyński Niezależny ekspert CZY DEPONOWANIE DWUTLENKU WĘGLA W LITOSFERZE JEST MOŻLIWE I ZGODNE Z FILOZOFIĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU?
Dr Michał Wilczyński Niezależny ekspert CZY DEPONOWANIE DWUTLENKU WĘGLA W LITOSFERZE JEST MOŻLIWE I ZGODNE Z FILOZOFIĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU? 1 METODY ELIMINACJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH METODA SKUTECZNOŚĆ
Bardziej szczegółowoPYTANIA I ODPOWIEDZI DOTYCZĄCE PROJEKTU CCS realizowanego przez PGE Elektrownię Bełchatów SA
PGE Elektrownia Bełchatów S.A. Rogowiec, ul. Energetyczna 7, 97-406 Bełchatów 5 www.elb.pl PYTANIA I ODPOWIEDZI DOTYCZĄCE PROJEKTU CCS realizowanego przez PGE Elektrownię Bełchatów SA Lp. Najczęściej zadawane
Bardziej szczegółowoRekomendacja uczestników konferencji obywatelskiej na temat technologii wychwytywania i składowania CO2 (CCS)
Rekomendacja uczestników konferencji obywatelskiej na temat technologii wychwytywania i składowania CO2 (CCS) Spis treści 1. Generalne informacje o CCS... 3 2. CCS w wymiarze krajowym....4 3. CCS w wymiarze
Bardziej szczegółowoAnalizy i opinie. Zmiany klimatu: wyzwania dla gospodarki. Znaczenie rozwoju technologii CCS w Polsce. Program: Klimat i Energia.
Program: Klimat i Energia Analizy i opinie w cyklu: Zmiany klimatu: wyzwania dla gospodarki Nr 2(październik)/2009 Znaczenie rozwoju technologii CCS w Polsce Anna Serzysko Postępujące zmiany klimatyczne
Bardziej szczegółowoPROGRAM DEMONSTRACYJNY CCS. ROZWÓJ CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH w GRUPIE TAURON PE
PROGRAM DEMONSTRACYJNY CCS ROZWÓJ CZYSTYCH TECHNOLOGII WĘGLOWYCH w GRUPIE TAURON PE Joanna Schmid Wiceprezes Zarządu Tauron PE Warszawa, 16.06.2011r. 1 13,9 % udział w krajowym rynku energii elektrycznej
Bardziej szczegółowoBezemisyjna energetyka węglowa
Bezemisyjna energetyka węglowa Szansa dla Polski? Jan A. Kozubowski Wydział Inżynierii Materiałowej PW Człowiek i energia Jak ludzie zużywali energię w ciągu minionych 150 lat? Energetyczne surowce kopalne:
Bardziej szczegółowoPytania i odpowiedzi na temat dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla
Pytania i odpowiedzi na temat dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla Dlaczego potrzebujemy sekwestracji CO2? Podczas gdy efektywność energii i odnawialnych źródeł energii są w dłuższej
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. inż. Józef Dubiński* dr inż. Aleksandra Koteras* *Główny Instytut Górnictwa, Katowice
Możliwości składowania CO 2 w strukturach geologicznych prof. dr hab. inż. Józef Dubiński* dr inż. Aleksandra Koteras* *Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1. Wstęp Wzrost efektywności wytwarzania energii
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo realizacji badań geologicznych pod kątem projektu CCS. Marek Jarosiński, PIG-PIB kierownik Programu Bezpieczeństwo Energetyczne
Bezpieczeństwo realizacji badań geologicznych pod kątem projektu CCS Marek Jarosiński, PIG-PIB kierownik Programu Bezpieczeństwo Energetyczne Łódź, 30 maja 2012 Sposoby podziemnego składowania CO2 Największe
Bardziej szczegółowoO co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności. i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego.
O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego. Czy szczelinowanie zanieczyszcza wody gruntowe? Warstwy wodonośne chronione są w ten sposób,
Bardziej szczegółowoPolityka energetyczna w UE a problemy klimatyczne Doświadczenia Polski
Polityka energetyczna w UE a problemy klimatyczne Doświadczenia Polski Polityka energetyczna w Unii Europejskiej Zobowiązania ekologiczne UE Zobowiązania ekologiczne UE na rok 2020 redukcja emisji gazów
Bardziej szczegółowoEnergetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego
Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na
Bardziej szczegółowoPytania i odpowiedzi dotyczące proponowanej dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla (CCS)
MEMO/08/36 Bruksela, 23 stycznia 2008 r. Pytania i odpowiedzi dotyczące proponowanej dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla (CCS) 1) Na czym polega wychwytywanie i składowanie dwutlenku
Bardziej szczegółowoKGZ Żuchlów. KGZ Żuchlów Stara Góra, Góra tel
KGZ Żuchlów Kopalnia Gazu Ziemnego Żuchlów rozpoczęła działalność w 1979 r. eksploatując złoże Żuchlów. Rok później ruszyła eksploatacja ze złoża Góra, a w 2002 r. ze złoża Lipowiec E, zakończona w 2010
Bardziej szczegółowoMożliwości składowania CO 2 w strukturach geologicznych
Możliwości składowania CO 2 w strukturach geologicznych Autorzy: Józef Dubiński 1), Aleksandra Koteras 2) - Główny Instytut Górnictwa ( Energetyka styczeń 2014) Wzrost efektywności wytwarzania energii
Bardziej szczegółowoMożliwości składowania CO 2. w strukturach geologicznych. storage in geological formations. Possibilities of CO 2. strona 20
Józef Dubiński 1), Aleksandra Koteras 2) Główny Instytut Górnictwa, Katowice Możliwości składowania w strukturach geologicznych Possibilities of storage in geological formations Wzrost efektywności wytwarzania
Bardziej szczegółowo5. SEKWESTRACJA DWUTLENKU WĘGLA
5. SEKWESTRACJA DWUTLENKU WĘGLA 5.1. Etapy sekwestracji CO 2 5.2. Separacja CO 2 ze strumienia spalin 5.3. Trwałe zdeponowanie lub unieszkodliwienie CO 2 (deponowanie w morzach i oceanach, mineralizacja
Bardziej szczegółowoGórnik naftowy i Energia z Ziemi
Górnik naftowy i Energia z Ziemi Energia z Ziemi Podział zasobów energii Konwencjonalne Nieodnawialne Paliwa naturalne Niekonwencjonalne Nieodnawialne Odnawialne 2 Nasza energia, czyli co wydobywamy? Ropa
Bardziej szczegółowoPierwszy w Polsce pilotażowy projekt CCS. Węgiel wróci - skąd wyszedł czyli pod ziemię
Pierwszy w Polsce pilotażowy projekt CCS. Węgiel wróci - skąd wyszedł czyli pod ziemię ( Energia Gigawat nr 8/2012) Począwszy od 2007 roku, a z dużą intensywnością - od 2009 roku Elektrownia Bełchatów
Bardziej szczegółowoDoświadczenia i zamierzenia Vattenfall w zakresie CCS
Doświadczenia i zamierzenia Vattenfall w zakresie CCS Jacek Piekacz Krzysztof Sienicki Poznań, POLEKO 27 październik 2008 Zacznijmy od pryncypiów DZISIAJ JUTRO By zapewnić sobie dostawy energii, świat
Bardziej szczegółowo2. Akademia Górniczo-Hutnicza
Aspekty prawne i merytoryczne związane z bezpieczeństwem składowania CO 2 w strukturach geologicznych Adam Wójcicki 1, Stanisław Nagy 2 1. Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy 2.
Bardziej szczegółowoWykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H
Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H Projekt realizowany
Bardziej szczegółowoBadania środowiskowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem gazu z łupków
Badania środowiskowe związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem gazu z łupków dr Małgorzata Woźnicka - 8.10.2013 r., Lublin Szczelinowanie hydrauliczne niezbędne dla wydobycia gazu ze złoża niekonwencjonalnego
Bardziej szczegółowoWykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej. Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211
Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211 Gaz ziemny- najważniejsze Gaz ziemny jest to rodzaj paliwa kopalnianego zwany potocznie błękitnym paliwem, jest
Bardziej szczegółowoPERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ
PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ SEMINARIUM STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU PRZEMYSŁU U CHEMICZNEGO W POLSCE Marek Ściążko WARSZAWA 15 MAJA 2012 1/23 STRATEGIA działalno alności
Bardziej szczegółowoZAGROŻENIA NATURALNE W OTWOROWYCH ZAKŁADACH GÓRNICZYCH
ZAGROŻENIA NATURALNE W OTWOROWYCH ZAKŁADACH GÓRNICZYCH. ZAGROŻENIE ERUPCYJNE Zagrożenie erupcyjne - możliwość wystąpienia zagrożenia wywołanego erupcją wiertniczą rozumianą jako przypływ płynu złożowego
Bardziej szczegółowoPolska energetyka scenariusze
27.12.217 Polska energetyka 25 4 scenariusze Andrzej Rubczyński Cel analizy Ekonomiczne, społeczne i środowiskowe skutki realizacji 4 różnych scenariuszy rozwoju polskiej energetyki. Wpływ na bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoŁÓDZKIE NA GAZIE CENTRUM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
ŁÓDZKIE NA GAZIE CENTRUM ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Mapa czerwonego spągowca Potencjalna lokalizacja gazu łupkowego i ropy Czerwony spągowiec na terenie Polski Koncesje wydane na poszukiwanie gazu i ropy w
Bardziej szczegółowoEwa Zalewska Dyrektor Departament Geologii i Koncesji Geologicznych Ministerstwo rodowiska. Lublin
S h a l e g a s w r e g i o n i e l u b e l s k i m d z i a ł a n i a M Ś j a k o o r g a n u a d m i n i s t r a c j i g e o l o g i c z n e j Ewa Zalewska Dyrektor Departament Geologii i Koncesji Geologicznych
Bardziej szczegółowoUNDERGROUND STORAGE OF CARBON DIOXIDE THE POSSIBILITIES FOR USING CCS TECHNOLOGY IN POLISH CONDITIONS
GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 1 Józef DUBIŃSKI, Jan WACHOWICZ, Aleksandra KOTERAS Główny Instytut Górnictwa, Katowice PODZIEMNE SKŁADOWANIE DWUTLENKU WĘGLA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA TECHNOLOGII
Bardziej szczegółowoSystem handlu emisjami a dywersyfikacja źródeł energii jako wyzwanie dla państw członkowskich Unii Europejskiej. Polski, Czech i Niemiec
System handlu emisjami a dywersyfikacja źródeł energii jako wyzwanie dla państw członkowskich Unii Europejskiej. Porównanie strategii i doświadczeń Polski, Czech i Niemiec mgr Łukasz Nadolny Uniwersytet
Bardziej szczegółowoPLAN DZIAŁANIA KT 137. ds. Urządzeń Cieplno-Mechanicznych w Energetyce
Strona 1 PLAN DZIAŁANIA KT 137 ds. Urządzeń Cieplno-Mechanicznych w Energetyce STRESZCZENIE KT 137 obejmuje swoim zakresem urządzenia cieplno-mechaniczne stosowane w elektrowniach, elektrociepłowniach
Bardziej szczegółowoPułapki dyrektywy EU-ETS czyżby pyrrusowe zwycięstwo?
Pułapki dyrektywy EU-ETS czyżby pyrrusowe zwycięstwo? Maciej M. Sokołowski Dyrektor Wykonawczy Rady Debata Szanse realizacji Pakietu Klimatyczno-Energetycznego 13 lipca 2010 r. Warszawa Dyrektywa EU-ETS
Bardziej szczegółowoKrajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.
Wprowadzenie do zagadnień ochrony. klimatu i gospodarki niskoemisyjnej Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Józefowa Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Zmiany klimatu W ostatnich latach termin
Bardziej szczegółowoWymagania prawno - normatywne dotyczące pomiarów na potrzeby PRTR
Wymagania prawno - normatywne dotyczące pomiarów na potrzeby PRTR Eugeniusz Głowacki G Warszawa 16 maj 2011 r. Definicja rejestru PRTR PRTR jest rejestrem zanieczyszczeń wyemitowanych do powietrza, wód
Bardziej szczegółowoKONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEGO WĘGLA NA RYNKU SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEGO WĘGLA NA RYNKU SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH Dr inż. LEON KURCZABINSKI Katowice, czerwiec, 2013 POZYCJA WĘGLA NA KRAJOWYM RYNKU ENERGII WĘGIEL = NIEZALEŻNO NOŚC ENERGETYCZNA ZALEŻNO
Bardziej szczegółowoOprócz podstawowej działalności produkcyjnej, jesteśmy operatorem największego
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA jest największą polską spółką działającą na krajowym rynku poszukiwania i wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej. Oddział PGNiG SA w Zielonej Górze funkcjonuje
Bardziej szczegółowowiedza o gazie z łupków w Europie
Środowiskowe aspekty poszukiwań i eksploatacji niekonwencjonalnych złóż węglowodorów amerykańskie doświadczenia i europejskie wyzwania Paweł Poprawa Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy
Bardziej szczegółowoMoŜliwości redukcji emisji rtęci z energetyki
Norwegian Institute for Air Research www.nilupolska.eu Anna Głodek MoŜliwości redukcji emisji rtęci z energetyki Seminar 10 years of NILU Polska Katowice, 20 October 2011 Emisja rtęci z energetyki w Polsce
Bardziej szczegółowoMETODYKA POSZUKIWAŃ ZLÓŻ ROPY NAFTOWEJ I GAZU ZIEMNEGO
METODYKA POSZUKIWAŃ ZLÓŻ ROPY NAFTOWEJ I GAZU ZIEMNEGO Prowadzący: Mgr inż. Bartosz Papiernik Konspekt opracowali w postaci prezentacji PowerPoint B.Papiernik i M. Hajto na podstawie materiałów opracowanych
Bardziej szczegółowoZnaczenie przedeksploatacyjnego ujęcia metanu z pokładów węgla w świetle objęcia emisji metanu systemem EU ETS
III KONFERENCJA METAN KOPALNIANY Energia-Ekologia-Ekonomia Katowice, 15 lutego 2018 r. Janusz Jureczka Znaczenie przedeksploatacyjnego ujęcia metanu z pokładów węgla w świetle objęcia emisji metanu systemem
Bardziej szczegółowoŚrodowiskowe aspekty wydobycia gazu łupkowego
Środowiskowe aspekty wydobycia gazu łupkowego Małgorzata Woźnicka - Gaz łupkowy w Polsce i na Lubelszczyźnie Gaz łupkowy (shale gas) Gaz ziemny o genezie termogenicznej Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego
Bardziej szczegółowoGaz ziemny w nowej perspektywie. Unii Europejskiej w okresie transformacji gospodarki europejskiej
Gaz ziemny w nowej perspektywie TYTUŁ budżetowej PREZENTACJI Unii Europejskiej w okresie transformacji gospodarki europejskiej radca prawny Kamil Iwicki radca prawny Adam Wawrzynowicz Przewidywane zapotrzebowanie
Bardziej szczegółowoPakiet Klimatyczno Energetyczny konieczność oczyszczenia węgla
Pakiet Klimatyczno Energetyczny konieczność oczyszczenia węgla Krzysztof Bolesta Policy Officer - Węgiel i Ropa Naftowa Komisja Europejska EUROPEAN COMMISSION 18/06/2009 - Warszawa POŁĄCZENIE POLITYKI
Bardziej szczegółowoPoczątki początków - maj br.
Dotychczasowe doświadczenia w zakresie egzekwowania i ujmowania zagadnień klimatycznych w składanych dokumentach na etapie ooś w województwie kujawsko - pomorskim Rdoś Bydgoszcz Początki początków - maj
Bardziej szczegółowoGospodarka odpadami. Wykład Semestr 1 Dr hab. inż. Janusz Sokołowski Dr inż. Zenobia Rżanek-Boroch
Gospodarka odpadami Agnieszka Kelman Aleksandra Karczmarczyk Gospodarka odpadami. Gospodarka odpadami II stopień Wykład Semestr 1 Dr hab. inż. Janusz Sokołowski Dr inż. Zenobia Rżanek-Boroch Godzin 15
Bardziej szczegółowoWydział Mechaniczno-Energetyczny
Polska Geotermalna Asocjacja im. prof. J. Sokołowskiego Wydział Mechaniczno-Energetyczny Lokalna energetyka geotermalna jako podstawowy składnik OZE w procesie dochodzenia do samowystarczalności energetycznej
Bardziej szczegółowoPlany do 2020, czyli myśl globalnie działaj lokalnie Marek Ściążko Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla. >1.5 t węgla/osobę 1
Plany do 2020, czyli myśl globalnie działaj lokalnie Marek Ściążko Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla >1.5 t węgla/osobę 1 Stan aktualny Węgiel, jako surowiec energetyczny poddawany jest krytyce z uwagi
Bardziej szczegółowoTECHNOLOGIE KRIOGENICZNE W SYSTEMACH UZDATNIANIA GAZÓW RACJONALNE UŻYTKOWANIE PALIW I ENERGII. Wojciech Grządzielski, Tomasz M.
TECHNOLOGIE KRIOGENICZNE W SYSTEMACH UZDATNIANIA GAZÓW RACJONALNE UŻYTKOWANIE PALIW I ENERGII Wojciech Grządzielski, Tomasz M. Mróz Plan prezentacji 1. Wprowadzenie 2. Konkluzje 3. Technologia kriogeniczna
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA DO PROJEKTU USTAWY O ZMIANIE USTAWY - PRAWO GEOLOGICZNE I GÓRNICZE ORAZ INNYCH USTAW STANOWIĄCE TRANSPOZYCJĘ
PROJEKT 10.01.2011 ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU USTAWY O ZMIANIE USTAWY - PRAWO GEOLOGICZNE I GÓRNICZE ORAZ INNYCH USTAW STANOWIĄCE TRANSPOZYCJĘ DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2009/31/WE Z DNIA 23
Bardziej szczegółowoPolityka energetyczna Polski do 2050 roku założenia i perspektywy rozwoju sektora gazowego w Polsce
Polityka energetyczna Polski do 2050 roku założenia i perspektywy rozwoju sektora gazowego w Polsce Paweł Pikus Wydział Gazu Ziemnego, Departament Ropy i Gazu VII Forum Obrotu 2014 09-11.06.2014 r., Stare
Bardziej szczegółowoCCS Ready. Wymóg wykonania oceny gotowości do wychwytywania, transportu i składowania CO 2 dla nowych bloków energetycznych
CCS Ready Wymóg wykonania oceny gotowości do wychwytywania, transportu i składowania CO 2 dla nowych bloków energetycznych Wprowadzenie W związku z wdrożeniem Dyrektywy CCS [2], na inwestorze planującym
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 9 maja 2014 r. Poz. 591 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 maja 2014 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 9 maja 2014 r. Poz. 591 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 8 maja 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać plan
Bardziej szczegółowoMetan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych.
XXXII Konferencja - Zagadnienia surowców energetycznych i energii w energetyce krajowej Sektor paliw i energii wobec nowych wyzwań Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników
Bardziej szczegółowoWYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO. 1. Wstęp. 2. Metodyka wykonania badań laboratoryjnych próbek węgla na zawartość metanu
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 31 Zeszyt 2 2007 Jan Macuda*, Ludwik Zawisza* WYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO 1. Wstęp Znaczna część naturalnych procesów chemicznych w skorupie ziemskiej
Bardziej szczegółowoDwutlenek węgla a zmiany klimatyczne
Ryszard Wilk Sławomir Sładek Politechnika Śląska Dwutlenek węgla a zmiany klimatyczne Streszczenie W referacie przedstawiono w skrócie główne kierunki polityki energetycznej Unii Europejskiej. Ukierunkowanie
Bardziej szczegółowoBadania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych
Badania środowiskowe w procesie poszukiwania i rozpoznawania gazu z formacji łupkowych dr Małgorzata Woźnicka - 29.10.2013 r., Warszawa Poszukiwanie i rozpoznawanie gazu z łupków - etapy realizacji przedsięwzięcia
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 30 czerwca 2017 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII 1) z dnia 12 czerwca 2017 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 30 czerwca 2017 r. Poz. 1294 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII 1) z dnia 12 czerwca 2017 r. w sprawie metodyki obliczania emisji gazów cieplarnianych,
Bardziej szczegółowoLIDER WYKONAWCY. PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów http://www.elturow.pgegiek.pl/
LIDER WYKONAWCY PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów http://www.elturow.pgegiek.pl/ Foster Wheeler Energia Polska Sp. z o.o. Technologia spalania węgla w tlenie zintegrowana
Bardziej szczegółowow gruntach w zasięgu oddziaływania elektrociepłowni owni Czechnica w Siechnicach.
Rtęć w gruntach w zasięgu oddziaływania elektrociepłowni owni Czechnica w Siechnicach. Ludmiła Polechońska Małgorzata Polechońska CEL BADAŃ rozpoznanie zawartości rtęci w przypowierzchniowej warstwie gleby
Bardziej szczegółowoGospodarka niskoemisyjna
Pracownia Badań Strategicznych, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Gospodarka niskoemisyjna dr hab. Joanna Kulczycka, prof. AGH, mgr Marcin Cholewa Kraków, 02.06.2015
Bardziej szczegółowoBEZPIECZEŃSTWO GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI CO 2 ZAGROŻENIA I PREWENCJA GEOLOGICAL SEQUESTRATION OF CO 2 SECURITY - THREATS AND PREVENTION
GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2012 Tom 7 zeszyt 2 Katarzyna SUCHODOLSKA Instytut Geologii Stosowanej, Politechnika Śląska BEZPIECZEŃSTWO GEOLOGICZNEJ SEKWESTRACJI CO 2 ZAGROŻENIA I PREWENCJA Streszczenie. W artykule
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK. Sprawozdanie dotyczące przeglądu dyrektywy 2009/31/WE w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. towarzyszące dokumentowi
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 18.11.2015 r. COM(2015) 576 final ANNEX 2 ZAŁĄCZNIK Sprawozdanie dotyczące przeglądu dyrektywy 2009/31/WE w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla towarzyszące
Bardziej szczegółowoPrzemysł cementowy w Polsce
Przemysł cementowy w Polsce Przemysł cementowy w Polsce, pod względem wielkości produkcji znajduje się na siódmym miejscu wśród europejskich producentów cementu. Głęboka modernizacja techniczna, jaka miała
Bardziej szczegółowoOpis efektów kształcenia dla modułu zajęć
Nazwa modułu: Fizykochemia odpadów stałych Rok akademicki: 2030/2031 Kod: BIS-2-107-GO-s Punkty ECTS: 3 Wydział: Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Kierunek: Inżynieria Środowiska Specjalność: Gospodarka
Bardziej szczegółowoDr hab. inż. Stanisław Nagy, prof. nzw.
Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu Katedra Inżynierii Gazowniczej NOWE EKOLOGICZNE TECHNOLOGIE POZYSKANIA GAZU ZIEMNEGO ZE ZŁÓŻ NIEKONWENCJONALNYCH (SHALE GAS, TIGHT GAS, CBM) Dr hab. inż. Stanisław Nagy,
Bardziej szczegółowoINFORMACJE ZAWARTE W ZMIANIE PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO
INFORMACJE ZAWARTE W ZMIANIE PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Głównym celem polityki przestrzennej, zapisanej w Planie, jest przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego województwa
Bardziej szczegółowoPiotr Kosowski*, Stanis³aw Rychlicki*, Jerzy Stopa* ANALIZA KOSZTÓW SEPARACJI CO 2 ZE SPALIN W ZWI ZKU Z MO LIWOŒCI JEGO PODZIEMNEGO SK ADOWANIA**
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 22/1 2005 Piotr Kosowski*, Stanis³aw Rychlicki*, Jerzy Stopa* ANALIZA KOSZTÓW SEPARACJI CO 2 ZE SPALIN W ZWI ZKU Z MO LIWOŒCI JEGO PODZIEMNEGO SK ADOWANIA** 1. WSTÊP Problem emisji
Bardziej szczegółowoJak powstają decyzje klimatyczne. Karol Teliga Polskie Towarzystwo Biomasy
Jak powstają decyzje klimatyczne Karol Teliga Polskie Towarzystwo Biomasy 1 SCENARIUSZE GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA 2 Scenariusz 1 Powstanie i wdrożenie wspólnej globalnej polityki klimatycznej (respektowanie
Bardziej szczegółowoKolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1
2016 Kolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1 Elżbieta Niemierka Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej 2016-01-07 1. SPIS TREŚCI 2. Gaz cieplarniany - definicja...
Bardziej szczegółowoPolska energetyka scenariusze
Warszawa 10.10.2017 Polska energetyka 2050 4 scenariusze Dr Joanna Maćkowiak Pandera O nas Forum Energii to think tank działający w obszarze energetyki Naszą misją jest tworzenie fundamentów efektywnej,
Bardziej szczegółowoTechnologie wodorowe w gazownictwie Możliwości i Potencjał
Technologie wodorowe w gazownictwie Możliwości i Potencjał Gdynia, 25.10.2018 r. Zakres merytoryczny opracowany przez dr. Dariusza Dzirbę, dyrektora Departamentu Badań i Rozwoju, przy współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoKomitet Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN. BAZA SUROWCOWA I ZAGROŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA ENERGERYCZNEGO POLSKI
BAZA SUROWCOWA I ZAGROŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA ENERGERYCZNEGO POLSKI Eugeniusz MOKRZYCKI Marek NIEĆ Krystian PROBIERZ Eugeniusz SOBCZYK 11 czerwca 2012 r. Kopaliny Złoża zagospodarowane Wydobycie zasoby
Bardziej szczegółowoCzyste Technologie Węglowe, zgazowanie węgla moŝliwości rozwoju
Czyste Technologie Węglowe, zgazowanie węgla moŝliwości rozwoju ANDRZEJ SIEMASZKO Sekretarz Grupy Roboczej ds. Czystych Technologii Węglowych Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji, Dyrektor
Bardziej szczegółowoZrównoważony rozwój regionów w oparciu o węgiel brunatny 2014-11-19
Zrównoważony rozwój regionów w oparciu o węgiel brunatny 2014-11-19 Rola węgla brunatnego w gospodarce Polski 180 160 140 120 100 80 60 40 20 Struktura produkcji en. elektrycznej w elektrowniach krajowych
Bardziej szczegółowoPrzemysł cementowy w Gospodarce o Obiegu Zamkniętym
Przemysł cementowy w Gospodarce o Obiegu Zamkniętym Bożena Środa Stowarzyszenie Producentów Cementu Przemysł cementowy w Polsce Ożarów 15 MLN TON/ROK Zdolność prod. klinkieru ~22 MLN TON/ROK Zdolność prod.
Bardziej szczegółowoKomfort Int. Rynek energii odnawialnej w Polsce i jego prespektywy w latach 2015-2020
Rynek energii odnawialnej w Polsce i jego prespektywy w latach 2015-2020 Konferencja FORUM WYKONAWCY Janusz Starościk - KOMFORT INTERNATIONAL/SPIUG, Wrocław, 21 kwiecień 2015 13/04/2015 Internal Komfort
Bardziej szczegółowoPolska energetyka scenariusze
Warszawa 2017.09.22 Polska energetyka 2050 4 scenariusze Andrzej Rubczyński Zakres i cel analizy Polska energetyka 2050. 4 scenariusze. Scenariusz węglowy Scenariusz zdywersyfikowany z energią jądrową
Bardziej szczegółowoPolityka energetyczna Polski do 2030 roku. Henryk Majchrzak Dyrektor Departamentu Energetyki Ministerstwo Gospodarki
Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Henryk Majchrzak Dyrektor Departamentu Energetyki Ministerstwo Gospodarki Uwarunkowania PEP do 2030 Polityka energetyczna Unii Europejskiej: Pakiet klimatyczny-
Bardziej szczegółowoWĘGIEL KAMIENNY PODSTAWOWY SUROWIEC POLSKIEJ ENERGETYKI ZASOBY GEOLOGICZNE BILANSOWE
Fot. Lubelski Węgiel BOGDANKA WĘGIEL KAMIENNY PODSTAWOWY SUROWIEC POLSKIEJ ENERGETYKI Państwowa służba geologiczna weryfikuje zasoby Obecnie na podstawie nowych kryteriów bilansowości i kierując się perspektywami
Bardziej szczegółowoUwarunkowania prawne dla geotermii w Polsce
Uwarunkowania prawne dla geotermii w Polsce Dr hab. inż. Barbara Tomaszewska, prof. IGSMiE PAN Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Zakład Odnawialnych Źródeł Energii
Bardziej szczegółowoPolityka klimatyczna Unii Europejskiej
Polityka klimatyczna Unii Europejskiej Wprowadzenie Jesteśmy niemal w przededniu niezwykle waŝnego wydarzenia, jakim jest Szczyt Klimatyczny, który juŝ po raz drugi odbędzie się w Polsce. W dniach 11-22
Bardziej szczegółowoFizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1
Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1 prof. dr hab. Szymon Malinowski Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski malina@igf.fuw.edu.pl dr hab. Krzysztof Markowicz Instytut Geofizyki, Wydział
Bardziej szczegółowoautor dr inż. Piotr Długosz Prezes Zarządu
Energia Geotermalna niedocenione źródło energii odnawialnej. Polska energetyka w świetle ustaleń szczytu klimatycznego COP21 i najnowszych regulacji prawnych autor dr inż. Piotr Długosz Prezes Zarządu
Bardziej szczegółowoRyzyko związane z geologicznym składowaniem CO 2
Ryzyko związane z geologicznym składowaniem CO 2 45 Barbara Uliasz-Misiak Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków 1. Wstęp Wychwytywanie i składowanie CO 2 emitowanego przez przemysł
Bardziej szczegółowoWydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko.
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE W SPRAWIE WYPEŁNIANIA PRZEZ INWESTORÓW WYMAGAŃ OCHRONY ŚRODOWISKA DLA REALIZOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA MOGĄCEGO ZNACZĄCO ODDZIAŁYWAĆ NA ŚRODOWISKO W opracowaniu zostały omówione
Bardziej szczegółowoAnalizy i opinie. Zmiany klimatu: wyzwania dla gospodarki. Koszty i finansowanie CCS w Polsce. Program: Klimat i Energia. w cyklu: Nr 5(grudzień)/2009
Program: Klimat i Energia Analizy i opinie w cyklu: Zmiany klimatu: wyzwania dla gospodarki Nr 5(grudzień)/2009 Koszty i finansowanie CCS w Polsce Anna Serzysko Postępujące zmiany klimatyczne mają wpływ
Bardziej szczegółowoPrawo wspólnotowe. Dyrektywa 85/337/EEC (oceny oddziaływania) Dyrektywa 92/43/EC (Dyrektywa Siedliskowa), Dyrektywa79/409/EWG (Dyrektywa Ptasia)
Prawo wspólnotowe Dyrektywa 85/337/EEC (oceny oddziaływania) Dyrektywa 92/43/EC (Dyrektywa Siedliskowa), Dyrektywa79/409/EWG (Dyrektywa Ptasia) Ocena oddziaływania na środowisko i ochrona przyrody Dyrektywa
Bardziej szczegółowoPLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA MIASTA MYSŁOWICE. Spotkanie informacyjne Mysłowice, dn. 16 grudnia 2014 r.
PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA MIASTA MYSŁOWICE Spotkanie informacyjne Mysłowice, dn. 16 grudnia 2014 r. Gospodarka niskoemisyjna co to takiego? Gospodarka niskoemisyjna (ang. low emission economy)
Bardziej szczegółowoGaz łupkowy Szansa dla Polski
Organizacja Polskiego Przemysłu Poszukiwawczo-Wydobywczego Polish Exploration and Production Industry Organization Gaz łupkowy Szansa dla Polski Lublin, 27 lipca 2011 r. Plan prezentacji 1. Przedstawienie
Bardziej szczegółowoSiły sprawcze poprawy efektywności Wykorzystania energii w budynkach
Siły sprawcze poprawy efektywności Wykorzystania energii w budynkach dr inż. Sławomir Pasierb s.pasierb@fewe.pl Szkolenie: Efektywne i przyjazne wykorzystanie energii w budynkach. Jak poprawić jakość powietrza
Bardziej szczegółowo