Miêdzynarodowe klasyfikacje zasobów z³ó kopalin. Problemy unifikacji

Transkrypt

1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 2/4 MAREK NIEÆ* Miêdzynarodowe klasyfikacje zasobów z³ó kopalin. Problemy unifikacji Od piêtnastu lat trwaj¹ prace nad stworzeniem jednolitej miêdzynarodowej klasyfikacji zasobów zainicjowane w ramach dzia³alnoœci Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE). W ich wyniku stworzona zosta³a miêdzynarodowa ramowa klasyfikacja zasobów UNFC (Unitek Nations Framework Classification, rys. 1). Jej zasady by³y ju przedstawiane Rys. 1. Miêdzynarodowa trójwymiarowa ramowa klasyfikacja zasobów (UNFC) Fig. 1. UN three dimensional framework classification of resources and reserves (UNFC) * Prof. dr hab. in., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹, PAN, Kraków

2 268 w publikacjach polskich (Nieæ i in. 2002; Nieæ 2006). Mo liwe jest przedstawianie zasobów polskich z³ó w jej ujêciu (Piwocki 2000; Przenios³o 2006). Celem UNFC jest harmonizacja ró nych stosownych klasyfikacji zasobów. Stwarza zarazem mo liwoœæ wkomponowania klasyfikacji narodowych w system UNFC. Umo liwia zatem przeprowadzenie porównañ miêdzy ró nymi stosownymi podzia³ami zasobów. Stosowanie tej miêdzynarodowej klasyfikacji zasobów (UNFC) jest zalecane przez Komisjê Ekonomiczno Socjaln¹ (ECOSOC) ONZ (Rezolucja plenarnego posiedzenia ECOSOC 2004/233 z ). Równolegle z tworzeniem podstaw UNFC prowadzone by³y prace nad ujednoliceniem innych klasyfikacji zasobów z³ó stosowanych w skali miêdzynarodowej: kopalin sta³ych stosowanych przede wszystkim w krajach anglosaskich, wywodz¹cych siê z klasyfikacji Institution of Mining and Metallurgy w Londynie, prowadzone pocz¹tkowo przez CMMI (Council of Mining and Metallurgy Institutions), a nastêpnie przez CRIRSCO (Combined Reserves International Reporting Standards Committee) sformu³owane ostatecznie w 2006 r. (tab. 1 1 ), z³ó ropy naftowej i gazu ziemnego prowadzone w uzgodnieniu miêdzy SPE (Society of Petroleum Engineers), WPC (World Petroleum Congress), AAPG (American Association of Petroleum Engineers), sformu³owane w 2007 r. jako Petroleum Resources Management System PRMS (tab. 2). Obok tych systemów istnieje odrêbny system dla z³ó uranu stosowany przez Miêdzynarodow¹ Agencjê Energii Atomowej (IAEA) oraz stosowany w Federacji Rosyjskiej Klasyfikacja zasobów CRIRSCO TABELA 1 TABLE 1 CRIRSCO resources/reserve classification 1 W tabeli 1 i 2 podano nazwy wydzielanych grup i klas zasobów tylko w jêzyku angielskim ze wzglêdu na brak prostych, bezpoœrednich odpowiedników polskich. Odpowiednie odniesienia do polskiej klasyfikacji mo liwe s¹ tylko za poœrednictwem definicji wyró nianych jednostek klasyfikacyjnych. Szersza dyskusja na ten temat zosta³a przedstawiona w pracach: Kicki, Nieæ 2006 i Nieæ 2006.

3 269 Klasyfikacja zasobów PRMS PRMS resources/reserves classification TABELA 2 TABLE 2 traktowany jako równorzêdny z innymi miêdzynarodowymi, a który wywodzi siê z obowi¹zuj¹cego niegdyœ w ZSRR i krajach z nim zwi¹zanych. Klasyfikacja polska z pozoru odmienna (rys. 2), opiera siê na podobnych zasadach jak klasyfikacje miêdzynarodowe, jest jednak e bardziej rozbudowana, ale mo e byæ ³atwo z nimi uzgodniona. Rys. 2. Relacje miêdzy wyró nianymi klasami zasobów w klasyfikacji polskiej (A) i klasyfikacjach miêdzynarodowych (B) Fig. 2. Two modes of presentation of resources and reserves data A in polish lassificatiion, B in international classifications

4 270 U podstaw tworzenia miêdzynarodowej klasyfikacji ONZ (UNFC) by³y dwa za³o enia, e powinna to byæ klasyfikacja, która bêdzie: 1) œrodkiem porozumienia miedzy ró nymi klasyfikacjami i narodowymi i stosowanymi przez kompanie górnicze (szacowano, e takich klasyfikacji jest ponad 150), 2) dostosowana do potrzeb gospodarki rynkowej. Od pocz¹tku prac nad stworzeniem UNFC trwa³y dyskusje zmierzaj¹ce do jej uzgodnienia z klasyfikacj¹ proponowan¹ przez CMMI i CRIRSCO a nastêpnie z klasyfikacj¹ zasobów z³ó ropy naftowej i gazu ziemnego. W rezultacie powstawa³y kolejne, modyfikowane wersje UNFC w 1996 r. i 2002 r. (publikowane w 1997 i 2004 r.) Nie by³y one w pe³ni satysfakcjonuj¹ce, to te w 2004 r. utworzona zosta³a grupa robocza ekspertów (Ad Hoc Group of Experts AHGE) i jej komitet steruj¹cy (AHGE Task Force) w celu przedyskutowania istniej¹cych ró nic miêdzy uznanymi klasyfikacjami miêdzynarodowymi i wypracowania definicji wyró - nianych klas i kategorii zasobów. Pierwsza propozycja modyfikacji istniej¹cych definicji zmierzaj¹ca do ich uproszczenia opracowana w 2007 r spotka³a siê z krytyk¹. Po rozpatrzeniu zg³aszanych uwag kolejna propozycja zosta³a przedstawiona w kwietniu 2008 r. Dalsze uwagi krytyczne spowodowa³y, e konieczn¹ jest jeszcze dalsza dyskusja i uzgodnienia. Mimo wieloletniej dyskusji problem unifikacji (harmonizacji) klasyfikacji zasobów nadal pozostaje ostatecznie nierozwi¹zany w sposób w pe³ni zadowalaj¹cy, chocia osi¹gniêto znaczny postêp w tej dziedzinie. Przyczyny trudnoœci w ujednoliceniu klasyfikacji zasobów i definicji wyró nianych klas i kategorii zasobów s¹ ró norakie. W zasadzie przyjmuje siê, e klasyfikacja ONZ (UNFC) powinna byæ unifikuj¹c¹ ró ne systemy, aczkolwiek wypowiadane bywaj¹ te pogl¹dy o braku potrzeby harmonizacji istniej¹cych klasyfikacji (przez delegacjê Arabii Saudyjskiej, która odmówi³a udzia³u w pracach AHGE). Podstawowym Ÿród³em trudnoœci w wypracowaniu jednolitego sposobu rozumienia klasyfikacji i definicji wyró nianych klas i kategorii zasobów jest ró ne rozumienie podstawowych celów klasyfikacji. Klasyfikacja miêdzynarodowa (UNFC) okreœlana jest jako trójwymiarowa, gdy uwzglêdnia trzy podstawowe kryteria podzia³u zasobów: ocenê gospodarcz¹ (oœ E economic), stopieñ zawansowania przygotowania do zagospodarowania z³o a (oœ F feasibility), stopieñ geologicznego zbadania z³o a (oœ G geological). Pozwala zatem na podzia³ zasobów stosownie do tych trzech kryteriów. Maj¹ jednak one ró ne znaczenie dla u ytkowników informacji o zasobach. Powoduje to, e nacisk k³adziony jest na ró ne jej elementy. Zadaniem klasyfikacji zasobów jest przedstawienie zró nicowania informacji odnoœnie ich wielkoœci, wiarygodnoœci oszacowania, oceny ich u ytecznoœci i mo liwoœci zagospodarowania. S¹ one niezbêdne dla: przedsiêbiorcy jako podstawa oceny ryzyka nie osi¹gniêcia spodziewanych efektów ekonomicznych,

5 271 instytucji finansuj¹cej inwestycje górnicze jako podstawa oceny ryzyka przedsiêwziêcia górniczego oraz dla sprawozdawczoœci finansowej, projektanta górniczego, jako podstawa oceny niepewnoœci powodzenia technicznego proponowanych rozwi¹zañ w zakresie eksploatacji z³o a, geologa dokumentatora jako podstawa oceny poprawnoœci interpretacji danych geologicznych odnoœnie budowy z³o a, jakoœci kopaliny i jej zasobów i podejmowania decyzji o potrzebie dalszych badañ, organów administracji pañstwowej, jako podstawa oceny stanu znajomoœci bogactw mineralnych kraju i prowadzenia polityki surowcowej. Tak zró nicowane funkcje klasyfikacji zasobów powoduj¹ dwa odmienne spojrzenia na sposób jej formu³owania: oddolny dokumentuj¹cego zasoby, dla którego najwa niejszy jest podzia³ zasobów dostosowany do procedur ich szacowania i po czêœci wynikaj¹cy z nich, odgórny u ytkownika informacji o zasobach, wykorzystuj¹cego j¹ bez wnikania w sposób jej uzyskania. Rodzi to dwa problemy: jak oceniaæ i klasyfikowaæ zasoby oraz jak wykorzystywaæ uzyskane dane na ich temat. S¹ one podstawowym motywem prowadzonej dyskusji na temat ujednolicenia pojêæ stosowanych w ocenie i klasyfikacji zasobów, ró nie rozumianych i formu³owanych przez ka d¹ ze stron dialogu. Dla przedsiêbiorcy, menad era i instytucji finansuj¹cych inwestycje najwa niejsze s¹ informacje dotycz¹ce zasobów wydobywalnych (eksploatacyjnych) okreœlanych w terminologii miêdzynarodowej jako reserves. Ten punkt widzenia jest dominuj¹cy w tocz¹cej siê aktualnie dyskusji co prowadzi nieraz do groteskowych wniosków, e podzia³ zasobów z punktu widzenia ich geologicznego rozpoznania jest nie istotny. Wynika to te po czêœci z doœwiadczeñ przemys³u naftowego i proponowanego sytemu PRMS, w którym wyró nia siê zasoby których wielkoœæ jest szacowana z ró nym prawdopodobieñstwem a nie w zale noœci od stopnia geologicznego zbadania (poœrednio wyra ony jest on przez szerokoœæ przedzia³u ufnoœci dla szacowanych zasobów). Istotne znaczenie dla dyskusji na temat ujednolicenia klasyfikacji zasobów ma stanowisko instytucji finansowych: International Accounting Standard Board (IASB), US Security and Exchange Commission (SEC) oraz dzia³ania zmierzaj¹ce do wprowadzenia jednolitej terminologii w sprawozdaniach biznesowych (XBRL extensible business reporting language). Nie sformu³owa³y one jeszcze swojego ostatecznego stanowiska. Zasadniczym przedmiotem dyskusji na temat harmonizacji klasyfikacji zasobów jest zatem dostosowanie definicji wyró nianych klas i kategorii przede wszystkim do potrzeb zarz¹dzania zasobami. Istnieje kilka zagadnieñ istotnych, które nie s¹ przedstawiane dotychczas w sposób zadowalaj¹cy: 1) brak wyraÿnego rozró nienia w klasyfikacji UNFC miêdzy zasobami w z³o u (in situ) i wydobywalnymi (eksploatacyjnymi). Problem ten czêœciowo rozwi¹zuje u ycie terminologii angielskiej w której resources oznaczaj¹ w zasadzie zasoby w z³o u a reserves zasoby eksploatacyjne (wydobywalne), ale w odniesieniu do z³ó wêglo-

6 272 wodorów oba terminy odnosz¹ siê do zasobów wydobywalnych, okreœlanych tylko na ró nym etapie ich przygotowania do wykorzystania; brak takiego rozró nienia mo e prowadziæ do b³êdnego przedstawiania danych o zasobach (ma to miejsce na przyk³ad przy prezentacji danych o polskich zasobach wêgla przedstawianych organizacjom miêdzynarodowym); 2) niezbyt precyzyjne wyró nianie zasobów, których wydobycie przewiduje siê e mo e byæ ekonomicznie uzasadnione ale nie potwierdzone (zasobów przemys³owych i bilansowych) i ich rozró nienie od zasobów uznanych za nie kwalifikuj¹ce siê do wydobycia w rozpatrywanych warunkach technicznych i ekonomicznych (zasobów nieprzemys³owych); 3) uto samianie pojêcia dok³adnoœci rozpoznania z³o a (w klasyfikacji CRIRSCO) i prawdopodobieñstwa oszacowanej wielkoœci zasobów (w klasyfikacji PRMS). Dok³adnoœæ rozpoznania z³o a okreœla stopieñ jego zbadania (nie tylko zasobów, ale tak e budowy z³o a, jakoœci kopaliny, warunków geologicznych eksploatacji) znajduj¹cy miêdzy innymi wyraz w wielkoœci mo liwego b³êdu oszacowania jego zasobów. Na ka dym etapie rozpoznania z³o a mo liwe jest okreœlenie prawdopodobieñstwa wystêpowania okreœ- Polska terminologia zasobów i jej porównanie z miêdzynarodow¹ TABELA 3 TABLE 3 Polish resources and reserves terminology Kategorie: A, B - measured (proved) detailed explored, C 1 indicated preliminary explored, C 2, D inferred detected after prospecting

7 lonej iloœci zasobów (zasobów pewnych gwarantowanych, wystêpuj¹cych z prawdopodobieñstwem co najmniej 90%, prawdopodobnych z prawdopodobieñstwem co najmniej 50% i mo liwych z prawdopodobieñstwem co najwy ej 10%). Uwagi te zosta³y zg³oszone na posiedzeniu w 2007 r. i powtórzone w 2008 r. (Nieæ 2008) i s¹ przedmiotem analizy przez zespó³ steruj¹cy AHGE. Zagadnieniem niedostatecznie uwzglêdnianym w miêdzynarodowych klasyfikacjach (a tak e w polskiej) s¹ oceny zasobów perspektywicznych i niekonwencjonalnych. Polska klasyfikacja w zasadzie jest nie sprzeczna z UNFC i CRIRSCO. Równie w praktyce szacowania zasobów wêglowodorów wprowadzany jest nieformalny podzia³ zasobów w zale noœci od prawdopodobieñstwa ich wystêpowania. Wyró niane klasy i kategorie zasobów w klasyfikacjach miêdzynarodowych maj¹ swoje odpowiedniki w klasyfikacji polskiej chocia nie zawsze s¹ one formalnie stosowane (np. zasoby eksploatacyjne w przypadku z³ó kopalin sta³ych). Istniej¹ jednak istotne zasadnicze cechy klasyfikacji polskiej ró ni¹ce j¹ od klasyfikacji miêdzynarodowych: 1) zbytnie przywi¹zywanie wagi do wydzielania zasobów przemys³owych, nie wyró - nianych w zasadzie w klasyfikacjach miêdzynarodowych, 2) sposób podawania informacji o wyró nianych rodzajach (klasach) zasobów. W klasyfikacji polskiej wyró niane s¹ odpowiednie klasy zasobów z uwagi na ich u ytecznoœæ gospodarcz¹ w sposób hierarchiczny w obrêbie ca³kowitej ich iloœci okreœlanej jako zasoby geologiczne (zasoby geologiczne w tym bilansowe i pozabilansowe, zasoby bilansowe w tym przemys³owe i nieprzemys³owe, zasoby przemys³owe w tym operatywne i straty zasobów). W klasyfikacjach miêdzynarodowych podzia³ ma charakter komplementarny: zasoby wydobywalne (resources) + pozosta³e zasoby nie zakwalifikowane do wydobywalnych (nieprzemys³owe + bilansowe nie kwalifikowane do przemys³owych i nieprzemys³owych). Ilustruje to schematycznie rysunek 2 i przyk³ad zasobów wêgla kamiennego w Polsce (tab. 4). TABELA 4 Porównanie wykazywanych zasobów wêgla kamiennego w Polsce i w ujêciu klasyfikacji miêdzynarodowych TABLE 4 Hard coal resources and reserves presented according to the polish and internationally recognized systems 273 Zasoby wêgla kamiennego czynnych kopalñ w Górnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym w 2006 r. [mln t] Sposób przedstawiania * Szacowane Resources Stosowany w Polsce (Bilans zasobów kopalin 2007) Zasoby bilansowe Stosowany w klasyfikacjach miêdzynarodowych Zasoby nie kwalifikowane do operatywnych Zasoby przemys³owe 5058 Reserves Zasoby operatywne 3 794* Zasoby operatywne 3 794*

8 274 Ró nica ta jest bardzo istotna, powoduje bowiem, e informacje o zasobach kopalin w Polsce s¹ nieporównywalne z podawanymi w innych krajach stosuj¹cych klasyfikacje miêdzynarodowe. LITERATURA K i c k i J., N i e æ M., 2006 Na drodze do ujednolicenia klasyfikacji zasobów z³ó w skali miêdzynarodowej. Gosp. Sur. Min. t. 22, z. spec. 2, s N i e æ M., 2006 Problemy klasyfikacji zasobów z³ó kopalin. Przegl. Górniczy, t. 62, nr 4 (1000), s N i e æ M., 2008 Resources and reserves UNFC classification. Problems and case histories. UNECE Genewa. N i e æ M., P i w o c k i M., P r z e n i o s ³ o S., 2002 Miêdzynarodowa klasyfikacja zasobów i jej znaczenie dla gospodarki z³o em. Gosp. Sur. Min., t. 18, z. spec., s P i w o c k i M., 2000 Nowa miêdzynarodowa klasyfikacja zasobów w odniesieniu do wêgla brunatnego. Wêgiel Brunatny 3(12) s P r z e n i o s ³ o S. (red.), 2006 Mineral resources of Poland. PIG, Warszawa. United Nations International Framework Classification or Reserves/Resources Solid Fuels and Mineral Commodities. UN Economic and Social Council, Economic Commission for Europe. Genewa United Nations Framework Classification for Fossil Energy and Mineral Resources. Secretariat of the Economic Commission for Europe. Genewa MIÊDZYNARODOWE KLASYFIKACJE ZASOBÓW Z Ó KOPALIN. PROBLEMY UNIFIKACJI Zasoby z³ó, klasyfikacja S³owa kluczowe Streszczenie W skali miêdzynarodowej funkcjonuj¹ klasyfikacje zasobów: CRIRSCO dla kopalin sta³ych (tab. 1), PRMS dla wêglowodorów (tab. 2), IAEA dla z³ó uranu. Zalicza siê do nich tak e odrêbna klasyfikacjê obowi¹zuj¹c¹ w Federacji Rosyjskiej. Mo liwoœæ ich porównania i harmonizacji stwarza Ramowa klasyfikacja zasobów ONZ (UNFC rys. 1). Jej stosowanie jest zalecane przez Komisjê Ekonomiczno Socjaln¹ (ECOSOC) ONZ. Prowadzona jest nadal dyskusja w ramach prac utworzonej Grupy Ekspertów (AHGE) Europejskiej Komisji Gospodarczej na temat uzgodnienia klasyfikacji miêdzynarodowych, wypracowania definicji wyró nianych klas i kategorii zasobów i ich dostosowania do potrzeb zarz¹dzania zasobami oraz potrzeb instytucji finansowych (IASB, USSEC). Zagadnieniami, które nie s¹ dotychczas przedstawiane w sposób zadowalaj¹cy s¹: brak wyraÿnego rozró nienia w klasyfikacji UNFC miêdzy zasobami in situ i wydobywalnymi (eksploatacyjnymi), niezbyt precyzyjne wyró nianie zasobów, których wydobycie przewiduje siê za ekonomicznie uzasadnione (zasobów przemys³owych i bilansowych), uto samianie pojêcia dok³adnoœci rozpoznania z³o a (w klasyfikacji CRIRSCO) i prawdopodobieñstwa oszacowanej wielkoœci zasobów (w klasyfikacji PRMS). Polska klasyfikacja zasobów (tab. 3), opiera siê na podobnych zasadach jak klasyfikacje miêdzynarodowe i mo e byæ ³atwo z nimi uzgodniona. Ró ni je sposób podawanie informacji o wyró nianych rodzajach (klasach) zasobów hierarchiczny w klasyfikacji polskiej i komplementarny w klasyfikacjach miêdzynarodowych (rys. 2). Ró nica ta jest powoduje e informacje o zasobach kopalin w Polsce nie s¹ porównywalne z podawanymi w innych krajach stosuj¹cych klasyfikacje miêdzynarodowe.

9 275 INTERNATIONAL CLASSIFICATIONS OF MINERAL RESOURCES AND RESERVES. PROBLEMS OF HARMONIZATION Key words Mineral resources and reserves, classification systems Abstract There are fife resources and reserves classifications system internationally recognized: CRIRSCO for solid mineral commodities, PRMS for hydrocarbons, IAEA for uranium, classification used in Russian Federation and United Nations Framework Classification (UNFC). UNFC allow to compare other classifications and works as umbrella to them. It is recommended by UN ECOSOC for wide usage. The detailed criteria of classification and definitions of used terms are discussed by Ad Hic Group of Experts on Harmonization of Resources and Reserves Terminology (AHGE) formed in The main problems still not solved are: insufficient and not clear enough differentiation of amounts in place (resources) and recoverable (reserves), insufficient presentation of resources supposed economic, mixed confidence of estimates with probability of estimated amounts. Polish classification is compatible with UNFC. The main difference between polish and internationally recognized classifications is the mode of presentation of resources and reserves data: hierarchical in the polish and complementary in international classifications (fig. 2).