WPŁYW PSZCZÓŁ NA PLONOWANIE PORZECZKI CZARNĘJ (RIBES NIGRUM L.)

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXVIII 1994 WPŁYW PSZCZÓŁ NA PLONOWANIE PORZECZKI CZARNĘJ (RIBES NIGRUM L.) A I i c j a Z a I a s i ri s k a, S t a n i s ł a w K. W i a c k o w s k i Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska ul. Konopnickiej 15, Kielce Streszczenie W roku 1984 w Brzesku - Okocimiu badano kwitnienie, zapylanie i owocowanie porzeczki czarnej odmiany Blacksmith, której 3-letnie krzewy rosły na ciężkiej glebie brunatnej. W doświadczeniu uwzględniono grupę krzewów swobodnie dostępnych dla owadów zapylających oraz izolowanych przewiewną siatką plastykową. Na krzewach doświadczalnych ustalono liczbę gron, kwiatów i owoców oraz dorodność owoców i ich plon. W czasie kwitnienia wykonywano co godzinę obserwacje intensywności oblotu krzewów przez owady zapylające. Uzyskane wyniki są zgodne z dotychczas podawanymi w literaturze danymi, że porzeczka czarna do dobrego owocowania wymaga zapylenia przez owady pszczołowate. Przy braku tego czynnika badana odmiana Blacksmith zawiązała tylko około 55 % tej liczby owoców co przy jego obecności, a ponadto owoce jej byly o okolo 30% drobniejsze, zaś plony o ponad 60% niższe. Glównymi zapylaczami porzeczki były pszczoły miodne, które stanowiły ponad 80% liczebności ogółu zapylaczy. Liczba jednocześnie pracujących zbieraczek w szczytowej porze oblotu sięgała 10(11) tys. na l ha, co odpowiada około 3 rodzinom pszczelim średniej sily. Słowa kluczowe: porzeczka czarna, zapylanie, owocowanie. WSTĘP Porzeczka czarna jest obecnie powszechnie uprawianym krzewem, zarówno w ogródkach działkowych jak i na dużych plantacjach. Dostarcza ona cennych OWOCÓW, o wysokich walorach spożywczych i dietetycznych zawierających szczególnie dużo pektyn oraz witaminy C. Liczne obserwacje wykazały dużą zmienność w plonowaniu porzeczki czarnej. Według S o c z e k (1971) i M a k o w i c z a (1983) przyczyną tego jest nie tylko przemarzanie zimą pędów, a wiosną kwiatów oraz nieodpowiednie zabiegi pielęgnacyjne, ale przede wszystkim brak dostatecznego zapylenia. Kwiaty porzeczki czarnej, zależnie od odmiany, bywają samopłodne lub sarnobezpłodne. Jedne i drugie wymagają jednak pomocy owadów do przeniesienia ciężkiego i lepkiego pyłku z pylników na znamię słupka. Głównymi zapylaczami porzeczki czarnej są pszczoły miodne, czego dawno dowiódł m.in. Hoper (cyt. za S o c z e k 1971). W Polsce J a - b ł o ń s k i (1966) stwierdził, że pszczoła miodna na porzeczce czarnej stanowi 81 % ogółu liczebności owadów pszczołowatych. Według K I u - 119

2 c z y ń s k i e j (1982), praca pszczół na kwiatach porzeczki czarnej zwiększa liczbę jagód w gronie oraz średnią masę jagody o 25 %, wskutek czego wzrasta też plon owoców. Zwyżka plonu zależy jednak od odmiany (S o c z e k 1971). Celem prezentowanej pracy było zbadanie niektórych zjawisk bilogii kwitnienia porzeczki czarnej, obłotujej przez owady zapylające oraz plonowania w zależności od obecności tych owadów na kwiatach. METODYKA Opis plantacji. Badania przeprowadzono w roku 1984 na plantacji porzeczki czarnej w Brzesku - Okocimiu. Było to 3-letnie nasadzenie odmiany Blacksmith. Ma ona długie kwiatostany złożone z kwiatów średniej wielkości, osadzone pojedynczo na pędzie, często z drugim gronem. Charakteryzuje się poza tym samopylnością (G w o z d e c k i, S m o l a r z 1974) oraz wczesnym wchodzeniem w pełnię owocowania. Plantacja usytuowana była w dołnej części nieznacznego skłonu, o wystawie południowo-zachodniej, skad dość często wieją silne wiatry. Teren od wschodu, południa i zachodu był otwarty, tyłko od strony północnej rosły stare, rzadko sadzone drzewa jabłoni. Gleba, na której rosły porzeczki, zaliczana jest do typu gleb brunatnych. Charakteryzuje się niską zawartością próchnicy, słaba przepuszczalnością, łatwym zaskorupianiem się i małą zasobnością w składniki pokarmowe. Krzewy rosły w rozstawie 3 m x l m. Zgodnie z zaleceniami agrotechniki wykonano na przedwiośniu ich cięcie, usuwając stare pędy 3-letnie oraz niektóre jednoroczne, w celu zmniejszenia zbytniego zagęszczenia. W odległości około 80 m od plantacji znajdowała się pasieka złożona z 7 rodzin pszczelich. Dane meteorołogiczne z okresu kwitnienia i dojrzewania porzeczki czarnej pochodzą ze Stacji Ochrony i Kwarantanny Roślin w Brzesku, odległej około 4 km od badanej plantacji porzeczki. Jak wynika z tabeli l, wiosna i początek lata w 1984 roku były chłodne i deszczowe. Sposób wykonania badań. W doświadczeniu uwzględniono dwie kombinacje: a) krzewy swobodnie dostępne dla owadów zapylających i b) krzewy izolowane na okres kwitnienia przy pornocy izolatorów z przewiewnej siatki plastykowej, o oczkach około 2 111mx Do badań wybrano w sumie 12 krzewów porzeczki czarnej o wyrównanej wielkości i pokroju, po 6 dla każdej kombinacji. W celu określenia obfitości kwitnienia wybrano na każdym krzewie po jednym przeciętnej wielkości pędzie, na którym policzono wszystkie kwiatostany, czyli grona. Pedy te zaznaczono kolorową wstążką. Następnie c-kreślono, ile takich pędów jak pęd wybrany zawiera poszczególny krzew doświadczalny. Dalej pobrano z każdego krzewu losowo po 10 kwiatostanów, 120

3 Tabela Niektóre dane meteorologiczne z okresu kwitnienia oraz wzrostu i dojrzewania owoców porzeczki czarnej (kwiecień - lipiec 1984 r.), otrzymane ze Stacji Ochrony i Kwarantanny Roślin w Brzesku Some meteorological data from thc Plant Protcction and Quarantine Station in Brzesko during the period of blooming, development and ripeness of black eurrants (April - July 1984) Miesiąc Montli Temperatura powietrza w "C Suma opadów Dekada Temperatura of air in "C wmm 10 days Total rainfall period minimai maximai average in mm Kwiecień April Maj May Czerwice June III 5,6 10,6 6, ,5 17,8 10,7 61 II 9,0 15,5 12,0 47 III 9,6 16,2 12, ,5 17,5 13,4 42 II 9,8 17,7 12,4 34 III 10,7 17,4 13,1 31 Lipiec 1 7,9 15,0 11,3 67 July II 12,7 23,5 17,7 47 w których policzono kwiaty. Średnia liczba kwiatów w kwiatostanie pomnożona przez liczbę kwiatostanów na wybranym pędzie dawała liczbę kwiatów na tym pędzie. Trzy izolatory, z których każdy obejmował po dwa krzewy doświadczalne, ustawiono tuż przed rozpoczęciem kwitnienia porzeczki, tj. 27 kwietnia, a zdjęto je 21 maja, czyli 2 dni po zakończeniu kwitnienia. W celu zbadania dynamiki rozkwitania porzeczki czarnej zaznaczono kolorowa wstążką na 3 krzewach poza doświadczeniem po jednym pędzie, na którym codziennie wieczorem, od początku do kotka okresu kwitnienia, liczono nowo rozkwitłe kwiaty, usuwając je. W ciągu trzech pogodnych dni okresu pełni kwitnienia liczono nowo rozkwitłe kwiaty co godzinę, od rana do wieczora. Pozwoliło to na prześledzenie tzw. dziennej dynamiki rozkwitania porzeczki czarnej. Przez cały okres kwitnienia, co godzinę, liczono również zagęszczenie owadów zapylających na 6 nie izolowanych krzewach doświadczalnych, rozróżniając 3 grupy: pszczoły miodne, trzmiele, inne owady. Określono też szybkość pracy pszczół miodnych na kwiatach porzeczki, czyli liczbę odwiedzanych kwiatów przez pszczołę w jednostce czasu. Dane takie zebrano dla 30 osobników. 121

4 W okresie dojrzałości zbiorczej z każdego pędu doświadczalnego owoce zebrano do oddzielnych torebek. Następnie jagody posortowano przy pomocy sit, O oczkach 6 mm, 8 mm i 10 mm, policzono oddzielnie w każdej klasie wielkości i zważono. Dzięki takiemu postępowaniu można bylo ustalić nie tylko plon jagód z poszczególnych pędów doświadczalnych, ale także strukturę plonu owoców pod względem ich wielkości, liczbę owoców w gronie, liczbę owoców ze 100 kwiatów oraz średnią masę 100 owoców. Znajomość liczby pędów na poszczególnych krzewach pozwolila określić w przybliżeniu również plon jagód z calego krzewu oraz z jednostki powierzchni. C mm 30 ;; ~, 25 r:': " ; ~.. 8 l 5 ~-;;..;.ot:::::..,:::~::::,..,,:.. ' ,...., ~.:~:;...o+.,,'''~:<... 2 O O % % O~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~O 4/28 4/30 5/2 5/4 5/6 5/8 5/10 5/12 5/14 5/16 5/18 Okres kwitnienia - Bloominę period ~1-2 ~ Ryc. l Sezonowa dynamika rozkwitania i oblotu porzeczki czarnej przez owady zapylające na tle przebiegu niektórych czynników pogody: l - suma opadów w mm, 2, 3, 4 - temperatura minimalna, maksymalna i średnia dobowa w C, 5 - liczba kwiatów rozkwitających w poszczególnych dniach okresu kwitnienia wyrażona w % w stosunku do wszystkich kwiatów wytworzonych, 6,7,8 - liczba owadów (6 - pszczół miodnych, 7 - trzmieli, 8 - innych owadów) obserwowana na 6 krzewach w kolejnych dniach okresu kwitnienia wyrażona w % w stosunku do liczby owadów zaobserwowanych w ciągu calego okresu kwitnienia. Seasonal dynamics of blooming and foraging of black currant flowers by pollinating insects in rclation to sorne weather factors: l - rainfalls in mm, 2, 3, 4 - minimal, maximai and average temperature of air in C, 5 - number of open ing flowers in following days of blooming period in % lo the total number of formed flowers, 6, 7, 8 - number of insects (6 - honeybees, 7 - burnblebćes, 8 - ather insects) observed on 6 bushes in following days of blooming period presented in % to the total number of insects obscrvcd during whole bloomong period. 122

5 Sposóh opracowania wyników. Zebrane wyniki przedstawiono w pracy w postaci średnich w tabelach i na wykresach. Dla wartości średnich obliczono odchylenia standardowe. WYNIKI Przebieg i obfitość kwitnienia. Kwitnienie badanej odmiany porzeczki czarnej trwało około 3 tygodni, od 28 kwietnia do 18 maja. Rozkwitanie kwiatów w kolejnych dniach okresu kwitnienia było dość równomierne, mimo zróżnicowanych warunków pogody, (ryc. l). Przy wyższej temperatu~ze rozkwitało dziennie do 10% ogólnej liczby kwiatów, a przy niższej do 5%.' W dziennej dynamice rozkwitania zaznaczyły się dwa szczyty - przedpołudniowy i popołudniowy (ryc.2). W szczycie przedpołudniowym, w godz. 8-10, rozkwitało w ciągu godziny do 18% całodziennej porcji kwiatów, a w szczycie popołudniowym, w godz do 10%. % :00 8:00.* -. % ,,;: :..-: ", '"...~ ~ " o 10:00 12:00 14:00 16:00 18:00 20:00 Godziny - Hours (h) Dl --2 _ł- 3 4 Ryc. 2 Dzienna dynamika rozkwitania i oblotu porzeczki czarnej przez owady zapylające: 1 - liczba kwiatów rozkwitających w jednogodzinnych odcinkach czasu, wyrażona w % w stosunku do ogólnej liczby kwiatów rozkwitłych w ciągu jednego dnia, 2, 3, 4 - liczba owadów zapylających (2 - pszczół miodnych, 3 - trzmieli, 4 - innych owadów) obserwowana na 6 krzewach w poszczególnych godzinach dnia, wyrażona w % w stosunku do liczby owadów zaobserwowanych w ciągu całego dnia Daily dynamics of blooming and foraging black currant flowers by pollinating insects: I - number of opening Ilewers in onc-hour intervals prcsented in % to thc total number of flowers błooming during wholc day, 2, 3, 4 - number of pollinating insects (2 - honeybees, 3 - bumblebees, 4 - other insects) observed on 6 bushes in following hours of day, presented in % to the total number of insects obscrved during wholc day J eden krzew wytwarzał średnio ponad 700 kwiatostanów i ponad 5600 kwiatów, przy średniej liczbie 7,8 kwiata w kwiatostanie (tab.2). Różnice pod 123

6 tym względem między krzewami obu badanych kombinacji były małe, nieistotne. Tabela 2 Wyniki analizy obfitości kwitnienia badanych krzewów porzeczki czarnej The analysis rcsults of thc blooming abundancc of cxpcrimental black currant bushcs Kombinacja doświadczenia Experimental combination Krzewy swobodnie Krzewy izolowane Cecha badana dostępne dla owadów od owadów Examined characteristic Bushes accessible Bushes isolated for insccts from insccts Średnio Odchyl.stand. Średnio Odchyl. stand. Averagę Sd Averago Sd Liczba pędów na krzewic Number of sprouts on a bush Liczba kwiatostanów na pędzie Number of inflorcsccnces on a sprout Liczba kwiatostanów na krzewie Number of inflorescences on a bush Liczba kwiatów w kwiatostanie Number of flowers in a inflorcscence Liczba kwiatów na krzewie Number of Ilewers on a bush 12,6 1,21 12,8 1,33 57,2 1,17 57,6 1,17 723,6 66,85 742,3 79,95 7,8 0,29 7,8 0, ,0 133, ,0 448,88 Oblot porzeczki przez owady zapylające. W czasie obserwacji wykonywanych co godzinę, przez cały okres kwitnienia porzeczki, zaobserwowano średnio na jednym krzewie w sumie 184 pszczoły miodne, 24 trzmiele i 23 osobniki innych owadów pszczołowatych tj. głównie pszczół samotnic (tab.3). Procentowo stanowi to odpowiednio - 79,9%, 10,2% i 9,9%. Pierwsze owady zapylające pojawiały się na kwiatach między godz. 6 a 7, zaś ostatnie tuż po godzinie 20 (ryc.2). Ogólnie biorąc, liczba pszczół miodnych, jak też trzmieli i pszczół samotnic, do godz. 10 wzrastała stopniowo, po czym do około godz. 14 utrzymywała się na wysokim poziomie, a po godz. 15 stopniowo malała. Natomiast lot trzmieli wzmagał się nieco pod wieczór. W ciągu okresu kwitnienia liczniej odwiedzane przez owady zapylające były kwiaty porzeczki w dniach ciepłych i słonecznych (ryc. 1). W drugiej 124

7 połowic okresu kwitnienia, kiedy było chłodno i padały deszcze, oblot kwiatów porzeczki przez owady zapylające był słaby. Średnio w okresie intensywnego oblotu (3-6 maja, godz ) zagęszczenie pszczół miodnych na jednym krzewie wynosiło 3,58 (tab.3). W przeliczeniu na l ha (przy 3000 krzewów) stanowi to zbieraczek. Skład gatunkowy owadów zapylających porzeczkę czarną oraz intensywność odwiedzania przez nie kwiatów The species eontent of insects pollinating black currant and frequency of their coruact with Ilewers Tabela 3 Owady zapylające - Pollinating insects Cecha badana Examined charcteristic Pszczoły miodne Honeybees Trzmiele Bumblebees Inne owady Other insects Liczba owadów zaobserwowanych na l krzewie w okresie kwitnienia porzeczki Number of insects observed on one bush during the currant blooming Procentowy udział poszczególnych grup owadów Percentage of particular groups of insects 183,7 23,5 22,7 79,9 10,7 9,9 Średnie zagęszczenie owadów w okresie intensywnego oblotu: Averaged density of insecls during intcnsive flight period: a) na jednym krzewie 3,58 0,19 0,19 on l bush b) na I ha (3000 krzewów na I ha) on l ha (3000 bushes per I ha) Liczba kwiatów odwiedzanych w ciągu I minuty Number of Ilewers visitcd during I min. 8,3 - - Szybkość pracy pszczół miodnych na porzeczce 8 kwiatów na l minutę. czarnej wynosiła około Zawiązywanie owoców i plonowanie. Na krzewach swobodnie dostępnych dla owadów zapylających liczba owoców w gronie wynosiła średnio 3,24, a na krzewach izolowanych tylko 1,78 (tab.4). Procent owoców w stosunku do liczby kwiatów wynosił w pierwszej kombinacji 42,40, w drugiej - 23,23. Z danych liczbowych wynika, że dzięki owadom zapylającym liczba 125

8 owoców w gronie i w ogóle na krzewie większa była o ponad 80%. Na krzewach izolowanych od dostępu owadów zapylających powstało procentowo mniej owoców dorodnych (tab.s). Zawierały one około 60% tej liczby nasion, jaką stwierdzono w owocach z krzewów nie izolowanych, co świadczy o niedostatecznym zapyleniu kwiatów. Średnia masa 100 owoców z pierwszej kombinacji doświadczenia, w izolatorach, wynosiła 47,0 g, z drugiej zaś 72,3 g (tab.4). Różnica na korzyść owadów wynosi więc ponad 50%. Tabela 4 Wyniki analizy owocowania porzeczki czarnej w zależności od dostępu owadów zapylających w czasie kwitnienia The results of black curranl fructification analyse depcnding on pollinaring insects accessibility during the blooming Kombinacja doświadczenia Experimcntal combination Cecha badana Examined characteristic Liczba owoców w gronie Number of berrics in a eluster Liczba owoców ze 100 kwiatów Number of berries from 100 Ilowcrs Masa 100 owoców w g Mass of 100 berries in g Masa owoców ze 100 kwiatów w g Mass of berries from 100 Ilewers in g Plon owoców z krzewu w dag Mass of berrics from l bush in dag Krzewy swobod. dostępne Krzewy izolowane Acccssiblc bushcs lzolatcd bushcs Odchylenie Odchylenie Średnio Średnio standardowe standardowe Avcrage Averago Sd Sd 3,24 0,298 1,78 0,126 42,40 5,177 23,23 1,477 72,30 3,348 47,00 2,118 30,40 1,829 11,2 0, ,83 12,738 62,00 6,481 Rozpatrując dalej w podobny sposób ogólną masę owoców ze 100 kwiatów okazuje się, że dzięki odwiedzaniu kwiatów porzeczki czarnej przez owady zapylające, którymi były głównie pszczoły miodne, masa ta była większa o około 170%. Podobnie kształtował się plon owoców z krzewu, a w konsekwencji z jednostki powierzchni plantacji. 126

9 Tabela 5 Procent owoców różnej wielkości w plonie ogólnym oraz liczba nasion w owocach porzeczki czarnej swobodnie dostępnej dla owadów zapylających i izolowanej w okresie kwitnienia The percentago of various sizcs bcrrics in total berry yicld and number of sccds in black currant berries coming from bush accessiblc for pollinating insects and izolated during the blooming period Średnica owoców w mm Diameter of berries in mm Powyżej 8 Above 8 Procent owoców na krzewach: Liczba nasion w owocu z krzewu: Percentage of berries on bushes: Number of secds in berrics Irorn bush: dostępnych izolowanych dostępnego izolowanego acccssible izolated accessible izolated 73,2 50,7 25,0 19, ,9 32,8 10,6 8,0 Poniżej 6 Below 6 Razem Total 0,9 16,5 0,5 2,0 100,0 100,0 - - Średnio Average ,0 ± 0,25 12,8 ± 0,30 WNIOSKI Wyniki przeprowadzonego doświadczenia są zgodne z danymi literatury i dowodzą, że do dobrego owocowania porzeczki czarnej konieczne jest zapylanie kwiatów przez owady pszczołowate. Przy braku tego czynnika nawet odmiany samopłodne (jak Blacksmith) zawiązują tylko 50% tej liczby owoców, co przy jego obecności, a ponadto wydają owoce około 30% drobniejsze, zaś plony nawet o ponad 60% niższe. Owadami zapylającymi porzeczkę czarną są głównie pszczoły miodne, gdyż dziko żyjących pszczołowatych, pszczół samotnic i trzmieli, jest obecnie mało, zwłaszcza na plantacjach większych. Na badanej małej plantacji było ich około 20% ogółu liczebności zapylaczy. Podczas pełni kwitnienia, przy sprzyjających warunkach pogody, jeden hektar będącej w pełni owocowania plantacji porzeczki czarnej może zapewnić zajęcie dla około 10 tys. jednocześnie pracujących zbieraczek pszczoły miodnej. Według literatury taką liczbę zbieraczek mogą wysyłać wiosna na kwiaty 3 rodziny pszczele średniej siły. 127

10 Zaobserwowana stosunkowo duża liczba rozkwitających kwiatów porzeczki czarnej w dniach o pogodzie nie sprzyjającej lotom owadów zapylających wskazuje na to, że przy dłuższych okresach takiej pogody w czasie kwitnienia może pewna liczba kwiatów nie być zapylona, mimo zapewnienia w pobliżu dostatecznie dużej pasieki. Alllorzy wyrażaja podziękowanie pro/dr Bolesławowi J a b ł o ń s k i e In /I Z Oddziału Pszczelnictwa, Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Pulawach za konsultacje przy zakładaniu doświadczenia oraz podczas opracowywania wyników. LITERATURA G w o z d e c kij., S m o I a r z K. (J 974) - Stopień samopylności i sarnopłodności pięciu odmian porzeczki czarnej. Prace InSI. Sad., 28: J a b I o ń s k i M. (1966) - Wplyw owadów zapylających na plonowanie czarnej porzeczki. Pszczeln.Zesz. Nauk., 10( 1-4): K I u c z y ń s k a J. (1982) - Porzeczki. Wyd IV., PWRiL, Warszawa, s M a k o w i c z J. (1983) - Pasieka wędrowna. PWRiL, Warszawa, s R ej m a n A. (1976) - Pomologia. Wyd. III, PWRiL, Warszawa, s S o c z e k Z. (1971) - Pszczoły jako zapylaczki porzeczki czarnej. Pszczelarstwo, 22(4):4-6. EFFECT OF HONEYBEES ON THE BLACK CURRANT (R/BES NIGRUM L.) CROPPING A. Z a I a s i IJ s k a, S. K. W i ą c k o w s k i Summary This research was perlormcd in 1984 on 3 years old smali black currant plantation Blacksmith variety growing on a heavy, hrown soil. Thc group of bushes (6) was incłudcd in the cxpcrimcnt conductcd during thc bloomiug period, six bushes were acccssiblc fur ihc pollinuting insccts and another six wcre blocked by the plastic net allowing onły the air lo circulate. Before blooming, the number of clustcrs was determined on the cxpcrimental bushes, as well as the number or flowers in a eluster. During thc blooming period, honeybee workers (dcnsity), wild Apoidea, solilary bccs and bumblebccs wcrc countcd cvcry day and hour on thc cxpcrimcntal bushes accessible for them. Occured the bcrries picking, thc number of bcrries in a eluster. berrics diametcr, the number of sccds and the weight of curranl wen; dctcrmincd. The obtained rcsults confirmcd the publishcd dala indicating that thc insccts ure nccessary for pollinaring the black eurranl Ilewers lo achieve a good Iructification. Evcr self Icrtilized varicty (such as Blacksmith) with thc abscncc of thcse insccts havc had only about 50% of succcssful fruitsetting, fruits about 30% smaller and 40% less secds, so the Iruit collccting could be ever 60% less. 128

11 Thc blnck currant pollinating insccts arc mainly huncybccs; thcy madc up 80% of uli bccs countcd on thc expcrimcntal plantarion. Thc density of honeybccs during thc noon and fuli blooming time when the weathcr was Iavorable reaehed 10-11Ihous. bee workers per l ha. There number of bec workers are able, according lo the published studies, send 3 bee colonies of averagę strcngth. During the detail observation the relatively signilicant number of black eurranl blooming flowers was notiecd on the days when thc weather eonditions were not favorable for the flights of pollinating inseets. II ean be assurned that during thc unlavorable wcathcr conditions thc certa in number of flowers eould not be properly pollinated. although close location of lhis plantarion to the apiary. Keywords: blaek eurrant, pollination, fruetilieation. 129