Badania paleobotaniczne w Puszczy Knyszyńskiej

Transkrypt

1 Badania paleobotaniczne w Puszczy Knyszyńskiej Mirosława Kupryjanowicz, Danuta Drzymulska, Magdalena Fiłoc, Marta Szal Zakład Paleobotaniki, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku

2 Powierzchnia Parku Krajobrazowego PK ha Powierzchnia torfowisk ha Zatorfienie terenu Parku 9,9 % Wg Okruszki 1995

3 Torfowiska niskie (93) w tym: 94 % Olsowe (76) 71 % Szuwarowe (5) 16 % Turzycowiskowe (10) 11 % Mechowiskowe (2) 1 % Torfowiska przejściowe (3) w tym: 4 % Brzezinowe (2) 16 % Mszarne przejściowe (1) 84 % Torfowiska wysokie (8) w tym: 2 % Mszarne (6) 63,5 % Bór bagienny (2) 36,5 % Wg Okruszki 1995

4 Według Okruszki (1995) mokradła Puszczy Knyszyńskiej stanowią jeden z najbardziej cennych elementów jej tego obszaru Mają one istotne znaczenie z trzech zasadniczych powodów: (1) stanowią jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej zbliżonych do naturalnych elementów krajobrazu, (2) reprezentują duże bogactwo gatunków i ekosystemów, stanowią refugia gatunków wrażliwych na antropopresję, (3) retencjonują wodę, rozciągając jej odpływ w czasie i podtrzymując wysokie poziomy występowania wód gruntowych i powierzchniowych.

5 Ani słowa o torfowiskach jako źródle informacji o dawnej roślinności i środowisku Puszczy A przecież torfy, podobnie jak osady denne jezior, to najważniejsze archiwa wiedzy o dziejach środowiska przyrodniczego, zdolne do wiernego rejestrowania wiarygodnego przechowywania przez tysiąclecia zasobów informacji o wielu procesach i zdarzeniach, które miały miejsce bezpośrednio na ich powierzchni oraz w ich dość rozległym otoczeniu

6 Badania paleoekologiczne torfowisk Puszczy Knyszyńskiej prowadzone są przez Zakład Paleobotaniki Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku od ponad 30 lat. Wykorzystywane są w nich trzy podstawowe metody paleobotaniczne: (1) analiza pyłkowa (2) analiza roślinnych szczątków makroskopowych (wegetatywnych i generatywnych) (3) analiza składu botanicznego torfu

7 Wiercenia

8 Analiza pyłkowa

9 Analiza pyłkowa Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris)

10 Świerk zwyczajny (Picea abies)

11 Brzoza brodawkowata (Betula verrucosa)

12 Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

13 Leszczyna pospolita (Corylus avellana)

14 Olsza (Alnus)

15 Dąb (Quercus )

16 Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)

17 Analiza roślinnych szczątków makroskopowych Eemskie owoce, nasiona i drewna

18 Analiza roślinnych szczątków makroskopowych Eemskie owoce, nasiona i drewna Brasenia schreberi Tilia tomentosa

19 Analiza składu botanicznego torfu

20 Późnoglacjalna i holoceńska historia lasów Puszczy Kładkowe Bagno procentowy diagram pyłkowy

21 Krajobraz u schyłku ostatniego zlodowacenia rekonstrukcja wg Muzeum Paleobotanicznego Instytutu Botaniki PAN w Krakowie

22 Wpływ osadnictwa ludzkiego na roślinność Puszczy Machnacz palinologiczne fazy osadnicze

23 Biskupin przykład grodu łużyckiego

24 Stanowiska interglacjału eemskiego oraz wczesnego i środkowego vistulianu (ok tys. lat BP) Stanowiska późnego vistulianu i holocenu (od ok. 13 tys. lat BP)

25 Tilia mapy izopolowe (wg Kupryjanowicz i in. 2004)

26 Ewolucja badanych zbiorników Przedmiotem badań były 3 torfowiska Kładkowe Bagno Taboły Borki

27 Rozpoznano szczątki 116 taksonów roślinnych Liczba gatunków charakterystycznych dla poszczególnych klas roślinności Scheuchzerio-Caricetea nigrae 13 Phragmitetea 13 Oxycocco-Sphagnetea 9 Potametea 4 Alnetea glutinosae 2 Molinio-Arrhenatheretea 2 Charetea 2 Bidentetea tripartiti 1 Litorelletea

28 Formy morfologiczne roślin i grupy systematyczne liczba taksonów naczyniowe zielne 23 mchy brunatne 16 mchy torfowce 10 drzewa i krzewy 4 krzewinki 2 paprotniki 5 glony 23

29 16 taksonów nie występuje współcześnie na terenie Puszczy Knyszyńskiej rośliny naczyniowe Betula nana, Ranunculis reptans, Myriophyllum alternifolium, Scheuchzeria palustris, Potamogeton filiformis, Potamogeton panormitanus, Potamogeton friesii, Cladium mariscus, Hippuris vulgaris mchy torfowce Sphagnum platyphyllum, Sphagnum angustifolium, Sphagnum centrale mchy brunatne Meesea triquetra, Drepanocladus fluitans, Drepanocladus Sendtneri, Scorpidium scorpioides

30 Rozpoznano 24 jednostki torfu 12 w Tabołach 13 w Kładkowym Bagnie 8 w Borkach Tylko 8 gatunków torfu znanych jest z klasyfikacji Tołpy, Jasnowskiego i Pałczyńskiego (1967)

31 Opisano 22 subfosylne zbiorowiska roślinne 14 w Tabołach 7 w Kładkowym Bagnie 6 w Borkach Klasa Phragmitetea (6 zbiorowisk) Klasa Scheuchzerio-Caricetea nigrae (3 zbiorowiska) Klasa Oxycocco-Sphagnetea (4 zbiorowiska) Klasa Alnetea glutinosae (3 zbiorowiska) Klasa Vaccinietea uliginosi (1 zbiorowisko) Zbiorowiska o niejasnej przynależności systematycznej turzycowo-mszyste i mszyste z brzozami krzewiastymi Sphagnum palustre-carex Carex-Sphagnum sec. Palustria+Pinus Sphagnum sec. Acutifolia-Carex leśno-zaroślowe + Carex-Sphagna

32 Zbiorowiska subfosylne Caricetum rostrate calliergonosum (gigantei) Caricetum rostratae sphagnetosum fallacis Zbiorowiska współczesne znane z Rosji Carex rostrata- Calliergon giganteum Zachodnia Syberia Caricetum rostratae podzespół Sphagnum fallax Rosja Płn.-Zach., Zachodnia Syberia Zbiorowiska współczesne znane z Europy Zachodniej Caricetum rostratae podzespół Sphagnum fallax Wyspy Brytyjskie, Skandynawia Carex rostrata- Sphagnum recurvum - Bawaria

33 132 W m n.p.m. BV BIV BIII 500 m Borki E 131 SA SB BO+AT PB Torfowisko przejściowe Torfowisko niskie Piasek 14 C BP Granica chronozon Punkt odwiertu 1) torfowisko niskie torfowisko przejściowe 2) torfowisko przejściowe

34 N m n.p.m. 147 TI TII TIII TIV TV TVI TVII TVIII TIX TX TXI TXII TXIII TXIV 250 m Taboły S SA 1915± ± ± ±35 SB 8260± ± ±60 Torfowisko przejściowe Torfowisko niskie Jezioro Piasek 10810±50 PB 10940±120 PG 10710±50 BO+AT 1) torfowisko niskie torfowisko przejściowe 2) jezioro torfowisko niskie torfowisko przejściowe 14 C BP Granica chronozon Punkt odwiertu

35 Kładkowe Bagno N m n.p.m. 149 KBI KBII KBIII KBIV KBV KBVI KBVII 100 m KBVIII S ±40 Torfowisko wysokie Torfowisko przejściowe Torfowisko niskie Jezioro Piasek 14 C BP Granica chronozon Punkt odwiertu AT PG PB BO 10460±40 SA 2190±30 SB 8120± ±40 1) torfowisko wysokie jezioro torfowisko niskie/przejściowe torfowisko wysokie 2) torfowisko niskie/przejściowe torfowisko wysokie

36

37 Wisły Warty Zasięgi dwóch najmłodszych zlodowaceń

38 Drugie dno torfowisk

39 Zmiany roślinności podczas interglacjału eemskiego

40 Zmiany roślinności podczas interglacjału eemskiego okres przejściowego rozwoju roślinności tundrowej

41 Zmiany klimatu podczas interglacjału eemskiego

42 Zmiany roślinności i klimatu w czasie wczesnego i środkowego vistulianu

43 Ewolucja zbiorników sedymentacyjnych

44 Ewolucja zbiorników sedymentacyjnych Kras termiczny

45 Stanowiska interglacjału eemskiego oraz wczesnego i środkowego vistulianu (ok tys. lat BP) Stanowiska późnego vistulianu i holocenu (od ok. 13 tys. lat BP)

46 Efekty dotychczasowych badań paleokologicznych na terenie Puszczy Knyszyńskiej: (1) okrycie drugiego dna w niektórych torfowiskach udokumentowanie istnienia na terenie Puszczy pojezierza z czasu ostatniego (eemskiego) interglacjału (ok tysięcy lat temu) rekonstrukcja zmian roślinności i klimatu podczas tego interglacjału i ostatniego zlodowacenia (2) udokumentowanie pojeziernego charakteru Puszczy pod koniec ostatniego zlodowacenia (12-10 tys. lat temu) oraz w starszym i środkowym holocenie (10-4 tys. lat temu) (3) odtworzenie holoceńskiej historii lasów (4) odtworzenie wpływu osadnictwa ludzkiego na roślinność Puszczy (5) odtworzenie ewolucji badanych zbiorników