ROCZNIK SLAWISTYCZNY

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET SŁOWIANOZNAWSTWA ROCZNIK SLAWISTYCZNY REVUE SLAVISTIQUE T. LXII Warszawa

2 w y d a w c a komitet słowianoznawstwa polskiej akademii nauk Publikacja dofinansowana ze środków Polskiej Akademii Nauk r e d a k t o r j a n s o k o ł o w s k i (Wrocław) komitet redakcyjny w i e s ł a w b o r y ś (Kraków), w o j c i e c h c h l e b d a (Opole) hanna popowska-taborska (Warszawa), zuzanna topolińska (Skopje) s e k r e t a r z iwona łuczków (Wrocław) rada redakcyjna j a n u s z s i a t k o w s k i (Warszawa) p r z e w o d n i c z ą c y d i a n a b l a g o e v a (Sofia), v i c t o r a. f r i e d m a n (Chicago) a n t o n i f u r d a l (Wrocław), s t a n i s ł a w g a j d a (Opole), i l o n a j a n y š k o v á (Brno) m a ł g o r z a t a k o r y t k o w s k a (Warszawa), r o m a n l a s k o w s k i (Kraków) aleksandr m. moldovan (Moskwa), włodzimierz pianka (Warszawa) Czasopismo zamieszczone jest na liście ERIH Copyright by Komitet Słowianoznawstwa PAN Warszawa 2013 ISSN Realizacja wydawnicza: PAN Warszawska Drukarnia Naukowa Skład i druk: PAN Warszawska Drukarnia Naukowa ul. Śniadeckich 8, Warszawa tel./fax wdnpan@wdnpan.pl

3 Rocznik Slawistyczny, t. LXII, 2013 ISSN Od Redakcji W roku 2012 minęło 60 lat od utworzenia Komitet Słowianoznawstwa PAN. Z tej okazji 10 grudnia 2012 roku w siedzibie Komitetu w Warszawie odbyła się konferencja naukowa Slawistyka polska w minionym sześćdziesięcioleciu. Konferencję otworzyła przewodnicząca Komitetu Słowianoznawstwa PAN, prof. Małgorzata Korytkowska. Podczas konferencji odbyły się dwie sesje. W czasie pierwszej sesji wygłoszone zostały trzy referaty językoznawcze, podczas sesji drugiej cztery referaty o tematyce historycznoliterackiej. Obrady konferencyjne poprzedzone zostały wystąpieniami prof. Janusza Siatkowskiego, honorowego przewodniczącego Komitetu Słowianoznawstwa, i prof. Małgorzaty Korytkowskiej. Oto tematy ich wystąpień: Janusz Siatkowski Historia Komitetu Słowianoznawstwa PAN, Małgorzata Korytkowska Komitet Słowianoznawstwa dziś. W dalszej części pierwszej sesji przedstawione zostały następujące referaty: Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski, Specyfika polskich językoznawczych badań diachronicznych ostatniego sześćdziesięciolecia; Małgorzata Korytkowska, Synchroniczne prace slawistyczne z zakresu morfologii i składni; Wojciech Chlebda, Frazeologia i paremiologia słowiańska w polskich pracach językoznawczych lat powojennych. W niniejszym tomie publikujemy teksty wystąpień Janusza Siatkowskiego i Małgorzaty Korytkowskiej wygłoszone podczas otwarcia konferencji, referat Hanny Popowskiej-Taborskiej i Janusza Siatkowskiego oraz referat Małgorzaty Korytkowskiej. Oprócz wymienionych tekstów wygłoszonych na konferencji zamieszczamy ponadto artykuł Ireny Sawickiej i Agaty Trawińskiej Powojenne osiągnięcia polskiej slawistyki w dziedzinie fonetyki i fonologii tematycznie związany z problematyką Konferencją. Referat Wojciecha Chlebdy Frazeologia i paremiologia słowiańska w polskich pracach językoznawczych lat powojennych złożony został do druku w Slavii Orientalis. Prócz tego drukujemy teksty innych autorów nadesłane do Rocznika Slawistycznego.

4

5 A R T Y K U Ł Y A R T I C L E S Rocznik Slawistyczny, t. LXII, 2013 ISSN Janusz Siatkowski Warszawa Historia Komitetu Słowianoznawstwa PAN Powołanemu uchwałą Prezydium PAN w dniu 4 lipca 1952 roku Komitetowi Slawistyki i Rusycystyki PAN obecną nazwę Komitetu Słowianoznawstwa PAN nadało Prezydium PAN 29 kwietnia 1957 roku. Pierwszym jego przewodniczącym w latach był Tadeusz Lehr-Spławiński, zastępcą przewodniczącego Zdzisław Stieber, członkami Prezydium Antonina Obrębska-Jabłońska i Marian Jakóbiec, a sekretarzem Przemysław Zwoliński. Potem przewodniczącymi Komitetu Słowianoznawstwa byli kolejno: Julian Krzyżanowski ( ), Witold Hensel ( ), a honorowym przewodniczącym Zdzisław Stieber ( ), Janusz Siatkowski ( ), Lucjan Suchanek ( ), Leszek Moszyński ( ), Ewa Rzetelska-Feleszko (2006). Obecnie funkcję przewodniczącej pełni Małgorzata Korytkowska (od 2007 r.), a Janusz Siatkowski jest honorowym przewodniczącym (od 2001 r.). Od początku Komitet Słowianoznawstwa miał charakter interdyscyplinarny, obejmując zakresem swojego działania szeroko pojętą slawistykę, głównie językoznawstwo, historię literatury i dawną historię Słowian, a także archeologię, etnologię, etnografię, folklorystykę i historię sztuki. Do jego zadań należało inicjowanie, organizowanie i koordynowanie szerokich badań slawistycznych. Komitet prowadził też bogatą, z czasem ograniczaną, działalność wydawniczą. To pod egidą Komitetu zostały wydane takie dzieła, jak opracowany przez ponad stu polskich i zagranicznych badaczy monumentalny Słownik starożytności słowiańskich (jedyny w skali międzynarodowej zarys dziejów i kultury dawnych Słowian), t. 1 8, , pod red. W. Kowalenki, G. Labudy i Z. Stiebera, od t. 4. pod red. G. Labudy i Z. Stiebera, a od t. 7. cz. 2 pod red. G. Labudy i A. Gąsiorowskiego, mający kluczowe znaczenie dla języka i kultury narodowej,

6 6 Janusz Siatkowski a także dla szerszych badań slawistycznych Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, opracowany pod kierunkiem Z. Stiebera, od z. 7. pod kierunkiem H. Popowskiej-Taborskiej, z. 1 15, , Lud słowiański, zawierający teksty folklorystyczne zebrane przez M. Fedorowskiego (wielotomowa edycja, rozpoczęta przez PAU w 1897 roku, a ukończona w roku 1969), cenna seria Monografie Slawistyczne, w której w latach ukazały się 53 tomy głównie prac językoznawczych dotyczących zagadnień poszczególnych języków słowiańskich, języka prasłowiańskiego, a także studia poświęcone historii literatur słowiańskich, obejmujące zagadnienia folkloru, starszych i nowszych literatur słowiańskich, dziejów polsko-słowiańskich związków literackich i kulturowych, a także edycje zabytków piśmiennictwa słowiańskiego w przekładach na język polski, wreszcie księgi polskich referatów na Kongresy Slawistyczne Z polskich studiów slawistycznych (od 1958 roku na 11. kolejnych Kongresów, łącznie już ponad 20 tomów), tom informujący o badaniach slawistycznych w Polsce i współczesnych slawistach polskich Współcześni slawiści polscy, pod red. E. Małek i M. Korytkowskiej (2000). Działalność wydawnicza Komitetu obejmowała też czasopisma o wysokiej randze naukowej, jak Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej (do roku 1993, w latach wyszło 30 tomów), Rocznik Slawistyczny (wydawany od 1908 roku, do roku 2007 wspólnie z Komitetem Językoznawstwa PAN), Pamiętnik Słowiański i Slavia Orientalis. Do zadań Komitetu Słowianoznawstwa należy ścisła współpraca z Międzynarodowym Komitetem Slawistów, Prezydium Komitetu pełni mianowicie funkcję komitetu narodowego do spraw współpracy z MKS. Dużym osiągnięciem Komitetu było zorganizowanie VII Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Warszawie w 1973 roku i XII Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Krakowie w 1998 roku. Inną formą inicjowania i upowszechniania badań od początku działalności Komitetu było organizowanie dyskusji i konferencji naukowych. Stało się tradycją organizowanie konferencji wspólnie z Uniwersytetem Jagiellońskim, ostatnio także z PAU.

7 Rocznik Slawistyczny, t. LXII, 2013 ISSN Małgorzata Korytkowska Instytut Slawistyki PAN Warszawa Komitet Słowianoznawstwa dziś W bieżącej kadencji ( ) Komitet Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk nadal ma rangę reprezentacji polskiej slawistyki, skupiając samodzielnych pracowników naukowych wybranych w demokratycznych wyborach ogólnopolskich. W gremium tym, zgodnie z długotrwałą tradycją, uczestniczą także uczeni mający merytoryczne związki ze slawistyką i problematyką dotyczącą świata Słowian, reprezentujący w tej kadencji nauki historyczne, archeologię, etnografię, politologię, orientalistykę. Tak więc charakter Komitetu Słowianoznawstwa trzeba określić jako interdyscyplinarny, zważywszy, że nawet wąsko rozumiana slawistyka obejmuje językoznawstwo, literaturoznawstwo i folklorystykę. W minionych dziesięcioleciach i obecnie działalność Komitetu, ujmowana w jego Regulaminie, mieści się w ramach zadań sprecyzowanych w Ustawie o PAN. Zgodnie ze sformułowaniami obecnej Ustawy, Polska Akademia Nauk działa między innymi poprzez korporację uczonych, a więc także poprzez komitety naukowe. Nie można nie doceniać stwierdzenia zawartego w Ustawie, że komitety są reprezentacją samorządną, jednak jest faktem, że ich działanie uzależnione jest od regulacji prawnych, a ich zależność administracyjna i finansowa od władz PAN nie ulega wątpliwości. Porównując warunki, w jakich obecnie działają komitety naukowe PAN z tymi, jakie istniały w przeszłości, można zauważyć znaczne różnice w zakresie kompetencyjnym i w możliwościach działania. Można więc stwierdzić, że na przestrzeni lat postępuje uzależnienie komitetów od władz Akademii i ubytek uprawnień na rzecz władz wydziałów i prezydium PAN. Ogólnie rzecz ujmując, zmiany te często wydają się wynikać z ograniczeń w finansowaniu komitetów i w ograniczeniach ustawowych ich zadań.

8 8 Małgorzata Korytkowska Te procesy można zilustrować na kilku przykładach. Na przestrzeni minionych dziesięcioleci działalność Komitetu Słowianoznawstwa, wspierająca działania badawcze i popularyzację wyników badań, zaowocowała ogromną ilością publikacji slawistycznych wydawanych pod jego egidą 1. Z biegiem lat ten rodzaj działalności został poważnie ograniczony i przejęty przez badawcze i uniwersyteckie jednostki slawistyczne 2. Komitet organizował też w przeszłości na szerszą skalę otwarte sesje z udziałem referentów slawistów i przedstawicieli innych specjalności. Obecnie organizowanie takich posiedzeń z udziałem referentów spoza grona członków Komitetu jest bardzo utrudnione, a przyczyny są zarówno finansowe jak i kompetencyjne. Zgodnie z obowiązującą regulacją prawną, głównym zadaniem komitetów ma być działalność opiniodawcza, inspirująca badania oraz popularyzatorska. W poprzedniej kadencji przy Komitecie Słowianoznawstwa zostały utworzone dwie komisje: Komisja Emigrantologii Słowian oraz Komisja Bałkanistyczna. Prace komisji w istotny sposób wzbogacały działalność komitetu, skupiając się na szczególnie istotnych dla danej dyscypliny problemach i przyczyniały się do realnej integracji środowiska oraz do pobudzania inicjatyw badawczych w polskich ośrodkach slawistycznych. Najistotniejsze było to, że w skład komisji mogli wchodzić zarówno członkowie komitetu, jak też specjaliści spoza tego grona, z młodszą kadrą naukową włącznie. Obowiązujące regulacje przyjęte przez władze PAN umożliwiają powoływanie w ramach komitetów sekcji problemowych, w których udział biorą wyłącznie jego członkowie. To ograniczenie w zasadniczy sposób zawęża możliwość działania na poprzednich zasadach, co wiąże się także z tym, że działalność sekcji ma mieć również głównie charakter opiniotwórczy, ekspercki. W obecnym składzie Komitetu Słowianoznawstwa zaistniała możliwość utworzenia Sekcji Bałkanistycznej jako kontynuacji Komisji Bałkanistycznej i taka sekcja została utworzona. Jednak kontynuacja prac ważnej merytorycznie Komisji Emigrantologii Słowian okazała się niemożliwa, ponieważ wielu jej potencjalnych członków nie należy w tej kadencji do składu Komitetu. Z okazji 60-lecia Komitetu Słowianoznawstwa PAN, rocznicy przypadającej w 2012 roku (Komitet powołany został w 1952 roku pod nazwą Komitet Slawistyki i Rusycystyki PAN), warto przywołać te elementy naszej obecnej działalności, które uznajemy za szczególnie cenne. Jest to przede wszystkim: a) działalność ekspercka, analiza zamierzeń legislacyjnych różnych gremiów, które mogą wpływać na życie naukowe w kraju; b) wymiana opinii o bieżącej działalności naukowej środowiska, a więc dyskusje naukowe w trakcie posiedzeń komitetu oraz dyskusje dotyczące problemów, 1 Por. tekst J. Siatkowskiego Historia Komitetu Słowianoznawstwa PAN zamieszczony w tym tomie. 2 Por. też niżej o działalności wydawniczej Komitetu Słowianoznawstwa PAN.

9 Komitet Słowianoznawstwa dziś 9 które są ważnych i aktualne dla polskiej nauki, a zwłaszcza dla naszego środowiska naukowego (odrębnym problemem jest to, czy i w jakim stopniu opinie komitetów naukowych PAN są brane pod uwagę przez czynniki decyzyjne); c) godna szczególnego zaakcentowania jest działalność międzynarodowa Komitetu, z ogromną tradycją, upowszechniająca wyniki badań polskich slawistów. Komitet bierze udział w pracach merytorycznych i organizacyjnych związanych z przygotowywaniem kolejnych Międzynarodowych Kongresów Slawistów, które są wydarzeniami o zasięgu światowym. Odbywają się one co 5 lat i te prace stale absorbują naszą uwagę członkowie komitetu uczestniczą w kształtowaniu programów naukowych kolejnych kongresów, w formowaniu delegacji polskiej, uwzględniając tematykę i nośność zgłaszanych propozycji referatów. Wielu członków komitetu bierze czynny udział w obradach kolejnych kongresów z referatami oraz pracuje w komisjach problemowych powoływanych przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów (jako przewodniczący i członkowie tych gremiów). Komitet pełni też funkcję Komitetu Narodowego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. d) należy też podkreślić działalność wydawniczą, upowszechniającą wyniki badań polskich slawistów. Jest ona nadal bardzo ważna, choć nie tak szeroka, jak w przeszłości. Tak więc przygotowywane są do druku przez członków komitetu tomy artykułów, które towarzyszą każdemu z kongresów. Obejmują one tematykę językoznawczą, literaturoznawczą oraz folklorystyczną. Pod egidą Komitetu wydawane są trzy periodyki slawistyczne o długiej tradycji, cenione przez środowisko slawistów polskich i zagranicznych: Rocznik Slawistyczny, Slavia Orientalis oraz Pamiętnik Słowiański.

10

11 Rocznik Slawistyczny, t. LXII, 2013 ISSN Hanna Popowska-Taborska Warszawa Janusz Siatkowski Warszawa Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań diachronicznych ostatniego sześćdziesięciolecia Ta z konieczności bardzo zwięzła relacja ma za zadanie ukazanie specyfiki polskich badań slawistycznych w okresie, który rozpoczął się bezpośrednio w latach powojennych, a który obecnie na naszych oczach zdecydowanie odchodzi już do przeszłości. Czas ten, który zaliczyć należy do szczególnego rozkwitu językoznawczych dociekań slawistycznych, obfitował w bardzo różnorakie osiągnięcia, których nie sposób zamknąć w dwudziestominutowej wypowiedzi. Zaprezentowany tu bardzo skrótowy rzut oka na historię polskich językoznawczych diachronicznych badań slawistycznych ma za zadanie podkreślić specyfikę i ogólne ramy tych dokonań i w żadnym stopniu nie może stanowić ich pełnego wykazu. Również zamieszczona poniżej bibliografia żadną miarą nie pretenduje do objęcia całości podjętych w ostatnim sześćdziesięcioleciu przedsięwzięć badawczych. Jej celem jest prezentacja powstałych w opisywanym okresie różnego typu zbiorów materiałów językowych oraz prac omawiających owe materiały. Specyfika badań slawistycznych czasów bezpośrednio powojennych wiązała się niewątpliwie z zaistniałymi po drugiej wojnie światowej nowymi układami politycznymi i geograficznymi. Ze względów politycznych pożądane (a z punktu widzenia naukowego nadzwyczaj owocne) było skupienie uwagi na problematyce tak zwanych ówcześnie Ziem Odzyskanych. Legło ono u podstaw wszczętych bezpośrednio po wojnie badań nazewnictwa tych ziem, co z kolei wpłynęło na rozwój szeroko pojętej onomastyki zgermanizowanych obszarów północno-zachodniosłowiańskich. Na zgromadzonym w ten sposób materiale budować można było wnioski

12 12 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski i hipotezy dotyczące dawnych podziałów językowych Pomorza, kolejnych etapów germanizacyjnych północno-zachodniej Słowiańszczyzny, wzajemnych oddziaływań językowych polsko-niemieckich. Wykształcona z biegiem czasu na tym gruncie współpraca polsko-niemiecka zaowocować miała w późniejszym okresie całą serią cennych prac dotyczących słowiańskiej hydronimii, nawiązane kontakty z onomastami niemieckimi sprzyjały paralelnym pracom nad nazewnictwem zachodniej Słowiańszczyzny. Wcześnie nawiązana współpraca z badaczami łużyckimi legła u podstaw polskich powojennych dociekań sorabistycznych i kontynuowana jest po dzień dzisiejszy. Gromadzony materiał onomastyczny okazał się nadzwyczaj cenny przy wytyczaniu granic językowych wymarłych języków i dialektów słowiańskich, w tym również w badaniach nad nieistniejącym już językowym pograniczem polskodolnołużyckim. Niejako w ostatniej chwili udało się uczonym polskim zarejestrować końcowe etapy zanikania dialektów słowińskich. Zrodzone w tym czasie zainteresowanie połabszczyzną przyniosło szereg opracowań tyczących tych obszarów i ukoronowane zostało Słownikiem etymologicznym języka Drzewian połabskich. Bezpośrednio po wojnie znalazło również kontynuację zainteresowanie problemami związanymi z etnogenezą Słowian, koncentrujące się w tym wcześniejszym etapie badań głównie wokół tak zwanej praojczyzny Słowian. Trwający z różnym natężeniem spór między zwolennikami praojczyzny zachodniej i przeciwstawiającymi się im badaczami zakładającymi przybycie Słowian na ziemie polskie z różnie pojmowanych obszarów wschodnich przyniósł szereg opracowań problemów bardziej szczegółowych i co istotne w późniejszych etapach tej dyskusji przesunął meritum rozważań na szersze pole językowych dziejów Słowian we wczesnych fazach ich historii. Równolegle z tymi dociekaniami rozwijały się prace nad słowotwórstwem języka prasłowiańskiego i starosłowiańskiego oraz nad analizą wczesnych prasłowiańskich zmian fonetycznych. Podejmowano też tematy tyczące poszczególnych języków słowiańskich ze szczególnym uwzględnieniem problematyki międzysłowiańskich kontaktów językowych. Szczegółowymi badaniami objęto również język staroobrzędowców osiadłych w Polsce i poza jej granicami. Językoznawcze oblicze polskiej slawistyki w sposób najbardziej istotny ukształtowały jednak zaplanowane na wiele lat duże zespołowe zamierzenia badawcze, dla których stworzono odpowiednie warunki rozwoju i które stanowiły niezmiernie istotną specyfikę owych czasów. Obok mającego charakter wielkiej encyklopedii slawistycznej Słownika starożytności słowiańskich oraz Słownika prasłowiańskiego wymienić tu wypada również prace dotyczące dziejów języka polskiego takie, jak Słownik staropolski, Słownik polszczyzny XVI wieku oraz Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, Słownik staropolskich nazw osobowych, Słownik gwar polskich, gdyż wszystkie one (w przeważającej większości szczęśliwie już zakończone, w nielicznych pozostałych wypadkach rokujące nie zawsze pewne na-

13 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań dzieje ukończenia) rozpoczęły niespotykaną dotąd w tak dużym zakresie archiwizację słowiańskich materiałów językowych. Na gruncie polskim odbywała się ona równolegle ze wzmożonymi terenowymi pracami dialektologicznymi. Wspólnym bowiem celem licznej rzeszy językoznawców tego okresu było ocalenie od zapomnienia zarówno dokumentacji tyczącej historii języka, jak i całego jego dialektalnego bogactwa. Były wśród tych prac również i takie jak Atlas językowy dawnej Łemkowszczyzny, prace o łemkowskiej toponimii czy o ukraińskich gwarach Tarnopolszczyzny, które w momencie publikacji ukazywały nieistniejące już układy językowe, odtworzone na podstawie materiałów zebranych przed wojną, bądź też takie, jak Atlas gwar bojkowskich, w którym zgromadzone wcześniej materiały dialektalne uzupełniono danymi powojennymi. W wyniku intensywnych prac terenowych utrwalone zostały dawne zróżnicowania gwarowe, obejmujące zarówno cały polski obszar językowy (Mały atlas gwar polskich oraz opracowany w szereg lat później czterotomowy Atlas gwar polskich), jak też wybrane obszary dialektalne (jak na przykład Atlas gwar mazowieckich, Atlas językowy Śląska, Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich). Metodą atlasową opracowane też zostało dawne pogranicze językowe polsko-laskie, gwary polskie i ukraińskie okolic Włodawy. Równolegle postępowały zespołowe prace nad wielotomowym Atlasem gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. Zebrano bogate materiały do projektowanego (lecz niestety niezrealizowanego) atlasu Lubelszczyzny mającego paralelnie ukazywać gwary polskie i ukraińskie, a także do atlasów wschodniosłowiańskich gwar Pobuża. Tę olbrzymią dokumentację materiałową wzbogacały wielkie słowniki dialektalne (jak na przykład Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur wraz z serią monografii poświęconych leksyce tych obszarów czy Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej), zapisy i nagrania tekstów dialektalnych, naukowe opracowania zabytków staropolskich oraz liczne inne prace tyczące szeroko pojętej historii języka polskiego, a także (fragmentarycznie) innych języków słowiańskich. Wiele z wymienionych tu prac wykonanych zostało niejako w ostatnim momencie, gdyż mające miejsce po drugiej wojnie światowej znaczące ruchy migracyjne spowodowały w dawnych układach językowych bardzo istotne zmiany: przestały istnieć dawne gwary autochtoniczne na terenie Warmii i Mazur oraz polsko-laskie pogranicze językowe pod Raciborzem; zanikły dawne enklawy czeskie pod Kudową i Strzelinem, a także gwary łemkowskie w południowo-wschodniej Polsce; w znacznym stopniu wycofały się językowe elementy wschodniosłowiańskie w gwarach na Białostocczyźnie; przestała istnieć wielowiekowa językowa wspólnota łemkowska. Prace polskich językoznawców zdążyły utrwalić dokumentację owych dawniejszych układów językowych, a w późniejszym etapie pozwoliły również prześledzić procesy integracyjne i unifikacyjne zachodzące na

14 14 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski obszarze współczesnej Polski, w tym również na nowo zasiedlanych po wojnie ziemiach Polski zachodniej i północnej, gdzie wbrew oczekiwaniom niektórych nie doszło do zmieszania się różnych cech gwarowych, lecz rozpoczął się proces zmierzający do upowszechnienia polszczyzny ogólnej. Powiększający się w szybkim tempie leksykalny materiał porównawczy szczególną wartość przedstawiał dla badaczy podejmujących różnego rodzaju dociekania etymologiczne. Analizowany materiał leksykalny, wzbogacany nieustannie o nowe dane historyczne i dialektalne, sprzyjał toczącym się pracom nad Słownikiem prasłowiańskim, dostarczył istotnych danych Słownikowi etymologicznemu kaszubszczyzny, stanowił wreszcie bardzo ważną bazę materiałową dla rozważań etymologów pracujących nad nowymi wersjami etymologicznych słowników języka polskiego. Zwiększająca się nieustannie baza materiałowa nie stanowiła oczywiście wyłącznie polskiej specyfiki. Zbliżone tendencje badawcze obserwujemy w tym czasie we wszystkich krajach słowiańskich, choć tempo i zakres prowadzonych w nich prac był (i bywa) tu oczywiście bardzo zróżnicowany. Tym, co szczególnie podkreślić należy, jest wcześnie nawiązana współpraca słowiańskich językoznawców. Szczególnie istotną spójnią owych ogólnoslawistycznych poczynań obok odbywających się w odstępach pięcioletnich kongresów slawistycznych i innych form więzi przyjętych we współpracy międzynarodowej są trwające od 1958 roku prace nad Językowym atlasem ogólnosłowiańskim (Общеславянский лингвистиче- ский атлас). Stworzenie w pierwszej fazie badań gigantycznej bazy materiałowej, jaką było zgromadzenie przy pomocy bardzo obszernego kwestionariusza danych z ponad 800 punktów rozmieszczonych na terytorium całej Słowiańszczyzny (w tym też na językowych terytoriach słowiańskich znajdujących się w krajach niesłowiańskich), jest już samo w sobie faktem godnym odnotowania. Obecnie wynikiem owej wieloletniej międzynarodowej slawistycznej współpracy jest już 14 tomów Atlasu, w których na szczególne podkreślenie zasługują mapy syntetyczne z komentarzami zbiorczymi, wprowadzające korekty do naszej dotychczasowej wiedzy o dialektach słowiańskich. Zespół polski brał aktywny udział we wszystkich kolejnych pracach nad Atlasem, a polscy slawiści w istotny sposób wzbogacili owe prace zespołowe licznymi artykułami i publikacjami książkowymi. Również w wyniku międzynarodowej współpracy powstał w latach Językowy atlas karpacki (Общекарпатский диалектологический атлас), w którego opracowaniu uczestniczyli językoznawcy z krajów słowiańskich, a także z Mołdawii, Węgier, Albanii i Niemiec. Materiał, zebrany z ponad 160 punktów sytuowanych na obszarze sąsiadującym z Karpatami, uzupełniono danymi rekartografowanymi z atlasów rumuńskich i w latach w krajach uczestniczących w pracach zespołowych wydano 8 (łącznie z tomem wstępnym) tomów Atlasu karpackiego (ostatni z pełnym wykazem indeksów ukaże się w naj-

15 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań bliższym czasie). Dzieło to oraz towarzyszące mu publikacje pozwoliły na wychwycenie słownictwa szczególnie charakterystycznego dla obszaru karpackiego, ukazanie wzajemnych wpływów językowych zachodzących w tym areale oraz na wskazanie leksyki mającej przy całej różnorodności genetycznej wspólną podstawę motywacyjną. Istotne rezultaty przyniosła międzynarodowa współpraca slawistów również na gruncie onomastyki. Godne podkreślenia, że dwa wielkie tomy Słowiańskiej onomastyki wydane zostały w latach w Polsce z bardzo znacznym udziałem polskich onomastów oraz pod ich wyłączną redakcją. W przygotowaniu tego encyklopedycznego dzieła wzięli udział najwybitniejsi współcześni badacze nazewnictwa słowiańskiego, których liczne i różnorodne tematycznie prace znajdują się w zamieszczonej poniżej Bibliografii wybranej. Obecne przez cały czas w kręgu zainteresowań zarówno dialektologów jak i historyków języka pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie, po politycznych przemianach dokonanych u schyłku wieku XX zaczęło być poddawane nowego typu badawczej penetracji. Uwaga polskich slawistów skupiła się na specyfice wschodnich pogranicz językowych: analizie nowej językowej symbiozy będącej wynikiem procesów przesiedleńczych i politycznych, które zachwiały bądź też całkowicie zburzyły panujące tu dawniej układy językowe i kulturowe. Wprawdzie tak zwana polszczyzna kresowa już od dawna znajdowała się w sferze zainteresowań polskich slawistów (m. in. przygotowany został do druku słownik mówionej polszczyzny północnokresowej), z biegiem lat jednakże obszar przez nich penetrowany znacznie się rozszerzył, zmienia się również charakter badań przeprowadzanych obecnie w kontekście szeroko pojętej wielojęzyczności. Na skutek zanikania dawnych historycznie uwarunkowanych układów językowych dotychczasowe dociekania o charakterze stricte językoznawczym przybierają coraz częściej postać dociekań socjolingwistycznych, analizujących zakres i przyczyny powstania na wschodniosłowiańskim pograniczu nowej językowej symbiozy. Podstawowym zmianom ulega zarówno sam przedmiot badań, jak również stosowane metody badawcze. W relacji dotyczącej dokonań slawistów polskich lat powojennych nie wolno nam pominąć dwóch indywidualnych prac, które w istotnym stopniu kształtowały (i kształtują do dziś) pokolenia polskich językoznawców. Na powstałych bowiem już w okresie powojennym Zarysie gramatyki porównawczej języków słowiańskich Zdzisława Stiebera 1 oraz na Wstępie do filologii słowiańskiej Leszka Moszyńskiego 2 wychowały się te pokolenia badaczy, którym dziś zawdzięczamy tak bardzo 1 Z. S t i e b e r, Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, Warszawa L. M o s z y ń s k i, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984 (wyd. 2. uzupełnione, Warszawa 2006).

16 16 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski zróżnicowane tematycznie prace szczegółowe (od prasłowiańszczyzny poczynając poprzez całe późniejsze jej dzieje językowe). Szczupłe ramy tego referatu uniemożliwiają szersze omówienie wszystkich tych opracowań. Również zamieszczona poniżej Bibliografia wybrana tylko marginesowo uwzględnia na przykład całą niezmiernie cenną i bardzo bogato reprezentowaną problematykę związaną z publikacjami i opracowaniami słowiańskich zabytków językowych. Nie ulega wątpliwości, że minione sześćdziesięciolecie stanowi dziś pewien zamknięty okres działań językoznawczych. Na jedno wszakże na pewno zwrócić należy uwagę: dokonane na dotąd niespotykaną skalę powiększenie słowiańskiej językowej bazy materiałowej długo jeszcze będzie ukazywać nowe możliwości dociekań komparatystycznych oraz różnego rodzaju syntez dotyczących poszczególnych etapów rozwoju języków słowiańskich. Historycznej slawistyce językoznawczej nie powinno zabraknąć pasjonujących tematów badawczych. Materiałowe zbiory i opracowania powstałe w wyniku polskich językoznawczych dociekań slawistycznych o charakterze diachronicznym Bibliografia wybrana 3 Atlasy powstałe przy współpracy międzynarodowej Общекарпатский диалектологический атлас, вып. 3: Пища, переработка молока, терминология родства. Karpacki atlas dialektologiczny, t. 3: Potrawy, przetwórstwo mleka, terminologia pokrewieństwa, red. J. R i e g e r, Warszawa Общеславянский лингвистический атлас. Серия фонетико-грамматическая, вып. 2б: Рефлексы *ǫ. Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria fonetyczno-gramatyczna, t. 2b: Refleksy *ǫ, red. J. B a s a r a, Warszawa Общеславянский лингвистический атлас. Серия фонетико-грамматическая, вып. 3: Рефлексы: *ьr, *ъr, *ьl, *ъl. Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria fonetycznogramatyczna, t. 3: Refleksy *ьr, *ъr, *ьl, *ъl, red. J. Basara, Warszawa Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, вып. 2: Животноводство. Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 2: Hodowla zwierząt, red. B. Falińska, J. Siatkowski, A. Kowals k a, Warszawa Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, вып. 8: Профессии и общественная жизнь. Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 8: Zawody i życie społeczne, red. J. B a s a r a, J. S i a t k o w s k i, A. B a s a r a, Warszawa Autorzy serdecznie dziękują Pani Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej za zapoznanie się z naszą pracą i wniesienie cennych uzupełnień bibliograficznych.

17 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, вып. 9: Человек. Ogólnosłowiański atlas językowy. Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 9: Człowiek, red. J. S i a t k o w s k i, J. Wa n i a k o w a, Kraków Opracowania materiałowe B a s a r a A., B a s a r a J., Opisy fonologiczne polskich punktów Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego, zesz. 2: Małopolska, Wrocław F a l i ń s k a B., Leksyka dotycząca hodowli na mapach Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego, cz. 1: Substantiva; cz. 2: Verba i adiectiva, Białystok S i a t k o w s k i J., Słowiańskie nazwy części ciała w historii i dialektach, Warszawa S i a t k o w s k i J., Słowiańskie nazwy wykonawców zawodów w historii i dialektach, Warszawa S i a t k o w s k i J., Studia nad wpływami obcymi w Ogólnosłowiańskim atlasie językowym, Warszawa To p o l i ń s k a Z., Opisy fonologiczne polskich punktów Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego, zesz. 1: Kaszuby, Wielkopolska, Śląsk, Wrocław Z d u ń s k a H., Opisy fonologiczne polskich punktów Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego, zesz. 3: Mazowsze, Wrocław Pozostałe atlasy dialektologiczne oraz inne większe dialektalne zbiory materiałowe Atlas gwar bojkowskich, t. 1 7, oprac. głównie na podstawie zapisów S. H r a b c a przez Zespół Instytutu Słowianoznawstwa PAN pod kier. J. R i e g e r a, Wrocław Atlas gwar mazowieckich, t. 1, oprac. H. H o r o d y s k a - G a d k o w s k a, A. S t r z y ż e w - s k a - Z a r e m b a; t. 2 10, oprac. A. K o w a l s k a, A. S t r z y ż e w s k a - Z a r e m b a, Wrocław Atlas gwar polskich, t. 1: K. D e j n a, Małopolska; t. 2: K. D e j n a, S. G a l a, A. Z d a - n i u k i e w i c z, F. C z y ż e w s k i, Mazowsze; t. 3: K. D e j n a, S. G a l a, Śląsk; t. 4: K. D e j n a, Wielkopolska, Kaszuby, Warszawa Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, red. S. G l i n k a, A. O b r ę b - s k a - J a b ł o ń s k a, J. S i a t k o w s k i; t. 2 3, red. S. G l i n k a; t. 4 10, red. J. M a r y - n i a k o w a, Warszawa Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. 1, red. Z. S o b i e r a j s k i, J. B u r s z t a, Wrocław Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, zesz. 1 15, oprac. przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kier. Z. S t i e b e r a, od zesz. 7 pod kier. H. P o - p o w s k i e j - Ta b o r s k i e j, Wrocław B a r t n i c k a - D ą b k o w s k a B., Polskie ludowe nazwy grzybów, Wrocław C e c h o s z I., Polska gwara Oleszkowiec na Podolu. Fleksja imienna i werbalna, Kraków C z y ż e w s k i F., Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy, Lublin D e b o v e a n u E., Polska gwara górali bukowińskich w Rumunii, przekł. i przyg. wersji pol. S. G o g o l e w s k i, Wrocław 1971.

18 18 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski D e j n a K., Atlas polskich innowacji dialektalnych, Warszawa : Łódź 1981 [wyd. 2., Warszawa : Łódź 1994]. D e j n a K., Atlas gwarowy województwa kieleckiego, zesz. 1 5, Łódź D e j n a K., Gwary ukraińskie Tarnopolszczyzny, Wrocław D e j n a K., Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski, cz. 1: Atlas; cz. 2: [Tekst], Łódź D z i ę g i e l E., 2001, Polska gwara wsi Zielonej na Podolu na tle innych gwar południowokresowych. Fleksja imienna i werbalna, Kraków. D z i ę g i e l E., 2003, Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Warszawa. F u r d a l A., Mazowieckie dyspalatalizacje spółgłosek wargowych miękkich, Wrocław F u r d a l A., O przyczynach zmian głosowych w języku polskim, Wrocław G o g o l e w s k i S., Polska gwara trójjęzycznej wsi Kaczyki w Rumunii, Wrocław G o ł ą b P., Gwara Schodni i okolicy, Wrocław Grek-Pabisowa I., Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim, Wrocław G r e k - P a b i s o w a I., Staroobrzędowcy. Szkice z historii, języka, obyczajów. Wybór prac z okazji 45-lecia pracy naukowej, Warszawa G r e k - P a b i s o w a I., Współczesne gwary polskie na Litwie i Białorusi. Fonetyka, Warszawa G r e k - P a b i s o w a I., O s t r ó w k a M., B i e s i a d o w s k a - M a g d z i a r z B., Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna mówiona, Warszawa G r e k - P a b i s o w a I., O s t r ó w k a M., B i e s i a d o w s k a - M a g d z i a r z B., Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana, Warszawa G r e ń Z., Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe, Warszawa Gruchmanowa M., Gwary Kramsk, Podmokli i Dąbrówki w województwie zielonogórskim, Zielona Góra Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich, red. I. G r e k - P a b i - s o w a, Warszawa Jankowiak M., Gwary białoruskie na Łotwie w rejonie krasławskim. Studium socjolingwistyczne, Warszawa J a n k o w i a k M., B a r s z c z e w s k a N., Dialektologia białoruska, Warszawa Język mniejszości w otoczeniu obcym, red. J. R i e g e r, Warszawa Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia. Sytuacja socjolingwistyczna. Cechy językowe. Teksty, red. H. K a r a ś, Warszawa : Wilno K a m i ń s k a M., Gwary Polski centralnej, Wrocław K a r a ś H., Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Warszawa : Puńsk 2002 K o w a l s k a A., Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych, Warszawa 1991.

19 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań Krasowska H., Górale polscy na Bukowinie Karpackiej. Studium socjolingwistyczne i leksykalne, Warszawa Kurzowa Z., Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI XX w., Warszawa : Kraków [Przedruk: Kraków 2006]. L e s z c z y ń s k i Z., Kierunki zmian w grupach spółgłoskowych typu Sr oraz rs w świetle geografii językowej, Wrocław : Kraków L e s z c z y ń s k i Z., Studia nad polskimi grupami spółgłoskowymi 1. Gwarowe grupy z j na tle polszczyzny ogólnej, Wrocław Mały atlas gwar polskich, t. 1 13, oprac. przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie pod kier. K. N i t s c h a, od t. 3. pod kier. M. K a r a s i a i Z. S t a m i r o w s k i e j, od t. 9. pod kier. M. K a r a s i a, Wrocław Mały atlas językowy województwa gorzowskiego, t. 1, Z. Z a g ó r s k i, A. S i e r a d z k i, E. G r z e l a k o w a, 1992, t. 2, Z. Z a g ó r s k i, 1996, Poznań M ę d e l s k a J., Język polskiej prasy wileńskiej ( ), t. 1: Wileńska prasa i jej twórcy na tle nowej sytuacji polityczno-społecznej; t. 2: Lata ; t. 3, cz. 1: Lata Fonetyka, słowotwórstwo, fleksja, składnia; t. 3, cz. 2: Lata Słownictwo, wyrazy, Bydgoszcz P e r c z y ń s k a N., Wybrane cechy składniowo-stylistyczne polszczyzny mówionej (na materiale gwary półnonocnomazowieckiej wsi Szczutowo i okolic), Wrocław R e i c h a n J., Małopolskie gwary jednonosówkowe, cz. 1 2, Wrocław R i e g e r J., Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie, Warszawa Rieger J., A Lexical Atlas of the Hutsul Dialects of the Ukrainian Language, Warszawa R z e t e l s k a - F e l e s z k o E., Dawne słowiańskie dialekty województwa koszalińskiego. Najstarsze zmiany fonetyczne, Wrocław S i a t k o w s k i J., Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. 1: Fonetyka, słowotwórstwo; cz. 2: Fleksja, słownictwo, teksty, Wrocław Słownictwo kresowe. Studia i materiały, red. J. R i e g e r, Warszawa S m u ł k o w a E., Słownictwo z zakresu uprawy roli w gwarach wschodniej Białostocczyzny na tle wschodniosłowiańskim, Wrocław S o b i e r a j s k i Z., Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji, t. 1 4, Poznań S t i e b e r Z., Atlas językowy dawnej Łemkowszczyzny, zesz. 1 8, Łódź Studia dialektologiczne, t. 1, red. B. D u n a j, J. R e i c h a n; t. 2, red. J. O k o n i o w a, B. D u n a j; t. 3, red. J. O k o n i o w a; t. 4, red. H. K u r e k, A. Ty r p a, J. Wr o n i c z, Kraków S z y m c z a k M., Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, Łódź Wa r c h o ł S., Gwary dawnej ziemi stężyckiej, Wrocław Z a r ę b a A., Atlas językowy Śląska, Kraków, t. 1 8, [Warszawa]: Kraków Z d a n i u k i e w i c z A. A., Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słownictwo, Wrocław 1972.

20 20 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski Z d u ń s k a H., Język polski górniczych środowisk polonijnych w północnej Francji, Wrocław Z i e l i ń s k a A., Polska mniejszość na Litwie Kowieńskiej. Studium socjolingwistyczne, Warszawa Serie Gwary dziś, red. J. S i e r o c i u k,1 6, Poznań Studia nad polszczyzną kresową, t. 1 12, red. J. R i e g e r, W. We r e n i c z, [Warszawa] Wrocław Język polski dawnych Kresów Wschodnich, red. J. R i e g e r (E. D z i ę g i e l, K. C z a r n e c - k a, D. A. K o w a l s k a), t. 1 5, Warszawa Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, red. J. R i e g e r, I. C e c h o s z - F e l c z y k, E. D z i ę g i e l, t. 1 2, Warszawa 2002, Rolę atlasów językowych pełnią też pewne monografie gwarowe. Wymienić tu należy przede wszystkim monografie ogólnopolskie zespołu prof. W. Doroszewskiego (J. Basara, A. Basara i J. Basara, B. Falińska. H. Horodyska-Gadkowska, W. Kupiszewski, W. Pomianowska, J. Symoni-Sułkowska), monografie z serii SWM Studia Warmińsko-Mazurskie (J. Siatkowski; J. Symoni-Sułkowska; H. Horodyska; B. Mocarska-Falińska; E. Jurkowski, I. Łapiński, M. Szymczak; W. Kupiszewski; A. Basara, J. Basara, J. Wójtowicz, H. Zduńska; H. Bień-Bielska; I. Judycka; A. Mocarska-Kowalska; S. Dubisz; D. Barska- Antos), dotyczące Lubelszczyzny (3 monografie H. Pelcowej) oraz poszczególnych dialektów lub ich części (J. Basara, S. Gala, M. Gruchmanowa, M. Kamińska, A. Kowalska, H. Nowak, Z. Stieber, Z. Zagórski) i wiele innych. Słowniki i inne większe zbiory materiałowe dotyczące leksyki gwarowej B ą k P., Słownictwo gwary okolic Kramska na tle kultury ludowej, Wrocław Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 2: Słownictwo dwujęzycznych mieszkańców rejonu (Słownik brasławski), red. E. S m u ł k o w a, Warszawa Brzeziński W., Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem, t. 1 5, Wrocław C e c h o s z - F e l c z y k I., Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu, Kraków D e j n a K., Słownictwo ludowe z terenów województw kieleckiego i łódzkiego, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, t ( ). D e j n a K., Słownik gwary czeskiej mieszkańców Kucowa, Wrocław F a l i ń s k a B., Polskie słownictwo tkackie na tle słowiańskim, t. 1: Słownik polskich gwarowych nazw tkackich, Wrocław F e l e s z k o K., Bukowina moja miłość, t. 2: Słownik, Warszawa G ó r n o w i c z H., Dialekt malborski, t. 2: Słownik, zesz. 1 2, Gdańsk

21 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań G r e k - P a b i s o w a I., M a r y n i a k o w a I., Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce, Wrocław G r e ń Z., K r a s o w s k a H., Słownik górali polskich na Bukowinie, Warszawa H e r n i c z e k - M o r o z o w a W., Terminologia polskiego pasterstwa górskiego, cz. 1 3, Wrocław J a n k o w i a k L., Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1: Początki polskiej renesansowej terminologii medycznej; t. 2: Słownik, Warszawa K ą ś J., Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Kraków K ą ś J., Słownik gwary orawskiej, t. 1 2, wyd. 2., Kraków K o s e s k a V., Bułgarskie słownictwo meteorologiczne na tle ogólnosłowiańskim, Wrocław K o w a l s k a A., Studia nad dialektem mazowieckim, Warszawa K u c a ł a M., Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich, Wrocław Mały słownik gwar polskich, red. J. Wr o n i c z, Kraków Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. nauk. F. Wy s o c k a, Kraków Maryniakowa I., Słownik dawnej mowy mieszkańców Ciechanowca i okolicznych wsi na Podlasiu, Łomża M ę d e l s k a J., Język polski prasy wileńskiej ( ), T. 2: Lata , Bydgoszcz M ę d e l s k a J., Język Prawdy Wileńskiej. Północnokresowa polszczyzna kulturalna w początkach sowietyzacji Wilna i Wileńszczyzny, Bydgoszcz P a r y l W., Słownik gwary przesiedleńców ze wsi Tuligłowy koło Komarna, przy współpracy M. M i e s z c z a n k o w s k i e j, przyg. do druku K. C z a r n e c k a, M. K ł o s i e - w i c z - L e p i a n k a pod kier. J. R i e g e r a, Kraków P e l c o w a H., Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 1: Rolnictwo. Narzędzia rolnicze, prace polowe, zbiór i obróbka zbóż, Lublin P o p o w s k a - Ta b o r s k a H., B o r y ś W., Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Warszawa R a k M., Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich, Kraków Rembiszewska D. K., Dynamika rozwoju gwary Knyszyna i okolic na Podlasiu w XX wieku, Warszawa R e m b i s z e w s k a D. K., Słownik dialektu knyszyńskiego Czesława Kudzinowskiego, Łomża R i e g e r J., R u t k o w s k a K., M a s o j ć I., Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem. Z materiałów zebr. pod kier. W. P a r y l a, oprac. K. C z a r n e c k a, D. K o - w a l s k a, E. R u d o l f - Z i ó ł k o w s k a, red. nauk. J. R i e g e r, Kraków Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, oprac. przez Pracownię Słownika Gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur Zakładu Językoznawstwa PAN w Warszawie, red. Z. S t a m i r o w s k a, H. P e r z o w a, Wrocław : Warszawa : Kraków 1987.

22 22 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. K a r a s i a, od t. 2. pod kier. J. R e i c h a n a, od t. 6. pod kier. J. O k o n i o w e j, Wrocław Słownik gwar śląskich, t. 1 12, red. B. Wy d e r k a, Opole S t e f f e n W., Słownik warmiński, Wrocław S y c h t a B., Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. 1 3, Wrocław S y c h t a B., Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1 7, Wrocław S z y m c z a k M., Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1 8, Wrocław Wr o n i c z J., Słownictwo pisarzy cieszyńskich XVIII wieku, Kraków Z b o r o w s k i J., Słownik gwary Zakopanego i okolic, oprac. i uzup. z materiałów Autora przez Zespół Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk pod kier. J. O k o - n i o w e j, Zakopane : Kraków Słowniki i inne większe zbiory materiałowe dotyczące historii języków słowiańskich B a j e r o w a I., Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław [wyd. 2., Katowice 2011]. B a j e r o w a I., Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia; t. 2: Fleksja; t. 3: Składnia, synteza, Katowice B a j e r o w a I., Zarys historii języka polskiego , Warszawa B e l c a r z o w a E., Niektóre osobliwości leksykalne Biblii tzw. Leopolity, Wrocław B e l c a r z o w a E., Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Kraków B o r e k H., Język Adama Gdaciusa. Przyczynek do dziejów polszczyzny śląskiej, Wrocław D e p t u c h o w a E., Odpowiedniki łacińskiego passivum w psałterzach staropolskich, Wrocław F r i e d e l ó w n a T., Ewangeliarz ławryszewski. Monografia zabytku, Wrocław K a r p l u k M., 2001, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków. K ę d e l s k a E., Studia nad łacińsko-polską leksykografią drugiej połowy XVI wieku, Warszawa K l e m e n s i e w i c z Z., Historia języka polskiego, cz. 1: Doba staropolska: od czasów najdawniejszych do początków XVI wieku; cz. 2: Doba średniopolska: od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku; cz. 3: Doba nowopolska: od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do r. 1939, Warszawa K l i m e k Z., Język polski w rozmówkach polsko-niemieckich Książeczek polskich z r. 1539, Wrocław Kreja B., Wyrazy i wyrażenia. Studia i szkice z historii języka, ze słowotwórstwa i kultury języka, Gdańsk K u c a ł a M., Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny, Wrocław M o s z y ń s k i L., Cerkiewnosłowiańskie tytuły ewangelijne, Warszawa 1990.

23 Specyfika polskich językoznawczych slawistycznych badań Moszyński L., Język kodeksu Zografskiego, cz. 1: Imię nazywające (rzeczownik); cz. 2: Imię określające i zastępcze (przymiotnik, liczebnik, zaimek), Wrocław M o s z y ń s k i L., Ze studiów nad rękopisem Kodeksu Zografskiego, Wrocław P i s a r k o w a K., Historia składni języka polskiego, Wrocław Polszczyzna regionalna Pomorza. Zbiór studiów, red. K. H a n d k e, t. 1, Wejherowo; t. 2 3, Wrocław; t. 4, Wejherowo; t. 5 8, Warszawa P u z y n i n a J., Thesaurus Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, Wrocław P u z y n i n a J., K o r p y s z T., Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, Pracownia Słownika Języka Norwida, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2009 [ R e c z e k S., Podręczny słownik dawnej polszczyzny, cz. 1: Staropolsko-nowopolska; cz. 2: Nowopolsko-staropolska, Wrocław R e i c h a n J., Zmiany we fleksji rzeczowników męskich zakończonych pierwotnie na spółgłoski wargowe palatalne w języku polskim na tle słowiańskim, Wrocław R i e g e r J., Z dziejów języka rosyjskiego, Warszawa 1989 [wyd. 2., uzup., Warszawa 1998]. R u s e k J., Dzieje nazw zawodów w językach słowiańskich, Warszawa R u s e k J., Studia z historii słownictwa bułgarskiego, Wrocław S i a t k o w s k a E., Rodzina języków zachodniosłowiańskich. Zarys historyczny, Warszawa S i a t k o w s k a E., Studia łużycoznawcze, Warszawa S i e k i e r s k a K., Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku, Wrocław Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy, wersja polsko-łacińska, oprac. E. K ę d e l s k a, I. K w i - l e c k a, A. Ł u c z a k, t. 1 5, Warszawa Słownik Jana Cervusa z Tucholi, oprac. M. K a r p l u k ó w n a, Wrocław Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, red. H. K o n e c z n a, W. D o r o s z e w s k i, t. 1 2, Wrocław Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. G ó r s k i, S. H r a b e c, t. 1 11, Wrocław Słownik języka polskiego, red. W. D o r o s z e w s k i, t. 1 11, Warszawa Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, t. 1, red. M. K a r p l u k, Kraków Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, red. M. P l e z i a, (K. We y s s e n h o f f - - B r o ż k o w a, M. R z e p i e l a), Wrocław : Kraków Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. K u c a ł a, t. 1 5, Kraków Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. M a y e n o w a, (F. P e p ł o w s k i, K. M r o w c e - w i c z), Wrocław Słownik staropolski, red. S. U r b a ń c z y k, t. 1 11, Warszawa : Kraków S m o l i ń s k a B., Polszczyzna północnokresowa z przełomu XVII i XVIII w. Na podstawie rękopisów Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego i Antoniego Kazimierza Sapiehy, Wrocław 1983.

24 24 Hanna Popowska-Taborska, Janusz Siatkowski Sokołowska T., Funkcje składniowe imiesłowów nieodmiennych w języku polskim XVII wieku, Wrocław Studia historycznojęzykowe, t. 1, red. M. K u c a ł a, Z. K r ą ż y ń s k a; t. 2: Fleksja historyczna, red. M. K u c a ł a, W. R. R z e p k a; t. 3, red. K. Ry m u t, W. R. R z e p k a, Wrocław : Kraków Studia z polskiej składni historycznej, [t.] 1 3, red. J. Tw a r d z i k o w a, Wrocław To p o l i ń s k a Z., Z historii akcentu polskiego od wieku XVI do dziś, Wrocław Wa n i a k o w a J., Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków W ą t r ó b s k a H., Słownik staro-cerkiewno-rusko-polski, Kraków W i ś n i e w s k a H., Polszczyzna przemyska wieków XVII XVIII, Wrocław Wr o n k o w s k a - D i m i t r o w a M., Triod kwietny z krakowskiej oficyny Szwajpolta Fiola (1491 r.). Studium filologiczno-językowe pierwszego cyrylickiego triodu drukowanego, Bydgoszcz Wyrazy polskie w Słowniku łacińsko-polskim Jana Mączyńskiego (Lexicon Latino-Polonicum ex optimis Latinae linguae scriptoribus concinnatum, Regiomonti 1564), oprac. W. K u r a s z k i e w i c z, cz. 1 2, Wrocław Wy s o c k a F., Polska terminologia lekarska do roku 1938, t. 1: Anatomia. Proste prymarne nazwy niemotywowane; t. 2: Anatomia. Jednowyrazowe nazwy motywowane; t. 3: Anatomia. Nazwy dwuwyrazowe, Wrocław : Kraków Zapomniane konstrukcje składni staropolskiej, ; ; , oprac. A. K a ł k o w s k a, K. P i s a r k o w a, M. S z y b i s t o w a, J. Tw a r d z i k o w a, Wrocław Z i e n i u k o w a J., Język mniejszości w komunikowaniu społecznym. Studia nad funkcjonowaniem języków łużyckich w XIX i XX wieku, Warszawa Z i e n i u k o w a J., Z dziejów polszczyzny literackiej w XVIII wieku. Język pism Jana Jabłonowskiego wobec ówczesnych przepisów normatywnych, Wrocław Z i e r h o f f e r K., Studia z historii i geografii słownictwa polskiego i słowiańskiego, Poznań Słowniki i inne zbiory materiałowe dotyczące słowiańskiej onomastyki Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. Wybór artykułów hasłowych oraz wykazy nazwisk wraz z chronologią i geografią, red. A. C i e ś l i k o w a, t. 1, Kraków Antroponimia słowiańska. Materiały z IX Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej, Warszawa, 6 8.IX.1994, red. E. Wo l n i c z - P a w ł o w s k a, J. D u m a, Warszawa B a ń k o w s k i A., Zmiany morfemiczne w toponimii polskiej, Wrocław B i o l i k M., Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski, Olsztyn B i o l i k M., Toponimia byłego powiatu ostródzkiego. Nazwy miejscowe, Gdańsk B o r e k H., Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988.