Załącznik 2. Autoreferat. Dr Renata Stachowicz-Rybka

Transkrypt

1 Załącznik 2 Autoreferat Dr Renata Stachowicz-Rybka Instytut Botaniki im. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk Zakład Paleobotaniki ul. Lubicz 46, Kraków Kraków, październik 2015

2 I. Dane osobowe 1. Imię i Nazwisko. Renata Stachowicz-Rybka 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania. Magister geologii, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Jagielloński 1997, Praca pt. Wykształcenie i geneza podmenilitowych margli globigerynowych w profilach w Turnicy Leszczawie Górnej i Obarzymiu w świetle analizy makrofacji i palinofacji, promotorzy dr hab. Stanisław Leszczyński i dr hab. Przemysław Gedl Magister biologii, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Jagielloński, 2001 Praca pt. Makroskopowe szczątki roślin w późnoglacjalnych i holoceńskich osadach torfowych z Jaworzna-Jęzora promotor prof. dr hab. Kazimierz Szczepanek. Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Doktor nauk biologicznych w zakresie biologii, Praca pt. Flora i zmiany paleośrodowiska na podstawie analizy szczątków makroskopowych z dwóch plejstoceńskich jezior Równiny Augustowskiej, promotor prof. dr hab. Kazimiera Mamakowa. Instytut Botaniki im. Władysława Szafera, Polska Akademia Nauk w Krakowie, Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych. Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, Zakład Paleobotaniki, pracownik techniczny 2004, adiunkt asystent 2015 do chwili obecnej II. Osiągnięcie będące podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego Jako osiągnięcie wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.), wskazuję cykl trzech publikacji powiązanych tematycznie zatytułowany Zmiany roślinności i klimatu w środkowym plejstocenie wschodniej Polski w oparciu o analizę makroszczątków roślin. 1. Stachowicz-Rybka R. 2015a. Record of environmental and climatic changes in middle Pleistocene sediments from Łuków (eastern Poland) on the basis of plant macroremains analysis. Acta Palaeobotanica 55 (1) Stachowicz-Rybka R. 2015b. Vegetation of the Ferdynandovian interglacial (MIS 13 15) based on plant macrofossils from a new profile of the stratotype site. Acta Palaeobotanica 55(2): doi: /acpa Stachowicz-Rybka R. 2015c. Environmental and climate changes in the Domuraty 2 section (NE Poland) based on analysis of plant macroremains. Acta Palaeobotanica 55(2): doi: /acpa

3 III. Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników będących podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego Omówienie celu naukowego W Polsce dotychczas rozpoznano dwie bimodalne sekwencje interglacjalne znane jako interglacjał ferdynandowski korelowany z MIS (Marine Isotope Stage) i interglacjał augustowski korelowany z MIS oraz polimodalną sukcesję domuratowską korelowaną z MIS 17 (Lindner &Marks 2015). Wykonane wyskokorozdzielcze badania palinologiczne wskazują na ich odrębność, jednak w dużej mierze oparty na nich, obowiązujący schemat klimatostratygrafii plejstocenu Polski jest nadal przedmiotem dyskusji. Dotychczasowe nieustanne zmiany istniejących podziałów i korelacji stratygraficznej osadów czwartorzędu Polski wynikają również z braku w pełni udokumentowanych reperów chronostratygraficznych. Dlatego charakter podjętych przeze mnie badań, przedstawionych w w/w cyklu prac, będących podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego, miał na celu dostarczenie nowych danych, które przyczyniły by się do weryfikacji podziału stratygraficznego dolnego i środkowego plejstocenu Polski. Cykl zmian glacjalno-interglacjalnych został między innymi zapisany w seriach osadów trzech prezentowanych stanowisk z Polski wschodniej - Domuraty 2 (Stachowicz-Rybka 2015c) - interglacjał domuratowski, oraz Łuków 3A (Stachowicz-Rybka 2015a) i Ferdynandów 2011 (Stachowicz-Rybka 2015b) interglacjał ferdynandowski. Wyniki badań makroszczątków roślin interglacjału augustowskiego dwóch profili Czarnucha i Żarnowo zlokalizowanych w północno-wschodniej Polsce przedstawiłam w pracy doktorskiej (Stachowicz-Rybka 2011). Ze względu na występowanie kopalnych pojezierzy różnego wieku, obszar Polski wschodniej jest obszarem unikalnym. Na terenie Europy zachodniej osady interglacjałów starszych od interglacjału mazowieckiego (Holstein) występują bardzo rzadko, a ich sytuacja geologiczna i stratygraficzna bywa niepewna (Zagwijn 1998). Z terenu Europy wschodniej, szczególnie z obszaru Białorusi znanych jest wiele stanowisk interglacjałów białowieskiego (MIS 13) i mogilewskiego (MIS 15) będących odpowiednikami dwuoptymalnej - F I oraz F II, sekwencji ferdynandowskiej. Pozycja interglacjału domuratowskiego korelowanego z interglacjałem korczewskim (MIS 17) na Białorusi jest nadal przedmiotem dyskusji. Dotychczas jedynym opracowanym, metodą makroszczątków roślin stanowiskiem interglacjału ferdynandowskiego w Polsce był staratotypowy profil z Ferdynandowa B (Janczyk- Kopikowa 1975). Opracowane przeze mnie stanowiska Łuków 3A i Ferdynandów 2011, z zapisaną pełną sekwencją ferdynandowską dostarczyły nowych danych, zwłaszcza o obecności taksonów wymarłych lub obcych współczesnej florze Polski oraz tych, które mają wyraźną wymowę klimatyczną. Wysokorozdzielcze opracowanie tych flor umożliwiło rekonstrukcję zmian środowiskowych obejmujących sukcesję roślinności lądowej oraz ewolucję ekosystemów jeziorno-torfowiskowych ze zmianami zbiorowisk roślinnych, trofii i poziomu wody. Flora ze stanowiska Domuraty 2 jest do tej pory jedyną opracowaną florą makroszczątków roślin interglacjału domuratowskiego. Brak innych, dobrze udokumentowanych stanowisk tego wieku w Polsce, pozwolił jedynie na korelację flory z Domurat z florami interglacjału korczewskiego na Białorusi. Szczególną uwagę poświęciłam nie tylko ciepłym jednostkom optimów klimatycznych, ale również jednostkom chłodnym rozdzielającym okresy interglacjalne, a wszystkie zmiany klimatu i środowiska mające wpływ na przemiany roślinności lokalnej zostały prześledzone, zweryfikowane i potwierdzone w diagramach pyłkowych (Pidek 2013, 2015, Winter w druku). 3

4 Metodyka Przedstawiony temat osiągnięcia habilitacyjnego oparty jest na szczegółowych badaniach makroszczątków roślin trzech stanowisk. W profilu Łuków 3A przeanalizowałam 80 próbek, Ferdynandów próbek, a Domuraty próbek. Próbki pobierałam z różną rozdzielczością od 2,5 do 10 cm w zależności typu osadu i od potrzeby uzyskania bardziej szczegółowych informacji, a także w ścisłej korelacji z próbkami do analizy pyłkowej i innych analiz. Pobrane próbki (w sumie niemal 300) o objętości osadu średnio 150 ml, poddano maceracji z zastosowaniem 10 % roztworu KOH. Po rozgotowaniu osadu szlamowano je na sicie o średnicy oczek 0,2 mm. Pozostały na sicie materiał przebierano pod mikroskopem stereoskopowym, oznaczalne szczątki roślinne wydobyto i umieszczono w mieszance gliceryny, wody i alkoholu etylowego w stosunku 1:1:1 z dodatkiem tymolu. Makrofosylia identyfikowano przy pomocy kluczy, atlasów, innych opracowań i publikacji oraz zbioru porównawczego współczesnych nasion i owoców a także kolekcji kopalnych flor należących do Muzeum Paleobotanicznego Instytutu Botaniki im. Szafera PAN w Krakowie. Interglacjał Ferdynandowski Stratotypowym profilem dla sukcesji ferdynandowskiej jest profil z Ferdynandowa B (Janczyk-Kopikowa 1975). Pozycja tej sukcesji jest sytuowana pomiędzy glacjałami sanu1 i sanu 2 i korelowana ze stadiami krzywej tlenowej O 18 (Lindner &Marks 2015). Aktualnie sukcesja ferdynandowska dzieli się na dwa ocieplenia rangi interglacjalnej przedzielone ochłodzeniem rangi glacjał/stadiał. Starszy oznaczony jako Ferdynandovian 1 i młodszy oznaczony jako Ferdynandovian 2, oddzielone ochłodzeniem Ferdynandovian 1/2. Korelacja pozycji stratygraficznej interglacjału ferdynandowskiego ze schematami stratygraficznymi wschodniej Europy nie nastręcza większych trudności i korelowana jest z sukcesją dwuoptymalnego interglacjału szkłowskiego z zachodniej Rosji, a na Białorusi sukcesja ta jest podzielona na dwa odrębne interglacjały, z których starszy został nazwany interglacjałem białowieskim i odpowiada on optimum klimatycznemu Ferdynandovian 1. Młodszy o nazwie interglacjał mogilewski odpowiada optimum Ferdynandovian 2. Nawiązując do stratygrafii zachodnioeuropejskiej, starszy okres ciepły korelowany jest z Cromerem III, a młodszy z Cromerem IV. Stanowiska, w których zachowały się osady rejestrujące pełną sukcesję ferdynandowską nie są zbyt częste i poza Łukowem i Ferdynandowem znane jedynie z kilku innych stanowisk m. in. Zdanany, Podgórze czy Białobrzegi. Z tego punktu widzenia wybrane do do szczegółowych badań stanowiska w Ferdynandowie i Łukowie z sekwencją, obejmującą dwie jednostki ciepłe i przedzielone jednostką zimną, są wyjątkowo interesujące. Interglacjał Domuratowski Uznanie sukcesji z Domurat jako odrębnej sukcesji pyłkowej (Winter i in. 2008) zrodziło pytanie dotyczące jej wieku. Poglądy na pozycję stratygraficzną tej sukcesji są różne i zmieniają się ostatnich latach. Sytuowana jest pomiędzy zlodowaceniem nidy i sanu 2, chociaż w schematach stratygraficznych w tej pozycji znajduje się interglacjał małopolski. Najnowsze prace (Lindner & Marks 2015) sytuują dwie sukcesje domuratowską i augustowską w obrębie interglacjału podlaskiego, pomiędzy glacjałami nidy i sanu 1. Nową jednostkę stratygraficzną odniesiono do zmian klimatycznych zachodzących w MIS 17. Dane paleomagnetyczne wskazują, że sekwencja tych osadów zawiera głównie pozostałość magnetyczną o polarności normalnej, a więc deponowanych w okresie Bruhnes. W Europie wschodniej najstarszym ciepłym okresem plejstocenu, wyróżnionym na terenie Białorusi jest interglacjał korczewski również korelowany z MIS 17 (Yakubowska et al. 2014), a flory pyłkowe zaliczane do interglacjału korczewskiego 4

5 wykazują pewne podobieństwa z florą z Domurat. Z terenu Europy zachodniej sukcesję o podobnym przebiegu jak w Domuratach wyróżniono w profilu Göttingen gdzie stwierdzono duże podobieństwo w przebiegu krzywych i zbliżony skład taksonomiczny oraz wielokrotne występowanie okresów ciepłych poprzedzielanych chłodnymi (Winter i in. 2008). Jednak uwzględniając nowe dane pyłkowe z profilu Domuraty 2 wykluczono jednowiekowość obu sukcesji (Winter et al. w druku). Wyniki Metodą makroszczątków roślin przeanalizowałam stanowisko Łuków 3A (Stachowicz- Rybka 2015a). Zapis pełnej sukcesji ferdynandowskiej w tym profilu rejestruje zmiany klimatu i środowiska odpowiadające sukcesji pyłkowej wyróżnionej w tym samym profilu przez I.A. Pidek (2013). Wykazałam, że jednostka Ferdynandovian 1 charakteryzuje się mało wyraźnym zapisem roślinności lokalnej. Jest to prawdopodobnie efekt znacznej głębokości zbiornika, szybkiej dostawy materiału allochtonicznego oraz bardzo intensywnego rozwoju flory okrzemek i innych roślin niższych. Z roślin wyższych licznie występowały Najas marina i N. minor, a inne taksony takie jak Potamogeton pusillus, P. praelongus towarzyszyły im raczej w sposób sporadyczny i nieciągły. Dopiero schyłek optimum przyniósł znaczniejszy rozwój roślinności wodnej i bagiennej. Chłodny okres Ferdynandovian 1/2 zaznaczył się znacznym zubożeniem roślinności oraz obecnością gatunków charakterystycznych dla klimatu borealnego. Scharakteryzowałam drugie optimum/interglacjał Ferdynandovian F2 z największym bogactwem gatunkowym i liczebnością okazów, gdzie niewątpliwie panowały warunki termiczne sprzyjające rozwojowi roślinności. Również stopniowo wypełniana osadami misa jeziorna stała się płytkimi eutroficznym zbiornikiem z Brasenia borysthenica, Ceratophyllum demersum czy Najas marina, przechodzącym u schyłku tego okresu w torfowisko z licznymi mchami, Cyperaceae, Menyanthes trifoliata czy Eleocharis palustris. Interesujący jest również wczesny glacjał Sanu 2, gdzie z początkiem glacjału wyraźnie wzrasta poziom wody. Miejsce torfowiska ponownie zajmuje dość głębokie jezioro o chłodnych, oligotroficznych wodach z Isoëtes lacustris, Pilularia globulifera, Elatine hydropiper, Hippuris vulgaris, Najas tenuissima rosnącą na brzegach Andromeda polifolia. Najbardziej termofilne taksony wyróżnione metodą makroszczątków roślin, w okresie Ferdynandovian 1 sugerują zakres temperatur dla tego okresu na poziomie +18 C +15 C Tmjul (Stachowicz-Rybka 2015 b), natomiast rekonstrukcja paleotemperatur metodą współczesnych analogów pyłkowych wykazała, że na początku interglacjału F1 temperatura mogła wynosić +16 C T mjul a wraz pojawieniem się Ulmus gwałtownie wzrosła o 8-9 C (Pidek, Poska 2013). Okres Ferdynandovian 2 charakteryzuje się rozwojem zbiorowisk wodnych, w których występuje znacznie więcej elementów termofilnych, takich jak Cyperus glomeratus +20 C, T mjul wymarły gatunek Brasenia borysthenica (dla B. schreberi przyjmuje się C, T mjul), wymarły gatunek Aldrovanda borysthenica (dla A. vesiculosa przyjmuje się +18 C, T mjul). Temperatury najcieplejszego miesiąca dla tego okresu obliczone metodą współczesnych analogów pyłkowych (Pidek, Poska 2013), szacuje się na poziomie T mjul do +19 C. W obrębie wczesnego glacjału Sanu 2 zaznacza się okres charakteryzujący się wyższymi temperaturami - interstadiał w czasie którego ponownie zapanowały borealne lasy. Średnie temperatury temperatury lipca obliczone metodą współczesnych analogów pyłkowych wynoszą dla tego okresu około +12 C, natomiast gatunki takie jak Myriophyllum spicatum, M. verticillatum, Eleocharis palustris, Hippuris vulgaris wskazują na temperatury nieco niższe +10 C, T mjul, a Potamogeton praelongus nawet +8 C, T mjul. 5

6 Na stratotypowym stanowisku interglacjału ferdynandowskiego w Ferdynandowie zaplanowałam i wykonałam w 2011 roku nowe wiercenie. Pozyskane osady jeziorne, obejmowały późny glacjał sanu 1, Ferdynandovian 1 i 2, zimną jednostkę Ferdynandovian ½ oraz wczesny glacjał sanu 2 pozwoliły mi na przeprowadzenie wysokorozdzielczej analizy makroszczątków roślinnych, którą odniosłam do badań palinologicznych. Makroszczątki roślin obrazujące rozwój roślinności lokalnej, zmiany klimatu i środowiska zapisane w profilu Ferdynandów 2011, są ściśle związane z zapisem sukcesji pyłkowej wyróżnionej w tym profilu przez I.A. Pidek (2015). Podobnie jak w dwóch stanowiskach interglacjału Ferdynandowskiego z tego terenu - Ferdynandów B i Łuków 3A. Zaobserwowałam charakterystyczną sukcesję roślinności lokalnej, która jest podobna w blisko siebie położonych profilach Ferdynandów B i Ferdynandów 2011, ale również te same etapy rozwoju zbiornika w poszczególnych jednostkach klimatostratygraficznych wyróżniłam w oddalonym o 40 km Łukowie. Zbiorniki w Ferdynandowie i Łukowie powstały niemal w tym samym czasie i były prawdopodobnie jednymi z wielu jezior paleopojezierza ferdynandowskiego, które utworzyło się na Równinie Łukowskiej po wycofaniu się lądolodu sanu 1. Nowe wiercenie i opracowanie jeszcze raz paleoflory z Ferdynandowa, ze znacznie większą rozdzielczością pozwoliło również rozstrzygnąć kwestię obecności wahnienia interstadialnego w obrębie ochłodzenia F 1/2, charakterystycznego dla okresów zlodowaceń pomiędzy dwiema jednostkami ciepłymi. Jednostka Ferdynandovian 1 w zarówno w starym jak i nowym Ferdynandowie nie ma wyraźnego zapisu szczątków roślinności lokalnej. Jest to prawdopodobnie efekt znacznej głębokości tego zbiornika, szybkiej dostawy materiału allochtonicznego oraz bardzo intensywnego rozwoju flory okrzemek i innych roślin niższych. Wśród roślinności makrofitów wyraźnie zaznaczyła się jedynie obecność kilku taksonów, w tym Najas marina i N. minor, a inne takie jak Salvinia natans czy Schoenoplectus lacustris, Lycopus europaeus i Cyperus fuscus towarzyszyły im raczej w sposób sporadyczny i nieciągły. Wahnienie interstadialne u schyłku Ferdynandovian 1 zaznaczyło się przede wszystkim wzrostem liczby okazów kilku taksonów, w tym kolców, a zwłaszcza fragmentów nasion Stratiotes sp. Występujący współcześnie na terenie Polski Stratiotes aloides niezwykle rzadko wytwarza nasiona, gdyż prawdopodobnie na skutek ochłodzenia i borealizacji klimatu niemal zatracił zdolność ich produkcji. W starszych, cieplejszych od holocenu interglacjałach nasiona Stratiotes aloides są dość powszechne. Obecność fragmentów nasion Stratiotes sp. oraz Najas minor, N. marina oraz Scirpus atroviroides wskazują na poprawę klimatu. Okres Ferdynandovian 1/2 zaznaczył się obecnością gatunków charakterystycznych dla klimatu borealnego takich jak Betula nana, B. humilis czy Ranunculus gmelini oraz nieznacznym zubożeniem roślinności lądowej. Roślinność wodna nie zareagowała w znaczący sposób na pogorszenie się warunków termicznych. Dominowały różne gatunki rdestnic i Najas marina. Podczas Ferdynandovian 2 tak w starym, jak i w nowym Ferdynandowie nastąpił największy rozkwit roślinności i to zarówno pod względem różnorodności gatunków jak i niewątpliwie ich liczebności w samym zbiorniku. Warunki termiczne były wtedy zdecydowanie najbardziej sprzyjające rozwojowi roślinności, podczas trwania całego interglacjału ferdynandowskiego. Mocno wypłycony nagromadzonymi osadami, eutroficzny zbiornik zajęły najbardziej termofilne zbiorowiska roślinności wodnej z Brasenia borysthenica w Ferdynandowie 2011 (Brasenia purpurea w Ferdynandowie B), Euryale ferox, Najas minor, Ceratophyllum demersum czy Najas marina. Oznaczyłam fragmenty nasion Euryale ferox, z wyraźną charakterystyczną skulpturą na powierzchni oraz kilka kolców również należących do tego gatunku. Fragmenty nasion i kolce z Ferdynandowa 2011 porównałam z nasionami i kolcami ze stanowisk Czarnucha i Żarnowo (Stachowicz-Rybka 2011) i Stanowice (Sobolewska 6

7 1970) oraz z współczesnymi okazami Euryale ferox. Stwierdziłam, że kształt, wielkość i skulptura wszystkich porównywanych kolców Euryale jest taka sama. W przypadku ferdynandowskiej flory z niedaleko położonego Łukowa, którą analizowałam wcześniej (Stachowicz-Rybka 2015a) z powody braku kolców i źle zachowanych fragmentów nasion obecność Euryale sp. nie była do końca pewna. Współcześnie żyjący Euryale ferox występuje w tropikalnej i subtropikalnej strefie południowo-wschodniej Azji, gdzie średnia temperaturze lipca wynosi 21 C. W Polsce znane do tej pory z osadów interglacjału mazowieckiego i augustowskiego. Wyniki badań makroszczątków roślin we wczesnym glacjale Sanu 2 wskazują na znaczne podniesienie się poziomu wody i powstanie na terenie torfowiska stosunkowo głębokiego chłodnego, oligotroficznego jeziora. Podobną sytuację zaobserwowałam w Łukowie 3A, gdzie na środowisko oligotroficzne wskazywała obecność Isoëtes lacustris, Hippuris vulgaris, Najas tenuissima i Andromeda polifolia (Stachowicz-Rybka 2015a). We florach z Łukowa 3A oraz Ferdynandowa 2011 oznaczyłam gatunki nieobecne we współczesnej florze Polski takie jak Azolla filiculoides, Cyperus glomeratus, czy Euryale ferox oraz gatunki wymarłe jak Pilularia borysthenica, Aldrovanda borysthenica, Alisma plantago-minima, Brasenia borysthenica, Carex paucifloroides, Caulinia goretskyi, C. macrosperma, Eleocharis praemaximowiczii, Nymphaea cinerea, Potamogeton dvinensis, P. dorofeevii, P. panormitanoides, P. perforatus, P. pseudorutilus, P. praemaackianus, P. saryanensis, Ranunculus gailensis, Scirpus atroviroides, Scirpus kreczetoviczii and Stratiotes goretskyi. Taksony te charakteryzują flory wieku ferdynandowskiego i pozwalają je odnieść do odpowiadających im stratygraficznie florom z Europy Wschodniej zwłaszcza na Białorusi w Rosji. Analizując makroszczątki roślin ze stanowiska Domuraty 2 (Stachowicz-Rybka 2015c) wykazałam dwie zmiany, dwa ocieplenia klimatu Dom II i Dom III z trzech wydzielonych palinologicznie jednostek Dom I, Dom II i Dom III różniącymi się rozwojem roślinności leśnej i przedzielone okresami zimnymi z roślinnością zbiorowisk otwartych (Winter i in. w druku). Trójdzielność sukcesji z Domurat zawierającej trzy odrębne sukcesje interglacjalne, zapisane w osadach między pomiędzy poziomami glin zwałowych jest zjawiskiem do tej pory nieznanym z obszaru Europy środkowej. Pod względem bogactwa taksonów wyróżnionych metodą makroszczątków roślin, w sekwencji z Domurat najlepiej reprezentowana jest ciepła jednostka Dom II z najwyższym udziałem taksonów o wysokich wymaganiach termicznych. Pod względem klimatycznym i taksonomicznym ciepła jednostka Dom II jest najbardziej zbliżona do drugiej ciepłej jednostki starszego interglacjału augustowskiego Augustovian (A II), a także (chociaż jest znacznie chłodniejsza) do drugiej ciepłej jednostki młodszego interglacjału ferdynandowskiego Ferdynandovian (F II). Dla drugiej ciepłej jednostki interglacjału ferdynandowskiego Ferdynandovian (F II) charakterystyczna jest obecność Potamogeton praemaackianus, Nymphaea cinerea, Caulinia macrosperma czy Ceratophyllum demersum oznaczono także Brasenia borysthenica i Aldrowanda borysthenica. Optimum klimatyczne Augustovian (A II), opisane przeze mnie w pracy z 2011 roku, wyrażone jest najbardziej zróżnicowanym rozwojem roślinności podczas trwania całego interglacjału oraz równoczesnym pojawieniem się licznych megaspor Azolla filiculoides i Salvinia natans, obecnością Ceratophyllum demersum, Trapa natans, Euryale cf. ferox, Stratiotes cf. goretskyi. Wyjątkowa obfitość i różnorodność roślinności wodnej a także występowanie w strefie brzegowej zbiornika takich taksonów jak Cyperus glomeratus, Scirpus atroviroides i Scirpus kreczetoviczii świadczy bardzo ciepłym i wilgotnym klimacie. 7

8 Istotną różnicą pomiędzy florami wieku ferdynandowskiego i augustowskiego jest obecność we florach interglacjału augustowskiego Azolla filiculoides, Salvinia natans, Selaginella cf. tetraedra, Scirpus kreczetoviczii Stratiotes cf. goretskyi, Stratiotes cf. brevispermus czy Typha aspera. We florach interglacjału ferdynandowskiego brak tych taksonów, obecne są natomiast Brasenia borysthenica, Aldrovanda borysthenica, Caulinia macrosperma i Potamogeton praemaackianus. Elementem wspólnym są taksony wymarłe i nieobecne we współczesnej florze Polski takie jak Scirpus atroviroides, Cyperus glomeratus, Eleocharis praemaximoviczii, Nymphaea cinerea czy Ranunculus gailensis. Porównując florę ciepłej jednostki Dom II w profilu Domuraty 2 z omawianymi powyżej starszymi i młodszymi jednostkami, wydaje się że swoim składem bardziej nawiązuje do flor augustowskich. Przemawia za tym występowanie w optimum klimatycznym licznych megaspor Azolla filiculoides i Salvinia natans, owocków Scirpus sylvaticus, Scirpus kreczetoviczii, Cyperus glomeratus czy Ranunculus gailensis. We florze z Domurat nie występują charakterystyczne dla interglacjału augustowskiego Potamogeton nodosus czy Stratiotes cf. goretskyi. Brak tych taksonów w unit Do2 II świadczy, że była ona chłodniejsza od optimum Augustovian (A II), a zwłaszcza od Ferdynandovian (F II). Makroflorę poziomu Dom II odniosłam do flor interglacjału korczewskiego na Białorusi korelowanym z interglacjałem małopolskim (domuratowskim). Da się zauważyć, że flory korczewskie wykazują duże podobieństwo z florą z Domurat. Biorąc pod uwagę taksony wymarłe lub obce współczesnej florze, oznaczone w poziomie Dom II, takie jak Azolla filiculoides, Salvinia natans, Alisma plantago minima, Caulinia macrosperma, Nymphaea cinerea, Potamogeton dvinensis, Potamogeton praemaackianus, P. perforatus, Scirpus kreczetoviczii, Dulichium arundinaceum, Typha pliocenica, Cyperus glomeratus, Scirpus atroviroides, Carex paucifloroides i Ranunculus gailensis (sceleratoides) to większość z nich jest wspólnych dla flor korczewskich i domuratowskich. Chociaż oprócz wymienionych taksonów we florach korczewskich występuje wiele takich, które są nieobecne we florze z Domurat jak Stratiotes goretskyi, Carex rostratapliocenica, Brasenia sp., Caulinia antiqua, Aldrovanda borysthenica i A. zusii. Wnioski Należy podkreślić, że makroflory dolno- i środkowoplejstoceńskie w Polsce są opracowane tylko z kilku stanowisk, dlatego przedstawione tu wyniki badań makroszczątków roślin z profili Łuków 3A, Ferdynandów 2011 i Domuraty 2, w odniesieniu do publikowanych wcześniej starszych flor interglacjału augustowskiego z profili Czarnucha i Żarnowo (Stachowicz-Rybka 2011) są bardzo cennym źródłem wiedzy o zmianach klimatu, środowiska, wahań poziomu wody oraz obecności taksonów obcych współczesnej florze Polski. Porównując flory dwóch dwuoptymalnych interglacjałów środkowego plejstocenu ferdynandowskiego i augustowskiego (Stachowicz-Rybka 2011) zauważyłam istotną różnicą pomiędzy nimi. We florach augustowskich ze stanowisk Czarnucha i Zarnowo obecne są Azolla filiculoides, Salvinia natans, Selaginella cf. tetraedra, Scirpus kreczetoviczii Stratiotes cf. goretskyi, Stratiotes cf. brevispermus czy Typha aspera. We florze z Łukowa 3A i Ferdynandowa 2011 obecne są natomiast inne taksony nieobecne we florach augustowskich, takie jak Brasenia borysthenica, Aldrovanda borysthenica, Caulinia macrosperma i Potamogeton praemaackianus. Są również elementy wspólne takie jak Scirpus atroviroides, Cyperus glomeratus, Eleocharis praemaximoviczii, Nymphaea cinerea czy Ranunculus gailensis. Kolejnym krokiem było scharakteryzowanie sukcesji domuratowskiej i porównanie jej z innymi florami środkowego plejstocenu. Wybrałam taksony wymarłe występujące we florach danego wieku oraz te, które nie występują we współczesnej florze Polski. Flora ciepłej jednostki 8

9 Dom II w profilu Domuraty 2 w porównaniu do opisywanych powyżej powyżej starszych i młodszych jednostek, swoim składem bardziej nawiązuje do flor augustowskich. Przemawia za tym występowanie w optimum klimatycznym licznych megaspor Azolla filiculoides i Salvinia natans, owocków Scirpus sylvaticus, Scirpus kreczetoviczii, Cyperus glomeratus czy Ranunculus gailensis. IV. Oświadczenia współautorów prac będących podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego Brak V. Przebieg pracy naukowej i tematyka badawcza przed doktoratem W 1997 roku ukończyłam studia na kierunku geologia (ze specjalizacją stratygraficznoposzukiwawczą). Tematem mojej pracy magisterskiej było Wykształcenie i geneza podmenilitowych margli globigerynowych w profilach w Turnicy Leszczawie Górnej i Obarzymiu w świetle analizy makrofacji i palinofacji, a praca dotyczyła granicy eocen/oligocen. Jej podstawą była analiza palinofacji w oparciu o cysty dinoflagellata. Wykonałam ją pod kierunkiem dr hab. Stanisława Leszczyńskiego i dr hab. Przemysława Gedla. Ukończenie studiów o profilu geologicznym stanowi dla mnie obecnie podstawę do zrozumienia procesów zachodzących w trakcie depozycji osadów, procesów postdepozycyjnych, kształtowania powierzchni terenu, mechanizmów związanych z nasuwaniem i ustępowaniem lądolodów oraz szeregiem zjawisk, które mają wpływ na ostateczne wykształcenie osadów organicznych (wyjściowy materiał do badań makroszczątków roślin), a w szczególności na ich kontekst geologiczny. Analizą makroszczątków roślin zainteresowałam się podczas drugich studiów magisterskich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego na kierunku biologia. Pod opieką prof. dr hab. Kazimierza Szczepanka rozpoczęłam naukę preparatyki i rozpoznawania holoceńskich nasion, owoców, szpilek i innych wegetatywnych szczątków roślin. Jednocześnie pod okiem przyszłego promotora pracy doktorskiej prof. dr hab. Kazimiery Mamakowej oraz wybitnego znawcy makroflor plejstoceńskich prof. dr hab. Feliksa Wieliczkiewicza z Instytutu Nauk Geologicznych NAN w Mińsku na Białorusi pomagałam przy selekcji materiałów muzealnych flor plejsoceńskich oraz uczyłam się je oznaczać. Badania nad makroflorami czwartorzędowymi odgrywają znaczącą rolę w poznaniu tego ostatniego okresu geologicznego, stanowiąc podstawę do rekonstrukcji zmian klimatu i środowiska, a czasem również wnioskowania o wieku osadów. Dostarczają także danych dla poznania genezy osadów oraz środowiska sedymentacji. Zainteresowała mnie możliwość poznawania roślinności minionych epok i jej reakcji na zmiany w środowisku wahania trofii, poziomu wody a przede wszystkim zmiany klimatu. Makroszczątki roślin są doskonałym narzędziem do odtwarzania paleośrodowiska, gdyż dają możliwość oznaczania pozostałości roślin głównie nasion i owoców - do poziomu gatunku, a dzięki znanym współczesnym warunkom ich występowania czyli zakresami temperatur, wilgotności, stopnia kontynentalizmu oraz innych ważnych cech środowiska możemy wnioskować na temat tych warunków w przeszłości. W toczącej się od wielu lat debacie na temat zmian klimatu na Ziemi, określenie kierunku tych zmian i ich tempa na podstawie zmian zachodzących w przeszłości jest wyjątkowo istotne. W 2001 roku uzyskałam tytuł magistra biologii na podstawie rozprawy pt. Makroskopowe szczątki roślin w późnoglacjalnych i holoceńskich osadach torfowych z Jaworzna-Jęzora wykonanej pod 9

10 kierunkiem prof. dr hab. Kazimierza Szczepanka. Profil obejmował ok. 4,5 m warstwę osadów organicznych (gytii wapiennej i torfu). Wiek tych osadów oceniono na schyłek allerödu, młodszy dryas aż po okres subatlantycki. Celem pracy było zbadanie szczątków makroskopowych roślin w osadach organicznych wypełniających międzywydmowy zbiornik i prześledzenie na tej podstawie przemian lokalnej roślinności, oraz porównanie wyników analizy makroskopowych szczątków roślinnych z wynikami analizy pyłkowej wykonanej przez Prof. dr hab. K. Szczepanka. Stwierdziłam, że oligotroficzny zbiornik wodny w Jęzorze w okresie Alerödu i w młodszym dryasie zasiedlał Isoëtes lacustris wraz z Potamogeton pusilus, P. natans i Nuphar pumila, zaś okolicę jeziora porastał las sosnowo-brzozowy. Brzegi zbiornika zajmowały rośliny chrakterystyczne dla zespołu wysokich turzyc. Począwszy od 8673 lat BP zbiornik był coraz intensywniej spłycany, zarastany i wreszcie na jego miejscu powstało i rozwinęło się torfowisko z Eriophorum vaginatum, Oxycoccus i mchami z rodzaju Sphagnum. Wyniki badań opublikowałam wraz z promotorem w pracy (Szczepanek &Stachowicz-Rybka 2004). W 2000 roku, na rok przed ukończeniem studiów na kierunku biologia, zostałam przyjęta do Międzynarodowego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych w Instytucie Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Stopień naukowy doktora nauk biologicznych uzyskałam w 2005 roku w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN na podstawie pracy pt. Flora i zmiany paleośrodowiska na podstawie analizy szczątków makroskopowych z dwóch plejstoceńskich jezior Równiny Augustowskiej, którą napisałam pod kierunkiem prof. dr hab. Kazimiery Mamakowej. Praca doktorska poświęcona była badaniom makroszczątków roślin ze stanowisk interglacjału augustowskiego, którego pozycja stratygraficzna, wiek i warunki klimatyczne do tej pory stanowią jeden z poważniejszych problemów w stratygrafii plejstocenu Polski. Praca opiera się na badaniach prowadzonych dla dwóch stanowisk Czarnucha i Żarnowo, które bogactwem składu taksonomicznego przewyższają wszystkie dotychczas opracowane plejstoceńskie stanowiska w Polsce. Oznaczyłam i opisałam szczątków roślin wymarłych i obcych dla współczesnej flory Polski, które stanową ważny czynnik do uściślenia stratygrafii tego odcinka plejstocenu, zmian środowiska oraz klimatu. Na podstawie oznaczonych taksonów roślin wodnych i bagiennych odtworzyłam etapy przeobrażenia zbiorników, w których deponowane były osady. Porównanie z wynikami analizy pyłkowej stanowi kompendium wiedzy dotyczącej zmian i oscylacji klimatycznych, wskazując na warunki klimatu umiarkowanego w obu optimach interglacjału augustowskiego, wnioskowanych na podstawie roślinności lądowej, wodnej i bagiennej w rejonie północno-wschodniej Polski. Należy podkreślić dużą zgodność chronologiczną obu stanowisk, zawierających zarówno zdarzenia w granicach dwóch okresów glacjalnych, jak i powtarzające się sekwencje interglacjalne Augustovia 1 i Augustovian 2 z dobrze udokumentowanym w obu stanowiskach okresem zimnym Augustovian 1/2 przedzielającym dwa okresy ciepłe interglacjału augustowskiego. Zamieszczone w diagramach wyniki badań porządkują sekwencję zdarzeń dużego epizodu wczesnego plejstocenu środkowej Europy w świetle kryterium makroszczątków roślinnych. Nie budzącą wątpliwość tego kryterium potwierdza powtarzający się obraz dwóch diagramów, rejestrujących w identyczny sposób fakty, które rozegrały się w oddalonych od siebie stanowiskach. Prezentowane w pracy doktorskiej i opublikowane w kilku artykułach wyniki (Stachowicz-Rybka 2005, 2007, 2009, 2011, Bińka i in. 2007) pozwoliły zlikwidować hiatus istniejący od lat w historii rozwoju roślinności wczesnego plejstocenu Polski. Oznaczenie wielu taksonów wymarłych zarówno we florze z Czarnuchy, jak i Żarnowa wskazuje na wiek osadów a także daje podstawę do korelacji z równowiekowymi florami krajów sąsiadujących. 10

11 W tym czasie odbyłam również staż w Institute of Systematic ond Ekological Biology CA. of Sc. w Brnie, gdzie u dr Kamila Rybnička uczyłam się oznaczenia owocków z rodzaju Carex, oraz w Instytutucie Nauk Geologicznych NAN w Mińsku, gdzie u prof. Feliksa Wieliczkiewicza dokonałam porównania problematycznych taksonów z profilu Czarnucha z kopalnymi florami dolnego i środkowego plejstocenu Białorusi oraz uczyłam się oznaczenia owocków z rodzaju Potamogeton. VI. Tematyka badawcza po doktoracie. Omówienie osiągnięć naukowo-badawczych nie będących podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego Badania makroszczątków roślin z osadów późnego glacjału i holocenu w Polsce Badania paleobotaniczne późnego glacjału i holocenu są podstawą szczegółowych rekonstrukcji przemian środowiska przyrodniczego, a w szczególności szaty roślinnej po okresie zlodowaceń. Prowadzenie ich w skali lokalnej i regionalnej z dużą precyzją pozwala na wnioskowanie na temat kierunków i tempa migracji roślin na teren Polski, reakcji zbiorowisk na zmiany klimatu, wyznaczenie początków ingerencji człowieka w przebieg naturalnej sukcesji roślinności czy określenie charakteru i trwałości zaburzeń antropogenicznych szaty roślinnej. Analizy paleobotaniczne podejmowane we współpracy z geologami, geomorfologami i archeologami umożliwiły mi poznanie znacznie szerszego kontekstu przyrodniczego. Obszar północno-wschodniej Polski Po uzyskaniu stopnia doktora kontynuowałam rozpoczęte przy okazji pracy magisterskiej badania nad makroforami z osadów późnego glacjału i holocenu. Tym razem rejonie północno-wschodniej Polski. Badania prowadziłam w ramach grantu pt. Późnoglacjalne i holoceńskie zmiany środowiska przyrodniczego w rejonie kopalnego jeziora skaliskiego (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich) (N /3359), realizowanego pod moim kierownictwem wraz z kilkunastoosobowym zespołem z różnych dziedzin i ośrodków. Rozległy basen sedymentacyjny Niecki Skaliskiej, leży na północ od maksymalnego zasięgu fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Stopniowo wypełniały go osady glacilimniczne, fluwialne i biogeniczne, a w miejscach pogrzebanych brył martwego lodu, na powierzchni pozastoiskowej, pozostały małe, izolowane jeziora. Początek ich funkcjonowania przypada na okresy bölling/alleröd, a całkowite wytopienie się lodu i rozwój jezior nastąpił w okresie preborealnym. Moim celem było odtworzenie zmian środowiskowych, szczegółowe poznanie ewolucji szaty roślinnej, scharakteryzowanie przemian regionalnej i lokalnej roślinności lądowej, a w szczegółności rozwoju zbiorowisk wodnych i torfowiskowych, a także rekonstrukcja warunków paleośrodowiskowych i paleogeograficznych tego obszaru. Wyniki moich badań wraz z wynikami badań całego zespołu stały się kluczem dla odtworzenia zmian, które zostały zapisane w osadach niewielkich paleozbiorników zlokalizowanych na rozległej równinie Niecki Skaliskiej. Przeanalizowano sześć stanowisk : Piotrowo-Ławniki (W1), Sąkieły Małe (W2), Las Skaliski (W3), Budzewo (W4), Rapa (W5) i Parchatka (W6), (Kołaczek i in. 2013, Pochocka-Szwarc & Stachowicz-Rybka 2006, Pochocka-Szwarc i in. 2008, Stachowicz-Rybka & Obidowicz 2013) oraz jedno stanowisko położone na wschód od Niecki Skaliskiej - Wielkie Błoto koło Gołdapu (Karpińska-Kołaczek i in. 2013). Osady organiczne tych paleozbiorników posłużyły jako baza do badań interdyscyplinarnych, które objęły analizy paleobotaniczne (pyłkowa, makroskopowych szczątków roślin, paleolimnologiczna i okrzemkowa), paleozoologiczne (analiza wioślarek), 11

12 izotopowe, a także badania geologiczne, geoelektryczne i sedymentologiczne oraz datowania 14 C i OSL/TL. Przeprowadzone sondowania geoelektryczne i wykonanie wierceń umożliwiło ustalenie horyzontów warstw w osadach paleojeziora skaliskiego, a w efekcie wykonanie przekroju geologicznego tego obszaru. Wyniki badań całego zespołu w większości opublikowano w numerze Acta Palaeobotanica 53 (1) w 2013 roku oraz w pracy Kołaczek i in. (2014). Zastosowanie różnych metod badawczych pozwoliło na kompleksowe opracowanie osadów kopalnych jezior, a ich efektem jest odtworzenie zmian klimatycznych, sukcesji roślinności, wyznaczenie granicy późny glacjał/holocen oraz obserwacja szeroko pojętych zmian paleośrodowiskowych wahań poziomu wody, chemizmu i troifi. Określono także moment pojawienia się człowieka na badanym obszarze, prowadzone przez niego formy gospodarki i zmiany, jakie wystąpiły w ekosystemach na skutek jego działalności. Biorąc pod uwagę zapis w poszczególnych zbiornikach, w sumie makroszczątki roślin z Niecki Skaliskiej wraz z analizą tkanek opracowanych przez dr hab. Andrzeja Obidowicza (Stachowicz-Rybka & Obidowicz 2013) obrazują rozwój lokalnej roślinności na tym terenie od allerödu aż do czasów współczesnych. W allerödzie zaznacza się sedymentacja piasków jeziornych pochodzenia eolicznego i trwa do około połowy okresu preborealnego. W zagłębieniach wytopiskowych początkowo deponowane są piaski z przewarstwieniami mułków i torfów. Ponad piaskami często występuje osad gytii wapiennych, następnie zaczyna się akumulować seria gytii detrytusowej. Kompleks gytii niekiedy przewarstwia rzadko występujący rodzaj torfów Scirpo-Typheti. Sedymentację osadów jeziornych zastępuje akumulacja torfów tworzących się w zasobnych w biogeny zbiorowiskach wysokich turzyc. Są to zbiorowiska nawiązujące składem do współczesnych zespołów Cicuto-Caricetum pseudocyperi Boer. et Siss. oraz Caricetum elatae Koch. Ostatnim ogniwem, ale tylko w profilu Parchatka (W5) są torfy przypominające współczesne zbiorowisko Sphagnum centrale, które wykazuje cechy torfowiska przejściowego. Także obecność Eriophorum vaginatum, potwierdza zmianę w kierunku ombrotrofii. Stropową część profili często buduje humotorf o cechach nierozpoznawalnych, metodą makroskopową. Metodą makroszczątków roślin analizowałam ponadto stanowisko położone na wschód od Niecki Skaliskiej - Wielkie Błoto koło Gołdapu (Karpińska-Kołaczek i in. 2013), które objęło okres od co najmniej około 9600 do 1200 cal. BP. Obecność diaspor i tkanek roślinnych wykazała istnienie torfowiska, które powstało w miejscu niewielkiego zbiornika wodnego. Rozwój torfowiska datowany jest na okres preborealny. Poziomy z wyraźną oligotrofizacją miały miejsce w okresie borealnym i subborealnym. Kolejnym, opracowanym przeze mnie stanowiskiem z rejonu Polski północnowschodniej jest Jezioro Czarne (gm. Banie Mazurskie), które stanowi jedno z najdalej wysuniętych na północ stanowisk opracowanych paleobotanicznie w tej części kraju. Badania prowadziłam w ramach projektu nr NN pt. Późnoglacjalny i holoceński zapis przemian środowiska przyrodniczego zarejestrowany w osadach Jeziora Czarnego (Polska NE) w świetle interdyscyplinarnych badań paleoekologicznych, pod kierownictwem dr Moniki Karpińskiej-Kołaczek z Uniwersytetu Jagiellońskiego ( ). Projekt miał na celu odtworzenie historii roślinności regionu Krainy Węgorapy (Pojezierze Mazurskie) w późnym glacjale oraz holocenie. Stanowisko, z którego pobrano rdzeń było istotne ze względu na fakt, że analizowany profil prezentował kompletną historię roślinności w ciągu ostatnich lat. Metodą makroszczątków roślin prześledziłam etapy ewolucji zbiornika i zmian środowiska (Karpińska-Kołaczek i in. 2014), które wskazują na ciągłość profilu od późnego glacjału po czasy współczesne. W spągowym odcinku profilu występuje gytia grubodetrytusowa z cienkimi 12

13 przewarstwieniami piasku. W tym odcinku oznaczono szereg gatunków Potamogeton, w tym P. filiformis, P. pusillus P. crispus a także bardzo liczne oospory Chara sp., świadczące o środowisku bogatym w węglan wapnia. W późnym glacjale udokumentowałam występowanie tundry krzewinkowej z Betula nana. Od holocenu rozpoczęła się akumulacja torfu tworzonego przez zbiorowiska dobrze odtwarzające kolejne zmiany trofii. Do zasadniczej zmiany w kierunku ombrotrofii doszło wtedy, gdy zaczęły się odkładać torfy wysokie z Oxycoccus palustris, Andromeda polifonia, Ledum palustre, Eriophorum vaginatum i Scheuchzeria palustris. W samym stropie profilu pojawiły się symptomy eutrofizacji. Również w rejonie północno wschodniej Polski w rejonie wsi Złotoria w gminie Choroszcz podczas ratowniczych badań archeologicznych prowadzonych przez dr Piotra Kittla z Uniwersytetu Łódzkiego i Krzysztofa Błaszczaka z firmy archeologicznej ARTEFAKT równolegle z pracami wykopaliskowymi podjęto kompleksowe studia nad lokalnym środowiskiem i jego zmianami w kontekście aktywności człowieka. W ramach prowadzanych na tym stanowisku badań interdyscyplinarnych wykonałam analizę makroszczątków roślin profilu złożonego z osadów wypełniających starorzecze zamykające, od wschodu stanowisko archeologiczne. Badane skupisko osadnicze w Złotorii znajduje się w miejscu zapewniającym łatwy dostęp do dna doliny Narwi, w strefie potencjalnej przeprawy. Początek depozycji badanych przeze mnie osadów starorzecza przypada na początek holocenu i trwał z przerwami do czasów nowożytnych. Opracowanie stanowiska w Złotorii 56 uzupełnia wiedzę dotyczącą przemian szaty roślinnej w okresie około BP i około BP. Na głębokości około 100 cm występuje luka sedymentacyjna, potwierdzona zmianą typu osadu z gytii detrytusowej na zatorfione piaski. Obejmuje ona większość okresu borealnego, atlantyckiego, oraz początek okresu subborealnego. Doszło wówczas do wzmożenia procesów fluwialnych lub/i stokowych w otoczeniu zbiornika, a część starszych osadów uległa zapewne częściowemu rozmyciu. Od tego momentu widoczne jest znaczne przyspieszenie akumulacji gytii grubodetrytusowej w obrębie paleokoryta. Około 40 cm osadów organicznych narosło w ciągu około 200 lat. Tempo sedymentacji gytii detrytusowej z głębokości cm można szacować na nie mniejsze niż 1,5 mm/rok. W dolinie Narwi w rejonie Kurowa sedentacja torfów przebiegała w tempie podobnym do udokumentowanego w Złotorii. Wyniki badań tego stanowiska opublikowałam wraz z zespołem w pracy (Kittel i in. 2014). Obszar środkowej Polski W ramach grantu nr N N p.t. Późnovistuliańskie i holoceńskie osady basenów sedymentacyjnych jako zapis zmian paleogeograficznych na wybranych przykładach z młodoglacjalnego obszaru północno-środkowej Polski ( ) realizowanego pod kierownictwem dr Mirosława T. Karasiewicza z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu prowadziłam badania makroszczątków roślin kilku stanowisk (Zbójenko, Popówka, Jurki) zlokalizowanych w zagłębieniach bezodpływowych oraz wraz z doktorantką Iwoną Krześlak przeanalizowałam zapis rozwoju takiego zagłębienia w Retnie. Celem badań była analiza ewolucji lokalnej szaty roślinnej na podstawie makroskopowych szczątków roślin. Uzyskane wyniki pozwoliły zrekonstruować zróżnicowane etapy rozwoju zbiornika (Krześlak & Stachowicz-Rybka 2012). W jego historii miało miejsce kilka zdarzeń, które zapisały się w osadach i które miały wpływ na ewolucję roślinności. Związane były one głównie ze zmianami klimatycznymi, bądź lokalnymi warunkami środowiska. Wyraźnie widoczna luka sedymentacyjna przypadająca na okres preborealny była skutkiem silnych wahań klimatycznych związanych z ociepleniem u progu holocenu. Wzrost parowania mógł zahamować bądź 13

14 ograniczyć przyrastanie osadu. Podobnie warstwa iłu przypadająca na przełom okresu subborealnego i subatlantyckiego, świadcząca o uruchomieniu procesów stokowych zapewne wskutek katastrofalnych opadów. Również stropowa część profilu, datowana na wczesne średniowiecze cechuje się odmienną szatą roślinną. Osad uległ w tym miejscu przesuszeniu, jednie w wilgotnych zagłębieniach funkcjonowała roślinność, spośród której znaczna część to gatunki synantropijne. Na wzrost trofii duży wpływ miał osiedlający się w okolicy człowiek. Obecnie nie obserwuje się dalszego przyrastania osadu. Wyniki analiz pozostałych stanowisk są w przygotowaniu do druku lub złożone do druku. Badania na stanowisku Smólsk w gm. Włocławek we współpracy z dr Piotrem Kittlem z Uniwersytetu Łódzkiego i zespołem innych badaczy podjęłam w 2010 roku. Wykonane wiercenie ujawniło obecność kopalnego jeziora. Wykonano ponadto kilka wkopów, z których pobrano osady do badań. Metodą analizy makroszczątków roślin przeanalizowałam dwa profile osadów organicznych. Pierwszy pobrany z wykopu - SMO II o miąższości 100 cm i drugi, w którym próbki pochodzą częściowo z wykopu (0-200 cm) a częściowo z wiercenia ( cm), oznaczony symbolami SMO III i S2. Biorąc pod uwagę wyniki datowań 14 C oraz analizy makroszczątków roślin, skorelowano poziomy makroszczątków roślin obu profili. Osady organiczne wypełniające zagłębienie w Smólsku zostały szczegółowo zbadane do około 3,5 m miąższości. Wyniki analizy makroszczątków roślin wskazują, że na tym obszarze w okresie neolitu, istniał stosunkowo głęboki, mezotroficzny zbiornik. Liczne oospory Characeae dowodzą istnienia w nim łąk ramienicowych. Na uwagę zasługuje tu obecność nasion Stratioses aloides oraz Ceratophyllum submersum, które najliczniej występują w okresach optimów klimatycznych plejstocenu, a rzadziej holocenie. Na siedliskach bogatych w azot bardzo liczna była Urtica dioica. Okresowe wahania poziomu wody mogły się zaznaczać pojawieniem się na osuszonych brzegach zbiorowisk typu dzisiejszego zespołu Rumicetum maritimi z Rumex maritimus i Ranunculus sceleratus. W obu analizowanych profilach nie znaleziono szczątków roślin uprawnych będących ewidentnym świadectwem działalności człowieka. Wskazaniem aktywności człowieka są natomiast bardzo wyraźne kilkukrotne wzrosty udziału roślinności nitrofilnej, a zwłaszcza Urtica dioica oraz pojawienie się Fragaria vesca. Kolejnym, opracowanym przeze mnie stanowiskiem z zapisanym okresem późnego glacjału jest stanowisko Koźmin-Las. Badania prowadziłam jako wykonawca w ramach projektu nr N N p.t. Warunki paleogeograficzne funkcjonowania i destrukcji późnovistuliańskiego lasu w dolinie Warty (Kotlina Kolska) pod kierownictwem dr Piotra Kittla z Uniwersytetu Łódzkiego ( ). Analizowałam makroszczątki roślin ze stanowiska na którym przetrwały, późnovistuliańskie osady, reprezentowane przez torfy i mułki organiczne, a także pozostałości lasu w postaci fragmentów pni w pozycji in situ. Badaniami paleobotanicznymi objęłam profil osadów, w którym wyróżniłam kilka etapów jego depozycji. Początkowo, w okresie allerődu deponowane były osady piaszczyste, w młodszym dryasie nastąpił rozwój torfowiska niskiego. W wyniku podniesienia się poziomu wody i dostawy materiału terygenicznego do powstałego rozlewiska, rozwój torfowiska zakończył się. Celem badań było potwierdzenie hipotezy o funkcjonowaniu formacji leśnej w dolinie Warty oraz określenie warunków panujących podczas jej rozwoju. Ważnym było także określenie przyczyn, warunków i tempa w jakim nastąpiła destrukcja badanego lasu. Analiza makroszczątków w profilu Koźmin Las (Dzieduszyńska i in. 2014, Stachowicz-Rybka &Korzeń 2014) wskazała na istnienie trzech etapów. W stropowej części poziomu stwierdzono obecność Betula humilis, która potwierdza panowanie chłodnego, borealnego klimatu. Kolejny etap dokumentuje rozwój, 14

15 płytkiego zbiornika, na brzegach którego rozwijało się torfowisko o charakterze torfowiska niskiego lub przejściowego przy jednoczesnej znaczącej dostawie materiału ilastego. Bezpośrednio przy jego brzegach rósł las sosnowo-brzozowy pozostawiając w osadzie niezwykle liczne szczątki drzew, zachowane w postaci owoców, nasion, łusek nasiennych i szpilek. Miejsca wilgotniejsze, zagłębienia ze stojącą wodą zajmowały głównie różne gatunki turzyc, Menyanthes trofoliata, Comarum palustre oraz Viola palustris. Niewielka, 20- centymetrowa miąższość warstwy organicznej, w której znaczny udział stanowi materiał ilasty wskazuje na krótki okres istnienia tego torfowiska. Nie jest wykluczone, że proces zamierania lasu mógł mieć gwałtowny przebieg. Przyczynić się do tego mogło podniesienie wód gruntowych w dolinie Warty, które było spowodowane przez, znane również z innych stanowisk młodszodryasowe i/lub wczesnovistuliańskie intensywne powodzie. Analizy paleoekologiczne pozwalają te zjawiska dostrzec i zidentyfikować je bardzo precyzyjnie w profilach badanych osadów. Stanowiska interglacjału eemskiego Polska. Osady interglacjału eemskiego z terenu Polski po raz pierwszy maiłam okazję analizować w ramach projektu nr NN pt. Chronostratygrafia osadów mórz plejstoceńskich w Polsce na podstawie zintegrowanych badań geologicznych pod kierownictwem prof. dr hab. Leszka Marksa z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie ( ). W okresie ostatnich kilkudziesięciu lat plejstoceńskie osady morskie w północnej części regionu Doliny Dolnej Wisły zostały stosunkowo dobrze rozpoznane. Stwierdzono występowanie trzech transgresji ciepłych mórz, z których dwie umiejscowiono w interglacjale eemskim. Badania na stanowisku Cierpięta miały na celu ostateczne rozwiązanie kwestii istnienia i chronologii dwóch eemskich transgresji morskich, a także wyjaśnienia położenia dwóch pozostałych formacji ciepłych osadów morskich, należących do tzw. interglacjału krastudzkiego. Do badań paleobotanicznych pobrałam próbki z przedziału głębokości m. Część osadów reprezentuje fragment sukcesji interglacjału emskiego, jakkolwiek sukcesja nie jest ciągła, a makroflora charakteryzuje się niską frekwencją makroszczątków. W przedziale głębokości m wyróżniono 6 poziomów makroszczątkowych C-I-VI L MAZ. Poziomy C-I i C-IV reprezentują inicjalny i schyłkowy okres interglacjału eemskiego, a optimum zapisane jest w poziomach C-II i C-III. Sukcesja makroszczątków roślin i sukcesja pyłkowa (dr hab. M. Nita) dokumentują zmiany klimatu i jednoznacznie potwierdzają pozycję stratygraficzną profilu. Poziomy pyłkowe C-2 i C-3 L PAZ oraz odpowiadające im poziomy szczątków makroskopowych roślin C-II i C-III L MAZ są korelowane z optimum interglacjału eemskiego. Ciepły klimat potwierdza między innymi obecność Brasenia sp., Salvinia natans oraz Scirpus smithi. W sąsiedztwie zbiornika pojawia się także Cyperus glomeratus współcześnie nieobecny we florze Polski. Na podstawie przebiegu krzywych pyłkowych i składu makroszczatków roślin poziomy C-5 i C-6 L PAZ oraz odpowiadający im poziom C-V L MAZ są korelowane z wczesnym Vistulianem. Wskaźnikami chłodnego klimatu są między innymi Betula nana oraz Nuphar pumila. Prawdopodobnie z początkiem Vistulianu powstał płytki, słodkowodny lub nieznacznie zasolony zbiornik o spokojnych wodach. Wyniki prezentowane są w pracy (Maks i in. 2014). Niemcy. We współpracy Andreasem Börnerem (Geological Survey of Mecklemburg- Vorpommern) i zespołem innych badaczy, wykonałam analizę makroszczątków roślin zachowanych w osadach interglacjału eemskiego dwóch profili z Niemiec: Banzin I i Banzin II (SW-Meklemburgia). 15