Management Systems in Production Engineering No 4(12), 2013

Transkrypt

1 ZMIANY W SYSTEMACH GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ W PUBLICZNYCH JEDNOSTKACH OCHRONY ZDROWIA WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO W LATACH WYNIKI BADAŃ CHANGES IN THE SYSTEMS OF WASTEWATER MANAGEMENT IN PUBLIC HEALTH PROTECTION INSTITUTIONS OF LUBUSKIE VOIVODSHIP RESEARCH RESULTS Aneta BRYŁKOWSKA, Maciej GAWRON, Anna ROGIŃSKA, Jagoda ZBOROWSKA Uniwersytet Zielonogórski Streszczenie: Artykuł podejmuje problematykę funkcjonowania systemów zarządzania gospodarką ściekową w wojewódzkich samorządowych jednostkach ochrony zdrowia regionu lubuskiego, w latach Na podstawie przeprowadzonych badań, wśród 65% funkcjonujących publicznych jednostek ochrony zdrowia podległych Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Lubuskiego, ukazuje zmiany kondycji finansowej tych jednostek determinowane przez systemy gospodarki ściekowej. Słowa kluczowe: gospodarka ściekowa, ścieki, jednostki ochrony zdrowia 1. WPROWADZENIE Sytuacja wojewódzkich samorządowych jednostek ochrony zdrowia regionu lubuskiego ukazuje potrzebę dogłębnej analizy sytuacji finansowej, ukierunkowanej na poznanie przyczyny osiąganie przez nie ujemnych wyników finansowych. Obecny poziom zadłużenia szpitali w województwie lubuski kształtuje się na poziomie 350 mln złotych. Wymaga on poszukiwania działań racjonalizatorskich w obszarze zarządzania ukierunkowanych przede wszystkim na oszczędności ekonomiczne. W trakcie analizy sytuacji finansowej, organy zarządzające jednostkami ochrony zdrowia, powinny skupić się przede wszystkim na poszukiwaniu przyczyn wciąż rosnących kosztów globalnych, przy jednoczesnym spadku ilości wytwarzanych ścieków. Dlatego też niniejszy artykuł podejmuje problematykę funkcjonowania systemów zarządzania gospodarką ściekową w wojewódzkich samorządowych jednostkach ochrony zdrowia regionu lubuskiego w latach Koncentruje się na ukazaniu endogenicznych zmian w nich zachodzących determinowanych kondycją finansową sektora usług medycznych. Artykuł ukazuje również problem ekologiczny jakim jest nieprawidłowa praktyka odprowadzania ścieków, zwłaszcza w przypadku szpitali posiadających oddziały zakaźne. Problem ten jest istotny nie tylko z punktu ekologiczno-sanitarnego, ale także ekonomicznego, ponieważ niestosowanie sie do obecnych przepisów i dyrektyw ustanowionych przez Unię Europejską będzie skutkować ogromnymi konsekwencjami finansowymi w postaci kar pieniężnych. Na cele artykułu przebadano 65% funkcjonujących publicznych jednostek ochrony zdrowia podległych Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Lubuskiego w latach , a także wykorzystano materiały dostępne w bazie statystyki publicznej udostępnionej przez Ośrodek Badań Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze. 1

2 2. PROBLEMATYKA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ WE WSPÓŁCZESNYCH JEDNOSTKACH OCHRONY ZDROWIA Nadmierna eksploatacja wody i kurczące się jej zasoby, ale również niewłaściwe zarządzanie ściekami powodują, że gospodarka wodno-ściekowa w XXI wieku jest coraz częściej poruszanym problemem. Jak podaje literatura przedmiotu gospodarka wodnościekowa obejmuje całokształt zagadnień dotyczących zasobów wodnych, sporządzania bilansów, ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody oraz odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków wraz z zagospodarowaniem osadów [1]. Omawiane zagadnienie reguluje ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. Obecnie największym problemem w tym zakresie stanowią ścieki pochodzące z jednostek ochrony zdrowia. Zgodnie z przepisami, można je zakwalifikować do ścieków bytowych odprowadzanych do miejskich kanalizacji. Według ustawy poprzez ścieki bytowe rozumie się ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków [2]. W świetle rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 3 mówi, że obiekty przeznaczone dla opieki zdrowotnej są budynkami użyteczności publicznej [3]. Z uwagi jednak na to, że część ścieków pochodzących z jednostek ochrony zdrowia zawiera mikroorganizmy niebezpieczne dla środowiska i zdrowia ludzkiego powoduje, iż nie powinny być odprowadzane do miejskich urządzeń kanalizacyjnych. Dlatego też, również to zagadnienie regulują przepisy ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód powinny być oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami ustawy i nie mogą: zawierać chorobotwórczych drobnoustrojów pochodzących z obiektów, w których leczeni są chorzy na choroby zakaźne [4]. 3. ORGANIZACJA SYSTEMÓW GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ W JEDNOSTKACH SŁUŻBY ZDROWIA Nie lada wyzwaniem dla świata i Polski jest gospodarka ściekowa w jednostkach ochrony zdrowia, ponieważ placówki te dostarczają jednych z bardziej skażonych ścieków. Odprowadzane nieczystości zawierają miedzy innymi pozostałości leków, niebezpieczne bakterie czy patogenne wirusy [5]. Nieoczyszczone ścieki są zagrożeniem nie tylko dla życia ludzkiego, ale również dla środowiska naturalnego. Z uwagi na to owe zanieczyszczenia wymagają odpowiedniego zagospodarowania. Najbardziej istotnym problemem z punktu widzenia gospodarki ściekowej szpitali jest odprowadzanie skażonych ścieków, bez uprzedniego unieszkodliwiania i dezynfekcji, do kanalizacji komunalnych lub bezpośrednio do środowiska. Zdarza się również, że nieczystości te trafiają prosto do rzek. Oczywistym jest fakt, potrzeby neutralizacji niebezpiecznych szpitalnych nieczystości, lecz często w jednostkach ochrony zdrowia ze względu na wysokie koszty, działania te nie są realizowane. Zbyt duże nakłady finansowe nie pozwalają szpitalom na regularne badania nieczystości, wskutek czego często ścieki niespełniające wymaganych norm trafiają np. do miejskich kanalizacji. Niemożliwe jest uniknięcie wytwarzania szkodliwych nieczystości w jednostkach służby zdrowia, stąd też priorytetem powinno być znalezienie optymalnego ekonomicznie i bezpiecznego dla środowiska rozwiązania tej sytuacji. Jednym ze sposobów rozwikłania tego problemu może być budowa przyszpitalnych oczyszczalni ścieków, które pozwolą na neutralizację nieczystości na miejscu. Jest to sposób niewątpliwie kosztowny aczkolwiek bardzo skuteczny. Realizacja takiego przedsięwzięcia sięga kosztów rzędu kilku milionów złotych. Niestety realia finansowe polskich jednostek 2

3 służby zdrowia powodują, że nie są w stanie sprostać takiej inwestycji. Z tego też powodu w kraju istnieje bardzo niewiele przyszpitalnych oczyszczalni. Ważną sferą z punktu widzenia nie tylko zagrożeń epidemiologicznych i ochrony środowiska jest aspekt ekonomiczny zarządzania gospodarką ściekową. Zła kondycja finansowa służby zdrowia, brak chęci do działania ze strony społeczeństwa, a także brak pomocy ze strony państwa i jednostek samorządu terytorialnego, to najistotniejsze problemy z jakimi borykają się polskie jednostki ochrony zdrowia. Naprzeciw tym trudnościom wychodzi Unia Europejska, której przedmiotem zainteresowania coraz częściej staje się środowisko i jego ochrona. W tym celu stworzony został jeden z priorytetów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, dzięki któremu szpitale mogą pozyskać fundusze potrzebne np. na zbudowanie przyszpitalnych oczyszczalni ścieków. 4. FUNKCJONOWANIE WOJEWÓDZKICH SAMORZĄDOWYCH JEDNOSTEK OCHRONY ZDROWIA W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ Województwo lubuskie na swoim terytorium posiada 15 wojewódzkich samorządowych jednostek ochrony zdrowia, przy czym 14 funkcjonuje, jako Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, a jeden Lubuski Szpital Specjalistyczny Pulmonologiczno- Kardiologiczny w Torzymiu od r. działa jako Spółka z o.o., której jedynym udziałowcem jest województwo lubuskie [6]. Szpital w Torzymiu jest przykładem zasadności przekształceń szpitali w spółki, ponieważ w zależności od tego jak duży jest dług szpitala jego część bądź całość jest przejmowana przez samorząd regionu, oprócz tego spółka w przeciwieństwie do szpitali publicznych może świadczyć odpłatne usługi medyczne [7] jednocześnie nie rezygnując z usług refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Daje to duże większe możliwości rozwoju szpitala, a tym samym pozwala na zmniejszanie długu, który w przypadku lubuskich szpitali publicznych wynosi aż 350 mln złotych. Dlatego w kolejce do przekształceń ustawiają się kolejne szpitale. Są to m.in. Samodzielny Publiczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Międzyrzeczu oraz Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. z ogromnym długiem 271 mln złotych, który w przekształceniu szuka ostatniej deski ratunku, ponieważ przekształcenie szpitala w spółkę prawa handlowego da szansę na uzyskanie dotacji z Ministerstwa Zdrowia na spłatę zadłużenia [8]. Zadłużenia szpitali lubuskich nie są jedynym problemem tych jednostek, ogromnym problemem jest ujemny wynik finansowy w większości szpitali, który uniemożliwia zmniejszanie owych długów. Tabela 1 przedstawia kształtowanie się wyników finansowych w przykładowych szpitalach województwa lubuskiego. 3

4 Tabela 1 Wynik finansowy wybranych wojewódzkich jednostek ochrony zdrowia za okres r r. [dane w tys. zł] Jednostka ochrony zdrowia SP Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. SP Szpital Wojewódzki w Zielonej Górze Woj. Szpital Spec. dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Ciborzu Szpital Spec. dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Międzyrzeczu Lubuski Ośrodek Rehabilitacyjno- Ortopedyczny w Świebodzinie Lubuski Szpital Spec. Pulmonologiczno- Kardiologiczny w Torzymiu Ośrodek dla Osób Uzależnionych w Nowym Dworku Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze Plan na 2010 rok Wynik finansowy na Wynik finansowy na Wynik finansowy na RAZEM Źródło: opracowanie Departamentu Ochrony Zdrowia Województwa Lubuskiego. Samorząd województwa, jako podmiot tworzący wojewódzkich jednostek ochrony zdrowia sprawuje nad nimi nadzór zgodnie z ustawą o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. [9] oraz Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 18 listopada 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru nad samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej [10]. Do wyłącznej właściwości Sejmiku należy tworzenie, przekształcanie i likwidacja oraz wyposażanie jednostek w majątek art. 18 pkt. 19 lit. f ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa [11], a także zatwierdzanie statutów i zmian w statutach tych zakładów dokonywanych. Na dzień 10 kwietnia 2013 r. w skład jednostek podległych Samorządowi Województwa wchodzi 15 jednostek ochrony zdrowia tj.: 1. Szpital Wojewódzki SPZOZ w Zielonej Górze 2. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny dla Nerwowo i Psychicznie Chorych SPZOZ 3. w Ciborzu 4. Lubuski Szpital Specjalistyczny Pulmonologiczno-Kardiologiczny SPZOZ w Torzymiu 5. Lubuski Ośrodek Rehabilitacyjno-Ortopedyczny im. dr Lecha Wierusza w Świebodzinie SPZOZ 6. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Zaborze 7. Ośrodek dla Osób Uzależnionych SPZOZ Nowy Dworek 8. Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. 4

5 9. Samodzielny Publiczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Międzyrzeczu 10. Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego SPZOZ w Zielonej Górze 11. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej MEDKOL w Zielonej Górze 12. Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień w Zielonej Górze 13. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej pn. Obwód Lecznictwa Kolejowego w Gorzowie Wlkp. 14. Samodzielna Publiczna Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego w Gorzowie Wlkp. 15. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Zielonej Górze 16. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Gorzowie Wlkp. 5. ANALIZA SYSTEMÓW GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ W PUBLICZNYCH, SAMODZIELNYCH JEDNOSTKACH OCHRONY ZDROWIA PODLEGŁYCH SAMORZĄDOWI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO W LATACH WYNIKI BADAŃ Badania przeprowadzono w I kwartale 2012 roku wśród 65% Samodzielnych Publicznych Jednostek Ochrony Zdrowia podległych Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Lubuskiego za okres W badaniu wykorzystano kwestionariusz ankiety. Na podstawie badań ustalono, że tylko 20% z przebadanych jednostek medycznych potwierdziło w tym czasie posiadanie własnej oczyszczalni ścieków (stosując najczęściej biologiczne oczyszczanie ścieków), zaś 40% odprowadzało ścieki bezpośrednio do miejskiej sieci kanalizacyjnej nie stosując żadnej formy ich oczyszczania bądź pod oczyszczania. Stanowić to mogło potencjalne zagrożenia bakteriologiczne co w efekcie mogło doprowadzić nawet do epidemii. Pozostałe jednostki zrzucały w tym czasie ścieki do szamb przyszpitalnych. 20% 15% 10% 18% Przyrost 5% 0% 5% 10% 15% % 12% Rys. 1. Dynamika przyrostu ścieków wytwarzanych przez jednostki służby zdrowia Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Koła Naukowego Eko-Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego W wyniku badań ustalono równocześnie, że globalna ilość wszystkich ścieków powstających w badanych jednostkach służby zdrowia systematycznie maleje aż do końca roku Natomiast w 2010 jednostki odnotowały spory wzrost wyżej wymienionej ilości ścieków. Zależności te pokazuje wykres dynamiki przyrostu ścieków (rys. 1). 5

6 Jednocześnie globalne koszty związane z gospodarką ściekami w latach posiadały systematyczną tendencję wzrostową. Zależności te zestawiono w tabeli 2. Tabela 2 Przybliżony koszt (globalny) funkcjonowania wszystkich systemów gospodarki ściekowej w jednostkach ochrony zdrowia podległych Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Lubuskiego w latach Koszty w poszczególnych latach [w PLN] Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Koła Naukowego Eko-Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego Analiza zmienności kosztów, w przeliczeniu na koszt jednostkowy zagospodarowania 1 m 3 ścieków, ukierunkowana de facto na określenie efektywności ekonomicznej systemu dostarczają niezwykle interesujących informacji (rys. 2). 35% 30% 28% 31% 25% Przyrost 20% 15% 10% 5% 0% % Rys. 2 Dynamika przyrostu średniego kosztu gospodarki ściekowej w przeliczeniu na 1 m 3 wytworzonych ścieków Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Koła Naukowego Eko-Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego Otóż, w latach średni koszt unieszkodliwiania 1 m 3 ścieków systematycznie rośnie co powoduje wzrost kosztów globalnych funkcjonujących systemów gospodarki ściekowej przy jednoczesnym spadku ich produkcji co prezentuje wykres rys. 3. Rosnący koszt jednostkowy zagospodarowania 1 m 3 ścieków, powodujący wzrost kosztów globalnych funkcjonujących systemów gospodarki ściekowej, mógł być spowodowany obserwowaną w całej gospodarce narodowej presją inflacyjną, w wyniku podwyżki kosztów pośrednich związanych np. z kosztami energii czy transportu. Jednakże wymagało by to przeprowadzenia pogłębionych badan w tym zakresie. 6

7 Ilość wytworzonych ściekóó w m Koszty globalne w poszczególnych latach [w PLN] Rys. 3 Zależność ilości wyprodukowanych ścieków do kosztów globalnych funkcjonujących ystemów gospodarki ściekowej w okresie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Koła Naukowego Eko-Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego PODSUMOWANIE Problematyka gospodarowania ściekami w lubuskich jednostkach ochrony zdrowia (i nie tylko), z uwagi na rodzaj zagrożeń z nimi związanych, to temat stale ważny i aktualny a w perspektywie przyszłości nabierać będzie jeszcze większego znaczenia. Świadczyć o tym mogą zmienny w sposób ciągły wolumen ich produkcji, w analizowanym okresie, który określił pewien długookresowy trend oraz systematycznie zwiększające się w latach globalny koszty ich unieszkodliwiania. Wszystko to połączone z trudną sytuacją finansową całego polskiego systemu ochrony zdrowia stanowi i stanowić będzie nie lada wyzwanie stojące przed nimi w perspektywie najbliższych lat. Badania wykazały, że analizowane Samodzielne Publiczne Jednostki Ochrony Zdrowia działające w czasach złej sytuacji finansowej sektora ochrony zdrowia nie podnosiły w latach efektywność swoich systemów gospodarki ściekowej, przez co średni koszt jednostkowy zagospodarowania 1 m 3 ścieków systematycznie w tym okresie się zwiększał. Stanowić to mogło brak poszukiwania działań racjonalizatorskich w tym obszarze ukierunkowanych na oszczędności finansowe biorąc pod uwagę stale malejące w latach ilości produkowanych ścieków. W 2010 roku odnotowano wzrost wyprodukowanych ścieków, co przez brak owych działań racjonalizatorskich spowodowało ogromny wzrost kosztów globalnych w postaci ponad 600 tys. złotych. Analiza pokazała także, w jaki sposób zewnętrzna presja inflacyjna, związana prawdopodobnie z obserwowanymi wzrostami cen jednostkowych w gospodarce narodowej w 2010 roku, mogła wpłynąć na spadek efektywności ekonomicznej funkcjonujących systemów gospodarki ściekowej. Stąd też na władzach publicznych, określających ramy funkcjonowania takich jednostek, spoczywa obowiązek uwzględniania tych kwestii w trakcie tworzenia programów gospodarki ściekowej oraz instrumentów wsparcia restrukturyzacji i udoskonalania systemów tej gospodarki, w jednostkach tworzących polski sektor usług medycznych. 7

8 7. LITERATURA [1] Denczew S.: Podstawy gospodarki komunalnej Współczesne zagadnienia sektorów inżynieryjnych. Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2004, s. 17. [2] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz [3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75, poz [4] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz [5] Michałkiewicz M., Jeż-Walkowiak J., Dymaczewski Z., Sozański M.: Dezynfekcja ścieków. Inżynieria ekologiczna 2011, nr 24, [6] Departament Ochrony Zdrowia Województwa Lubuskiego, Samorządowe jednostki ochrony zdrowia r. [7] Ustawa z dnia 4 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej. Dz. U Nr 173 poz z późn. zm. [8] Gazeta.pl, Przychodzi komornik do szpitala, r. [9] Ustawa z dnia 15 Kwietnia 2011r. o działalności leczniczej. Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm. [10] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 listopada 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru nad samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej i nad jednostkami transportu sanitarnego Dz. U. Nr 94, poz [11] Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz z późn. zm. 8