Prawa inwestora indywidualnego, czyli jak skutecznie walczyć o swoje?

Transkrypt

1 Prawa inwestora indywidualnego, czyli jak skutecznie walczyć o swoje? Kancelaria Skarbiec.Biz ul. Peszteńska Warszawa skarbiec@skarbiec.biz

2 Inwestorzy indywidualni na rynku kapitałowym Na koniec czerwca 2008 r. polskie gospodarstwa domowe dysponowały oszczędnościami na poziomie 671,9 mld PLN. 2

3 Inwestorzy indywidualni na rynku kapitałowym Spośród kwoty 671,9 mld PLN: 11,2 proc. zostało ulokowane w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych 6,2 proc. zostało ulokowane w akcje spółek publicznych 4,6 proc. zostało ulokowane w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe 0,4 proc. zostało ulokowane w zagranicznych instytucjach zbiorowego inwestowania Biorąc pod uwagę tylko jeden z tych parametrów, tj. bezpośrednie inwestycje w akcje, szacować należy, że gospodarstwa domowe posiadały akcje warte łącznie ok. 42 miliardy PLN (wg cen na koniec czerwca 2008 r.). 3

4 Łączne znaczenie inwestycji indywidualnych PLN 1. Oszczędności gospodarstw domowych w akcjach - 42 mld PLN 2. UniCredito Italiano SpA - 27 mld PLN 3. France Telecom SA - 13,73 mld PLN 4. Citibank NA - 7,84 mld PLN 5. Commerzbank AG - 7,33 ml PLN 4

5 Skąd drastyczna wynika różnica w praktycznej sile oddziaływania inwestorów indywidualnych i instytucjonalnych? Istota różnicy pomiędzy inwestorami indywidualnymi i inwestorami instytucjonalnymi polega na: a) stopniu koordynacji działań Efekt skali: Inwestor z 27 mld PLN posiada większą praktyczną siłę oddziaływania niż 2,7 mln inwestorów z portfelem zł każdy. Efekt rozproszenia strat: straty inwestorów indywidualnych są najczęściej sumą drobnych strat. b) posiadaniu przez inwestorów instytucjonalnych zasobów know-how i środków finansowych Korzystanie ze swoich uprawnień do kosztowne przedsięwzięcie /np. opłaty sądowe/. c) stopniu świadomości przysługujących im uprawnień Inwestorzy indywidualni w mniejszym stopniu znają obowiązki innych uczestników rynku i swoje uprawnienia. 5

6 Prawa inwestorów indywidualnych Prawa inwestora indywidualnego można rozważać na kilku zasadniczych płaszczyznach: a) prawa wobec podmiotów, które wyemitowały instrumenty finansowe stanowiące przedmiot inwestycji (np. prawa wobec spółek akcyjnych, których akcje notowane są na giełdzie), b) prawa wobec organizatora rynku regulowanego (np. Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie), c) prawa wobec innych uczestników rynku (w tym firm inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych i innych inwestorów). 6

7 Fazy relacji pomiędzy inwestorem a firmą inwestycyjną / funduszem inwestycyjnym Faza I: Reklama firm inwestycyjnych i funduszy inwestycyjnych oraz inne działania perswazyjne, zmierzające do skłonienia inwestora do inwestycji. Faza II: Zawarcie umowy z firmą inwestycyjną / inwestycja w fundusz. Faza III: Realizacja umowy. Przykład praktyczny: 7

8 Analiza dotyczy podmiotów objętych prawem polskim Ryzyko związane z inwestycjami na terenie, gdzie nie obowiązują powyższe regulacje, ani regulacje do nich zbliżone: off-shorowe fundusze inwestycyjne i firmy inwestycyjne, np. Belize, Panama, Kajmany. Ryzyko związane z inwestycjami w niektóre fundusze z siedzibą w państwach Unii Europejskiej: Undertaking for Collective Investment in Transferable Securities ("UCITS") a Non-harmonised collective investment schemes 8

9 Faza I: Reklama i marketing Marketing to przejście od obiektywnych, precyzyjnych danych finansowych do sfery uczuć i marzeń odbiorców, co tworzy ryzyko nadużyć. Inwestowanie / spekulacja polega na obrocie instrumentami finansowymi działalność doradców finansowych polega na sprzedaży nadziei 9

10 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Cechy prawidłowego przekazu reklamowego dotyczącego funduszu inwestycyjnego: dbałość o interes inwestorów, rzetelność, poszanowanie prawa i dobrych obyczajów. 10

11 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Przekaz reklamowy nie powinien: wprowadzać w błąd, stwarzać możliwości wprowadzenia w błąd, odwoływać się do nieprawdziwych lub nieudokumentowanych danych, być prezentowany z pominięciem istotnych danych, w sposób wywołujący wrażenie, że: sytuacja funduszu, ryzyko inwestycji, prawdopodobieństwo zysku, są korzystniejsze, niż gdyby były oceniane na podstawie pełnych danych wywierać nierzetelnego wpływu na podejmowane przez inwestorów decyzje. 11

12 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Przekaz zawierający informacje w kwestii: lokat zapewniających bezpieczeństwo inwestycji, możliwości osiągnięcia zysków, powinien w wyraźny sposób informować o ryzyku inwestycyjnym. Perswazyjne elementy nie powinny stwarzać u odbiorcy przekonania o pewności zysku z inwestycji w fundusz. 12

13 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Elementy informacji o ryzyku inwestycyjnym: fundusz nie gwarantuje realizacji założonego celu inwestycyjnego, ani uzyskania określonego wyniku, uczestnik funduszu musi liczyć się z możliwością utraty przynajmniej części wpłaconych środków, szczegółowy opis czynników ryzyka znajduje się odpowiednio w prospekcie informacyjnym, prospekcie emisyjnym, memorandum informacyjnym albo w warunkach emisji, wraz ze wskazaniem miejsca, w którym dany dokument jest publicznie dostępny. 13

14 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Gwarancja ochrony kapitału w przekazie reklamowym: zakres gwarancji, warunki udzielenia, gwarant, wskazanie miejsca publicznej dostępności pełnej informacji. Informacje o korzyściach podatkowych (związanych z nabyciem jednostek lub certyfikatów): określać grupę beneficjentów oraz, znaczenie danej korzyści w praktyce. 14

15 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych Wynik inwestycyjny funduszu: prezentacja wyniku jako osiągniętego w konkretnym okresie historycznym, zastrzeżenie, że wynik nie stanowi gwarancji osiągnięcia podobnych wyników w przyszłości, uwzględnia wszystkie zobowiązania funduszu mające wpływ na wartość jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych, nie powinien sugerować, że wynik funduszu jest tożsamy z wynikiem uczestnika funduszu, jeżeli uczestnik ponosi dodatkowe opłaty manipulacyjne lub płaci podatek bezpośrednio obciążający dochód z inwestycji. 15

16 16

17 17

18 Treść gwiazdki *Wyniki osiągnięte w przeszłości nie są gwarancją osiągnięcia podobnych wyników w przyszłości. Program Systematycznego Oszczędzania nie gwarantuje realizacji celu inwestycyjnego, uczestnik musi liczyć się z możliwością utraty przynajmniej części wpłaconych środków. Źródło: Skandia, dane za okres Templeton Asian Growth Fund, Templeton Emerging Markets Fund, Merrill Lynch IIF Japan Opportunities Fund. 18

19 Treść gwiazdki w powiększeniu * Wyniki osiągnięte w przeszłości nie są gwarancją osiągnięcia podobnych wyników w przyszłości. Program Systematycznego Oszczędzania nie gwarantuje realizacji celu inwestycyjnego, uczestnik musi liczyć się z możliwością utraty przynajmniej części wpłaconych środków. Źródło: Skandia, dane za okres Templeton Asian Growth Fund, Templeton Emerging Markets Fund, Merrill Lynch Japan Opportunities Fund. 19

20 Wyniki "funduszu 244 proc." w 2008 roku 20

21 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych 21

22 Faza I: Kto zawinił? Fundusz Inwestycyjny (SICAV) Prospekt informacyjny, skrót prospektu informacyjnego, prospekt emisyjny albo warunki emisji Polskie towarzystwo ubezpieczeń Doradca finansowy Platforma internetowa Reklama platformy internetowej 22

23 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych 1. Przekaz reklamowy musi pozwalać odbiorcy na swobodne zapoznanie się ze wszystkimi treściami składającymi się na przekaz, w szczególności ze wszelkiego rodzaju wskazaniami i zastrzeżeniami. 2. Treści składające się na przekaz reklamowy powinny być formułowane w sposób dostosowany do wiedzy oraz możliwości percepcji przeciętnego odbiorcy, z uwzględnieniem charakterystyki grupy docelowej, do której kierowany jest przekaz reklamowy. 23

24 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych 24

25 Faza I: Reklama funduszy inwestycyjnych 25

26 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej informacji? Środek Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Skuteczność 26

27 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej informacji? Środek Rozporządzenie mieniem to każda czynność wywołująca przesunięcie majątkowe Wprowadzenie innej osoby w błąd polega na wytworzeniu u niej błędnego przekonania o stanie rzeczy istotnym dla danej sprawy. Skuteczność Wykorzystanie cudzego błędu polega zaś na zaniechaniu działania, oczekiwanego według standardów obrotu, w wyniku którego osoba dokonująca rozporządzenia mieniem mogła zorientować się w rzeczywistym stanie rzeczy. Nie każde niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest przestępstwem oszustwa. Będzie tak dopiero wtedy, kiedy sprawca w chwili dokonywania przez inną osobę czynności rozporządzającej miał zamiar doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem. Z oszustwem będziemy mieli do czynienia jedynie wtedy, gdy rozporządzenie mieniem będzie obiektywnie niekorzystne. 27

28 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej informacji? Środek Czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest w szczególności: 1) reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka; 2) reklama wprowadzająca klienta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi. Skuteczność 28

29 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej reklamy? Środek Możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Przykład praktyczny: Skuteczność Faktyczna Teoretyczna 29

30 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej reklamy? Środek Działania administracyjne: Np. jeżeli KNF stwierdzi, że publikacje funduszy inwestycyjnych wprowadzają lub mogą wprowadzić w błąd, może zakazać ich ogłaszania i nakazać ogłoszenie odpowiednich sprostowań w wyznaczonym terminie. Jeżeli zakaz lub nakaz nie zostanie wykonany, KNF nakłada na towarzystwo karę pieniężną w wysokości do zł. W takim wypadku KNF dokona ogłoszenia odpowiednich sprostowań na koszt towarzystwa. Skuteczność 30

31 Co jeśli fundusz inwestycyjny / firma inwestycyjna naruszy obowiązki w zakresie rzetelnej reklamy? Środek Działania konsumentów wykraczające poza instrumenty prawne + samoregulacja rynku Skuteczność 31

32 FAZA II ZAWARCIE UMOWY Z FIRMĄ INWESTYCYJNĄ INWESTYCJA W FUNDUSZ INWESTYCYJNY 32

33 Faza II: Informacje, które firma inwestycyjna powinna przekazać przed zawarciem umowy Przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich firma inwestycyjna przekazuje klientowi, w formie pisemnej lub za pomocą elektronicznych nośników informacji, szczegółowe informacje dotyczące firmy inwestycyjnej oraz usługi, która ma być świadczona na podstawie zawieranej umowy. Informacje te zawierają w szczególności: a) wskazanie szczegółowych zasad świadczenia usługi maklerskiej, na podstawie zawieranej umowy; b) opis ryzyka inwestycyjnego związanego z daną usługą maklerską; 33

34 Faza II: Informacje, które firma inwestycyjna powinna przekazać przed zawarciem umowy c) opis kosztów, jakie klient będzie ponosił w związku z daną usługą maklerską, w tym w szczególności wskazanie opłat i prowizji pobieranych przez firmę inwestycyjną oraz opłat i prowizji pobieranych przez podmioty, z których pośrednictwa korzysta firma inwestycyjna w związku ze świadczeniem danej usługi; d) wskazanie podstawowych zasad załatwiania przez firmę inwestycyjną skarg klientów składanych w związku ze świadczonymi przez tę firmę inwestycyjną usługami maklerskimi; 34

35 Faza II: Wyjaśnienie ryzyka inwestycyjnego Przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich firma inwestycyjna zwraca się do klienta o przedstawienie informacji niezbędnych do dokonania oceny poziomu wiedzy klienta dotyczącej inwestowania w zakresie maklerskich instrumentów finansowych, doświadczenia inwestycyjnego oraz celów inwestycyjnych (indywidualna sytuacja klienta). W przypadku gdy na podstawie zawieranej umowy ma być świadczona usługa zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych lub doradztwa inwestycyjnego, firma inwestycyjna zwraca się do klienta dodatkowo o przedstawienie informacji dotyczących maksymalnego poziomu i rodzaju ryzyka, jakie klient jest w stanie zaakceptować w ramach realizacji wskazanych celów inwestycyjnych. Następnie, firma inwestycyjna dokonuje oceny, czy usługa maklerska, która ma być świadczona na podstawie zawieranej umowy, jest odpowiednia dla danego klienta, biorąc pod uwagę jego indywidualną sytuację. Produkt: informacja dla klienta 35

36 Faza II: Przykład praktyczny 36

37 Faza II: Przykład praktyczny 37

38 Faza II: Firma inwestycyjna powinna ujawnić klientowi możliwe konflikty interesów Przed zawarciem umowy o świadczenie usług maklerskich firma inwestycyjna informuje klienta, o konfliktach interesów - - o ile organizacja oraz regulacje wewnętrzne firmy inwestycyjnej nie zapewniają, że w przypadku powstania konfliktu interesów nie dojdzie do naruszenia interesu klienta. Konflikt interesów może powstać w szczególności, gdy: a) firma inwestycyjna lub osoba powiązana z firmą inwestycyjną może uzyskać korzyść lub uniknąć straty wskutek poniesienia straty lub nieuzyskania korzyści przez co najmniej jednego klienta tej firmy inwestycyjnej b) firma inwestycyjna lub osoba powiązana z firmą inwestycyjną posiada obiektywny powód, aby preferować klienta lub grupę klientów w stosunku do innego klienta lub grupy klientów tej firmy inwestycyjnej; 38

39 c) firma inwestycyjna lub osoba powiązana z firmą inwestycyjną posiada obiektywny powód, aby preferować interes własny lub osoby trzeciej w stosunku do interesów co najmniej jednego klienta tej firmy inwestycyjnej. Umowa o świadczenie danej usługi maklerskiej może zostać zawarta wyłącznie pod warunkiem, że klient, w formie pisemnej lub za pomocą elektronicznych nośników informacji, potwierdzi otrzymanie informacji oraz potwierdzi wolę zawarcia umowy z firmą inwestycyjną o świadczenie danej usługi maklerskiej. 39

40 40

41 Faza II: Co powinna określać strategia inwestycyjna? Strategia inwestycyjna powinna zawierać w sobie jasne zdefiniowanie: a) celów inwestycyjnych zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych b) rodzaju maklerskich instrumentów finansowych wchodzących w skład portfela c) rodzaju transakcji i inwestycji dokonywanych w ramach zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych d) ograniczeń i limitów w zakresie dokonywanych transakcji lub inwestycji w ramach zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych. 41

42 Faza II: Na co zwracać uwagę przy zawieraniu umów o zarządzanie portfelem? a) zasady i metody wyceny instrumentów wchodzących w skład zarządzanych przez firmę inwestycyjną portfeli b) obiektywne wskaźniki finansowe wykorzystywane przez firmę inwestycyjną w celu ustalenia poziomu efektywności świadczonej usługi zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych c) sposoby i terminy przekazywania przez firmę inwestycyjną klientowi raportów dotyczących składu i wartości zarządzanego portfela maklerskich instrumentów finansowych oraz zakres informacji przekazywanych w raportach d) sposoby i terminy informowania klienta o spadku wartości portfela poniżej wielkości ustalonej w umowie z klientem 42

43 FAZA III WYKONANIE UMOWY 43

44 Faza III: Szczególne obowiązki firm licencjonowanych Firma inwestycyjna nie może wykorzystywać środków pieniężnych zdeponowanych na rachunkach pieniężnych w innym celu niż wykonywanie zleceń lub dyspozycji klienta oraz pokrycie opłat i prowizji z tytułu świadczonych klientowi usług lub pokrycie innych zobowiązań klienta wobec firmy inwestycyjnej, wynikających z umów o świadczenie usług przez firmę inwestycyjną. Firma inwestycyjna zobowiązana jest prowadzić ewidencję wszystkich transakcji zawieranych w obrocie maklerskimi instrumentami finansowymi. W celu ewidencji transakcji firma inwestycyjna sporządza zestawienie zawartych w danym dniu transakcji, zestawienie dzienne zleceń przyjętych od klientów oraz kopie dokumentów potwierdzających zawarcie i rozrachunek transakcji. 44

45 Faza III: Jak korzystać z naszych uprawnień? Na wniosek klienta firma inwestycyjna świadcząca usługę zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych przekazuje klientowi raporty z wykonania umowy o zarządzanie portfelem maklerskich instrumentów finansowych, które zawierają w szczególności: a) informacje o składzie portfela klienta i wartości poszczególnych aktywów wchodzących w jego skład, według stanu na początek i koniec okresu sprawozdawczego b) informacje o łącznej wartości portfela klienta według stanu na początek i na koniec okresu sprawozdawczego c) zestawienie zawartych transakcji i dokonanych inwestycji w ramach zarządzania portfelem maklerskich instrumentów finansowych tego klienta; d) wskazanie wysokości poszczególnych opłat i prowizji pobranych w danym okresie sprawozdawczym; 45

46 Praktyka 1) Warszawska Grupa Inwestycyjna 2) Interbrok Investment 3) Finansowy Serwis NETFOREX 46

47 Inwestorzy indywidualni kontra oszustwo Kilka informacji o historii WGI 47

48 W N I O S K I Po pierwsze - edukacja przed podjęciem decyzji inwestycyjnych Po drugie - asertywne egzekwowanie uprawnień w toku realizacji umowy Po trzecie - egzekwowanie roszczeń w drodze postępowań cywilnych i karnych Kancelaria "Skarbiec.Biz" skarbiec@skarbiec.biz ul. Peszteńska Warszawa 48