TECHNOLOGIE UPRAWY ROŚLIN BOBOWATYCH, ICH ROLA GOSPODARCZA I ZNACZENIE W PŁODOZMIANIE

Transkrypt

1 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE TECHNOLOGIE UPRAWY ROŚLIN BOBOWATYCH, ICH ROLA GOSPODARCZA I ZNACZENIE W PŁODOZMIANIE Olsztyn, 2015 r.

2 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Barbara Skowronek Technologie uprawy roślin bobowatych, ich rola gospodarcza i znaczenie w płodozmianie Olsztyn, 2015 r.

3 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn, tel./fax (89) , , sekretariat@w-modr.pl, W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, Olecko tel. (87) , , fax (87) olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Marek Bojarski Zastępca Dyrektora W-MODR inż. Antoni Parfinowicz Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Opracowała: mgr inż. Barbara Skowronek tel.: (89) wew. 40, Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel./fax , redakcja@w-modr.pl, Nakład: egz.

4 Wstęp W ostatnich latach udział zbóż w strukturze zasiewów w Polsce przekracza 70%. Bardzo znacznie zmniejszyła się powierzchnia okopowych i strączkowych na rzecz kukurydzy i rzepaku. Intensyfikacja produkcji roślinnej i uproszczenia w uprawie prowadzą do wzrostu zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. W efekcie wzrasta zakwaszenie gleb, zmniejsza się aktywność mikroorganizmów glebowych, następuje kompensacja chwastów i czynników chorobotwórczych oraz jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych. Konsekwencją jest nie tylko spadek plonów, ale również postępująca degradacja gleby. Jednym ze sposobów odbudowania prawidłowej struktury gleby jest wprowadzenie do zmianowania roślin strączkowych lub motylkowych drobnonasiennych wysiewanych w plonie głównym. Produkcję strączkowych w naszym kraju należy rozwijać, ze względu na pozytywne oddziaływanie tych roślin na środowisko oraz możliwość ich wykorzystania jako dodatkowego źródła białka w produkcji pasz. Jedną z bardzo istotnych cech tej grupy roślin jest zdolność do wiązania azotu atmosferycznego. Łubiny poprzez bakterie brodawkowe wnoszą do gleby kg/ha azotu atmosferycznego, a groch siewny pozostawia kg N/ha, a tym samym wprowadzanie roślin strączkowych do płodozmianu pozwoli na ograniczenie stosowania nawozów mineralnych nawet o 20 25%. Ponadto pozostawione resztki pożniwne roślin strączkowych wzbogacają gleby w próchnicę i potas, w ilości około 35 kg /ha, a także fosfor 25 kg/ha. Dzięki głębokiemu i dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu ograniczają degradację gleby, poprzez działanie strukturotwórcze i melioracyjne. Wszystko to, przekłada się na beznakładowy wzrost plonowania roślin następczych o 5 15%. Wprowadzenie do płodozmianu roślin strączkowych uprawianych w siewie czystym, mieszankach zbożowo-strączkowych bądź w międzyplonach wpłynąć powinien bardzo korzystnie na zawartość substancji organicznej w glebie i jej efekty plonotwórcze w latach kolejnych a także zmniejszyć deficyt białkowy. Areał uprawy roślin strączkowych w okresie transformacji ustrojowej w Polsce zmniejszył się, według danych FAO STAT, z 385 tys. ha w 1989 r. do 102 tys. ha w 2010 r. Poplony ścierniskowe i wsiewki poplonowe jakkolwiek działają korzystnie rosną zbyt krótko żeby wytworzyć dostatecznie głęboki system korzeniowy i efektywnie współżyć z bakteriami symbiotycznymi. Ponadto powinien być przynajmniej jeden rok przerwy w uprawie zbóż, gdyż patogeny będące sprawcami chorób podstawy źdźbła i korzeni mogą przetrwać w glebie nawet dwa lata. 4 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

5 Ale są także i wady produkcji tych roślin, wymienia się dużą wrażliwość na niekorzystne zmiany pogodowe, niestabilność plonowania, a co z tym idzie niską i zmienną opłacalność oraz małą ich konkurencyjność. Wszystko to składa się na brak możliwości sprzedaży wyprodukowanej masy towarowej w określonym dogodnym terminie, jak i konieczność akceptacji cen, które nie zawsze zapewniają opłacalność produkcji Wszystkie te wymienione czynniki kształtują popyt i podaż. W Polsce uprawia się różne gatunki roślin strączkowych, wśród których największe znaczenie gospodarcze mają łubin żółty, groch siewny i bobik. Powierzchnia nasion roślin strączkowych pastewnych w latach (ha) Rok Groch siewny Bobik Łubin żółty Wg. danych Instytutu ERiGŻ - PIB, opublikowanych w Rynku Pasz Nr 36, popyt krajowy na surowce wysokobiałkowe ze strony produkcji zwierzęcej w sezonie 2014/2015 wyniesie ok. 3,4 mln ton i będzie prawie o 11% większe niż w sezonie poprzednim. Zużycie surowców wysokobiałkowych w sezonie 2013/2014 wyniosło ogółem 3,07 mln ton. Popyt na te surowce jest zaspakajany głównie przez śruty oleiste, które są jedynym dostępnym na większą skalę źródłem białka paszowego. Główną rolę odgrywa importowana śruta sojowa, której zużycie od ośmiu lat utrzymuje w granicach 1,7-1,9 mln ton. W 2013 roku powierzchnia ich uprawy wyniosła 131 tys. ha i była o 23,2 % mniejsza niż w 2012 r. O 44% zmniejszył się areał uprawy mieszanek zbożowo- strączkowych, a powierzchnia pozostałych strączkowych (bez mieszanek) wzrosła o 2%. (...) Areał upraw strączkowych pastewnych na ziarno w 2014 r. był o kilkanaście procent większy niż w ubiegłym roku. ich produkcja szacowana była na ok. 336 tys. ton. Znaczenie roślin motylkowatych drobno- i grubonasiennych W płodozmianie bardzo duże znaczenie mają rośliny motylkowate. Ich głównym zadaniem jest: wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współżyjące i udostępnianie go roślinom następczym, zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie, dzięki dużej masie systemu korzeniowego, poprawa właściwości fizycznych gleby w następstwie rozluźniającego działania palowego systemu korzeniowego i dobrego jej ocienienia przez rośliny wieloletnie, W-MODR w Olsztynie 2015 r. 5

6 zwiększenie biologicznej aktywności gleby poprzez duże ilości wydzielin korzeniowych oraz resztek pożniwnych bogatych w azot, które stymulują rozwój flory i fauny glebowej, dostarczenie wysokiej jakości pasz gospodarskich, ochrona gleby przed erozją wodną i wietrzną, spulchnianie podglebia i uruchamianie składników pokarmowych z podglebia, STRĄCZKOWE GRUBONASIENNE Z roślin strączkowych do uprawy fitomelioracyjnej na glebach ciężkich i średnich nadaje się przede wszystkim BOBIK (Vicia faba L. (partim)). Wytwarza on silny palowy system korzeniowy osiągający długość do 110 cm. Korzenie boczne są niemal tak długie jak korzeń główny. Dobrze rozwinięty system korzeniowy bobiku drenuje glebę poprawiając jej właściwości fizyczne i chemiczne. Bobik jest zdolny do pobierania składników pokarmowych z trudno dostępnych związków oraz z głębszych warstw, przez co uruchamia nieprzyswajalny dla zbóż fosfor i potas. Dlatego na glebach o średniej zasobności wystarczy nawożenie tymi składnikami w ilości kg/ha P 2 O 5 i kg/ha K 2 O. Po zbiorze bobiku na 1 ha pozostaje 4-5 ton resztek pożniwnych zawierających około 70 kg N, 20 kg P 2 O 5 i 40 kg K 2 O. Bobik stanowi wartościowy przedplon dla roślin zbożowych, a zwłaszcza dla pszenicy ozimej. Bobik jest cenną rośliną pastewną. Spośród roślin strączkowych wyróżnia się najwyższym potencjałem plonotwórczym. Przeciętne plony nasion w warunkach produkcyjnych wynoszą 3 t/ha, a w warunkach korzystnych 4-5 t/ha. Nasiona bobiku zawierają 28-30% białka ogólnego o wysokiej wartości biologicznej. Pod względem składu aminokwasowego białko bobiku bilansuje się z białkami występującymi w śrutach zbożowych, dlatego śruta bobikowa dzięki wysokiej zawartości lizyny jest dobrym komponentem do produkcji pasz treściwych. Dotyczy to szczególnie nowych niskotaninowych odmian, których udział w mieszankach paszowych może być wysoki. Wymagania klimatyczno-glebowe Uprawa bobiku jest możliwa na terenie całego kraju z wyjątkiem rejonów podgórskich i niektórych północno-wschodnich. Jako roślina klimatu morskiego, bobik ma duże wymagania wodne. Jest wrażliwy na suszę - zwłaszcza w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. Najwyższe plony uzyskuje się na glebach ciężkich, dobrze uwilgotnionych o odczynie obojętnym, klasy I-III. Jednak w warunkach wysokiej kultury i optymalnej wilgotności można go uprawiać także na glebach klasy IVa. Stanowisko w zmianowaniu Przedplonem mogą być różne rośliny, z wyjątkiem motylkowych. Najczęściej uprawia się go po zbożach, w 3-4 roku po oborniku. W zmianowaniu najlepiej go stosować jako przerywnik zbożowy, a więc między kolejnymi zbożami, poprawia bowiem strukturę i właściwości fitosanitarne 6 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

7 gleby. Na glebach o małej zasobności w składniki pokarmowe można go uprawiać po okopowych na oborniku. W miarę możliwości należy unikać uprawy bobiku w sąsiedztwie pól, na których były i są uprawiane motylkowe wieloletnie, buraki nasienne lub przemysłowe. Uprawa roli Po zbiorze przedplonu należy wykonać zespół uprawek pożniwnych, zwracając uwagę na niszczenie chwastów. Jesienią należy wykonać orkę zimową i pozostawić glebę w ostrej skibie przez zimę. Wiosenne zabiegi uprawowe mają zapewnić jak najszybsze przygotowanie pola do siewu. Z chwilą obeschnięcia wierzchołków skib, pole należy zawłókować, a bezpośrednio przed siewem uprawić kultywatorem na głębokość cm i ponownie zabronować. Nawożenie mineralne i wapnowanie Bobik jest rośliną wskaźnikową i bardzo dobrze plonuje na glebach o wysokiej kulturze. Gleby o ph poniżej 5,5 trzeba koniecznie zwapnować najlepiej wapnem magnezowym w ilości do 4 t/ha. Im gleba jest cięższa i bardziej kwaśna, tym dawka wapna powinna być wyższa. Podczas okresu wegetacyjnego bobik pobiera około kg N, 200 kg K 2 O i P 2 O 5. Ustalając dawki nawozów bierzemy pod uwagę zasobność gleby w te składniki i wielkość spodziewanego plonu. Jesienią stosujemy nawożenie fosforowo-potasowe. Orientacyjne dawki fosforu pod bobik mieszczą się w granicach od 20 do 115 kg/ha, a potasu od 30 do 130 kg/ha w zależności od kompleksu glebowego. Po przedplonach obficie nawożonych azotem lub po przyoranym poplonie ścierniskowym w warunkach dobrego uwilgotnienia gleby, nawożenie tym składnikiem jest zbędne, ponieważ może spowodować wyleganie roślin. Natomiast na stanowiskach słabszych i po przedplonach gorszych dawka azotu w czystym składniku może dochodzić od 30 do 60 kg/ha. Nawożenie azotowe stosuje się w całości tuż przed siewem nasion. Siew nasion Bobik należy siać możliwie najwcześniej, jak tylko stan gleby na to pozwoli. Im wcześniej będą wysiane nasiona, tym roślina lepiej będzie ukorzeniona, lepiej zawiąże strąki i równomierniej dojrzeje. Młode rośliny dobrze znoszą krótkotrwałe przymrozki do - 9 o C. Optymalne zagęszczenie roślin na glebach średnio zasobnych w składniki pokarmowe i dobrze uwilgotnionych winno wynosić roślin/m 2. Norma wysiewu nasion wynosi od 230 do 250 kg nasion na ha. Bobik najlepiej wysiewa się siewnikiem z redlicami talerzowymi lub specjalnymi do siewu głębokiego. Przy zastosowaniu redlic do siewu głębokiego można uprawę przedsiewną uprościć do kultywatorowania. Najwłaściwsza rozstawa rzędów cm. Głębokość umieszczenia nasion w glebie powinna wynosić 8-10 cm. Przed siewem nasiona winny być zaprawione. Pielęgnacja zasiewów polega na częstym bronowaniu (co 5-7 dni) w okresie od początku siewu do wschodów oraz po wschodach i po rozwinięciu 1-2 liści do cm wysokości roślin. Chwasty niszczymy po siewie, przedwschodowo herbicydami. Przy masowych uszkodzeniach przez oprzędziki plantację bobiku należy opryskać insektycydami. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 7

8 Zbiór nasion Najkorzystniejszy jest zbiór kombajnem, który rozpoczyna się wówczas, gdy strąki są czarne, a nasiona twarde o zawartości około 22% wody. W tym czasie łodygi wielu roślin mogą być zielone. Jeśli pogoda nie sprzyja i dojrzewanie opóźnia się, bobik zbieramy, gdy ściemnieje 80% strąków, a wilgotność nasion będzie wynosiła około 30%. W celu przyspieszenia dojrzewania roślin, można zastosować preparaty, gdy strąki nabiorą wyglądu pergaminowego, a nasiona łatwo odpadają od strąków. SOJA Wymagania klimatyczno-glebowe i stanowisko Wymaga stanowisk o wysokim ph 6,5-7,0, nie znosi gleb bardzo kwaśnych i zwięzłych. Najwyższe plony osiąga na kompleksach pszennych. Dobre stanowiska dla niej są też gleby lekkie, przewiewne i szybko ogrzewające się. Dobrym przedplonem dla soi są zboża, kukurydza, rośliny okopowe. Uprawa roli i siew Pole pod jej zasiew powinno być zaorane na zimę miedzy innymi po to, aby nastąpił rozkład resztek pożniwnych, by zgromadzić wilgoć i odbudować strukturę gleby. Soja to gatunek mający wysokie zapotrzebowanie na wodę w okresie kiełkowania. Należy zadbać o zachowanie wiosną jak najwięcej wilgoci w glebie. Uprawy przedsiewne powinny być z tego względu ograniczone do minimum i wykonane bardzo starannie, by uzyskać jak najlepsze wyrównanie pola, bez grud ze względu na konieczność niskiego koszenia. Wskazane jest wyrównanie pola po siewie lekkim wałem gładkim, by ułatwić zbiór kombajnem i ograniczyć straty nasion z najniżej osadzonych strąków. Glebę przedsiewnie należy spulchnić na głębokość siewu 4-5 cm. Nasiona powinny być umieszczone na niewzruszonej glebie z nieprzerwanymi kanalikami koniecznymi do podsiąkania kapilarnej wody bardzo potrzebnej dla szybkich wschodów nasion. Siew można wykonać siewnikiem redlicowym zbożowym jak również siewnikiem punktowym do buraków lub kukurydzy. Zwykle sieje się soję w rozstawie rzędów cm. Można ją wysiewać również w rozstawie ok. 37 cm. Norma wysiewu wynika z masy tysiąca ziaren i kształtuje się na poziomie ok kg/ha. Zwykle odpowiada to gęstości nasion/m². Większość firm sprzedaje nasiona w jednostkach siewnych po 150 tys. nasion i przy obsadzie nasion to odpowiada 4-4,5 j.s./ha. Optymalny termin siewu tej rośliny przypada zwykle po 5 maja, po siewach kukurydzy, gdy gleba osiągnie temperaturę ok. 10 o C. Soja jest mniej wrażliwa na wiosenne chłody niż kukurydza. Nawożenie Dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi soja sama zaopatruje się w azot. Absolutnie nie należy nawozić jej azotem, nawet nawożenie pola obornikiem należy wykonywać na dwa lata przed jej wysiewem. Bakterie brodawkowe potrafią zgromadzić w glebie nawet do 100 kg N/ha. 8 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

9 W tym też celu konieczne jest zaprawianie nasion szczepami bakterii Rhizobium. Najlepiej, aby to zaprawianie robiła firma, która dysponuje do tego celu specjalną technologią. Nasiona powlekane są bakteriami brodawkowymi wraz z klejem, który pełni funkcję środka konserwującego i chroniącego przed działaniem śmiertelnych dla większości bakterii promieni ultrafioletowych (słonecznych). Zastosowanie specjalnych środków ochronnych i konserwujących umożliwia skuteczną inokulację na 6-8 tygodni przed siewem. W zakresie pozostałego nawożenia na glebach średnio zasobnych w fosfor i potas należy zastosować podstawowe dawki fosforu i potasu w ilości odpowiednio: ok kg/ha i kg/ha. Ważne jest też nawożenie magnezem w ilości 40 kg/ha oraz mikroelementowe szczególnie molibdenem i cynkiem. Nawożenie molibdenem w ilości 100 g/ha zwiększa rozwój brodawek na korzeniach. Przy jego braku zwiększa się ich niedorozwój. Cynk jest mikroelementem, który stymuluje syntezę aminokwasu tryptofanu, składnika wielu białek roślinnych. Nawóz ten powinien być stosowany dolistnie, już na początku wegetacji. Nie należy stosować miedzi i manganu, gdyż mikroelementy te są dużym zagrożeniem dla rozwijających się brodawek z bakteriami. Ochrona Soja nie wymaga ochrony fungicydowej, ani insektycydowej. W Polsce jak dotychczas nie występują szczególne zagrożenia dla tej rośliny ze strony chorób i szkodników. Jedynie chwasty są groźne. Najbardziej krytycznym okresem zagrożenia przez chwasty jest pierwszy miesiąc po wschodach. Z powodu powolnego wzrostu rośliny w tym okresie są narażone na zagłuszenie przez chwasty. Można je niszczyć uprawą mechaniczną międzyrzędową, ale tylko wtedy, jeśli nasiona zostały wysiane w rzędy o szerokości międzyrzędzi ok. 38 cm Można również w pierwszym okresie stosować bronowanie. Ochrona herbicydowa sprowadza się do oprysku po siewie. W późniejszym terminie do 10 cm wysokości roślin soi można zastosować środki ochrony i zwalczyć: rumianowate, przytulię czepną i gwiazdnicę pospolitą. Zbiór Zbiór przeprowadza się kombajnem zbożowym z jego klasycznym wyposażeniem. Z uwagi na nisko osadzone strąki konieczne jest koszenie przy maksymalnym opuszczeniu zespołu żniwnego i dlatego jest ważne by pole przedsiewnie było tak wyrównane jak tylko to jest możliwe. W Polsce zbiór soi przypada w pierwszej lub drugiej dekadzie września. W korzystnych latach wilgotność ziarna w czasie zbioru może wynosić 14-15%. Przy większej wilgotności wymaga ono dosuszenia. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 9

10 Groch Pastewny (Peluszka) Uprawa i przedoplon Groch pastewny nazywany także grochem błękitnopurpurowym lub peluszką (Pisum sativum subsp. arvense), to bardzo wartościowa roślina użytkowa. Bogate w białko, witaminy i związki mineralne nasiona oraz części zielone, stanowią wartościową paszę dla zwierząt hodowlanych, natomiast części zielone oraz korzenie mogą być doskonałym nawozem zielonym, traktowanym jako poplon letni. Wymagania i uprawa Groch pastewny nie ma tak wysokich wymagań jak groch jadalny, dlatego jego uprawa jest stosunkowo łatwa. Peluszka preferuje wprawdzie dostatecznie żyzne, próchnicze oraz umiarkowanie wilgotne gleby o obojętnym odczynie ph (na kwaśnych polecane jest wapnowanie), ale na słabszych też się uda, szczególnie, jeśli jesienią zostaną wzbogacone mieszanką nawozów mineralnych z przewagą fosforu (70 kg P 2 O 5 /ha) i potasu (100 kg K 2 O/ha). Azot w nawożeniu możemy pominąć, gdyż roślina wiąże ten pierwiastek samodzielnie za pomocą bakterii brodawkowych znajdujących się na korzeniach. Poza tym rozgałęzione, palowe korzenie peluszki doskonale radzą sobie z pozyskiwaniem składników pokarmowych, wypłukanych do głębszych warstw podłoża. Należy jednak pamiętać, że należącego do rodziny motylkowych grochu, nie należy uprawiać ani po ani przed warzywami z tej samej grupy (np. grochem jadalnym, bobem, fasolą), ze względu na możliwość wystąpienia wspólnych chorób i szkodników. Przeznaczenie i terminy siewu Groch siewny jest rośliną jednoroczną, uprawianą wyłącznie z nasion. Stanowisko przeznaczone pod jego uprawę powinno być odchwaszczone, a podłoże spulchnione na głębokość ok. 10 cm. Terminy siewu są natomiast uzależnione od celu uprawy. Jeśli planujemy zebrać z roślin nasiona, a masę zieloną wykorzystać na paszę, wtedy groch wysiewamy bardzo wczesną wiosną, nawet w okolicy III (najdalej p. IV). Nie należy przy tym martwić się ewentualnymi przymrozkami, gdyż niskie temperatury nie tylko nie zagrażają nasionom, ale nawet wpływają bardzo korzystnie na ich właściwe kiełkowanie i dalszy rozwój. Znacznie później wysiewamy natomiast rośliny, które mają być przeznaczone na nawóz zielony w poplonie letnim. Siew przeprowadzamy wtedy zaraz po zbiorze plonu głównego (VII), jednak nie później niż do połowy sierpnia. Norma wysiewu grochu pastewnego w zależności od siły kiełkowania nasion, odmiany i typu podłoża to ok kg. nasion na 1 h. w siewie czystym. Nasiona wysiewa się na głębokość ok. 6-8 cm, w rzędy co cm. Niekiedy groch pastewny uprawia się także w mieszankach z innymi roślinami, co ma na celu wzbogacenie paszowej wartości roślin, lepszą ochronę przed zachwaszczeniem podłoża oraz zapewnienie pędom grochu oparcia. Zawartość grochu w takich mieszankach nie powinna być jednak niższa niż 40-50%, natomiast głębokość siewu powinna wynosić ok. 4 cm. Najczęściej zestawiane z grochem pastewnym rośliny to: jęczmień, owies i pszenżyto, a także facelia oraz słonecznik. 10 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

11 Zbiór nasion i zielony nawóz Groch uprawiany na nawóz zielony, przekopujemy późną jesienią lub pozostawiamy na polu do przemarznięcia i przekopujemy wiosną. Jeśli rośliny uprawiane są na nasiona ich zbiór przeprowadzamy wczesnym latem (po ok. 2,5-3 miesiącach od siewu). Ponieważ jednak dojrzewają nierównomiernie i po zbiorze są z reguły wilgotne, należy je poddać dodatkowemu suszeniu. Ochrona Groch pastewny, podobnie jak groch jadalny narażony jest na cały szereg zagrożeń ze strony chorób i szkodników. Najczęściej mogą go atakować takie choroby jak: askochytoza, mączniak czy rdza oraz szkodniki np. pachówka strąkóweczka, oprzędziki, strąkowiec grochowy, mszyce. Z tego względu nasiona przed siewem warto zaprawiać odpowiednimi preparatami ochronnymi (np. przed zgorzelem siewek ochroni rośliny Vitavax 200 FS, a zawierająca żywe kultury bakterii wiążących azot Nitragina wspomoże rozwój roślin). Ważne jest także nabywanie dobrej jakości materiału siewnego u sprawdzonego sprzedawcy, co zmniejszy ryzyko przenoszenia chorób wraz z nasionami. Groch pastewny można uprawiać na nasiona oraz na zieloną masę do bezpośredniego skarmiania, a nawet do zakiszania - w siewie czystym lub w mieszankach ze zbożami. W krajowym rejestrze odmian grochu pastewnego (peluszki) - stan na 30 kwietnia 2012 roku - znajduje się 13 odmian przeznaczonych do uprawy na nasiona paszowe lub na zielonkę w siewie czystym lub w mieszankach. Średni plon nasion uzyskiwany w badaniach COBORU wynosi od 3,5 t z ha dla odmian wysokich (około 110 cm - Marych, Muza i Roch) do ponad 4 ton z ha dla odmian średniowysokich (około 85 cm - Eureka, Gwarek, Hubal, Klif, Milwa, Model, Pomorska, Sokolik, Turnia i Wiato). Część z nich należy do grupy wąsolistnych (Marych, Muza, Milwa, Model, Pomorska, Sokolik i Turnia), szczególnie przydatnych w rejonach o większej ilości opadów, które mogą być przyczyną zwiększonego wylegania form normalnie ulistnionych. Z wyjątkiem nasienno- zielonkowej odmiany Roch, pozostałe są odmianami pastewno-nasiennymi. Do najwyżej plonujących należą zarejestrowane w 2012 roku odmiany Model i Turnia. Zastosowanie nasion w żywieniu zwierząt Nasiona peluszki są przydatne w żywieniu trzody chlewnej oraz bydła i mogą stanowić zamiennik (przynajmniej w 50 proc.) śruty sojowej w przygotowaniu własnej paszy. Zawierają proc. białka, które jest dobrze wykorzystywane pod warunkiem ich ześrutowania. Z żywieniowego punktu widzenia optymalny udział nasion w plonie nasion mieszanki grochowo-zbożowej powinien wynosić proc., co daje gwarancję właściwego zbilansowania składników pokarmowych zawartych w nasionach grochu, jak i w ziarnie zbóż. Zwiększenie udziału grochu powoduje z reguły zmniejszenie strawności skrobi zawartej w jego nasionach. Do mieszanek grochowo-zbożowych wykorzystuje się najczęściej wysokie odmiany grochu, które z powodu W-MODR w Olsztynie 2015 r. 11

12 wiotkich łodyg mogą wylegać, co jest pewnym utrudnieniem w zbiorze nasion. Zboża w mieszankach spełniają rolę rośliny podporowej, a dzięki utrzymywaniu roślin w łanie zbóż nad powierzchnią gleby, zebrane nasiona grochu charakteryzują się na ogół bardzo dobrą wartością siewną. Wykorzystanie części azotu pochodzącego z symbiozy powoduje też, że w ziarnie zbóż gromadzi się więcej białka. Mieszanki grochu ze zbożami mogą być uprawiane też z przeznaczeniem do bezpośredniego skarmiania. Najwyższą wartość paszową dzięki podwyższonej zawartości białka mają zielonki zebrane w fazie mleczno-woskowej zbóż. Kiszonka sporządzona z mieszanki grochowo- zbożowej dla np. cieląt ma wartość paszową porównywalną do siana łąkowego i można ją stosować łącznie z kiszonką z kukurydzy. GROCH SIEWNY Wymagania glebowe i przedplon Wysokie i najwierniejsze plony uzyskuje się na glebach mocniejszych o odczynie obojętnym, w dobrej kulturze (niezaperzone), o uregulowanych stosunkach wodnych. Szczególnie przydatne do uprawy są gleby kl. bonit. I - IVa. Stanowisko w płodozmianie: min. 3 lata po oborniku i 4-5 lat po strączkowych. Uprawa roli Bardzo duży wpływ na wysokość plonu ma dobra uprawa gleby. Po zbiorze przedplonu należy wykonać zespół uprawek pożniwnych. Przed orką zimową zastosować nawożenie fosforowo - potasowe. Wczesną wiosną, gdy pozwoli stan uwilgotnienia pola, wykonać uprawki przedsiewne, a także nawożenie startowe azotem. Siew Optymalny termin siewu, w zależności od przebiegu pogody, przypada w okresie 20 III - 15 IV. Rozstawa międzyrzędzi cm, głębokość 4-6 cm. Gęstość siewu jest zróżnicowana i dla każdej odmiany podana jest przy jej opisie. Kwalifikowany materiał siewny pochodzący ze sprawdzonego źródła, powinien być, w przypadku gdy na danym polu przez kilkanaście lat nie uprawiano strączkowych zaprawiony Nitraginą. Po siewie należy wyzbierać kamienie. Nawożenie Nawożenie fosforowo-potasowe należy stosować jesienią, wg zaleceń Stacji Chemiczno-Rolniczej. Przeciętnie stosuje się kg P 2 O 5 /ha oraz kg K 2 O/ha, a także dawkę startową azotu w wysokości do 30 kg N/ha (przed siewem). 12 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

13 ŁUBINY Wymagają gleb mineralnych, przepuszczalnych klasy IIIb - VI. Nie wskazane są gleby zlewne, podmokłe, o dużej zawartości próchnicy. Stanowisko po zbożach, 3 lata po oborniku i minimum 4 lata po strączkowych, z wykonaną uprawą pożniwną. Optymalny termin siewu w uprawie na nasiona to 20 III - 10 IV, a w uprawie na zielonkę po 15 IV. Głębokość siewu 3-5 cm, a rozstawa cm. Przy siewie na glebach dobrych klasy IIIa - IVa normę wysiewu można obniżyć o 10% w stosunku do zalecanej. Nie stosuje się nawożenia azotowego, a nawożenie potasowe i fosforowe stosować w dawkach kg/ha P 2 O 5 i kg/ha K 2 O. Korzyści wynikające z uprawy łubinów Poprawiają strukturę gleby zniszczoną monokulturą zbożową, uprawą kukurydzy, brakiem obornika. Gleba staje się mniej podatna na zagęszczenie gdyż tworzą się pożądane gruzełki. Melioruje glebę (wpływ palowego korzenia) co ułatwia: jej napowietrzanie, podsiąkanie wody, rozwój korzeni roślin następczych. Dają najlepsze stanowisko pod wszystkie uprawy, podnosząc zawartość materii organicznej w glebie. Nie wymagają drogiego i zakwaszającego glebę nawożenia azotowego, wnosząc dodatkowo do gleby ilość azotu równoważną kg saletry amonowej. Pobierają z gleby fosfor niedostępny dla roślin zbożowych. Przerwany zostaje rozwój szkodliwych dla zbóż patogenów grzybowych i nicieni. Plon zbóż zasianych po łubinie, bez żadnych dodatkowych nakładów wzrasta nawet o 25%. W żywieniu zwierząt mogą w dużym stopniu zastąpić śrutę sojową. Wymagania glebowe i przedplon Ze względów ekonomicznych i zdrowotnych łubin żółty zaleca się uprawiać tylko na najsłabszych glebach V - VI klasy, w kulturze. Łubiny nie znoszą gleb podmokłych i zlewnych - gliniastych. Stanowisko w płodozmianie po zbożach, w 3-4 roku po oborniku, nie częściej niż 4-5 lat po sobie. Uprawa roli Bardzo duży wpływ na wysokość plonu ma dobra uprawa gleby. Po zbiorze przedplonu należy wykonać koniecznie uprawki pożniwne, a następnie w listopadzie orkę przedzimową. Przed orką zimową zastosować nawożenie fosforowo - potasowe. Wczesną wiosną, gdy pozwoli stan uwilgocenia pola, wykonać uprawki przedsiewne. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 13

14 Odmiany łubinu żółtego: W Krajowym rejestrze prowadzonym przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych znajduje się obecnie osiem odmian łubinu żółtego. Wszystkie z polskich hodowli, konkretnie dwóch: Poznańskiej Hodowli Roślin i Hodowli Roślin Smolice - Grupa IHAR. Wśród tych odmian mamy tylko dwie samokończące: Perkoz i Taper, a reszta to niesamokończące: Baryt, Dukat, Lord, Mister, Parys i Talar. Odmiany tradycyjne - niesamokończące rozgałęziają się w odróżnieniu od samokończących, które nie tworzą rozgałęzień, równomiernie dojrzewają i nie wykazują skłonności do przedłużania wegetacji i do pękania strąków. Występują jedynie odmiany słodkie. Plony łubinu żółtego nie są wysokie i wynosiły w doświadczeniach porejestrowych COBORU średnio w 2012 r. 20,4 dt/ha, w roku 2011 były trochę wyższe, bo dały 22,9 dt/ha, ale już w 2010 jedynie 16,9 dt/ha. Plonują one niżej od łubinu wąskolistnego. Najwyższy plon dała odmiana Dukat (108 proc. wzorca), na kolejnym miejscu Mister (106 proc. wzorca). Łubin dobrze sobie radzi z wiosennymi przymrozkami. Uprawiamy na nasiona lubi wczesne terminy siewu, opóźnienia są wskazane przy uprawie na zieloną masę - wówczas sprzyja to silnemu rozwojowi właśnie tej masy zielonej. Ma niskie wymagania glebowe, udaje się nawet na glebach luźnych i piaszczystych. W 1,5 t nasion łubinu żółtego znajduje się 560 kg białka. Siew Należy przestrzegać możliwie wczesnego terminu siewu, optymalnego dla danego regionu. Najlepiej na nasiona siać łubin między 20 III a 10 IV, a w uprawie na zielonkę po 15 IV. Zalecana obsada to około 90 roślin / m 2, tj. wysiew kg/ha (zależnie od odmiany). Przy uprawie na zieloną masę obsadę należy zwiększyć o 15-20%. Głębokość siewu 3-4 cm, rozstawa rzędów cm. Należy pamiętać o zaszczepieniu nasion nitraginą łubinową, szczególnie na polach, na których nie uprawiano łubinu przez kilkanaście lat. Do zaprawiania nasion należy stosować zaprawę nasienną. W żadnym wypadku nie należy wysiewać nasion pochodzących z plantacji porażonych przez antraknozę lub nieznanego pochodzenia. Nawożenie Nawożenie mineralne najlepiej stosować pod orkę zimową w ilości P 2 O 5 kg/ha i K 2 O kg/ha, w oparciu o zalecenia wg map zasobności gleb. Wymagania glebowe i przedplon łubin wąskolistny Najlepsze plony uzyskuje się na glebach średnich i lekkich w kulturze, lekko kwaśnych. Łubiny nie znoszą gleb podmokłych i zlewnych - gliniastych. Stanowisko w płodozmianie po zbożach w 3-4 roku po oborniku, nie częściej niż 4-5 lat po sobie. Uprawa roli Bardzo duży wpływ na wysokość plonu ma dobra uprawa gleby. Po zbiorze przedplonu należy wykonać koniecznie uprawki pożniwne, a następnie w listopadzie orkę przedzimową. Wcze- 14 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

15 sną wiosną, gdy pozwoli stan uwilgocenia pola, wykonać uprawki przedsiewne. WYKA Wyka siewna Wyka siewna jest rośliną jednoroczną, dorastającą z reguły do wys. ok cm. Tworzy długą, wiotką, płożącą łodygę oraz liczne zielone, wydłużone, parzystopierzaste liście, zakończone na szczycie wąsami czepnymi. Wyka siewna zakwita w miesiącach V-VIII, rozwijając na szczytach pędów nieduże, czerwono-fioletowe kwiaty, zebrane w groniaste kwiatostany. Wykształcające się po przekwitnieniu brązowe strąki, zawierają w swoim wnętrzu okrągłe nasiona, w zależności od odmiany ciemne i gładkie lub jasne i nakrapiane. Nasiona nie zawierają znaczących ilości groźnych alkaloidów (z wyjątkiem odmiany Ina ), dlatego nadają się na wysokobiałkową paszę dla zwierząt. Wyka kosmata Wyka kosmata również jest rośliną jednoroczną (lub dwuletnią), jednak jej wiotkie, owłosione, płożące pędy są znacznie duże i mogą dorastać nawet do ok. 1,5 m. długości. Podobnie jak poprzedni gatunek, wyka kosmata tworzy pierzaste, wydłużone liście, zakończone wąsami czepnymi, jednak są one bardziej liczne niż u poprzedniego gatunku i gęściej pokrywają pędy. Kwitnie w miesiącach VI-VIII, rozwijając na szczytach długich szypułek, niebiesko-fioletowe lub czerwono-fioletowe, drobne kwiaty, zebrane w kłosowy kwiatostan. Ten gatunek wyki może zostać wysiany jako poplon (dobrze znosi zimę), ale jego ziarno nie nadaje się na paszę dla zwierząt, gdyż posiada w swoim składzie znaczne ilości szkodliwych akaloidów. Odmiany Wyki posiadają kilka odmian uprawnych, chociaż nie wszystkie są zarejestrowane w naszym kraju. Obecnie dostępna jest jedna odmiana wyki kosmatej ( Rea ) oraz 4 odmiany wyki siewnej ( Hanka duży plon drobnych nasion, Ina odmiana samokończąca, polecana na poplon, Jaga plenna, odporna na mączniaka, polecana na przyoranie, Kwarta do uprawy na zielonkę, nasiona i na przyoranie, odporna na większość chorób grzybowych). Siew i użytkowanie W zależności od przeznaczenia, wykę można wysiewać bardzo wczesną wiosną, nawet już w III-IV (zwykle uprawa na nasiona) lub na zielony nawóz jako poplon w miesiącach VII-X (między innymi wyka kosmata tzw. ozima). W celu uzyskania nasion, rośliny wysiewa się w ilości ok. 200 nasion na 1 m 2. Jeśli planujemy użytkować wykę jako nawóz zielony, wysiewamy ją w VII, a jesienią, zanim zdąży wydać nasiona, przekopujemy (wyka siewna). Jeśli zamierzamy przekopać wykę wiosną, powinniśmy ją wysiać w miesiącach IX-X (wyka kosmata). Przed zimą zdąży się jeszcze ukorzenić, ale nie zakwitnie, a wczesną wiosną będzie ją można przekopać, użyźnia- W-MODR w Olsztynie 2015 r. 15

16 jąc tym samym podłoże pod uprawę warzyw (np. kapusty, kalarepy, kalafiora). Użytkowanie wyki jako poplon letni (siew VII-VIII) do przeorania jesienią, poleca się na glebach lżejszych i bardziej suchych, natomiast siew ozimy sprawdza się na terenach stosunkowo wilgotnych i charakteryzujących się większa ilością opadów (rośliny pobierają zimą wodę, osuszając podłoże). Wykę można też siać w mieszankach z innymi roślinami np. w zestawieniu z grochem, owsem i bobikiem. Ważnym zabiegiem przed wysiewem nasion wyki jest zaprawianie ich preparatami chroniącymi rośliny przed typowymi chorobami grzybowymi oraz szkodnikami, gdyż należąca do rodziny motylkowatych wyka jest stosunkowo podatna na takie zagrożenia. Z tego samego powodu należy pamiętać, aby nie uprawiać jej przed ani po gatunkach należących do tej samej rodziny nawet przez 3-4 lata. Dobrym przedplonem dla wyki są zboża, rośliny okopowe, rzepak oraz kukurydza, złym natomiast wszystkie gatunki należące do rodziny motylkowych (fasola, bób, groch). Wymagania i uprawa Wyki wbrew pozorom są roślinami dość wymagającymi. Ze względu na szybki wzrost i dużą masę zieloną oczekują żyznych i zasobnych podłoży, najlepiej o obojętnym lub lekko zasadowym odczynie. Na słabszych glebach wymagają nawożenia mieszankami zawierającymi potas i fosfor, z pominięciem azotu, który samodzielnie wiążą z powietrza za pomocą bakterii i brodawek korzeniowych. Większe wymagania w stosunku do gleby posiada wyka siewna (oczekuje gleb stosunkowo wilgotnych oraz zasobnych w składniki pokarmowe), nieco niższe wyka kosmata (toleruje również podłoża piaszczyste, znosi niedostatek wody). Wszystkie wyki oczekują natomiast stanowisk słonecznych. Choroby i szkodniki Wyka, podobnie jak większość roślin z jej rodziny, narażona jest na szereg zagrożeń ze strony chorób (np. askochytoza wyki, mączniak rzekomy, mączniak prawdziwy, rdza, zgorzel siewek) i szkodników (np. mszyca wykowa, pachówka strąkóweczka, oprzędzik pręgowany). Z tego względu przy ich uprawie należy zawsze pamiętać o profilaktyce (zaprawianiu nasion oraz zmianowaniu). SERADELA Seradela jest rośliną jednoroczną jarą. Kwiaty ma barwy białej, białoróżowej lub różowej. Owocem jest strąk, który w odróżnieniu od strąków innych roślin motylkowatych po dojrzeniu nie rozdziela się wzdłuż, lecz wszerz i łamie w stanie dojrzałym na 4-7 jednonasiennych członów. Seradela nadaje się do uprawy na glebach lekkich o niekorzystnych właściwościach fizycznych. Cechą charakterystyczną gatunku jest to, że przy braku wody może zahamować wegetację i wznowić ją przy dostatku wilgoci. 16 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

17 Uprawa seradeli daje wiele korzyści i ma duże znaczenie w płodozmianie: wpływa korzystnie na żyzność i stan fitosanitarny gleby, stanowi dobry przedplon dla innych upraw, zwłaszcza zbóż, poprawia bilans substancji organicznej w glebie, pozostawia stanowisko zasobne w azot, sama wykorzystuje go z powietrza i symbiozy z bakteriami brodawkowymi, może być użytkowana na paszę jako zielonka, siano, a także jako komponent kiszonek, może służyć jako pastwisko, uzyskana z niej pasza zawiera dużo białka, soli mineralnych i witamin, można ją siać w różnych terminach: jako plon główny, w plonie wtórym, jako wsiewkę w inną roślinę lub poplon ścierniskowy. Wymagania glebowe Seradela ma małe wymagania glebowe. Dobrze rośnie na glebach piaszczystych, stąd jest nazywana koniczyną piasków. Nie nadają się do jej uprawy gleby zwięzłe, łatwo zaskorupiające się, podmokłe jak również wapienne. Saradela w porównaniu z pozostałymi roślinami motylkowatymi dobrze znosi kwaśny odczyn gleby. Jej zaletą są również niewielkie wymagani cieplne, kiełkuje w temperaturze 3-5 o C. Jest odporna na wiosenne i jesienne przymrozki. Mimo, iż uchodzi za gatunek gleb lekkich, ma stosunkowo duże wymagania wodne. Dobrze rośnie w warunkach większej wilgotności powietrza przy częstych i drobnych opadach. Uprawa gleby i nawożenie Seradela nie ma dużych wymagań co do przedplonu. Udaje się po wielu roślinach uprawianych na glebach lekkich. Najlepszymi przedplonami są rośliny okopowe oraz żyto i pszenżyto ozime. Po zbiorze przedplonu należy wykonać podorywkę z bronowaniem oraz orkę zimową. Wiosną mając na uwadze wczesny i płytki siew nasion oraz ograniczoną zdolność do konkurowania z chwastami, należy zastosować bronę, wysiać nawozy mineralne i powtórnie zabronować pole. Przedsiewnie stosujemy w zależności od zasobności gleby przy uprawie w siewie czystym kg P 2 O 5 /ha i kg K 2 O/ha. W uprawie z wsiewką nawożenie mineralne powinno uwzględniać zarówno wymagania rośliny ochronnej jak i seradeli. Nawozy fosforowe w ilości 80 kg P 2 O 5 /ha i potasowe 120 kg K 2 O/ha najlepiej zastosować przed jesienną orką siewną. Nawożenie azotowe można zastosować wiosną w ilości kg N/ha. Siew i pielęgnacja Przed wysiewem nasiona seradeli należy zaprawić Nitraginą. Seradelę w uprawie na nasiona należy siać możliwie najwcześniej, w terminie właściwym dla owsa. Ilość wysiewu wynosi kg nasion na 1 ha, a rozstawa rzędów cm. Nasiona umieszcza się na głębokości około 2 cm. Na plantacjach uprawianych w siewie czystym do zwalczania chwastów można zastosować preparat Metron 700 SC w dawce 4 l/ha do 3 dni po siewie lub w fazie 2-4 liści seradeli. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 17

18 Przy uprawie seradeli jako wsiewki najczęściej stosowaną rośliną ochronną dla niej jest żyto ozime, ponieważ wcześnie schodzi z pola i ma podobne jak ona wymagania glebowe. Wysiew rośliny ochronnej należy zmniejszyć o 20% aby poprawić warunki wzrostu wsiewki seradeli. Jesienią podczas siewu żyta, zatykamy drugą zasuwę pierwsza sieje a następnie na przemian dwie redlice sieja, jedna nie sieje. W ten sposób pozostaje rząd wolny, nie obsiany. Wiosną w wolne rzędy wysiewa się nasiona seradeli. Seradelę należy wysiewać w żyto ozime możliwie wcześnie wiosną siewnikiem o dobrze wyostrzonych i obciążonych redlicach, stosując kg nasion na 1 ha. Przeciętny plon zielonki seradeli jako wsiewki wynosi 6-15 t/ha. W poplonie ścierniskowym wysiewa się ją najpóźniej do 30 lipca w ilości około 60 kg/ha nasion w rzędy cm, na głębokość 2 cm. Przy siewie czystym w uprawie poplonu ścierniskowego można uzyskać 6-7 t /ha zielonki. W poplonie ścierniskowym najczęściej jednak uprawia się seradelę w mieszankach z innymi gatunkami. Dobór komponentów do mieszanek przedstawiono poniżej. Dobór komponentów do mieszanek Mieszanka Ilość wysiewu w kg/ha Łubin żółty + seradela Łubin żółty + groch pastewny + seradela Facelia błękitna + seradela 30+5 Gorczyca biała + seradela Źródło: Uprawa seradeli Instrukcja upowszechnieniowa nr 121 IUNG -PIB, Puławy 2006 Zbiór i wykorzystanie Zbiór seradeli uprawianej na nasiona przeprowadza się, gdy większość strąków jest zabarwiona na brązowo. Ze względu na to, że strąki łatwo się łamią i osypują zaleca się zbiór jednoetapowy po uprzedniej desykacji roślin. Natomiast przeznaczoną na zielonkę należy zbierać od początku kwitnienia do zawiązywania strąków w dolnej części rośliny. Zielonka z niej wpływa dodatnio na mleczność krów i zawartość tłuszczu w mleku. Nie wywołuje wzdęć. Zaletą saradeli jest także możliwość użytkowania jej zielonki jeszcze w końcu października i na początku listopada. Można ją również użytkować pastwiskowo, gdyż dobrze znosi przygryzanie i przydeptywanie przez pasące się zwierzęta. Wypas należy rozpocząć, kiedy rośliny osiągną wysokość co najmniej cm. Seradelę można uprawiać także na tzw. zielony nawóz. Zasiew można przyorać już jesienią lub pozostawić na okres zimy ograniczając w ten sposób straty składników pokarmowych z gleby. Liczne zalety seradeli powinny zachęcić do jej uprawy rolników, zwłaszcza tych którzy posiadają gospodarstwa o dużym udziale gleb lekkich w strukturze użytków rolnych oraz tych o niewielkiej powierzchni trwałych użytków zielonych. 18 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

19 Rośliny motylkowe drobnonasienne są bardzo ważnym składnikiem runi zarówno łąk, pastwisk jak i przemiennych użytków zielonych. Wartość tej grupy roślin wynika z korzystnego wpływu na jakość uzyskiwanej masy zielonej, siana, sianokiszonki czy kiszonki. Ich obecność wzbogaca paszę w składniki niezbędne dla metabolizmu zwierząt takie jak: dobrze przyswajalne białko, wapń, fosfor, magnez, dodatkowo zwiększając smakowitość runi. Następną zaletą motylkowych jest zdolność wykorzystywania azotu atmosferycznego, co w praktyce oznacza oszczędności w nawożeniu azotem. Zostawiają po sobie bardzo dobre stanowisko w płodozmianie bogate w składniki organiczne i azot. Koniczyna łąkowa jest rośliną wysoką ok. 70 cm, o głębokim systemie korzeniowym, wiosną rozwija się wcześnie, zakwita w końcu maja, szybko odrasta po skoszeniu. Znajduje zastosowanie na łąkach i użytkach przemiennych, wyróżnia się dużą wartością pokarmową. Nadaje się na gleby żyzne i umiarkowano wilgotne. Roślina wieloletnia. Wymagania glebowe i przedplon Najodpowiedniejsze są gleby żyzne, zwięzłe lub średnio zwięzłe, zasobne w wapń i mające obojętny odczyn gleby. Koniczynę łąkową można uprawiać na glebach kompleksu pszennego, żytniego bardzo dobrego i dobrego a także pastewnego mocnego i słabego. Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe na oborniku oraz rzepaki a także mieszanki pastewne, które uprawiane są na zielonkę ale bez udziału w nich roślin motylkowatych. Uprawa roli Jeżeli rośliną ochroną będzie zboże ozime wówczas można stosować skróconą uprawę tj. orkę siewną na głębokość cm, wał Cambella oraz brony. Jeżeli rośliną ochronną będzie zboże jare, wtedy jesienią należy wykonać orka przedzimową, a na wiosnę przed siewem glebę zwłókować i zabronować lekka broną. Siew Najkorzystniejszym a zarazem najpewniejszym sposobem jest siew wczesnowiosenny w roślinę ochronną jarą. Na głębokość 1-2 cm wysiewamy w rozstawie cm koniczynę w ilości kg/ha. Nawożenie Jeżeli gleby są ubogie w wapń należy po zejściu przedplonu przeprowadzić wapnowanie w ilości 2-3 t/ha. Natomiast zaleca się wysiew nawozów fosforowo-potasowych przed orką zimową lub wiosenną w ilości kg P 2 O 5 oraz 100 kg K 2 O na 1 hektar. Jeśli chodzi o nawożenie azotem to należy stosować w wysokości kg/ha tylko wtedy kiedy koniczynę uprawiamy jako wsiewkę w roślinie ochronnej. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 19

20 Ochrona roślin W przypadku wystąpienia oprzędzików należy zastosować opryski. Do zwalczania chwastów dwuliściennych i na chwasty prosowate należy stosować herbicydy. LUCERNA Uprawa lucerny wpływa bardzo korzystnie w płodozmianie na: strukturę gleby, właściwości fizykochemiczne, aktywność biologiczną drobnoustrojów w glebie, żyzność gleby, przemieszczanie składników pokarmowych z dolnych do górnych warstw gleby, wzbogacenie gleby w substancję organiczną. Ocenia się, że lucerna po drugim roku wegetacji pozostawia w resztkach pożniwnych, w 50 centymetrowej warstwie gleby około: 135 kg azotu, 45 kg potasu, 35 kg fosforu i ponad 100 kg wapnia. Wymagania klimatyczne Lucerna jest rośliną ciepłolubną, długiego dnia. Normalny wzrost lucerny następuje przy temperaturze 20 C, a wyższa temperatura i dostatek wody bardzo poprawiają plonowanie, poprzez szybsze przyrosty i wcześniejsze kwitnienie. Mrozy wynoszące około minus 25 C bez okrywy śnieżnej uszkadzają rośliny, a wiatry przy bezśnieżnej zimie powodują wysmalanie. Wymagania glebowe i stanowisko w zmianowaniu Najlepsze do uprawy lucerny są gleby o głębokiej warstwie ornej, średnio zwięzłe, zasobne w składniki pokarmowe o uregulowanych stosunkach wodnych i powietrznych z kompleksów pszennych, żytniego bardzo dobrego i dobrego - klasy bonitacyjne I-III. Optymalnym odczynem gleby jest ph od 6,0 do 7,0. Nie należy uprawiać lucerny na glebach kwaśnych, torfowych, piaszczystych lub bardzo zwięzłych, a także o wysokim poziomie wód gruntowych lub źle wykonanej melioracji. Na polach, gdzie łatwo tworzy się skorupa lub zastoiska wodne po zimie lub po opadach deszczu, lucerna będzie łatwo wypadać. Najlepszym przedplonem dla lucerny są okopowe nawożone obornikiem, dobrze odchwaszczone i zasobne w składniki pokarmowe. Można też uprawiać lucernę po rzepaku i zbożach pod warunkiem wysokiej zasobności gleby w składniki pokarmowe i obojętnym odczynie gleby. Przygotowanie pola Lato i jesień roku poprzedzającego siew lucerny należy przeznaczyć na staranne przygotowanie roli - odchwaszczenie, wapnowanie oraz uzupełnienie zasobności gleby w fosfor i potas - 20 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

21 wg potrzeb wynikających z oceny zasobności gleby w te składniki. Niezbędna jest pielęgnacyjna podorywka po przedplonach zbożowych, a także głęboka orka zimowa po wszystkich roślinach. W przypadku występowania chwastów wieloletnich jak np. perz, na polu przeznaczonym pod uprawę lucerny należy zastosować herbicydy. Wiosną niezbędne są uprawki spulchniające, wałowanie przedsiewne wałem gładkim albo doprawienie gleby odpowiednim agregatem uprawowym na głębokość siewu nasion tak, aby zapewnić płytkie umieszczenie nasion lucerny. Nawożenie przedsiewne Lucerna ma dużą zdolność wykorzystywania składników pokarmowych z gleby, lecz dla wydania wysokich i stabilnych plonów potrzebuje wysokiego nawożenia. Ponieważ lucerna jest bardzo wrażliwa na zakwaszenie gleby, pierwszym zabiegiem nawozowym winno być wapnowanie pola przeznaczonego pod uprawę lucerny po wcześniejszym zbadaniu gleby. Wapno w dawkach i rodzajach zalecanych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą należy wysiać co najmniej pół roku przed siewem lucerny, a najlepiej pod przedplon. Nawożenie fosforem i potasem też winno wynikać z analizy zasobności gleby. Jesienią pod orkę należy przy średniej zasobności w glebie zastosować co najmniej 20 kg fosforu i 70 kg potasu. Jeżeli planujemy wysiewać lucernę jako siewkę w zboże dawkę fosforu zwiększamy o co najmniej 10 kg, a potasu o 30 kg czystego składnika na 1 ha. Fosfor, ponieważ nie jest wypłukiwany z gleby można go zastosować na zapas mnożąc zalecaną dawkę fosforu w latach pełnego użytkowania przez planowaną liczbę lat użytkowania lucerny. Nawożenie przedsiewne lucerny azotem jest ograniczone, w siewie czystym do kg N/ ha, w przypadku wsiewki w mieszankę BG-1 do 60 kg N/ha. Siew Lucernę można siać wiosną w siewie czystym lub w roślinę ochronną. Ze względów ekonomicznych preferowany jest siew w roślinę ochronną mieszankę BG-1 lub zboże jare. Ze zbóż możliwy jest siew w jęczmień jary przeznaczony na ziarno lub owies zbierany na zielonkę. Norma wysiewu zbóż musi być zmniejszona: jęczmienia na ziarno do 70 kg, a owsa na zielonkę do 80 kg na 1 hektar. Wsiewkę lucerny w zboże wykonujemy dodatkowym przejściem siewnika w poprzek rzędów bezpośrednio po siewie rośliny ochronnej. Optymalny termin siewu to początek kwietnia do pierwszych dni maja. Nasiona lucerny dobrze kiełkują w wilgotnej glebie o temperaturze około 8-10 C. Zalecana głębokość siewu 1-2 cm, rozstaw rzędów w siewie czystym: cm, po siewie zalecane wałowanie. Norma wysiewu lucerny zależy od warunków i wynosi ok 25 kg na 1 ha. W przypadku siania w roślinę ochronną w mniej korzystnych warunkach, należy wysiewać co najmniej 25 kg nasion na 1 ha.nasiona użyte do siewu muszą pochodzić z wiadomego źródła, o sprawdzonej sile kiełkowania, czystości i wilgotności, aby uzyskać odpowiednie wschody i ustrzec się przed uciążliwymi chwastami. Możliwe jest również zaprawianie nasion bezpośrednio przed siewem szczepionką bakteryjną zawierającą bakterie brodawkowe Nitraginą, na stanowiskach na których nie były nigdy uprawiane rośliny motylkowe. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 21

22 Nawożenie w latach pełnego użytkowania W dalszych latach uprawy lucerna potrzebuje w zasadzie głównie nawożenia fosforem i potasem. Zalecane dawki przy średniej zawartości w glebie wynoszą w czystym składniku: około 90 kg fosforu i 140 kg potasu na 1 hektar. Dawkę potasu należy podzielić na 2 części - pierwszą zastosować przed ruszeniem wegetacji, a drugą po pierwszym pokosie. Nawozy stosować jak najszybciej po wykonaniu pokosu i unikać wysiewu na mokre liście lucerny. W przypadku stwierdzenia niedoborów wapnia i magnezu można stosować nawożenie pogłówne wapnem (dolomitem) w dawce do 2 ton na hektar, siarczanem magnezu w dawce do 50 kg na ha. Niedobory mikroelementów można uzupełnić odpowiednimi nawozami dolistnymi w terminie dwóch tygodni po zbiorze pokosu. Głównym źródłem azotu dla lucerny jest azot dostarczany przez bakterie brodawkowe i na ogół jego ilość pokrywa zapotrzebowanie rośliny. W warunkach niekorzystnych, rozwój bakterii brodawkowych może być zbyt słaby i mogą wystąpić niedobory azotu, co objawia się jasną barwą, chlorozą i żółknięciem liści oraz słabym wzrostem roślin. W takim przypadku nawożenie azotem jest konieczne. Dość skutecznym sposobem zwalczania chwastów w roku siewu lucerny (w czystym siewie) jest ich wykaszanie na wysokości cm. W następnych latach użytkowania zalecane jest bronowanie lucerny wiosną i po każdym pokosie co stymuluje wzrost lucerny, zwalcza niektóre chwasty i powoduje lepsze wykorzystanie stosowanych w tym czasie nawozów. Chemicznego zwalczania chorób a także szkodników w lucernie uprawianej na zielonkę, praktycznie się nie stosuje. Pielęgnacja, zbiór i użytkowanie Lucerna jest rośliną światłolubną, dlatego roślinę ochronną należy zbierać jak najwcześniej, natychmiast uprzątając słomę. W przypadku wylegnięcia rośliny ochronnej należy ją wykosić, aby dać możliwość prawidłowego wzrostu wsiewki. Lucerna siana ze zbożem w pierwszym roku daje tylko jeden pokos, tak zwaną ścierniankę, którą należy wykosić w początku kwitnienia lucerny - nie wolno ściernianki wypasać. Stosując jako wsiewkę mieszankę BG-1 lub stosując gotową mieszankę lucerny i BG-1 tj.mieszankę BG-12, uzyskujemy w pierwszym roku 3 pokosy. Lucernę należy użytkować wyłącznie kośnie na wysokość 7-8 cm. Nie wolno kosić maszynami typu Orkan. Chodzi o to aby nie uszkadzać szyjki korzeniowej która jest organem spichrzowym rośliny. W okresie jesieni w szyjce korzeniowej powstają zawiązki pączków z których wiosną wyrastają nowe pędy. Stan szyjki korzeniowej decyduje o przezimowaniu, trwałości i plonowaniu plantacji. W latach pełnego użytkowania zbieramy w naszych warunkach 4 lub 5 pokosów. Lucernę należy zbierać w fazie przed pąkowaniem. Zielonka w ten sposób zbierana jest lepszej jakości i może być stosowana w żywieniu trzody, drobiu, bardzo wydajnych krów i młodzieży. Intensywność odrostów poszczególnych pokosów zależy od wielu czynników. Najwyższy zbiór masy zielonej lucerny uzyskujemy zwykle w pierwszym pokosie % plonu łącznego, w drugim pokosie %, w trzecim %, a w czwartym plon jest najniższy. W miarę ewentualnego wypadania z łanu lucerny, w puste miejsca należy wsiewać natychmiast 22 W-MODR w Olsztynie 2015 r.