Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie"

Transkrypt

1 Studia Limnologica et Telmatologica Sukcesja w zbiorniku akumulacji 5 biogenicznej w 2 (STUD LIM TEL) Murowanej Goślinie Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie Hydroseral succession in lake-mire basin in Murowana Goślina Kosakowski Andrzej, Kowalewski Grzegorz* Zakład Biogeografii i Paleoekologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu; ul. Dzięgielowa 27, Poznań; ichtys@amu.edu.pl *autor korespondencyjny Abstrakt: Ols na osiedlu Zielone Wzgórze w Murowanej Goślinie rośnie na osadach wypełniających niewielki zbiornik akumulacji biogenicznej. Na podstawie analizy generatywnych makroszczątków roślinnych i szczątków zwierzęcych wykonanych dla dwóch rdzeni osadów (MG I i MG III o miąższości 1 m każdy) odtworzono sukcesję hydroseralną w strefie brzegowej zbiornika. Zbiornik początkowo porastała roślinność wodna, reprezentowana głównie przez ramienice. Została ona wyparta przez bardziej wymagające troficznie makrofity zanurzone z rodzaju Potamogeton. W miarę wypłycania zbiornika wkroczyły zbiorowiska turzyc. Ostatnim etapem sukcesji był funkcjonujący do dziś ols. Zbiornik akumulacji biogenicznej podlegał również presji antropogenicznej. Był on odwadniany za pomocą rowu melioracyjnego co najmniej już w 2 poł. XIX w. Współcześnie przez środek zbiornika usypano groblę. Obiekt ten znacząco wzbogaca bio- i georóżnorodność Murowanej Gośliny oraz posiada znaczące walory dydaktyczne. W związku z tym wymaga objęcia ochroną w postaci użytku ekologicznego. Słowa kluczowe: sukcesja hydroseralna, ols, Murowana Goślina, analiza makroszczątkowa Abstract: Alder swamp near the Zielone Wzgórze settlement in Murowana Goślina developed on small basin of organic sediments. Analysis of reproductive macrofossils of plants and macrofossils of animals was done for two cores of sediments (MG I and MG III, every with length of 1 m) and hydroseral succession in lakeside zone was revealed. At the beginning aquatic plants, mainly Characeae appeared. Then macrofossils of submerged, eutrophic species were found like Potamogeton sp. Then, along with the shallowing of the lake Carex communities occurred. Alder swamp has been the last stage of succession. Human influences have been found in the accumulation basin. It was drained as early as in the second half of XIX century. Presently a dike has been built across the swamp. The basin is important for bio- and geodiversity of Murowana Goślina and has a didactic meaning. Protection by law as an ecological site is recommended. Key words: hydroseral succession, alder swamp, Murowana Goślina, macrofossil analysis Nota o autorze Andrzej Kosakowski ukończył studia na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu. Pracę magisterską pt. Sukcesja torfowiska w Murowanej Goślinie przygotował pod kierunkiem prof. Krystyny Mileckiej, z dużym zaangażowaniem dr G. Kowalewskiego i dr M. Gałki. Autor ma nadzieję że ta praca przyczyni się do objęcia ochroną prawną badanego obszaru. Biosketch Andrew Kosakowski graduated from Faculty of Geographical and Geological Sciences AMU in Poznań. His MSc thesis on Vegetation succesion of mire in Murowana Goślina was supervised by professor Milecka, with great support of dr G. Kowalewski and dr M. Gałka. Author hopes that his work enables protection of studied mire by law.

2 86 Kosakowski Andrzej, Kowalewski Grzegorz Wstęp W przyrodniczej historii naszego kraju szczególną uwagę zwraca proces zarastania jezior i powstawania torfowisk oraz innych obszarów podmokłych. Po ustąpieniu lądolodu z północnej i środkowej części naszego kraju, wody wypełniły zagłębienia terenu, powstałe w wyniku działalności lądolodu i topniejących z niego wód, formując różnej wielkości jeziora. Obecnie, większość z nich już nie funkcjonuje. Z badań przeprowadzonych przez Choińskiego (2007) wynika, że do dnia dzisiejszego zanikło już 64,7% pierwotnej powierzchni postglacjalnych jezior, a głównymi czynnikami zanikania była zmienność poziomu wód jeziora i wypełnianie osadem. Wśród młodoglacjalnych zagłębień wypełnionych wodą wyróżniamy grupę obiektów bardzo małych, o powierzchni poniżej 1 ha, określanych tradycyjnie jako oczka wodne. Choiński (2007) określa ich liczbę na pojezierzach Polski na ponad 80 tys. Pojezierze Wielkopolskie, jako obszar bardziej przekształcony antropogenicznie od Pojezierzy Mazurskiego i Pomorskiego, posiada ich relatywnie mniej, bo około 17 tys. (op. cit). Oczka wodne, jako obiekty małe, są z reguły płytsze od jezior, stąd też bardziej podatne na wypełnienie osadem i przekształcenie w torfowisko. Są również rzadziej od jezior badane. Dlatego wciąż niewiele wiadomo o ich genezie, a zagadnienie dodatkowo komplikuje fakt, iż często są one wtórnie przekształcane w stawy rybne. O ile większe torfowiska są z reguły typu limnogenicznego, to obiekty małe (o powierzchni < 1 ha) mogą być teoretycznie również genezy paludyfikacyjnej, choć nie jest to częste. Gałka (2007) przeanalizował 66 torfowisk Ziemi Świeckiej, z których większość stanowiła obiekty niewielkie (nie podano wielkości). Sondowania geologiczne przeprowadzone na 57 torfowiskach wykazały genezę limnogeniczną dla 53 obiektów (93%), a zaledwie dla 4 paludyfikacyjną (7%), przy czym miąższość utworów organicznych w tego typu torfowiskach nie przekraczała 60 cm. Niemniej, wyjaśnienie genezy małych torfowisk wymaga zbadania wypełniających zagłębienie utworów, gdyż dopiero stwierdzenie w spągu osadów limnicznych (mineralnych i organicznych) jest niezaprzeczalnym dowodem świadczącym o zarastaniu roślinnością torfotwórczą sedymentacyjnie wypłyconych jezior (Tobolski 2003, s. 22). Celem pracy była rekonstrukcja sukcesji hydroseralnej (Birks & Birks 1980, Tobolski 2003), zachodzącej w strefie brzegowej zbiornika akumulacji biogenicznej na osiedlu Zielone Wzgórze w Murowanej Goślinie przy użyciu metody analizy generatywnych makroszczątków roślinnych i makroszczątków zwierzęcych. Materiał i metody Do badań wybrano silnie podtopione torfowisko olszynowe (ryc. 1) położone w południowej części osiedla Zielone Wzgórza w Murowanej Goślinie (ryc. 2A). Obszar ten został wybrany ze względu na potencjalną wartość poznawczą, jak i dydaktyczną obszaru (umiejscowiony jest w pobliżu szkoły podstawowej i gimnazjum). Nie bez znaczenia był możliwy wpływ silnej i postępującej presji antropogenicznej. Torfowisko leży w strefie przejściowej między płatem piasków gliniastych (od zachodu) i piasków przepuszczalnych (od wschodu). Na terenie torfowiska (ryc. 1), w jego części północno-wschodniej, pobrano świdrem typu Instorf (średnica puszki 5 cm) dwa rdzenie (MG I i MG III, ryc. 2B i 3), każdy o miąższości 1 m, obejmujące całą sekwencję osadów w zbiorniku. Do odwiertów wybrano strefę marginalną torfowiska ze względu na potencjalne największe bogactwo gatunkowe (Smol i in., 2001) i jej czułość na zmiany warunków siedliskowych, w szczególności zmienność poziomu wody. Bliskie położenie rdzeni względem siebie miało Ryc. 1. Widok ogólny torfowiska olszynowego w Murowanej Goślinie (osiedle Zielone Wzgórze): zdjęcie na górze aspekt wiosenny olsu (2008, fot. A. Kosakowski), zdjęcie na dole aspekt letni olsu (2010, fot. A. Kosakowski)

3 Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie 87 na celu weryfikację powtarzalności rezultatów analizy makroszczątkowej, która ze względu na niską frekwencję znalezisk w próbie i przypadkowość znalezisk (Birks 1980) wymaga ostrożnej interpretacji. Niska frekwencja powodowana jest znaczną wielkością badanych szczątków, zaś przypadkowość różnymi sposobami rozprzestrzeniania się diaspor roślin wodnych i błotnych oraz szczątków zwierzęcych, a także ich różną produktywnością. Pobrany materiał, zabezpieczony przed wysychaniem folią, przetransportowano w rynnach PCV do laboratorium. W laboratorium rdzenie podzielono na fragmenty pięciocentymetrowej miąższości (objętość około 100 cm 3 ) i przesiewano na sitach o średnicach oczek 2 mm, 0,5 mm i 0,25 mm pod łagodnym strumieniem wody. Pozostałość po przesianiu analizowano pod mikroskopem stereoskopowym w powiększeniach Rozpoznawalne szczątki generatywne zliczano, a wybrane znaleziska przenoszono na szalki Petriego wypełnione bibułą zwilżoną płynem konserwującym (mieszanina alkoholu i glicerolu z dodatkiem tymolu). Dla celów identyfikacji szczątków używano atlasów i kluczy do oznaczania makroszczątków (Bertsch 1941; Katz i in. 1965, 1977; Tobolski 2000). Nazwy roślin podano wg Rutkowskiego (1998). Rezultaty analiz przedstawiono na diagramach przygotowanych w programie Tilia i TiliaGraph (Grimm 1992). Na diagramach za pomocą metody analizy statystycznej Coniss, wyznaczano poziomy makroszczątkowe (LMAZ). Ryc. 2. Lokalizacja obiektu badań (A ols) i rdzeni pobranych do analiz (B). 1 granica lasu, 2 granica torfowiska, 3 grobla, 4 punkty poboru rdzeni Ryc. 3. Fotografia strefy brzegowej olsu przedstawiająca lokalizację pobranych rdzeni (fot. J. Barabach)

4 88 Kosakowski Andrzej, Kowalewski Grzegorz Wyniki Flora i fauna stwierdzonych szczątków makroskopowych zawiera łącznie 45 taksonów, z czego do rangi gatunku lub prawdopodobnie gatunku (cf.) oznaczono 53,3% taksonów, podczas gdy dla pozostałych 46,7% ustalono tylko rangę rodzajową, a w kilku przypadkach oznaczono takson jedynie do rodziny. Poziomy makroszczątków rdzenia MG I W rdzeniu MG I wyróżniono 3 poziomy makroszczątkowe (ryc. 4). LMAZ MG I-1 [ cm] Warstwa spągowa cechuje się bardzo dużą ilością drobnej frakcji mineralnej. Roślinność wodna reprezentowana była przez oospory ramienicowatych (Chara sp. i Nitella sp.). W próbie stropowej znaleziono endokarpy Potamogeton gramineus oraz nasiona Lemna minor. W całym poziomie pojawiały się sporadycznie szczątki Carex sp., a na głębokości 85 cm Menyanthes trifoliata. W stropie próby wyraźnie zaznacza się obecność roślin siedlisk błotnych oraz szuwarowych, np. Mentha sp., Typha sp., Viola palustris oraz Lycopus sp. Typha sp. i Viola palustris nie występują już w nadległym poziomie. Szczątki Alnus glutinosa i Betula alba reprezentowane są w próbach przez owoce oraz szyszki (Alnus glutinosa). Bardzo wyraźnie swoją obecność zaznaczają grzyby lądowe, reprezentowane poprzez sklerocja. Stwierdzono obecność szczątków wodnych bezkręgowców: niewielkie ilości efipiów Daphnia, gemmuli Porifera oraz domków Trichoptera. Frekwencja gąbek (Porifera) była zmienna, przejawem czego jest przerwa w występowaniu gemmuli na głębokości 70 cm LMAZ MG I-2 [15-60 cm] W całym poziomie odnotowana została stała obecność oospor Chara sp., a w spągu również oospor Nitella sp. Na głębokości 55 cm i 20 cm pojawia się Lemna minor. Dominują szczątki roślin siedlisk telmatycznych. Znacząco wzrasta występowanie roślin błotnych reprezentowanych przez owoce Carex paniculata, Carex pseudocyperus oraz Carex sp. 2- i 3-znamieniowych. Ze zmienną frekwencją znajdowano nasiona i owoce Menyanthes trifoliata, Comarum palustre, Lythrum salicaria czy Lycopus europaeus. Nasiona Juncus sp., Mentha aquatica oraz Lythrum salicaria występują głównie w dolnej części poziomu. Pojawiają się nasiona licznych taksonów roślin zielnych, jak Lychnis flos -cuculi czy Chenopodium sp. oraz owoce Polygonum sp. W dolnej części poziomu licznie występują szczątki Alnus glutinosa i Betula sp. Znaleziska szczątków grzybów były sporadyczne. Pojedynczo pojawiają się na tym poziomie efipia rozwielitek Daphnia sp. W bardzo dużej ilości odnotowane zostały gemmule Porifera i pancerzyki Oribatida oraz, w niewielkich ilościach, domki Trichoptera. Liczebność gemmuli Porifera maleje znacząco ku stropowi poziomu. LMAZ MG I-3 [5-15 cm] Spada ilość oospor ramienic, rośnie natomiast liczba nasion Lemna minor i Lemna trisulca. Turzyce reprezentowane są przez Carex paniculata oraz Carex 3-znamieniowe. Z roślin siedlisk błotnych i szuwarowych odnaleziono pozostałości Juncus sp., Typha latifolia, Lycopus europaeus i Alisma plantago-aquatica. Odnotowano również obecność Urtica sp. Stwierdzono szczątki Alnus glutinosa. Maksimum liczebności osiągnęły szczątki Daphnia oraz Trichoptera. Liczne były gemmule Porifera, natomiast brak pancerzyków Oribatida. Stropowa próba 0-5 cm uległa omyłkowemu zniszczeniu. Poziomy makroszczątków rdzenia MG III W rdzeniu MG III wyróżniono 3 poziomy makroszczątkowe (ryc. 5). LMAZ MG III-1 [ cm] Pojedynczo występowały oospory Chara sp. i Nitella sp., a także nasiona Lemna minor. W niewielkich ilościach stwierdzono szczątki Porifera i domki Trichoptera. Niezbyt licznie występowały sklerocja grzybów. W poziomie znaleziono znacznie mniejszą ilość szczątków roślinnych i zwierzęcych, aniżeli w LMAZ MG I-1. LMAZ MG III-2 [10-60 cm] W dolnej części poziomu zdecydowanie wzrasta ilość szczątków roślin wodnych, reprezentowanych przez oospory Chara sp. i Nitella sp., owoce Batrachium sp. oraz endokarpy Potamogeton gramineus. W górnej części poziomu niemal znikają oospory Chara sp. Wśród szczątków roślin dominują owoce turzyc (Carex paniculata, Carex 2-znamieniowych, a także w mniejszej liczbie Carex 3-znamieniowych). Od głębokości 60 do 40 cm wzrasta frekwencja nasion i owoców Menyanthes trifoliata, Comarum palustre, Juncus sp. Natomiast od głębokości 40 cm pojawiają się na tym poziomie rośliny siedlisk błotnych i łąkowych Lycopus europaeus, Ranunculus sceleratus, Sparganium minimum, Polygonum sp., Scleranthus sp., Oenanthe aquatica, Potentilla sp. i Arenaria sp. oraz Lychnis flos-cuculi. Pojawieniu się tych roślin towarzyszą szczątki Betula sp. i Alnus glutinosa. Wśród szczątków wodnych bezkręgowców zidentyfikowano pozostałości gemmuli gąbek, pancerzyków Oribatida oraz domków Trichoptera. W próbie stropowej pojawiają się efipia Daphnia. LMAZ MG III-3 [0-10 cm] Z roślin wodnych odnaleziono jedną oosporę Chara sp. oraz nasiona Lemna minor. Turzyce reprezentowane są w największym stopniu przez Carex sp. oraz przez Carex 3-znamieniową, Carex paniculata, Carex pseudocyperus i Carex 2-znamieniową. Z roślin zielnych zidentyfikowano nasiona Menyanthes trifioliata, Lycopus europaeus, Ranunculus sceleratus, Alisma plantago- aquatica, Cirisium palustre, Chenopodium sp., a także Urtica sp. Drzewa były reprezentowane przez szyszki i osiągające bardzo dużą frekwencję owoce Alnus glutinosa. Z organizmów wodnych odnaleziono gemmule gąbek i efipia Daphnia.

5 Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie 89 Ryc. 4. Diagram wyników analizy makroszczątkowej rdzenia MG I.

6 90 Kosakowski Andrzej, Kowalewski Grzegorz Ryc. 5. Diagram wyników analizy makroszczątkowe rdzenia MG I.

7 Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie 91 Dyskusja Ogólny obraz sukcesji jest podobny, co uwidacznia się zwłaszcza w porównywalnych wydzieleniach poziomów makroszczątkowych, uzyskanych metodą analizy skupień Coniss (Grimm 1992). Poszczególne znaleziska wykazują różną liczebność w próbach, co wynika ze wspomnianej wyżej przypadkowości. Większe podobieństwo możnaby uzyskać, zwiększając objętość analizowanych prób, jednak wymaga to większego nakładu pracy. Przeprowadzone rozpoznanie terenowe obszaru wokół analizowanego torfowiska wraz z analizą szczegółowych map topograficznych, pozwoliło stwierdzić, iż znajduje się ono w obniżeniu wśród piaszczystych moren. Z analizy pruskiej mapy agronomiczno-geomorfologicznej z 1898 oraz mapy topograficznej z 2001 roku wynika, że jezioro zasilane było tylko wodami gruntowymi i opadowymi oraz nie posiadało żadnych odpływów, poza okresową melioracją, zaznaczoną na pruskiej mapie. Gruntowo-opadowy typ zasilania badanego zbiornika, bogactwo florystyczne znalezisk makroszczątkowych oraz obecność torfów z gatunku Cariceti i, w stropie, Alneti, będących gatunkami torfu charakterystycznymi dla torfowisk niskich, wskazują, że ten płytki zbiornik uległ klasycznej (w sensie weberowskim, por. Kulczyński 1939) sukcesji hydroseralnej, której końcowym stadium rozwoju jest ols. W zbiorniku nie stwierdzono wszystkich typowych etapów, co może wynikać z jego płytkości. Za typowy schemat zarastania jezior eutroficznych (Kulczyński 1939, Podbielkowski & Tomaszewicz 1979) uznawany jest szereg sukcesyjny prowadzący od makrofitów zanurzonych, poprzez szuwar wysoki, szuwar niski (turzycowy) do lasów bagiennych. Ols jako środowisko torfotwórcze został scharakteryzowany w pracy Marka (1965). Informacji pozwalających na rekonstrukcję sukcesji w strefie brzegowej badanego zbiornika dostarczyła analiza makroszczątkowa. Wykazała ona, że rdzenie pobrane zostały z części litoralnej szybko zarastającego zbiornika wodnego, w młodszym okresie zarośniętego szuwarem turzycowym z okresową dominacją Carex paniculata oraz z płytkimi rozlewiskami umożliwiającymi egzystencję Potamogeton gramineus oraz ramienic Chara sp., a nawet krynicznika Nitella sp. Ten ostatni ustąpił wraz z rozwojem szuwarów turzycowych. Obecność płytkiej wody dokumentują również szczątki wodnych bezkręgowców, obecne aż do stropu obu rdzeni: gemmuli gąbek (Porifera) oraz pozostałości domków chruścików (Trichoptera). Dynamikę tej brzegowej strefy podkreśla obecność (MAZ 1) sklerocjów grzybów. Zmiana charakteru osadu z piaszczystego na organiczny (powyżej 25% materii organicznej w rdzeniu MG III) wiąże się z ustąpieniem grzybów, natomiast licznie pojawiają się przedstawiciele Oribatida. Ten typ zmiany w liczności i składzie makroszczątków zaznaczył się wyraźnie w obu rdzeniach. Obecność licznych szczątków grzybów zwykle jest interpretowana jako skutek erozji (np. Milecka et al. 2011), wskazujący brak pokrywy roślinnej. Dostawę od strony brzegu wskazuje również zmniejszenie liczebności tych szczątków w rdzeniu leżącym dalej od brzegu (MG III). Liczne szczątki grzybów notowane są często w warstwach z okresu późnoglacjalnego czasu formowania się zbiorników wodnych. W tym przypadku nie znamy jednak czasu powstania poszczególnych warstw. W poziomie MAZ 1 w obu rdzeniach notujemy znaczące różnice w ilości szczątków roślinnych i zwierzęcych. O ile w rdzeniu MG I było ich mało, to w MG III występują bardzo rzadko, a szczątki roślinne wyłącznie pojedynczo. Być może zostały one usunięte w wyniku erozji strefy litoralnej wywołanej falowaniem. Dno w tej strefie, w początkowych okresie funkcjonowania zbiornika, było piaszczyste, w większości pozbawione, poza nielicznymi ramienicami, makrofitów. Bardzo wyraźna zmiana warunków panujących w analizowanym zbiorniku nastąpiła paralelnie w obu rdzeniach między cm, stanowiąc granicę między poziomami MAZ 1 i MAZ 2. W poziomie MAZ 2 stopniowy wzrost żyzności i rozwój makrofitów dokumentuje sekwencja zanikania szczątków krynicznika wraz z pojawieniem się rdestnicy trawiastej Potamogeton gramineus oraz Batrachium sp. i pleustonowej rzęsy Lemna minor taksonów o większych wymaganiach troficznych (Zarzycki i in. 2002). Szybki rozwój bezkręgowców wodnych (Porifera, Trichoptera), dla których makrofity są ważnym siedliskiem (Harrison & Warner 1986), potwierdza rozkwit roślinności zanurzonej. W tym samym okresie, na obrzeżu zbiornika, rozwijają się szuwary turzycowe i ols. Dominującym gatunkiem szuwaru turzycowego była turzyca prosowa Carex paniculata. Towarzyszyły jej turzyca nibyciborowata Carex pseudocyperus i inne, nieoznaczone do gatunku, turzyce 2- i 3-znamieniowe. Dominację związku Magnocaricion potwierdzają liczne znaleziska szczątków gatunków wyróżniających dla tego związku: Menyanthes trifoliata i Comarum palustre (Matuszkiewicz 2001). Zarazem zespół Caricetum paniculate przynależy do dynamicznego kręgu olsów (Matuszkiewicz 2001), którego obecność w strefie brzegowej zbiornika dokumentują szczątki olszy, brzozy i karbieńca pospolitego Lycopus europaeus, najliczniej reprezentowane między cm w MG III i cm w MG I. Wyższe położenie tej grupy szczątków w leżącym dalej od brzegu rdzeniu MG III potwierdza strefowość wypłycania części brzegowej akwenu. W górnej części poziomów MAZ 2 obecność taksonów z rodzajów Arenaria sp., Potentilla sp., Chenopodium sp. (20-25 cm w MG III i MG I) i rodziny Caryophyllacae, które można interpretować jako związane z siedliskami antropogenicznymi (ruderalnymi), sugerują odsłonięcie strefy brzegowej, które ułatwiło rozprzestrzenienie się tych diaspor. Zmiany na tej głębokości zachodzą również wśród szuwaru turzycowego, a kompletny zanik szczątków gatun-

8 92 Kosakowski Andrzej, Kowalewski Grzegorz ków związanych z olsem wskazuje jego zniknięcie. Przyczyną mogło być wycięcie lasu i wyczyszczenie strefy szuwarowej. Również spadek ilości szczątków wodnych bezkręgowców wskazuje redukcję roślin bagiennych w strefie brzegowej. Zanik oospor ramienic i rozwój gatunków związanych z olsem (Lycopus europeaus, Urtica cf. dioica, a także rosnąca w dolinkach Alisma plantago-aquatica) wyznaczające MAZ 3 sugerują inicjalną sukcesję zbiorowiska klasy Ribeso nigri-alnetum (Carici elongatae-alnetum Matuszkiewicz 2001) i zanik siedlisk wodnych. W wypełnionych sezonowo wodą dolinkach rosła rzęsa, zaś liczne efipia rozwielitek Daphnia wskazują, typową dla olsów, zmienność warunków wilgotnościowych. Procesy sukcesyjne w jeziorze oraz naturalne wahania poziomu wody doprowadziły do rozwoju siedlisk błotnych i torfowiskowych na jego skraju. Sukcesja hydroser przebiegała od zbiorowisk klasy Potametea (roślin wodnych), przez szuwarowe zbiorowiska klasy Phragmitetea (Magnocaricion), do zbiorowisk klasy Alnetea (żyznego lasu bagiennego). Te ostatnie pojawiły się tu niedawno, dlatego torf olszynowy znajduje się dopiero w inicjalnej fazie przyrostu, niemniej skład szczątków generatywnych prób powierzchniowych sugeruje już jego obecność. Marek (1965) przyjął następujące gatunki, jako przewodnie dla torfu olszynowego i zarazem najłatwiejsze do zidentyfikowania: Rubus idaeus, Carex psuedocyperus, Calla palustris, Lycopus europaeus oraz Urtica dioica. Przy czym na szczególną uwagę zasługuje, jego zdaniem, Urtica dioica, która, pomimo iż jej optimum ekologiczne przypada na zbiorowiska łęgowe, wykazuje według zdjęć Marka (1965) z terenu Polski III lub nawet V stopień wierności w zbiorowiskach olszynowych niektórych regionów. Jest to, jego zdaniem, dobry gatunek wyróżniający, ponieważ nie wyka- zuje przywiązania do innego rodzaju torfów. W badanych osadach zidentyfikowano trzy gatunki z wyżej wspomnianych, Carex pseudocyperus, Lycopus europaeus oraz Urtica dioica, co daje pewne podstawy by sądzić, iż torf tworzący stropową warstwę osadu badanych rdzeni jest torfem olszynowym. Tobolski (2000) uważa, że dobrymi indykatorami torfów rodzaju Alnioni okazują się Rubus idaeus, Urtica dioica, Solanum dulcamara. Torf Alnioni skupia, jego zdaniem, trzy gatunki torfu: Saliceti, Alneti, Alno-Betuleti. Wg przeprowadzonego przez Tobolskiego (op.cit.) podziału torf pochodzący z analizowanego w tej pracy torfowiska może należeć do gatunku Alneti lub Alneto-Betuli. Można tak wnioskować ze względu na obecność w torfie owoców i szyszek olszy oraz łusek owocowych brzozy. Wg Klossa (1993) torfowiska olszynowe rozwijają się na torfowiskach niskich i, rzadziej, przejściowych. Na badanym przez niego stanowisku Zełwągi IV torf olszynowy podścielony był torfem turzycowo-mszystym, budowanym przez zbiorowiska Caricetum lasiocarpae, narastające na osad limniczny. Sukcesja olsu może nastąpić bardzo szybko. Szafer i Zarzycki (1977) podkreślają szczególną cechę sukcesji torfowisk olszynowych, gdzie zespół Carici-elongatae Alnetum może się w pełni rozwinąć na miejscu głębokiego zbiornika wodnego z rozwiniętą klasą Myriophyllo-Nupharetum w ciągu 30 do 40 lat. W badanym zbiorniku nastąpiła ona dwukrotnie. Pierwsza sukcesja została przerwana, prawdopodobnie na skutek ingerencji człowieka. W okresie ostatnich lat otoczenie zbiornika podlegało presji antropogenicznej, co odzwierciedla się w archiwalnych źródłach kartograficznych (ryc. 6). Przejawem antropopresji było wycinanie drzew i zarośli oraz wykopanie rowu melioracyjne- Ryc. 6. Obiekt badań na mapach topograficznych z lat A Geognostich-Agronomische Karte, zdjęcie topograficzne w 1888 roku, B Karte Agronomische Bohrungen, zdjęcie topograficzne w 1888 roku, C Topographische Karte, zdjęcie topograficzne w 1888 roku, poprawione w 1911 roku, D Topographische Karte z 1940 roku, zdjęcie topograficzne w 1911 roku, poprawione wg mapy polskiej z 1933 roku, E mapa WIG 1:25000 z 1933 roku, aktualizowana w 1949 roku.

9 Sukcesja w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie 93 go, odwadniającego torfowisko. Wycinanie drzew skutkuje zwykle podwyższeniem poziomu wody, natomiast rów melioracyjny odwadniał torfowisko. Wypadkową działania tych dwóch czynników było generalne obniżenie poziomu wody, skutkujące wspomnianym wyżej zanikiem zbiornika wodnego i rozwojem olsu. Wg map topograficznych w skali 1:25000, wydanych w Prusach, rów odwadniający torfowisko istniał już w 1888 roku i funkcjonował w okresie międzywojennym (ryc. 6A-D). Torfowisko mogło być przesuszone po odwodnieniu, ponieważ na mapie topograficznej, z wyjątkiem przedstawionej na ryc. 6A, funkcjonuje sygnatura łąki. Rów widać jeszcze na mapie WIG 1: Z kolei na mapie WIG 1: z 1933 roku (ryc. 6E), aktualizowanej w 1949 roku, po likwidacji rowu odwadniającego (w czasie wojny?), widać zbiornik wodny zarośnięty szuwarami. Zaprzestanie odwodnienia wpłynęło wyraźnie na podwyższenie poziomu wody. Na nowszych mapach topograficznych z lat 70. (w układzie 1965) zbiornik jest porośnięty zakrzewieniami, ale bardzo podmokły. W jeszcze nowszej, kolorowej wersji tej mapy (w układzie 1992 z 2001 roku) widać już również zadrzewienia. Co ciekawe, z informacji przekazanych przez mieszkańców Murowanej Gośliny wynika, że obniżenie poziomu wody w zagłębieniu i sukcesja olszy na obszar torfowiska nastąpiła dopiero około 1980 roku. Podsumowanie Badania osadów strefy brzegowej przeprowadzone w zbiorniku akumulacji biogenicznej w Murowanej Goślinie udokumentowały jego rozwój od płytkiego zbiornika wodnego, poprzez szuwary turzycowe do eutroficznego lasu bagiennego, jakim jest obecnie funkcjonujący tu ols. Stanowisko to dokumentuje zatem, na podstawie analizy generatywnych szczątków roślin, klasycznie przebiegającą sukcesję hydroseralną, rzadko badaną na tak niewielkich zbiornikach. Prace podjęte na obiekcie w Murowanej Goślinie są zaledwie wstępem do głębszego poznania historii i znaczenia tego szczególnego elementu środowiska przyrodniczego Murowanej Gośliny. Zasadniczymi powodami, dla których należałoby przeprowadzić dokładniejsze badania, jest potencjalna wartość dydaktyczna tego ekosystemu, jako elementu ścieżki dydaktycznej dla pobliskich szkół podstawowych i gimnazjów oraz jego znaczenie dla zachowania bioróżnorodności miasta. Z tego samego względu warto w najbliższej przyszłości dołożyć starań o objęcie torfowiska olszynowego w Murowanej Goślinie ochroną w formie użytku ekologicznego. Podziękowania Dziękujemy serdecznie Pani prof. Krystynie Mileckiej i anonimowym recenzentom za inspirację, pomoc i konstruktywne uwagi podczas tworzenia pracy oraz dr Mariuszowi Gałce za pomoc w oznaczniu makroszczątków. Literatura Bertsch K.H Früchte und Samen. Ein Bestimmungsbuch zur Pflanzenkunde der vorgeschichtlichen Zeit, Stuttgart. Birks H.H Plant macrofossil in Quaternary lake sediments. Archiv für Hydrobiologie 15: Birks H.J.B., Birks H.H Quaternary Palaeoecology. Edward Arnold, London. Choiński A Limnologia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. Gałka M Geograficzno-historyczne studium mokradeł południowo-wschodniej części ziemi świeckiej; Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Grimm E.C Tilia and Tilia-Graph: Pollen spreadsheet and graphics programs. W: 8 th International Palynological Congress, Aix-en-Provence, September 6-12, Program and Abstracts: 56. Harrison F.W., Warner B.G Fossil Fresh-Water Sponges (Porifera: Spongillidae) from Western Canada: An Overlooked Group of Quaternary Paleoecological Indicators. Transactions of the American Microscopical Society 105, 2: Katz N.J., Katz S.W., Kipiani M.G Atlas i opredelitel płodow i semian wstreczajuszczychsia w czetwerticznych otłożeniach SSSR. Izdatielstwo Nauka. Moskwa. Katz N.J., Katz S.W., Skobiejewa E. I Atlas rastitielnych ostatkow w torfach. Izdatielstwo Nauka. Moskwa. Kloss M Differentiation and development of peatlands in hollows without run-off on young glacial terrains. Pol. Ecol. Stud. 19, 3-4: Kulczyński S Torfowiska Polesia. Kraków. Marek S Biologia i stratygrafia torfowisk olszynowych w Polsce. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych 57: Matuszkiewicz J Zespoły leśne Polski; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Podbielkowski Z., Tomaszewicz H Zarys hydrobotaniki. Wydawnictwo Naukowe PWN, War szawa. Rutkowski L Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN. Smol J., Birks H., Birks B., Last W Tracking Environmental Change Using lake Sediments, Volume 4: Zoological Indicators; Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. Szafer W., Zarzycki K Szata roślinna Polski, tom I, wydanie III. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tobolski K Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum, 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tobolski K Torfowiska. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Świecie. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U Ecological indicator values of vascular plants of Poland W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków.

Sukcesja jeziora Drążynek w świetle analizy osadów i szczątków makroskopowych

Sukcesja jeziora Drążynek w świetle analizy osadów i szczątków makroskopowych Studia Limnologica et Telmatologica Paleoekologiczna przeszłość jeziora Drążynek 3 na podstawie analizy 2 (Stud. Lim. et Tel.) szczątków 61-70 makroskopowych... 2009 61 Sukcesja jeziora Drążynek w świetle

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Flora wybranych środowisk Flora of selected environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Bioróżnorodność środowisk przyrodniczych Biodiversity of Natural Environments Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner Zespół dydaktyczny

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5650 UCHWAŁA NR XXVI/111/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5648 UCHWAŁA NR XXVI/109/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5656 UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH. z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy

UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH. z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy UCHWAŁA NR XXVI/117/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny Mokradło Budy Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku

Bardziej szczegółowo

Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY

Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz. 2248 ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY w sprawie ustanowienia

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5653 UCHWAŁA NR XXVI/114/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru.

UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru. UCHWAŁA Nr XCI/1603/10 RADY MIEJSKIEJ w ŁODZI z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Źródła Neru. Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 18 ust. 2 pkt 15 oraz

Bardziej szczegółowo

Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Witoczno (Zaborski Park Krajobrazowy)

Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus) w dolinie Brdy przy ujściu do jeziora Witoczno (Zaborski Park Krajobrazowy) Studia Limnologica et Telmatologica Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium 2 mariscus) 1 (Stud. Lim. et Tel.) w dolinie Brdy... 27-32 2008 27 Kopalne stanowisko kłoci wiechowatej (Cladium mariscus)

Bardziej szczegółowo

Czy można budować dom nad klifem?

Czy można budować dom nad klifem? Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej [PUGP] Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim

Bardziej szczegółowo

Długoterminowe procesy zarastania oraz stan jakości wód jezior Słowińskiego Parku Narodowego na podstawie badań teledetekcyjnych

Długoterminowe procesy zarastania oraz stan jakości wód jezior Słowińskiego Parku Narodowego na podstawie badań teledetekcyjnych Długoterminowe procesy zarastania oraz stan jakości wód jezior Słowińskiego Parku Narodowego na podstawie badań teledetekcyjnych Maciej Gąbka Andrzej Rybak, Dominik Kopeć, Mariusz Ptak, Jan Niedzielko,

Bardziej szczegółowo

Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym

Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim

Bardziej szczegółowo

Twórcza szkoła dla twórczego ucznia Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Twórcza szkoła dla twórczego ucznia Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego SCENARIUSZ LEKCJI PRZEDMIOT: BIOLOGIA TEMAT: Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie AUTOR SCENARIUSZA: mgr Agnieszka Kowalik OPRACOWANIE ELEKTRONICZNO GRAFICZNE : mgr Beata Rusin TEMAT LEKCJI Struktura

Bardziej szczegółowo

MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK

MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK MIGAWKI Z POLSKICH TORFOWISK Kazimierz Tobolski Zamieszczone fotografie obrazują wybrane przykłady torfowisk podobnych układów ekologicznych (fot. 4-5 i 7-8). Sa to zarówno fotografie z lotu ptaka, różne

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5654 UCHWAŁA NR XXVI/115/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5652 UCHWAŁA NR XXVI/113/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5655 UCHWAŁA NR XXVI/116/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Botanika i mikologia. Kod Punktacja ECTS* 4

KARTA KURSU. Botanika i mikologia. Kod Punktacja ECTS* 4 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Botanika i mikologia Botany and Mycology Kod Punktacja ECTS* 4 Koordynator Dr Laura Betleja Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Robert Kościelniak Opis kursu (cele

Bardziej szczegółowo

3 TABLICE NA PRZYSTANKACH TEMATYCZNYCH parametry 150cm x 125cm

3 TABLICE NA PRZYSTANKACH TEMATYCZNYCH parametry 150cm x 125cm ZAŁĄCZNIK 6.1 WYTYCZNE DO TREŚCI TABLIC I TABLICZEK Każda plansza powinna zawierać część opisową i graficzną (np. ilustrację, fotografię, rysunek). TABLICE INFORMACYJNE 1 TABLICA INFORMACYJNA - informacje

Bardziej szczegółowo

Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie

Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Siedliskowe uwarunkowania sukcesji roślinności na wypalonym torfowisku niskim Biele Suchowolskie Marcin Sulwiński Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska, Wydział Biologii,

Bardziej szczegółowo

Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne

Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Ekologia roślin i fitosocjologia SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu

Bardziej szczegółowo

Badania realizowano na terenie rezerwatu wodno-florystycznego Jezioro Czarnówek oraz jeziora Leśniówek, położonych na północ od Złocieńca.

Badania realizowano na terenie rezerwatu wodno-florystycznego Jezioro Czarnówek oraz jeziora Leśniówek, położonych na północ od Złocieńca. Streszczenie Niniejsza praca poświęcona jest florze rezerwatu przyrody Jezioro Czarnówek oraz jeziora Leśniówek. Na podstawie obserwacji składu gatunkowego roślinności obu zbiorników starano się ustalić,

Bardziej szczegółowo

analiza form geomorfologicznych; zagadnienia zagrożeń - osuwisk, powodzi i podtopień

analiza form geomorfologicznych; zagadnienia zagrożeń - osuwisk, powodzi i podtopień Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej [PUGP] Ćwiczenie 3 analiza form geomorfologicznych; zagadnienia zagrożeń - osuwisk, powodzi i podtopień zasoby środowiska Zasoby odnawialne Zasoby nieodnawialne

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz. 1663 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM z dnia 2 sierpnia 2016 r.

Bardziej szczegółowo

Jeziora w województwie pomorskim. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku Agnieszka Wojtach 06.11.2013

Jeziora w województwie pomorskim. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku Agnieszka Wojtach 06.11.2013 Jeziora w województwie pomorskim Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku Agnieszka Wojtach 06.11.2013 Plan prezentacji 1. Jeziorność Europy i Polski 2. Województwo pomorskie

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak

KARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biologia środowiskowa Environmental Biology Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak Zespół dydaktyczny Dr Laura Betleja Dr Marek

Bardziej szczegółowo

dotychczasowych lustracji terenu rezerwatu, plan urządzenia lasu, miejscowy plan zagospodarowania

dotychczasowych lustracji terenu rezerwatu, plan urządzenia lasu, miejscowy plan zagospodarowania Załącznik nr 1 ZAKRES DOKUMENTACJI 1. Wykaz publikowanych i niepublikowanych opracowań przydatnych do sporządzenia projektu planu (w tym dokumentacja dotycząca rezerwatu zgromadzona przez Zamawiającego,

Bardziej szczegółowo

Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy

Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego się klimatu Andrzej Ruszlewicz Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego

Bardziej szczegółowo

Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie

Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie Projekt Poznajemy Jezioro Bukowskie Cele projektu: Podniesienie poziomu wiedzy na temat funkcjonowania ekosystemów jeziornych Poznanie zależności i procesów zachodzących w zlewni jeziora Zapoznanie się

Bardziej szczegółowo

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych.

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Na obszarze gminy Poświętne znajduje się wiele powierzchni siedlisk przyrodniczych kwalifikujących

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości

Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Temat lekcji: Zagrożenia i ochrona bagien, powtórzenie wiadomości Poziom: Czas trwania: Przedmiot: 5-6 klasa szkoły podst. 45 min. (1 godz. lekcyjna) przyroda 1. Cele lekcji: Podsumowanie i powtórzenie

Bardziej szczegółowo

Karta pracy nr 5. Materiały dodatkowe do scenariusza: Poznajemy różnorodność biologiczną Doliny Środkowej Wisły. Anna Janowska.

Karta pracy nr 5. Materiały dodatkowe do scenariusza: Poznajemy różnorodność biologiczną Doliny Środkowej Wisły. Anna Janowska. Akademia EduGIS Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) oraz geoinformacyjne (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum oraz w edukacji środowiskowej Karta pracy nr 5 Materiały

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Grzyby i porosty wybranych środowisk. Fungi and Lichens of Selected Environments. Kod Punktacja ECTS* 1

KARTA KURSU. Grzyby i porosty wybranych środowisk. Fungi and Lichens of Selected Environments. Kod Punktacja ECTS* 1 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Grzyby i porosty wybranych środowisk Fungi and Lichens of Selected Environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr hab. Urszula Bielczyk Zespół dydaktyczny Dr hab. Urszula

Bardziej szczegółowo

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego RenSiedTorf Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego Termin realizacji projektu: 01.04.2011-31.03.2013 Koszt całkowity projektu: 4

Bardziej szczegółowo

Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych. w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty. Wstęp

Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych. w szuwarach turzycowych Parku Narodowego Ujście Warty. Wstęp Studia Limnologica et Telmatologica Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych 2 (Stud. Lim. et Tel.) w szuwarach 1 turzycowych... 3-14 2008 3 Badania paleobotaniczne osadów organiczno-mineralnych

Bardziej szczegółowo

Problemy ochrony torfowisk alkalicznych. Filip Jarzombkowski

Problemy ochrony torfowisk alkalicznych. Filip Jarzombkowski Problemy ochrony torfowisk alkalicznych Filip Jarzombkowski Podział torfowisk istnieje wiele podziałów, w zależności od kąta spojrzenia ; w zależności od warunków powstawania i od charakteru roślinności

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dziennik Ustaw Nr 34 2893 Poz. 186 186 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Na podstawie art. 28

Bardziej szczegółowo

Gromadzenie gatunków łąkowo-pastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR-PIB w Bydgoszczy

Gromadzenie gatunków łąkowo-pastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR-PIB w Bydgoszczy Gromadzenie gatunków łąkowo-pastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR-PIB w Bydgoszczy Bartosz Tomaszewski Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Ogród Botaniczny KCRZG,

Bardziej szczegółowo

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Wybierz kulminację terenu położoną w granicach Twojego województwa, dokonaj

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 9 stycznia 2018 r. Poz. 95 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI z dnia 4 stycznia 2018 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR

Bardziej szczegółowo

Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU. z dnia 13 września 2016 r.

Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU. z dnia 13 września 2016 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz. 1882 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody

Bardziej szczegółowo

KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM

KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM KONSPEKT LEKCJI BIOLOGII KLASA II GIMNAZJUM Temat: Mokre tematy - Mokradła Cele kształcenia: Uczeń potrafi: A. omówić proces powstawania torfu B. wskazać na mapie Polski dwa przykłady obszarów znajdujących

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 20 grudnia 2016 r. Poz. 5660 UCHWAŁA NR XXVI/121/2016 RADY MIEJSKIEJ W KOLUSZKACH z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny

Bardziej szczegółowo

Piaskownia w Żeleźniku

Piaskownia w Żeleźniku OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 97 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Piaskownia w Żeleźniku Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17.1753 E Szerokość:

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 8 SŚ-1/2010 Klub Przyrodników Projekt ochrony i odtwarzania siedlisk hydrogenicznych w Sudetach Środkowych

Załącznik nr 8 SŚ-1/2010 Klub Przyrodników Projekt ochrony i odtwarzania siedlisk hydrogenicznych w Sudetach Środkowych Załącznik nr 8 SŚ-1/2010 Klub Przyrodników Projekt ochrony i odtwarzania siedlisk hydrogenicznych w Sudetach Środkowych WYKAZ OBIEKTÓW-wycinka nalotów świerka i innych drzew i krzewów, blokowanie za pomocą

Bardziej szczegółowo

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R.

NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. Normy DKR obowiązujące w 2016 r. NIEZGODNOŚĆ z normą N.01 Na obszarach zagrożonych erozją wodną

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM z dnia 27 czerwca 2016 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Uroczysko Grodziszcze. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 1 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 556 11 Analityka substancji toksycznych

Bardziej szczegółowo

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne II stopnia realizacja od roku akad. 2017/2018 ECTS w semestrze Przedmioty podstawowe

kierunek: Ochrona Środowiska studia niestacjonarne II stopnia realizacja od roku akad. 2017/2018 ECTS w semestrze Przedmioty podstawowe specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I podstawowe kierunkowe 110 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 344 11 Analityka substancji toksycznych w środowisku

Bardziej szczegółowo

Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa

Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki Katedra Ekologii Roślin Uniwersytet Gdański Cel referatu: odniesienie się do

Bardziej szczegółowo

1. Wstęp cel, zakres i założenia pracy

1. Wstęp cel, zakres i założenia pracy 9 1. Wstęp cel, zakres i założenia pracy Idea opracowania powstała w wyniku wieloletnich przemyśleń i doświadczeń dotyczących oceny środowiska przyrodniczego z wykorzystaniem szaty roślinnej jako swoistego

Bardziej szczegółowo

Diagnoza obszaru. Jezioro Kozie

Diagnoza obszaru. Jezioro Kozie Diagnoza obszaru Jezioro Kozie Jezioro Kozie Jezioro Kozie 179,4 ha, lubuskie Gmina Nowogródek Pomorski Czy w badanej gminie poza obszarem Natura 2000 występują: Parki narodowe podaj nazwy: NIE Rezerwaty

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I 1. 2. 3. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 796 8 Organizmy modelowe w badaniach

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie

Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych ( kształcenie zawodowe)

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech

Bardziej szczegółowo

Dr Piotr Kołaczek:

Dr Piotr Kołaczek: Dr Piotr Kołaczek: e-mail: pkolacz@amu.edu.pl 1. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na podstawie analizy palinologicznej wybranych stanowisk w Polsce południowej i północno-wschodniej. Jeden

Bardziej szczegółowo

Miasto Stołeczne Warszawa pl. Bankowy 3/5, Warszawa. Opracował: mgr Łukasz Dąbrowski upr. geol. VII Warszawa, maj 2017 r.

Miasto Stołeczne Warszawa pl. Bankowy 3/5, Warszawa. Opracował: mgr Łukasz Dąbrowski upr. geol. VII Warszawa, maj 2017 r. OPINIA GEOTECHNICZNA dla Inwestycji polegającej na remoncie placu zabaw w Parku Kultury w miejscowości Powsin ul. Maślaków 1 (dz. nr ew. 4/3, obręb 1-12-10) Inwestor: Miasto Stołeczne Warszawa pl. Bankowy

Bardziej szczegółowo

Torfowiska. Wykorzystanie torfów dawniej i obecnie. dr Radosław Wróblewski Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Uniwersytet Gdański

Torfowiska. Wykorzystanie torfów dawniej i obecnie. dr Radosław Wróblewski Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Uniwersytet Gdański Torfowiska Wykorzystanie torfów dawniej i obecnie dr Radosław Wróblewski Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Uniwersytet Gdański Rola osadów torfowiskowych wynika z umiejętności archiwizowania

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska 1. 2. 3. 4. w. w. w. w. aud. lab. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska 8 Organizmy modelowe w badaniach toksykologicznych 10

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 78 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 504 9 Organizmy

Bardziej szczegółowo

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska

Przedmioty podstawowe. Przedmioty kierunkowe. Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalność: Analityka i toksykologia środowiska I rok II rok Wymiar godzin 1. 2. 3. 4. podstawowe kierunkowe 124 Przedmioty specjalnościowe - Analityka i toksykologia środowiska specjalnościowe 866 9

Bardziej szczegółowo

ZAKŁAD PROJEKTOWO HANDLOWY DOKUMETACJA WARUNKÓW

ZAKŁAD PROJEKTOWO HANDLOWY DOKUMETACJA WARUNKÓW ZAKŁAD PROJEKTOWO HANDLOWY 75-361 Koszalin, ul. Dmowskiego 27 tel./ftu (0-94) 345-20-02 tel. kom. 602-301-597 NIP: 669-040-49-70 DOKUMETACJA WARUNKÓW GRUNTOWO-WODNYCH dla projektu zakładu termicznej utylizacji

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 10 września 2012 r. w sprawie użytków ekologicznych

UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA. z dnia 10 września 2012 r. w sprawie użytków ekologicznych UCHWAŁA NR XV/93/12 RADY GMINY BIAŁOWIEŻA w sprawie użytków ekologicznych Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591;

Bardziej szczegółowo

Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego)

Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego) Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego) Zygmunt Miatkowski Karolina Smarzyńska IMUZ Falenty Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy Projekt finansowany przez

Bardziej szczegółowo

SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO SPORZĄDZENIE PROJEKTU PLANU OCHRONY DLA CHOJNOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO N A R O D O W A F U N D A C J A O C H R O N Y Ś R O D O W I S K A U L. E R A Z M A C I O Ł K A 1 3 01-4 4 5 W A R S Z A W A T

Bardziej szczegółowo

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa (

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa ( Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, 01-445 Warszawa (www.nfos.org.pl) Zespół autorski: Krzysztof Zając dr Adrian Smolis Katarzyna Kozyra Tomasz Zając Zgodnie z danymi zawartymi w

Bardziej szczegółowo

Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze. Aneta Pepławska

Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze. Aneta Pepławska Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze Aneta Pepławska Co to są chruściki? Rząd owadów o przeobrażeniu zupełnym W cyklu życiowym występuję jajo, kilka stadiów larwalnych,

Bardziej szczegółowo

Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych. Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński

Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych. Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński Przedmiotem badań były nizinne użytki zielone o zróżnicowanych warunkach siedliskowych,

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Załącznik nr 1 1. Przedmiot zamówienia Przedmiotem zamówienia jest: Usuwanie odrośli i samosiewów brzozy brodawkowatej i omszonej oraz pojedynczych drzew i samosiewów

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Biologia, poziom drugi Sylabus modułu: Ekologia miasta. kod modułu: 2BL_52 1. Informacje ogólne koordynator modułu Dr hab. Ryszard Ciepał

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka przejść dla zwierząt

Charakterystyka przejść dla zwierząt Załącznik nr 1 do Opisu przedmiotu zamówienia Charakterystyka przejść dla Tabela nr 1 Charakterystyka wszystkich przejść dla na autostradzie A2 (wg E. Czernicka 2013) wraz z wyszczególnieniem przejść koniecznych

Bardziej szczegółowo

Spis treści : strona :

Spis treści : strona : Spis treści : strona : 1. WSTĘP... 2 1.1. CEL BADAŃ... 2 1.2. MATERIAŁY WYJŚCIOWE... 3 2. PRZEBIEG PRAC BADAWCZYCH... 3 2.1. PRACE POLOWE... 3 2.2. PRACE KAMERALNE... 4 3. OPIS I LOKALIZACJA TERENU...

Bardziej szczegółowo

Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne. Andrzej Kepel

Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne. Andrzej Kepel Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne Andrzej Kepel Zadania ochrony gatunkowej Początkowo: zabezpieczanie okazów (zakazy) Od kilku lat także: ochrona siedlisk gatunków

Bardziej szczegółowo

Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000

Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Założenia do opracowania projektu planu ochrony dla Drawieńskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony dla obszaru Natura 2000 I. Teren objęty projektem Planuje się wykonanie projektu

Bardziej szczegółowo

Maciej Głąbiński. Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r.

Maciej Głąbiński. Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r. Maciej Głąbiński Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r. Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Puszcza

Bardziej szczegółowo

Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM

Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM Jest to obszar chroniony ze względu na swoje walory, głównie przyrodnicze. W Polsce obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,

Bardziej szczegółowo

Poznań, dnia 5 marca 2018 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W POZNANIU. z dnia 26 lutego 2018 r.

Poznań, dnia 5 marca 2018 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W POZNANIU. z dnia 26 lutego 2018 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Poznań, dnia 5 marca 2018 r. Poz. 1947 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W POZNANIU z dnia 26 lutego 2018 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 31 sierpnia 2012 r. Poz. 1610 ZARZĄDZENIE NR 33/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM w sprawie ustanowienia

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA. Sukcesja ekologiczna. Sukcesja. 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai

EKOLOGIA. Sukcesja ekologiczna. Sukcesja. 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai EKOLOGIA 1. Sukcesja ekologiczna 2. Hipoteza Gai 1/20 Sukcesja ekologiczna Proces prowadzący do powstania stabilnego ekosystemu, pozostającego w równowadze ze środowiskiem, osiąganym przez maksymalne możliwe

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 26/2010 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody Moczadło

ZARZĄDZENIE NR 26/2010 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody Moczadło ZARZĄDZENIE NR 26/2010 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU w sprawie uznania za rezerwat przyrody Moczadło Na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody

Bardziej szczegółowo

1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)

1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) 1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) Przedmiotowe siedlisko przyrodnicze składa się z dwóch podtypów: 1150-1 Zalewy 1150-2 Jeziora przybrzeżne W roku 2008 prowadzono badania jezior przybrzeżnych,

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 15 kwietnia 2015 r.

Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 15 kwietnia 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Warszawa, dnia 24 kwietnia 2015 r. Poz. 3952 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych

Bardziej szczegółowo

Wykonały Agata Badura Magda Polak

Wykonały Agata Badura Magda Polak Wykonały Agata Badura Magda Polak 3a obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste

Bardziej szczegółowo

Chruściki Borów Tucholskich - wyniki wstępnych badań

Chruściki Borów Tucholskich - wyniki wstępnych badań Chruściki Borów Tucholskich - wyniki wstępnych badań Elżbieta Brulińska elzbietabrulinska@wp.p Zaborski PK PN Bory Tucholskie Obszary chronione Parki narodowe zgodnie z obowiązującą Ustawą o ochronie przyrody,

Bardziej szczegółowo

KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH

KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH ELŻBIETA JOLANTA BIELIŃSKA ZAKŁAD BIOLOGII GLEBY INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 13 listopada 2015 r.

Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 13 listopada 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz. 3770 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie ustanowienia planu

Bardziej szczegółowo

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to:

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to: WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA RODZAJ STUDIÓW: STACJONARNE I STOPNIA ROK AKADEMICKI 2014/2015 WYKAZ PRZEDMIOTÓW EGZAMINACYJNYCH: I. Ekologia II.

Bardziej szczegółowo

Gmina: Gołańcz (m. Morakowo), Wągrowiec (m. Wągrowiec) Celem inwestycji jest przebudowa drogi wojewódzkiej nr 241 na odcinku Morakowo - Wągrowiec

Gmina: Gołańcz (m. Morakowo), Wągrowiec (m. Wągrowiec) Celem inwestycji jest przebudowa drogi wojewódzkiej nr 241 na odcinku Morakowo - Wągrowiec I.19. Droga nr 241 Morakowo- Wągrowiec. 19 Droga nr 241 Morakowo- Wągrowiec Lokalizacja przedsięwzięcia Charakterystyka ogólna i cel przedsięwzięcia Powiat: wągrowiecki Gmina: Gołańcz (m. Morakowo), Wągrowiec

Bardziej szczegółowo

Przemiany geoekosystemu małej zlewni jeziornej w ostatnim trzydziestoleciu (Jezioro Radomyskie, zlewnia górnej Parsęty)

Przemiany geoekosystemu małej zlewni jeziornej w ostatnim trzydziestoleciu (Jezioro Radomyskie, zlewnia górnej Parsęty) Przemiany geoekosystemu małej zlewni jeziornej w ostatnim trzydziestoleciu (Jezioro Radomyskie, zlewnia górnej Parsęty) Józef Szpikowski, Grażyna Szpikowska UAM, 2014 Współczynnik gęstości bezodpływowych

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 3. Zakres przeprowadzonych prac i badań. 6. Charakterystyka warunków gruntowo-wodnych

SPIS TREŚCI. 3. Zakres przeprowadzonych prac i badań. 6. Charakterystyka warunków gruntowo-wodnych SPIS TREŚCI 1. Dane ogólne 2. Cel badań, charakterystyka inwestycji 3. Zakres przeprowadzonych prac i badań 4. Położenie, morfologia i zagospodarowanie terenu 5. Zarys budowy geologicznej 6. Charakterystyka

Bardziej szczegółowo

Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody

Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody Informacja dla chętnych na specjalizację Ochrona przyrody Fot. M. Aleksandrowicz Fot. J. Piętka Fot. E. Referowska Jakie są zajęcia na specjalizacji Ochrona przyrody? Studia inżynierskie Fot. R. Rogoziński

Bardziej szczegółowo

Projekty Klubu Przyrodników skierowane na ochronę torfowisk

Projekty Klubu Przyrodników skierowane na ochronę torfowisk Projekty Klubu Przyrodników skierowane na ochronę torfowisk Ochrona wysokich torfowisk bałtyckich na Pomorzu Realizowany w latach 2003 2008 Pierwszy projekt LIFE realizowany w Polsce Partnerami projektu

Bardziej szczegółowo

GEOTEKO Serwis Sp. z o.o. OPINIA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTU PŁYTY MROŻENIOWEJ LODOWISKA ODKRYTEGO ZLOKALIZOWANEGO PRZY UL. POTOCKIEJ 1 W WARSZAWIE

GEOTEKO Serwis Sp. z o.o. OPINIA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTU PŁYTY MROŻENIOWEJ LODOWISKA ODKRYTEGO ZLOKALIZOWANEGO PRZY UL. POTOCKIEJ 1 W WARSZAWIE GEOTEKO Serwis Sp. z o.o. OPINIA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTU PŁYTY MROŻENIOWEJ LODOWISKA ODKRYTEGO ZLOKALIZOWANEGO PRZY UL. POTOCKIEJ 1 W WARSZAWIE Zleceniodawca: PAWEŁ TIEPŁOW Pracownia Projektowa ul.

Bardziej szczegółowo

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Rezerwaty przyrody czas na comeback! Rezerwaty przyrody czas na comeback! Wyniki prac w roku 2017 w woj. mazowieckim Sławomir Chmielewski Według stanu na 23.01.2018 w województwie mazowieckim wykonano prace terenowe na 5 obszarach, kwalifikujących

Bardziej szczegółowo

Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień

Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień czym jest las? Las (biocenoza leśna) kompleks roślinności swoistej dla danego regionu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących

Bardziej szczegółowo

OPINIA GEOTECHNICZNA dla zadania Budowa kanalizacji grawitacyjnej wraz z przyłączami w miejscowości GRODZISK WIELKOPOLSKI rejon ul. Górnej, os.

OPINIA GEOTECHNICZNA dla zadania Budowa kanalizacji grawitacyjnej wraz z przyłączami w miejscowości GRODZISK WIELKOPOLSKI rejon ul. Górnej, os. Pracownia Projektowa GEOEKO dr Andrzej Kraiński P Dane firmy: Dane kontaktowe: adres: Drzonków, ul. Rotowa 18, adres: Zielona Góra, 66-004 Racula ul. Morelowa 29/5 NIP: 929-101-99-76 tel.: 604 850 217,

Bardziej szczegółowo

Archeologia Środowiska

Archeologia Środowiska Archeologia Środowiska Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej www.geoinfo.amu.edu.pl/sas Association of Environmental Archaeology www.envarch.net Archeologia środowiska Ekosystem - fragment przyrody

Bardziej szczegółowo