Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Powidzkiego na Pojezierzu Gnieźnieńskim
|
|
- Bożena Amalia Kowal
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn, Toruń 2010 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Powidzkiego na Pojezierzu Gnieźnieńskim The results of sounding palaeoecological examination of sediments in the littoral zone of Lake Powidz in the Gniezno Lake District Abstract Classical methods of pollen analysis and analysis of macroremains have been used to determine the age and character of sediments in the area of the underwater archaeological site (Powidz Lake, Gniezno Lake District). Moreover, these methods were to answer a question if there are any original culture layers related to the Lusatian Urnfield Culture settlement preserved in this site. The results indicate that in the area of the site bottom sediments are strongly disturbed due to lake level changes. Both pollen and macrofossil samples do not contain any direct indicators of settlement activity. The lower part of the sediments is of the late glacial age and is covered by a much younger sequence deposited after the decline of the Lusatian Urnfield Culture settlement activity. In the final conclusion we suggest that new coring point for palaeoecological investigation should be placed in more distance from the littoral zone of the lake. Wstęp Osady jeziorne stanowią doskonałe źródło wiedzy o długoterminowych przemianach środowiska przyrodniczego, wiernie rejestrując i przechowu-
2 178 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska jąc informacje o procesach i zdarzeniach ekologicznych, które zachodziły w obrębie zbiorników wodnych oraz w ich sąsiedztwie. Beztlenowe warunki depozycji przyczyniają się do zachowania w doskonałym stanie szczątków organizmów, które odzwierciedlają skład lokalnych ekosystemów jeziornych i bagiennych (Birks 2001) oraz zmiany roślinności w rejonie stanowiska, także te, które były wynikiem działalności osadniczej i gospodarczej w minionych okresach (m.in. Gaillard i in. 1991; Latałowa 1992; Makohonienko 2000). Należy jednak podkreślić, że zakres informacji zapisanych w tego typu archiwach jest uzależniony od charakteru i cech morfometrycznych zbiornika, z którego pochodzą badane osady (Latałowa 2003; 2007), a także od przebiegu procesów sedymentacyjnych (Davis i in. 1984). Podstawowymi metodami służącymi do rekonstrukcji dawnego środowiska na stanowiskach archeologicznych są najczęściej analizy: pyłkowa i szczątków makroskopowych (Lityńska-Zając, Wasylikowa 2005). Analiza pyłkowa jest głównym narzędziem umożliwiającym odtworzenie historii roślinności i określenie czynników determinujących przemiany ekosystemów lądowych (Faegri, Iversen 1989; Moore i in. 1991), natomiast analizy szczątków makroskopowych z osadów limnicznych i bagiennych są przede wszystkim źródłem informacji na temat wahań poziomu wody w zbiorniku oraz zmian warunków troficznych (Digerfeldt 1986; Hannon, Gaillard 1997; Birks 2001; Polcyn 2003; Punning i in. 2006). Rekonstrukcje paleoekologiczne opierają się na właściwościach bioindykacyjnych gatunków stwierdzonych w materiale kopalnym (np. Tobolski 1987), ich precyzja rośnie zatem wraz z poszerzaniem grupy organizmów wskaźnikowych wykorzystywanych w tego typu badaniach. Dlatego w ostatnich latach przykłada się coraz większą wagę do włączania analiz wielu innych grup organizmów, między innymi okrzemek (Battarbee 1988; Battarbee i in. 2001; Bąk i in. 2007) czy skorupiaków (Szeroczyńska 1998; Korhola, Rautio 2001), a także do pogłębionego oznaczania tzw. mikrofosyliów pozapyłkowych, czyli szczątków różnych organizmów obecnych w preparatach palinologicznych (Geel van i in. 1994; Makohonienko 2000; Geel van 2001). Specjalnym zadaniem analizy pyłkowej jest też możliwość datowania względnego warstw osadu (Latałowa 1994), co umożliwia m.in. identyfikację luk sedymentacyjnych (hiatusu) w badanych profilach. Celem niniejszej pracy było wstępne rozpoznanie wieku osadów Jeziora Powidzkiego (Pojezierze Gnieźnieńskie) w rejonie pozostałości osadnictwa ludności łużyckich pól popielnicowych (Polanowo, gm. Powidz, stanowi-
3 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Ryc. 1. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Lokalizacja rdzenia P/1 i innych wierceń (2 5), kolorem zielonym zaznaczono obszar przebadany archeologicznie w 2004 i 2005 roku sko 12; Pydyn, Rembisz 2010) oraz określenie ich przydatności do badań przyrodniczych w kontekście problematyki tego stanowiska (ryc. 1). Materiał i metody W trakcie prac archeologicznych, w lipcu 2005 roku, na terenie stanowiska Polanowo 12 pobrano pięć rdzeni osadów dennych przeznaczonych do analiz paleoekologicznych (ryc. 1; Pydyn, Rembisz 2010). Profile o długości od 54 do 90 cm zebrano plastikową rurą o średnicy 10 cm, wbijając ją w dno jeziora. Zabezpieczone rdzenie zostały przewiezione w pozycji pionowej do laboratorium Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie były przechowywane, również pionowo, do rozpoczęcia analiz laboratoryjnych.
4 180 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska W trakcie prac laboratoryjnych opisano osady, używając systemu Troels Smitha (1955) z uwzględnieniem modyfikacji Aaby ego i Berglunda (1986); śladową zawartość składników osadu oznaczono znakiem +. Barwę osadów określono, posługując się skalą barw Munsella. Ze względu na identyczny skład litologiczny wszystkich rdzeni, do szczegółowych analiz paleoekologicznych wytypowano rdzeń P/1 o najdłuższej sekwencji osadów. Do analizy pyłkowej pobierano podpróbki o objętości 1 cm 3. Osady macerowano przez 4 7 dni w kwasie fluorowodorowym (HF), płukano w 10% kwasie solnym (HCl) i wodzie destylowanej, gotowano przez min w 10% roztworze wodorotlenku potasu (KOH) i acetolizowano (Faegri, Iversen 1989). Analizę pyłkową wykonano w odstępach co 6 cm wzdłuż całego rdzenia. W analizie mikroskopowej wykorzystano mikroskop Nikon Eclipse E600 wyposażony w kontrast Nomarskiego, używając powiększeń od 400 do 800 razy. W zależności od frekwencji pyłku, w próbce liczono od 600 do 1000 ziaren pyłku drzew (AP) oraz towarzyszący im pyłek roślin zielnych (NAP), a także szczątki innych organizmów (tzw. mikrofosylia pozapyłkowe), m.in. zielenic z rodzajów Pediastrum, Scenedesmus, Botryococcus i Tetraedron, sinic z rodzajów Anabena i Gleotrichia oraz cząstki pyłu węglowego. Sporomorfy, których nie udało się oznaczyć, zaliczono do grupy varia. Nomenklaturę taksonów palinologicznych przyjęto według Polskiej Palinologicznej Bazy Danych. Do analizy szczątków makroskopowych rdzeń podzielono na odcinki o grubości 4 cm, przy czym podział ten był modyfikowany w zależności od przebiegu granic litologicznych. Poszczególne próbki o objętości cm 3 szlamowano pod strumieniem bieżącej wody, poddając osad rozfrakcjonowaniu na sitach o średnicy oczek 0,5 i 0,2 mm. Otrzymane frakcje segregowano pod mikroskopem stereoskopowym przy powiększeniu 16. Analizowano całą objętość próbki. W przypadku znacznego nagromadzenia szczątków zwierzęcych, m.in. gemmul gąbek i siodełek wioślarek, ich ilość zliczono w podpróbkach o określonej objętości i przemnażano przez odpowiedni współczynnik, umożliwiający ocenę całkowitej reprezentacji w próbce. Do momentu opracowania szczątki przechowywano na szalkach Petriego, w mieszance konserwującej, zawierającej wodę, alkohol i glicerynę (1: 1: 1) z dodatkiem tymolu. Materiał oznaczano za pomocą mikroskopów stereoskopowych Technival 2 i Nikon SMZ1500 przy powiększeniach do 120 razy. Formy nieoznaczone zaliczono do ka-
5 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora tegorii varia. Nazewnictwo łacińskie roślin podano za Vascular plants of Poland-a checklist (Mirek i in. 2002). Wyniki przedstawiono w postaci procentowego diagramu pyłkowego i diagramu koncentracji szczątków makroskopowych w 270 cm 3 osadu. Podstawą obliczeń w diagramie pyłkowym jest suma AP+NAP=100%. Ziarna pyłku krzewów włączono do AP, a z NAP wyłączono pyłek roślin wodnych i bagiennych. Udział mikrofosyliów pozapyłkowych obliczono z sumy AP+NAP + sporomorfy roślin wodnych i bagiennych + mikrofosylia =100%. W diagramie pyłkowym wydzielono lokalne poziomy pyłkowe (local pollen asemblage zones LPAZ), według ogólnie przyjętych kryteriów (Birks, Berglund 1979; Birks 1986), opierając się przede wszystkim na przebiegu krzywych drzew i najważniejszych taksonów roślin zielnych. Na podstawie obecności sporomorf roślin bagiennych i wodnych oraz mikrofosyliów pozapyłkowych wyodrębniono poziomy mikroskopowych wskaźników limnologicznych (PWL). Również w diagramie szczątków makroskopowych wydzielono odpowiednie poziomy MAZ (Macrofossils Assemblage Zones). Rekonstrukcję lokalnych zmian środowiska przyrodniczego w rejonie stanowiska oparto na występowaniu i właściwościach bioindykacyjnych zidentyfikowanych taksonów. Przybliżony wiek spągowych i stropowych warstw osadów określono na podstawie datowania palinologicznego, porównując skład spektrów pyłkowych w poziomach wydzielonych w diagramie z Jeziora Powidzkiego, z obrazem pyłkowym zarejestrowanym w diagramach reperowych z okolic Lednicy i Gniezna (m.in. Tobolski 1991; Makohonienko 2000). Wyniki Litologia osadów W rdzeniu P/1 wyróżniono 5 warstw litologicznych (tab. 1). W profilu przeważa gytia węglanowa ze zmiennym udziałem materii mineralnej oraz domieszką detrytusu roślinnego i muszlowego. W samym spągu profilu występuje znaczna domieszka materiału klastycznego, natomiast w stropowej części rdzenia pojawiają się typowe osady piaszczyste (ryc. 2).
6 182 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska Tabela 1. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Litologia profilu P/1 Nr warstwy Głębokość (cm) Opis osadu piasek gruboziarnisty z domieszką żwiru, gytii węglanowej i detrytusu roślinnego, jasnoszary (5Y 7/1); strefa mieszania; (Gmin Gmaj) 3 Dg 1 Lc +++, nig. 1, strf. 0, elas. 0, sicc. 3 gytia węglanowa, jasnobrunatna, w stropie jasnoszara (10YR 5/2 7/1), zapiaszczona, ze zmienną domieszką detrytusu roślinnego i muszlowego; Lc 3 Dg 1 (As+Ag) +++ Dg moll +++, nig. 1, strf. 0, elas. 1, sicc. 3, lim. sup. 0 gytia węglanowa, jasnoszara (10YR 7/1), lekko zapiaszczona, z domieszką detrytusu roślinnego i muszlowego, którego udział rośnie ku górze odcinka; Lc 3 (As+Ag) 1 Dg moll +++ Dg +++, nig. 1, strf. 1, elas. 1, sicc. 3, lim. sup. 0 gytia węglanowa, jasnooliwkowa (5Y 6/2 6/1), lekko zapiaszczona, nierównomiernie laminowana, z domieszką detrytusu roślinnego i muszlowego; Lc 4 (As+Ag) +++ Dg moll + Dg +++, nig. 2, strf. 2, elas. 1, sicc. 3, lim. sup. 0 (granica falista ) gytia węglanowa silnie zailona i lekko zapiaszczona, ciemnoszara (10YR 5/1); Lc 2 As2 Ag++, Dg moll +, nig. 3, strf. 0, elas. 2, sicc. 3, lim. sup. 0 Poziomy pyłkowe (L PAZ) W rdzeniu P/1 na głębokości 42 cm występuje hiatus, dlatego profil nie przedstawia ciągłej sukcesji pyłkowej. W diagramie wyróżniono trzy poziomy pyłkowe (tab. 2, ryc. 3). Poziomy P/1 1 i P/1 2 ilustrują zdarzenia z późnego glacjału, prawdopodobnie ze schyłku starszego dryasu i części Allerødu (por. diagram pyłkowy z Dziekanowic; Litt 1988). Datowanie palinologiczne poziomu P/1 3 jest znacznie trudniejsze ze względu na
7 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Ryc. 2. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Osady rdzenia P/1 (fot. Marcelina Zimny) dosyć jednorodny skład spektrów pyłkowych i słabe rozwinięcie tego odcinka. Hiatus obejmuje młodszą część późnego glacjału i większą część holocenu. Osady zalegające na materiałach późnoglacjalnych można datować palinologicznie na schyłek okresu subborealnego lub starszą część okresu subatlantyckiego (por. diagramy pyłkowe z jezior Skrzetuszewskiego i Świętokrzyskiego; Tobolski 1991; Makohonienko 2000). Brak także osadów młodszych.
8 184 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska Tabela 2. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Poziomy pyłkowe wyróżnione w profilu P/1 Nr LPAZ Nazwa LPAZ Głębokość (cm) Opis LPAZ P/1 1 Salix Hippophaë wysokie wartości Pinus (39%), Salix (9,4%) i Hippophaë (5,9%); dobrze reprezentowany jest pyłek brzozy karłowatej, jałowca, traw, bylic i posłonków; obecne są Selaginella selaginoides i Dryas octopetala P/1 2 Betula Pinus P/1 3 Carpinus Quercus 42 1 górna granica: ostry wzrost krzywej Betula krzywa Betula osiąga 62%; bardzo zmienny udział Pinus (16,5 79%); maksymalne wartości krzywej Juniperus (1,9%); spada zawartość pyłku Betula nana, Salix i Hippophaë górna granica: załamanie krzywej Pinus, wzrost krzywych mezofilnych drzew liściastych m.in. Quercus, Carpinus, Alnus i Corylus wysokie wartości procentowe Quercus (13,5%), Carpinus (10,5%) i Corylus (8,4%); dobrze reprezentowany jest pyłek olszy, wiązu, lipy i jesionu; stale obecne wskaźniki antropogeniczne (Artemisia, Plantago lanceolata, Rumex acetosella, Pteridium aquilinum) Poziomy wskaźników limnologicznych (PWL) W profilu P/1 wydzielono trzy poziomy mikroskopowych wskaźników limnologicznych (tab. 3, ryc. 3). Zmiany w reprezentacji pyłku roślin wodnych, bagiennych i mikrofosyliów pozapyłkowych ilustrują przeobrażenia ekosystemu jeziornego w późnym glacjale i późnym holocenie. Szczególnie ostro zaznacza się granica między poziomami P/1 A i P/1 B, która, podobnie jak granica między poziomami pyłkowymi P/1 2 i P/1 3, świadczy o luce sedymentacyjnej.
9 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Tabela 3. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Poziomy wskaźników limnologicznych (PWL) wyróżnione w profilu P/1 Symbol PWL Głębokość (cm) P/1 A P/1 B P/1-C 14 1 Opis PWL znaczny udział Botryococcus i Tetraedron, niewielki udział Pediastrum, pojedynczo Gleotrichia; nieregularnie pojawia się pyłek makrofitów, zwłaszcza Potamogeton i Myriophyllum spicatum wśród zielenic na znaczeniu zyskuje Scenedesmus i Pediastrum, spada udział Tetraedron; ciągła krzywa Gleotrichia i Turbellaria, pojedynczo pojawia się Anabena; niemal stałym elementem jest pyłek Potamogeton załamuje się krzywa Scenedesmus, rośnie krzywa Gleotrichia Poziomy szczątków makroskopowych (MAZ) Wśród szczątków makroskopowych oznaczono 22 taksony roślin, z których 17 określono do gatunku, trzy do rodzaju, a dwa pozostawiono w randze rodziny. Ponadto stwierdzono obecność łusek pączkowych drzew i węgielków. Wśród szczątków zwierzęcych wyróżniono 7 taksonów mięczaków (typów) oraz 9 innych taksonów w randze gatunku (2 taksony), rodzaju (1 takson) i wyższych jednostek systematycznych (6 taksonów). Na podstawie składu jakościowego i ilościowego szczątków makroskopowych, w diagramie z rdzenia P/1 wyróżniono 3 poziomy (tab. 4, ryc. 4). Interpretacja materiału paleoekologicznego Roślinność lądowa i środowisko limniczne u schyłku zlodowacenia Skład spektrów pyłkowych w spągu profilu (P/1 1 LPAZ) wskazuje, że w okresie reprezentowanym przez tę część diagramu, w otoczeniu stanowiska dominowały zbiorowiska nieleśne z płatami wilgotnej tundry krzewinkowej z brzozą karłowatą (Betula nana), widliczką (Selaginella selaginoides), dębikiem ośmiopłatkowym (Dryas octopetala) i innymi
10 [186] Ryc. 3. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Diagram pyłkowy z rdzenia P/1 (litologia por. tab. 1; L PAZ por. tab. 2; PWL por. tab. 3)
11 [187] Tabela 4. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Poziomy szczątków makroskopowych wyróżnione w profilu P/1 Symbol MAZ Nazwa MAZ Głębokość (cm) Opis MAZ P/1 I P/1 II P/1 III Characeae Acarina Turbellaria Najas marina Mollusca dominują oospory ramienic Characeae, bardzo liczne są szczątki zwierzęce (Acarina, Cristatella mucedo, Spongiae, Turbellaria); pojawiają się siodełka Daphnia sp., kokony Piscicola geometra, skorupki Ostracoda i stosunkowo nielicznie muszle ślimaków (typ 7); wśród szczątków roślinnych stwierdzono Potamogeton filiformis; nieliczne są szczątki roślin lądowych Betula sect. albae, Pinus sylvestris, Arctostaphylos uva-ursi pojawia się znaczna liczba nasion Najas marina; oospory ramienic występują sporadycznie; pojedynczo trafiają się Potamogeton perfoliatus, Schoenoplectus lacustris i Cladium mariscus; wśród szczątków zwierzęcych wyróżniają się Mollusca, licznie występują Piscicola geometra, Cristatella mucedo i Daphnia sp.; udział Spongiae i Daphnia spada w górnej części poziomu; sporadycznie pojawiają się szczątki roślin lądowych: orzeszki Betula sect. albae, Pinus sylvestris, Alnus glutinosa i Carpinus betulus Characeae Cristatella mucedo 14 0 liczne oospory Characeae, statoblasty Cristatella mucedo, ponadto muszle ślimaków, kokony Piscicola geometra; stale obecne nasiona Najas marina; w stropowych próbkach liczne szczątki roślin lądowych, typowych dla siedlisk antropogenicznych: Chenopodium album, Urtica dioica, Rumex acetosella, Arenaria serpyllifolia, Stellaria media
12 [188] Ryc. 4. Jezioro Powidzkie, Polanowo, stanowisko 12. Diagram szczątków makroskopowych z rdzenia P/1 ( litologia por. tab. 1; MAZ tab. 4)
13 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora h e liofitami: Empetrum nigrum, Gypsophila muralis, Helianthemum, Artemisia, Urtica, Chenopodiaceae i Poaceae; wśród szczątków makroskopowych znaleziono nasiona mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva-ursi). Obecne były zarośla krzewów z wierzbami (Salix), rokitnikiem (Hippophaë rhamnoides) i jałowcem (Juniperus communis). Kępy drzew tworzyła brzoza (makroszczątki Betula sect. albae). Kilkuprocentowe wartości pyłku Hippophaë rhamnoides, wysokie wartości pyłku wierzby oraz niski udział pyłku brzozy i sosny upoważniają do korelacji tej części diagramu z poziomem pyłkowym D3 (Salix Hippophaë) opisanym przez Litta (1988) w diagramie z Dziekanowic koło Lednogóry i w konsekwencji datowanie tej części profilu na starszy dryas. W tym czasie flora i fauna samego jeziora były stosunkowo ubogie. Wśród glonów dominowały makrofityczne ramienice (Characeae), występowały zielenice (Pediastrum, Botryococcus, Tetraedron), w niewielkich ilościach pojawiały się sinice (Gleotrichia), a wśród roślin naczyniowych rdestnice (Potamogeton). W próbkach stwierdzono szczątki różnych przedstawicieli fauny, a wśród nich pijawki pasożytującej na rybach (Piscicola geometra), której obecność jest pośrednim dowodem występowania ryb w badanym rejonie zbiornika. W nadległych próbkach (P/1 2 LPAZ) gwałtownie rośnie krzywa brzóz drzewiastych, a następnie sosny. Równolegle spada udział pyłku roślin zielnych, brzozy karłowatej i innych taksonów charakterystycznych dla chłodnych okresów późnego glacjału. Ten fragment diagramu dokumentuje rozprzestrzenianie się lasów brzozowych, a następnie ekspansję sosny. Obecność obu taksonów w bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska jest poświadczona przez makroszczątki (P/1 II MAZ). Poziom ten reprezentuje fazę brzozową Allerødu i początek fazy sosnowej tego okresu, por. poziomy D4 (Betula) i D5 (Pinus-Betula) w diagramie z Dziekanowic (Litt 1988). W profilu tym brakuje więc młodszej części Allerødu i całego młodszego dryasu. W Allerødzie nastąpił bujny rozwój ekosystemu jeziornego. Na dnie badanej strefy zbiornika rozwinęły się łąki ramienicowe, wśród makrofitów obecne były Potamogeton filiformis (makroszczątki) i Myriophyllum spicatum, gatunki typowe dla mezotroficznych wód zasobnych w węglan wapnia (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996; Zarzycki i in. 2002). Pojawiały się bujne zakwity zielenic z rodzajów Tetraedron i Botryococcus, w mniejszych ilościach zanotowano przedstawicieli rodzaju Pediastrum (P. integrum, P. kawraiskyi i P. boryanum var. pseudoglabrum) charakte-
14 190 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska rystycznych dla czystych i chłodnych wód (Jankovská, Komárek 2000). Licznie występowały słodkowodne gąbki (Spongiae), mikroskopijne skorupiaki (Daphnia sp., Ostracoda), mszywioły (Cristatella mucedo), wodne roztocza (Acarina), pijawki ryb (Piscicola geometra) i wirki (Turbellaria), których obecność wskazuje, że wody jeziora były dobrze natlenione i miały alkaliczny odczyn (Jura 1996). O zasadowym odczynie mówi też skład osadów, których dominującym składnikiem jest gytia węglanowa. Roślinność lądowa i środowisko limniczne na przełomie okresu subborealnego i subatlantyckiego Wyraźna granica litologiczna, a także charakter granic między poziomami P/1 2 i P/1 3 LPAZ i w diagramie szczątków makroskopowych (P/1 II P/1 III MAZ) jednoznacznie świadczą o luce sedymentacyjnej (hiatus), która musiała powstać w wyniku destrukcji i zaburzeń w akumulacji osadów w strefie brzegowej jeziora. Jest to często spotykane zjawisko, ponieważ strefa litoralna jezior jest szczególnie narażona na niszczące skutki wahania poziomu wody w zbiorniku, a w przypadku dużych akwenów, do których należy Jezioro Powidzkie, dodatkowym czynnikiem jest falowanie, które uniemożliwia stabilizację osadów, prowadzi do ich erozji i redepozycji w głębszych partiach zbiornika (Digerfeldt 1986; Dearing, Foster 1986; Punning i in. 2006). Zmiany poziomu wód, zwłaszcza dużych jezior, są przede wszystkim skutkiem zmian klimatycznych (Gaillard 1985; Starkel i in. 1996), jednak w określonych sytuacjach mogą być również wynikiem działalności człowieka (Choiński 1995). Górny odcinek rdzenia (P/I 3 LPAZ) reprezentuje fragment młodszego holocenu. Porównanie cech omawianego diagramu z profilami, które można uznać za wzorcowe dla regionu (Tobolski 1991; Makohonienko 2000) wskazuje, że przypuszczalnie mamy tu do czynienia z jedną z faz osadniczych w okresie między 3,4 a 1,8 tysiąca lat 14 C BP. O tym, że jest to okres młodszy od ok. 3,4 tys. 14 C BP świadczą m.in. około 10% wartości udziału pyłku grabu (Carpinus) i stała obecność pyłku buka (Fagus) przy relatywnie niskich wartościach pyłku leszczyny (Corylus) i dębu (Quercus). Z drugiej strony, brak charakterystycznej w skali regionu bezwzględnej dominacji pyłku grabu w spektrach z Jeziora Powidzkiego każe poszukiwać analogii tej części diagramu z poziomami ilustrującymi depresję w krzywej tego taksonu, związanych chronologicznie z fazami osadnictwa z wczesnej epoki żelaza oraz okresu wpływów rzymskich.
15 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Z kolei brak pyłku zbóż, zwłaszcza żyta, przy regularnie, lecz pojedynczo występującym pyłku babki (Plantago lanceolata) skłania do przypuszczenia, że jest to raczej fragment osadów, które odłożyły się w okresie związanym z osadnictwem ludności łużyckich pól popielnicowych. Należy jednak podkreślić, że ten odcinek diagramu pyłkowego jest mało charakterystyczny i uderza w nim stosunkowo niewielki udział wskaźników antropogenicznych (sensu Behre 1981), co wydaje się sprzeczne z bezpośrednimi śladami osadnictwa łużyckiego na stanowisku. Dopiero w samym stropie profilu pojawia się jedno ziarno pyłku w typie pszenicy (Triticum-t.), a wśród szczątków makroskopowych szereg gatunków chwastów (Chenopodium album, Rumex acetosella, Arenaria serpyllifolia, Stellaria media), które w tym przypadku mogą stanowić materiał subwspółczesny. Śladem osadnictwa w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca badań może być bardzo wysoki udział szczątków Scenedesmus, zielenicy charakterystycznej dla eutroficznych wód (Kawecka, Eloranta 1994; Jankovská, Komárek 2000). W żadnym z profili nie stwierdzono materiału, który pod względem botanicznym mógłby być interpretowany jako warstwa kulturowa. W okresie odkładania się omawianej serii osadów w otoczeniu stanowiska występowały mieszane lasy liściaste dębowo-grabowe z leszczyną w podszyciu i stosunkowo niewielkim udziałem lipy, wiązu i jesionu. Były to już zbiorowiska przekształcone działalnością człowieka. Zaburzenia w fitocenozach leśnych ilustruje regularna obecność pyłku wrzosu (Calluna vulgaris) i zarodników orlicy (Pteridium aquilinum), a także pojedyncze ziarna pyłku pszeńca (Melampyrum); wszystkie te rośliny pojawiają się szczególnie chętnie na pożarzyskach, w warunkach dobrego oświetlenia. Wysoki udział sosny w spektrach pyłkowych jest przypuszczalnie świadectwem ekspansji tego gatunku na wcześniej odlesione siedliska. W zbiorowiskach nieleśnych znaczny udział miały rośliny, które rozprzestrzeniają się na terenach zmienionych przez człowieka. Relatywnie wysokie wartości pyłku bylic (Artemisia) świadczą o rozwoju roślinności ruderalnej w sąsiedztwie stanowiska. Pyłek babki (Plantago lanceolata) dokumentuje obecność łąk i pastwisk. Skład makroszczątków i mikrofosyliów pozapyłkowych w tej części profilu sugeruje, że w miejscu jego pobrania woda była płytka, zasobna w substancje biogenne (eutroficzna). Świadczą o tym znaczące ilości szczątków Scenedesmus, w stropowych próbkach także Gleotrichia, a wśród makrofitów Potamogeton perfoliatus, gatunku o grubych, elastycznych pę-
16 192 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska dach przystosowanych do siedlisk, na których występuje intensywny ruch wody (Podbielkowski, Tomaszewicz 1996). Liczne fragmenty mięczaków mogą być konsekwencją powstawania skupień muszli typowych dla strefy brzegowej dużych zbiorników, kształtowanej przez falowanie. Podsumowanie i wnioski Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz fakt, że badany profil pochodzi z miejsca, gdzie odkryto pozostałości osady łużyckich pól popielnicowych, proponujemy następującą interpretację tego materiału. Dzisiejsza strefa litoralna Jeziora Powidzkiego u schyłku ostatniego zlodowacenia była płytkowodną częścią większego zbiornika. Podobnie jak na wielu obszarach Polski i Europy (m.in. Gaillard 1985; Ralska-Jasiewiczowa, Starkel 1988), w holocenie przechodziła przez fazy zarówno niskich, jak i wysokich poziomów wody, które powodowały zmiany jego linii brzegowej i niszczenie wcześniej odłożonych osadów. Rejon badanego stanowiska zapewne kilkukrotnie znajdował się w strefie lądu. Niniejsze materiały nie mogą być podstawą do oryginalnego ustalenia chronologii tych zdarzeń. Osada łużycka została założona w sąsiedztwie brzegu ówczesnego jeziora, w warunkach jego niskiego poziomu, lecz jej funkcjonowanie zostało przerwane przez podniesienie się lustra wody i w konsekwencji zatopienie zajętego przez nią obszaru, podobnie jak to zarejestrowano na wielu innych stanowiskach tej kultury (m.in. Ralska-Jasiewiczowa, Starkel 1988; Niewiarowski 1995). Miejsce to znalazło się w strefie znacznej dynamiki falowania, które doprowadziło do zniszczenia warstw kulturowych i erozji części osadów. W konsekwencji, na stanowisku pozostały przede wszystkim fragmenty konstrukcji i cięższe przedmioty, które osiadły na stopniowo eksponowanych, stosunkowo zwięzłych osadach późnoglacjalnych. Stanowisko to zostało przykryte depozytem, który znajduje się w górnej części omawianego profilu i prawdopodobnie reprezentuje okres bezpośrednio po opuszczeniu osady. Tłumaczyłoby to z jednej strony stosunkowo niski udział wskaźników antropogenicznych w spektrach pyłkowych, a z drugiej, utrzymujące się wysokie wskaźniki trofii. Ponowne obniżenie poziomu wody w jeziorze, być może w wyniku współcześnie obserwowanych procesów (Choiński 1995), spowodowało kolejne zniszczenie osadów i stopniowe eksponowanie elementów konstrukcyjnych osady łużyckiej na ich powierzchni.
17 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, że dalsze analizy paleoekologiczne osadów dennych bezpośrednio na terenie tego stanowiska nie mają uzasadnienia ze względu na ich zniszczenie w brzeżnej strefie zbiornika. Nowe profile do badań, które lepiej odzwierciedlałyby zmiany przyrodnicze w trakcie funkcjonowania osadnictwa pradziejowego na tym terenie, należałoby pobrać w nieco większej odległości od linii brzegowej, kierując się batymetryczną charakterystyką dna jeziora. Bibliografia Aaby B., Berglund B. E Characterization of lake and peat deposits, [w:] Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, red. B. E. Berglund, Chichester Singapore, s Battarbee R.W The use of diatom analysis in archaeology: A review, Journal of Archaeological Science, t. 15, s Battarbee R. W., Jones V. J., Flower R. J., Cameron N. G., Bennion H., Carvalho L., Juggins S Diatoms, [w:] Tracking Environmental Change Using Lake Sediments, t. 3: Terrestrial, Algal, and Siliceous Indicators, red. J. P. Smol, H. J. B. Birks, W. M. Last, Dordrecht Boston London, s Bąk M., Witkowski A., Kierzek A., Zamelczyk K Wykorzystanie badań diatomologicznych w archeologii, [w:] Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce. Środowisko Człowiek Cywilizacja, t. 1, red. M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska, Poznań, s Behre K. E The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams, Pollen et Spores, t. 23, s Birks H. H Plant macrofossils, [w:] Tracking Environmental Change Using Lake Sediments, t. 3: Terrestrial, Algal, and Siliceous Indicators, red. J. P. Smol, H. J. B. Birks, W. M. Last, Dordrecht Boston London, s Birks H. J. B Numerical zonation, comparison and correlation of Quaternary pollen-stratigraphical data, [w:] Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, red. B. E. Berglund, Chichester Singapore, s Birks H. J. B., Berglund B. E Holocene pollen stratigraphy of Southern Sweden: a reappraisal using numerical methods, Boreas, t. 8, z. 3, s
18 194 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska Choiński A Zarys limnologii fizycznej Polski, Poznań. Davis M. B., Moeller R. E., Ford J Sediment focussing and pollen influx, [w:] Lake Sediments and Environmental History, red. E. Y. Haworth, J. W. G. Lund, Leicester, s Dearing J. A., Foster I. D. L Lake sediments and palaeohydrological studies, [w:] Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, red. B. E. Berglund, Chichester Singapore, s Digerfeldt G Studies of past lake-level fluctuations, [w:] Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, red. B. E. Berglund, Chichester Singapore, s Faegri K., Iversen J Textbook of Pollen Analysis, red. K. Faegri, P. E. Kaland, K. Krzywinski, Chichester Singapore. Gaillard M. J Postglacial palaeoclimatic changes in Scandinavia and Central Europe. A tentative correlation based on studies of lake level fluctuations, Ecologia Mediterranea, t. 11, s Gaillard M. J., Dearing J. A., El-Daoushy F., Enell M., Häkansson H A late Holocene record of land-use history, soil erosion, lake trophy and lake- -level fluctuations at Bjäresjösjön (South Sweden), Journal of Paleolimnology, t. 6, s Geel van B Non-pollen palynomorphs, [w:] Tracking Environmental Change Using Lake Sediments, t. 3: Terrestrial, Algal, and Siliceous Indicators, red. J. P. Smol, J. H. B. Birks, W. M. Last, Dordrecht Boston London, s Geel van B., Mur L. R., Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T Fossil akinetes of Aphanizomenon and Anabaena as indicators for medieval phosphate-eutrophication of Lake Gościąż (Central Poland), Review of Palaeobotany and Palynology, t. 83, s Hannon G. E., Gaillard M. J The plant-macrofossil record of past lake-level changes, Journal of Paleolimnology, t. 18, s Jankovská V., Komárek J Indicative value of Pediastrum and other coccal green algae in palaeoecology, Folia Geobotanica, t. 35, s Jura C Bezkręgowce, Warszawa. Kawecka B., Eloranta P. V Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych, Warszawa.
19 Wyniki sondażowych analiz paleoekologicznych osadów strefy litoralnej Jeziora Korhola A., Rautio M Cladocera and other branchipod crustaceans, [w:] Tracking Environmental Change Using Lake Sediments, t. 4: Zoological Indicators, red. J. P. Smol, J. H. B. Birks, W. M. Last, Dordrecht Boston London, s Latałowa M Man and vegetation in the pollen diagrams from Wolin Island (NW Poland), Acta Palaeobotanica, t. 32, z. 1, s Datowanie palinologiczne i charakterystyka paleobotaniczna profilu archeologicznego w Bolkowie koło Szczecina, Folia Praehistorica Posnaniensia, t. 6, s Podstawy interpretacji wyników analizy pyłkowej osadów czwartorzędowych, [w:] Palinologia, red. S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska, Kraków, s Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych, [w:] Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce. Środowisko Człowiek Cywilizacja, t. 1, red. M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska, Poznań, s Litt T Untersuchungen zur spätglazialen Vegetationsentwicklung bei Dziekanowice (Umgebung Lednogóra, Wielkopolska), Acta Palaeobotanica, t. 28, s Lityńska-Zając M., Wasylikowa K Przewodnik do badań archeobotanicznych, Poznań. Makohonienko M Przyrodnicza historia Gniezna, Poznań Bydgoszcz. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski, Kraków. Moore P. D., Webb J. A., Collinson M. E Pollen analysis (second edition), Oxford. Niewiarowski W Wahania poziomu wody w Jeziorze Biskupińskim i ich przyczyny, [w:] Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie, red. W. Niewiarowski, Toruń, s Podbielkowski Z., Tomaszewicz H Zarys hydrobotaniki, Warszawa. Polcyn M Archeobotaniczna interpretacja wczesnośredniowiecznych, podwodnych warstw kulturowych z Ostrowa Lednickiego i Giecza, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 9, s Punning J. M., Terasmaa J., Vaasma T The impact of lake-level fluctuations on the sediment composition. Water, Air and soil Pollution, Focus, t. 6, z. 5 6, s
20 196 Joanna Święta-Musznicka, Małgorzata Latałowa, Monika Pryczkowska Pydyn A., Rembisz A Osadnictwo ludności łużyckich pól popielnicowych w strefie brzegowej Jeziora Powidzkiego, [w:] Archeologia Jeziora Powidzkiego, red. A. Pydyn, Toruń, s Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L Record of the hydrological changes during the Holocene in lake, mire and fluvial deposits of Poland, Folia Quaternaria, t. 57, s Starkel L., Pazdur A., Pazdur M. F., Wicik B., Więckowski K Lake-level and ground water-level changes in the lake Gościąż area, Poland plaeoclimatic implications, The Holocene, t. 6, s Szeroczyńska K Anthropogenic transformation of nine lakes in Central Poland from Mesolithic to modern times in the light of Cladocera analysis, Studia Geologica Polonica, t. 112, s Tobolski K Holocene vegetational development based on the Kluki reference site in the Gradno-Łeba plain, Acta Palaeobotanica, t. 27, s Dotychczasowy stan badań paleobotanicznych i biostratygraficznych Lednickiego Parku Krajobrazowego, [w:] Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego, red. K. Tobolski, Poznań, s Troels-Smith J Karakterisering af lose jordarter, Danm. Geol. Unders., t. 4, z. 4, s Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U Ecological indicator values of vascular plants of Poland, Kraków.
Archeologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn
Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn Toruń 2010 Spis treści Lista autorów... 9 Wstęp... 11 Andrzej Pydyn Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego...
Bardziej szczegółowoWczesno- i środkowoholoceńska ewolucja szaty roślinnej w rynnie jeziora Bukrzyno na Pojezierzu Kaszubskim
Landform Analysis, Vol. 9: 251 255 (2008) Wczesno- i środkowoholoceńska ewolucja szaty roślinnej w rynnie jeziora Bukrzyno na Pojezierzu Kaszubskim Joanna Pajewska* 1,2, Anna Pêdziszewska 1 1 Uniwersytet
Bardziej szczegółowoJeziora nie tylko dla żeglarzy
Joanna Mirosław-Grabowska Jeziora nie tylko dla żeglarzy Jeziora - Czasowe zbiorniki wody - Różnice: geneza rozmiar strefowość czas retencji rodzaj mieszania wód rodzaj osadów organizmy żywe okres istnienia
Bardziej szczegółowoWpływ Zalewu Żurskiego na akumulację powierzchniowych 1 warstw 2 osadów jeziora Mukrza 2007
Studia Limnologica et Telmatologica Wpływ Zalewu Żurskiego na akumulację powierzchniowych 1 warstw 2 osadów jeziora 141-145 Mukrza 2007 (Stud. Lim. et Tel.) 141 Wpływ Zalewu Żurskiego na akumulację powierzchniowych
Bardziej szczegółowoLasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa
Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin Uniwersytet Gdański Cel referatu: odniesienie się do
Bardziej szczegółowoPalinologiczne spektra powierzchniowe osadów 1dennych trzech 2jezior w północnej 147-156Polsce
Studia Limnologica et Telmatologica Palinologiczne spektra powierzchniowe osadów 1dennych trzech 2jezior w północnej 147-156Polsce 2007 (Stud. Lim. et Tel.) 147 Palinologiczne spektra powierzchniowe osadów
Bardziej szczegółowoMożliwości oceny rozwoju jezior w świetle badań palinologicznych
Studia Limnologica Możliwości et Telmatologica oceny rozwoju jezior w świetle badań palinologicznych 1 1 61-66 2007 (Stud. Lim. et Tel.) 61 Możliwości oceny rozwoju jezior w świetle badań palinologicznych
Bardziej szczegółowoArcheologia Środowiska
Archeologia Środowiska Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej www.geoinfo.amu.edu.pl/sas Association of Environmental Archaeology www.envarch.net Archeologia środowiska Ekosystem - fragment przyrody
Bardziej szczegółowoPoznań, dnia 8 grudnia 2017
Prof. UAM dr hab. Mirosław Makohonienko Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu UAM ul. Bogumiła Krygowskiego 10, 61-680 Poznań tel. 061-829 6215, e-mail: makoho@amu.edu.pl Poznań, dnia 8 grudnia
Bardziej szczegółowoDr Piotr Kołaczek:
Dr Piotr Kołaczek: e-mail: pkolacz@amu.edu.pl 1. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na podstawie analizy palinologicznej wybranych stanowisk w Polsce południowej i północno-wschodniej. Jeden
Bardziej szczegółowoŚWIATOWIT-TOM VI ( X L V I I ). FASC. B
ŚWIATOWIT-TOM VI ( X L V I I ). FASC. B - 2 0 0 6 A N N A PĘDZISZEWSKA {KATEDRA EKOLOGII ROŚLIN UG) WYNIKI ANALIZY PYŁKOWEJ OSADÓW ZE STANOWISKA W REJONIE KOMPLEKSU KURHANOWEGO UNIRADZE-PRZEWÓZ NA POJEZIERZU
Bardziej szczegółowoPRZEMIANY GÓRSKICH ZBIOROWISK LEŚNYCH POLSKI W HOLOCENIE NA PODSTAWIE BADAŃ PALINOLOGICZNYCH
PRZEMIANY GÓRSKICH ZBIOROWISK LEŚNYCH POLSKI W HOLOCENIE NA PODSTAWIE BADAŃ PALINOLOGICZNYCH Roksana Knapik Abstrakt Analiza palinologiczna jest jedną z podstawowych metod badań utworów torfowych i jeziornych.
Bardziej szczegółowoBadania szczątków roślin i zwierząt niższych. Okrzemki (analiza diatomologiczna) Wiciowce Sinice Otwornice Promienice Wioślarki
Badania szczątków roślin i zwierząt niższych Okrzemki (analiza diatomologiczna) Wiciowce Sinice Otwornice Promienice Wioślarki Jezioro oligotroficzne Jezioro eutroficzne Okrzemki Skład gatunkowy wskazuje
Bardziej szczegółowoKatarzyna Wieczorek Fizyka Techniczna Sem. IX
Stanowiska osadów górnoczwartorzędowych Mikorzyn i Sławoszewek w świetle badań geologicznych, datowania radiowęglowego i luminescencyjnego oraz analiz palinologicznych Katarzyna Wieczorek Fizyka Techniczna
Bardziej szczegółowoHistoria zapisana w osadach jeziornych
Historia zapisana w osadach jeziornych Krystyna Szeroczyńska Instytut Nauk Geologicznych PAN ("Science for students ) Warszawa, 5 grudnia 2014 Osady jeziorne archiwum przeszłości Sturm, Lotter 1995 Osady
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Bioróżnorodność środowisk przyrodniczych Biodiversity of Natural Environments Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner Zespół dydaktyczny
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Flora wybranych środowisk Flora of selected environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny
Bardziej szczegółowoGospodarka człowieka w diagramach pyłkowych
Środowisko Człowiek Cywilizacja, tom 1 Seria wydawnicza Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą człowieka w Polsce M. Makohonienko, D. Makowiecki,
Bardziej szczegółowoWYNIKI ANALIZY PYŁKOWEJ OSADÓW ORGANICZNYCH Z DOLINY RAWKI ZARYS TREŚCI WPROWADZENIE
AGL 101 ISSN 0065-1249 Krystyna Milecka * WYNIKI ANALIZY PYŁKOWEJ OSADÓW ORGANICZNYCH Z DOLINY RAWKI ZARYS TREŚCI Opracowanie dostarcza informacji dotyczących tła środowiskowego osadnictwa ostatnich około
Bardziej szczegółowoJeziora w województwie pomorskim. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku Agnieszka Wojtach 06.11.2013
Jeziora w województwie pomorskim Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku Agnieszka Wojtach 06.11.2013 Plan prezentacji 1. Jeziorność Europy i Polski 2. Województwo pomorskie
Bardziej szczegółowoLaminowane osady denne jeziora Szurpiły jako podstawa rekonstrukcji zmian środowiska przyrodniczego w północno-wschodniej Polsce
Landform Analysis, Vol. 9: 241 246 (2008) Laminowane osady denne jeziora Szurpiły jako podstawa rekonstrukcji zmian środowiska przyrodniczego w północno-wschodniej Polsce Ma³gorzata Kinder* 1, Wojciech
Bardziej szczegółowo580,10 581,42 581,42 581,70 Węgiel humusowy. Bardzo liczne siarczki żelaza w różnych formach.
1 2 4 3 Zdj.28. Pokład węgla humusowego nr205/1 (579,10-580,10m) -1, następnie iłowiec (580,10-581,42m) -2; pokład węgla humusowego nr205/2 (581,42-581,70m) -3 oraz mułowiec (581,70-587,15m) -4. Zdj.29.
Bardziej szczegółowoWarszawa, r. dr hab. Michał Gąsiorowski ING PAN ul. Twarda 51/ Warszawa
dr hab. Michał Gąsiorowski ING PAN ul. Twarda 51/55 00-818 Warszawa Warszawa, 12.01.2018 r. Ocena osiągnięcia habilitacyjnego oraz całokształtu dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego dr Moniki
Bardziej szczegółowoSukcesja jeziora Drążynek w świetle analizy osadów i szczątków makroskopowych
Studia Limnologica et Telmatologica Paleoekologiczna przeszłość jeziora Drążynek 3 na podstawie analizy 2 (Stud. Lim. et Tel.) szczątków 61-70 makroskopowych... 2009 61 Sukcesja jeziora Drążynek w świetle
Bardziej szczegółowoZmiany yznoœci trofii w ekosystemach miêkkowodnych jezior Borów Tucholskich
Zmiany yznoœci trofii w ekosystemach miêkkowodnych jezior Borów Tucholskich Krystyna Milecka*, Bo ena Bogaczewicz-Adamczak** Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 1, 06 K. Milecka B. Bogaczewicz Adamczak Changes
Bardziej szczegółowoCladium mariscus i Lobelia dortmanna zagadkowe współwystępowanie w jeziorze Krzywce Wielkie
Studia Limnologica et Telmatologica Cladium mariscus i Lobelia dortmanna zagadkowe 9 współwystępowanie 2 (STUD LIM TEL) w jeziorze 37-48 Krzywce Wielkie 15 37 Cladium mariscus i Lobelia dortmanna zagadkowe
Bardziej szczegółowoBudowa drewna iglastego
Drzewo naturalny zapis warunków środowiskowych i zdarzeń losowych Literatura: Zielski A., Krąpiec M. 2004. Dendrochronologia. PWN. DEFINICJE: Co to jest dendrochronologia? Dendrochronologia to nauka (i
Bardziej szczegółowo3 TABLICE NA PRZYSTANKACH TEMATYCZNYCH parametry 150cm x 125cm
ZAŁĄCZNIK 6.1 WYTYCZNE DO TREŚCI TABLIC I TABLICZEK Każda plansza powinna zawierać część opisową i graficzną (np. ilustrację, fotografię, rysunek). TABLICE INFORMACYJNE 1 TABLICA INFORMACYJNA - informacje
Bardziej szczegółowoPodwodne wiercenia dr Kazimierza Więckowskiego. w jeziornych zbiornikach na obszarze monarchii Pierwszych Piastów oraz nieco o innych naszych pracach
Studia Limnologica et Telmatologica Podwodne wiercenia dr Kazimierza Więckowskiego Supplementum (Stud. Lim. et Tel.) w jeziornych I zbiornikach... 81-85 2009 81 Podwodne wiercenia dr Kazimierza Więckowskiego
Bardziej szczegółowoChronologia holoceńskiej transgresji Bałtyku w rejonie Mierzei Łebskiej
Chronologia holoceńskiej transgresji Bałtyku w rejonie Mierzei Łebskiej Późny plejstocen i holocen polskiego brzegu i polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku w świetle statystycznych analiz dat radiowęglowych
Bardziej szczegółowoGdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 19 grudnia 2014 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 22 grudnia 2014 r. Poz. 4493 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 19 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu
Bardziej szczegółowoKopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Witoczno (Zaborski Park Krajobrazowy)
Studia Limnologica et Telmatologica Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium 2 mariscus) 1 (Stud. Lim. et Tel.) w dolinie Brdy... 27-32 2008 27 Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus)
Bardziej szczegółowoZespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie
Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych ( kształcenie zawodowe)
Bardziej szczegółowoWPŁYW ZMIAN KLIMATU NA OSADNICTWO PREHISTORYCZNE MAZUR W KONTEKŚCIE BADAŃ OSADÓW JEZIORNYCH
CZASOPISMO INŻYNIERII LĄDOWEJ, ŚRODOWISKA I ARCHITEKTURY JOURNAL OF CIVIL ENGINEERING, ENVIRONMENT AND ARCHITECTURE JCEEA, t. XXXIII, z. 63 (3/16), lipiec-wrzesień 2016, s. 43-50 Marta CHODYKA 1 Jerzy
Bardziej szczegółowoPóźnoglacjalna i holoceńska ewolucja torfowiska w Dzikowie (Kotlina Toruńska) w świetle badań paleogeograficznych
Iwona Krześlak i in. Landform Analysis, Vol. 25: 95 103, 2014 doi: http://dx.doi.org/10.12657/landfana.025.008 Późnoglacjalna i holoceńska ewolucja torfowiska w Dzikowie (Kotlina Toruńska) w świetle badań
Bardziej szczegółowoInstytut Archeologii i Etnologii PAN o/poznaå
Joanna KoszaÅ ka Dr Joanna KoszaÅ ka joanna.koszalka@iaepan.poznan.pl 2 WyksztaÅ cenie: magister: Uniwersytet im. A. Mickiewicza, WydziaÅ Historyczny, Instytut Prahistorii archeologia (specjalizacja: archeologia
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Biologia, poziom drugi Sylabus modułu: Ekologia miasta. kod modułu: 2BL_52 1. Informacje ogólne koordynator modułu Dr hab. Ryszard Ciepał
Bardziej szczegółowoEkosystemy wodne SYLABUS A. Informacje ogólne
Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Rodzaj Rok studiów /semestr Wymagania wstępne Liczba godzin zajęć dydaktycznych z podziałem
Bardziej szczegółowoPrzedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 78 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 504 9 Organizmy
Bardziej szczegółowoPrzedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 866 9
Bardziej szczegółowoPostglacjalne zmiany środowiska przyrodniczego na Wysoczyźnie Dobrzyńskiej zapisane w profilu osadów biogenicznych w Piotrkowie
Viacheslav Andreychouk, Tomasz Błachowicz, Krzysztof Domino Landform Analysis, Vol. 25: 3 11, 2014 doi: http://dx.doi.org/10.12657/landfana.025.001 Postglacjalne zmiany środowiska przyrodniczego na Wysoczyźnie
Bardziej szczegółowoProblemy oznaczania pierwiastków w osadach i glebie Marcin Niemiec, Jacek Antonkiewicz, Małgorzata Koncewicz-Baran, Jerzy Wieczorek
Problemy oznaczania pierwiastków w osadach i glebie Marcin Niemiec, Jacek Antonkiewicz, Małgorzata Koncewicz-Baran, Jerzy Wieczorek Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej
Bardziej szczegółowoSłupskie Prace Geograficzne
Słupskie Prace Geograficzne 11 2014 Joanna Gadziszewska Akademia Pomorska Słupsk Uniwersytet Gdański Gdańsk asiapajewska@gmail.com WSTĘPNE WYNIKI ANALIZY PYŁKOWEJ TORFOWISKA W NOSALINIE KOŁO SŁAWNA (POLSKA
Bardziej szczegółowoChronologia zmian warunków sedymentacji vistuliańskich osadów jeziornych w Jaroszowie. Sylwia Ochojska Fizyka techniczna Sem. IX
Chronologia zmian warunków sedymentacji vistuliańskich osadów jeziornych w Jaroszowie Sylwia Ochojska Fizyka techniczna Sem. IX Plan Pozycja geologiczna i morfologiczna badanych osadów Cechy osadów jeziornych
Bardziej szczegółowoMETODY ORAZ WYNIKI BADAŃ WĘGLANOWYCH OSADÓW JEZIORNYCH JEZIORO SZÓSTAK, POJEZIERZE EŁCKIE Anna Lejzerowicz
METODY ORAZ WYNIKI BADAŃ WĘGLANOWYCH OSADÓW JEZIORNYCH JEZIORO SZÓSTAK, POJEZIERZE EŁCKIE Anna Lejzerowicz Nazwa instytucji: Uniwersytet Warszawski, Wydział Geologii Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii
Bardziej szczegółowoPrzedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 796 8 Organizmy modelowe w badaniach
Bardziej szczegółowoHistoria Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu
Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym
Bardziej szczegółowoŹródła paleobotaniczne do rekonstrukcji wczesnych etapów rozwoju Gdańska
Środowisko Człowiek Cywilizacja, tom 2 Seria wydawnicza Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (red.) Bogucki Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoZapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych
Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych Piotr Bałdys Fizyka techniczna sem. IX Plan seminarium Wstęp Skład izotopowy węgla w
Bardziej szczegółowoOPIS TECHNICZNY. Materiały wyjściowe Mapa sytuacyjno-wysokościowa z projektem budowy ul. Kadrowej w skali 1:500 wraz z naniesionym drzewostanem.
OPIS TECHNICZNY Przedmiot opracowania Inwentaryzacja drzewostanu na ulicy Kadrowej w Warszawie w dzielnicy Rembertów na odcinku od ul. Kramarskiej do ul. Czwartaków o dł. ok. 330 m Materiały wyjściowe
Bardziej szczegółowoPrzedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska 1. 2. 3. 4. w. w. w. w. aud. lab. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska 8 Organizmy modelowe w badaniach toksykologicznych 10
Bardziej szczegółowoKarta zgłoszenia tematu pracy dyplomowej
Dzienne magisterskie Dzienne inżynierskie dr hab. inż. Andrzej Bluszcz, prof. Pol. Śl. opiekun pracy: dr inż. Jarosław Sikorski Określenie szybkości sedymentacji osadów metodą ołowiu 210 Pb z wykorzystaniem
Bardziej szczegółowoPALINOLOGICZNE LADY DZIAŁALNOCI CZŁOWIEKA W OSADACH JEZIORA MUKRZ. Agnieszka M. NORYKIEWICZ
Polish Bot. Stud. Guidebook Series 23: 115-126, 1999 PALINOLOGICZNE LADY DZIAŁALNOCI CZŁOWIEKA W OSADACH JEZIORA MUKRZ Agnieszka M. NORYKIEWICZ NORYKIEWICZ A. M. Evidence of human activity detected by
Bardziej szczegółowoOpracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak
Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech
Bardziej szczegółowoTypologia Siedlisk Leśnych wykład 4
Zakład Urządzania Lasu KULiEL WL SGGW w Warszawie dr inż. Michał Orzechowski 1/77 michal.orzechowski@wl.sggw.pl 22 5938202 Typologia Siedlisk Leśnych wykład 4 Siedlisko leśne i jego klasyfikacja Metody
Bardziej szczegółowoCelem inwestycji jest przebudowa drogi wojewódzkiej nr 260 w m. Gniezno. Przedsięwzięcie mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko:
I.23. Droga nr 260 m. Gniezno. 23 Droga nr 260 m. Gniezno Lokalizacja przedsięwzięcia Charakterystyka ogólna i cel przedsięwzięcia Powiat: gnieźnieński Gmina: Gniezno (m. Gniezno) Celem inwestycji jest
Bardziej szczegółowoBadania paleobotaniczne w Puszczy Knyszyńskiej
Badania paleobotaniczne w Puszczy Knyszyńskiej Mirosława Kupryjanowicz, Danuta Drzymulska, Magdalena Fiłoc, Marta Szal Zakład Paleobotaniki, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku Powierzchnia Parku
Bardziej szczegółowoLegenda: Badany obiekt staw w Mysiadle Granica powiatu Granice gmin Gmina Lesznowola
Charakterystyka Ekosystemu stawu w Mysiadle 1. Cel określenie stanu czystości oraz organizmów roślinnych i zwierzęcych. 2. Historia wsi Mysiadło według mapy Lesznowoli Mysiadło jest miejscowością położoną
Bardziej szczegółowoOmawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.
Wstęp Planowana inwestycja polega na rozbudowie budynku chlewni na dz. nr 274 w miejscowości Różyce Żurawieniec 24, gmina Kocierzew Południowy, powiat łowicki. W gminie Kocierzew Południowy udział powierzchni
Bardziej szczegółowoINŻYNIERIA RZECZNA Konspekt wykładu
INŻYNIERIA RZECZNA Konspekt wykładu Wykład 2 Charakterystyka morfologiczna koryt rzecznych 1. Procesy fluwialne 2. Cechy morfologiczne koryta rzecznego 3. Klasyfikacja koryt rzecznych 4. Charakterystyka
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Botanika i mikologia. Kod Punktacja ECTS* 4
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Botanika i mikologia Botany and Mycology Kod Punktacja ECTS* 4 Koordynator Dr Laura Betleja Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Robert Kościelniak Opis kursu (cele
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r.
Dz.U.2011.258.1549 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych
Bardziej szczegółowo3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna I (paleolit, mezolit) 2. Kod modułu 05-APIPM-12 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
Bardziej szczegółowoGLEBOZNAWSTWO = pedologia - nauka o glebach
GLEBY GLEBA - biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa litosfery, powstała ze skał pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym warunki wzrostu i rozwoju.
Bardziej szczegółowoFosfor na granicy czyli:
Fosfor na granicy czyli: rola ekotonów w homogennym jeziorze Iwona Kostrzewska-Szlakowska Szlakowska, Marek Rzepecki ekoton G.L. Clarke (1965): strefy przejściowe, w których istnieją silne oddziaływania
Bardziej szczegółowoŚrodowiska naturalne i organizmy na Ziemi. Dr Joanna Piątkowska-Małecka
Środowiska naturalne i organizmy na Ziemi Dr Joanna Piątkowska-Małecka Ukształtowanie towanie powierzchni Ziemi Podstawy ekologii Ekologia nauka zajmująca się badaniem czynników w rządz dzących rozmieszczeniem
Bardziej szczegółowoDobór rodzimych gatunków w terenach zieleni
Dobór rodzimych gatunków w terenach zieleni Piotr Muras Katedra Roślin Ozdobnych UR w Krakowie 1 Kryteria klimatyczno siedliskowe Wg: Katalog roślin / Związek Szkółkarzy Polskich Agencja Promocji Zieleni
Bardziej szczegółowoMożliwości edukacyjne Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Przygotował: Ludwik Ryncarz Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku
Możliwości edukacyjne Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego Przygotował: Ludwik Ryncarz Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku Przyrodnicze ścieżki dydaktyczne 1. Szkolna ścieżka przyrodniczo-ekologiczna
Bardziej szczegółowoEkologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne
Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu
Bardziej szczegółowoKatedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku. Uwarunkowania rekultywacji Jeziora Wolsztyńskiego
Katedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku Uwarunkowania rekultywacji Jeziora Wolsztyńskiego Plan batymetryczny Jeziora Wolsztyńskiego Zlewnia Jeziora Wolsztyńskiego powierzchnia 193,5 km
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Trójmiasta. Jest to średniej wielkości, płytki. Posiada on bardzo dużą zlewnie, w której przeważają tereny rolnicze i zabudowa
Streszczenie Badaniami objęto jezioro Tuchomskie znajdujące się niedaleko Trójmiasta. W celu wyznaczenia kondycji fitoplanktonu zbadano zawartość chlorofilu-a oraz wykonano analizy mikroskopowe zebranego
Bardziej szczegółowoDZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 9 stycznia 2018 r. Poz. 98 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI z dnia 4 stycznia 2018 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony
Bardziej szczegółowoProjekt Poznajemy Jezioro Bukowskie
Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie Cele projektu: Podniesienie poziomu wiedzy na temat funkcjonowania ekosystemów jeziornych Poznanie zależności i procesów zachodzących w zlewni jeziora Zapoznanie się
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r.
Dziennik Ustaw Nr 258 15110 Poz. 1549 1549 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych
Bardziej szczegółowoPoznań, dnia 5 kwietnia 2017 r. Poz UCHWAŁA NR XXIX/753/17 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 27 marca 2017 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, dnia 5 kwietnia 2017 r. Poz. 2940 UCHWAŁA NR XXIX/753/17 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dnia 27 marca 2017 r. w sprawie Powidzkiego Parku Krajobrazowego
Bardziej szczegółowohttp://www.rcin.org.pl
Archeologia Polski, t. XXXVIII : 1993, z. I PL ISSN 0003-8180 MAŁGORZATA WINIARSKA-KABACIŃSKA ANALIZA FUNKCJONALNA OSTRZA KOŚCIANEGO ZBROJONEGO KRZEMIENNYMI WKŁADKAMI Z TŁOKOWA, WOJ. OLSZTYŃSKIE 1 Analizę
Bardziej szczegółowoPrzyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim
Bardziej szczegółowoPiaskownia w Żeleźniku
OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 97 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Piaskownia w Żeleźniku Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17.1753 E Szerokość:
Bardziej szczegółowoCzy można budować dom nad klifem?
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej [PUGP] Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim
Bardziej szczegółowoZnaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych
Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych Leśny Bank Genów Kostrzyca, 26.06.2014 r. Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Katedra
Bardziej szczegółowoBydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz. 2248 ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY w sprawie ustanowienia
Bardziej szczegółowoTwórcza szkoła dla twórczego ucznia Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
SCENARIUSZ LEKCJI PRZEDMIOT: BIOLOGIA TEMAT: Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie AUTOR SCENARIUSZA: mgr Agnieszka Kowalik OPRACOWANIE ELEKTRONICZNO GRAFICZNE : mgr Beata Rusin TEMAT LEKCJI Struktura
Bardziej szczegółowoVegetation History and Archaeobotany Trees and shrubs exploited in medieval Poland for the production of everyday use objects
Vegetation History and Archaeobotany Trees and shrubs exploited in medieval Poland for the production of everyday use objects Cywa Katarzyna W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences Lubicz
Bardziej szczegółowoDiagnoza obszaru. Dziczy Las
Diagnoza obszaru Dziczy Las Dziczy las Dziczy Las - 1765,7 ha - Zachodniopomorskie, Gmina Banie Czy w badanej gminie poza obszarem Natura 2000 występują: Parki narodowe podaj nazwy: brak Rezerwaty przyrody
Bardziej szczegółowoMarek Polcyn Pozostałości roślin uprawnych i chwastów ze stanowiska 1 i 4 w Gieczu. Studia Lednickie 7, 295-300
Marek Polcyn Pozostałości roślin uprawnych i chwastów ze stanowiska 1 i 4 w Gieczu Studia Lednickie 7, 295-300 2002 STUDIA LEDNICKIE VII Poznań Lednica 2002 MAREK POLCYN Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Bardziej szczegółowoOPIS ZADANIA. (każde zadanie jest opisywane oddzielnie) zastawka wzmocniona zastawka drewniano- kamienna
Załącznik nr 8 do SIWZ OPIS ZADANIA (każde zadanie jest opisywane oddzielnie) Nr i nazwa nadleśnictwa Kody obiektów oraz typy obiektów 10-34 Różańsko Nr zadania 10-34-04 10-34-04-1- zastawka wzmocniona
Bardziej szczegółowoANALIZA MAKROSKOPOWA
ANALIZA MAKROSKOPOWA Wprowadzenie Metoda makroskopowa polega na przybliżonym określeniu rodzaju, nazwy, niektórych cech fizycznych oraz stanu badanego gruntu bez użycia przyrządów. Stosuje się ją w terenie
Bardziej szczegółowoRozwój krajobrazu kulturowego w otoczeniu jeziora Lednica na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej
Landform Analysis, Vol. 16: 32 38 (2011) Rozwój krajobrazu kulturowego w otoczeniu jeziora Lednica na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej Mirosław Makohonienko 1, Daniel Makowiecki 2 1 Instytut Geoekologii i Geoinformacji,
Bardziej szczegółowoGrzegorz Kowalewski 1, Michał Woszczyk 1, Krystyna Milecka 1, Iwona Bubak 2 1 Uniwersytet im. A. Mickiewicza Poznań, Osady denne jeziora Ostrowite
Grzegorz Kowalewski 1, Michał Woszczyk 1, Krystyna Milecka 1, Iwona Bubak 2 1 Uniwersytet im. A. Mickiewicza Poznań, 2 Uniwersytet Gdański 1 Adam Mickiewicz University Poznań, 2 Gdańsk University Osady
Bardziej szczegółowoPrzedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 1 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 556 11 Analityka substancji toksycznych
Bardziej szczegółowokierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne II stopnia realizacja od roku akad. 2017/2018 ECTS w semestrze Przedmioty podstawowe
specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I podstawowe kierunkowe 110 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 344 11 Analityka substancji toksycznych w środowisku
Bardziej szczegółowoMetody rekonstrukcji warunków paleoekologicznych (zasada aktualizmu)
Metody rekonstrukcji warunków paleoekologicznych (zasada aktualizmu) Analiza syntaksonomiczna materiałów archeobotanicznych metoda fitosocjologiczna Brauna Blanqueta Ekologiczne liczby wskaźnikowe Zarzyckiego
Bardziej szczegółowokierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne
kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i ) Przedmioty ogólne NAZWA PRZEDMIOTU I 1. 2. 3. 4. 5. 6. w. w. w. w. w. w. aud. lab. ogólne 112 1 2
Bardziej szczegółowoPodstawowe facje sejsmiczne w jeziorze wigry
VII Zjazd Geomorfologów Polskich kraków 2005 Podstawowe facje sejsmiczne w jeziorze wigry Wyniki badań późnoglacjalnych i holoceńskich osadów jeziora Wigry metodami sejsmiki wysokiej rozdzielczości (sejsmoakustyki)
Bardziej szczegółowokierunek: Ochrona Środowiska studia stacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i II rok) ECTS w semestrze Przedmioty ogólne
kierunek: Ochrona Środowiska studia stacjonarne I stopnia realizacja od roku akad. 2013/2014 (I i ) Przedmioty ogólne NAZWA PRZEDMIOTU I 1. 2. 3. 4. 5. 6. w. w. w. w. w. w. aud. lab. ogólne 270 1 2 3 4
Bardziej szczegółowoSympozjum Archeologii Środowiskowej / Symposium of Environmental Archaeology. Program /Programme
Sympozjum Archeologii Środowiskowej / Symposium of Environmental Archaeology Koszęcin 19-22.10.2005 Program /Programme ŚRODA 19 PAŹDZIERNIKA - WEDNESDAY 19 th OCTOBER 2005 Zbiórka w Muzeum Śląskim w Katowicach
Bardziej szczegółowoTemat lekcji: Ocena stanu środowiska przyrodniczego. Karty pracy
Temat lekcji: Ocena stanu środowiska przyrodniczego Karty pracy Ćwiczenie nr 1 Obserwacja liścia rośliny nagonasiennej/drzewa iglastego i określenie jego przystosowań, wskazanie stanu zdrowotnego. Wykonaj
Bardziej szczegółowoOZNACZANIE WŁAŚCIWOŚCI BUFOROWYCH WÓD
OZNACZANIE WŁAŚCIWOŚCI BUFOROWYCH WÓD POWIERZCHNIOWYCH WPROWADZENIE Właściwości chemiczne wód występujących w przyrodzie odznaczają się dużym zróżnicowaniem. Zależą one między innymi od budowy geologicznej
Bardziej szczegółowoProblemy wodnej rekultywacji wyrobisk kruszyw naturalnych
Problemy wodnej rekultywacji wyrobisk kruszyw naturalnych Krzysztof Polak, Marcin Chodak, Szymon Sypniowski Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa Odkrywkowego Kraków, 05.04.2011 Kierunek
Bardziej szczegółowoWspółczesne badania Całunu na Uniwersytecie w Padwie: Otwarte kwestie
Współczesne badania Całunu na Uniwersytecie w Padwie: Otwarte kwestie Jakub S. Prauzner-Bechcicki Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ Plan wystąpienia Uwagi wstępne - kwerenda w Web
Bardziej szczegółowo