ROŚLINY MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE W ŻYWIENIU BYDŁA

Transkrypt

1 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE ROŚLINY MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE W ŻYWIENIU BYDŁA Olsztyn, 2015 r.

2 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Barbara Skowronek Rośliny motylkowate drobnonasienne w żywieniu bydła Olsztyn, 2015 r.

3 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn, tel./fax (89) , sekretariat@w-modr.pl, W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, Olecko tel. (87) , , fax (87) olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Zygmunt Kiersz p.o. Zastępcy Dyrektora W-MODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel./fax , redakcja@w-modr.pl, Nakład: 200 egz. Wydanie I

4 Rośliny motylkowe drobnonasienne są bardzo ważnym składnikiem runi zarówno łąk, pastwisk jak i przemiennych użytków zielonych. Wartość tej grupy roślin wynika z korzystnego wpływu na jakość uzyskiwanej masy zielonej, siana, sianokiszonki czy kiszonki. Ich obecność wzbogaca paszę w składniki niezbędne dla metabolizmu zwierząt takie jak: dobrze przyswajalne białko, wapń, fosfor, magnez, dodatkowo zwiększając smakowitość runi. Następną zaletą motylkowych jest zdolność wykorzystywania azotu atmosferycznego, co w praktyce oznacza oszczędności w nawożeniu azotem. Zostawiają po sobie bardzo dobre stanowisko w płodozmianie bogate w składniki organiczne i azot. Koniczyna łąkowa - Trifolium pratense Jest najczęściej uprawianym gatunkiem z motylkowatych drobnonasiennych. Jest rośliną wysoką ok. 70 cm, o głębokim systemie korzeniowym, wiosną rozwija się wcześnie, zakwita w końcu maja, szybko odrasta po skoszeniu. Znajduje zastosowanie na łąkach i użytkach przemiennych. Cechuje się bardzo dużą wartością pokarmową, wytwarza wysoki plon świeżej i suchej masy zasobnej w białko, sole mineralne i witaminy. Białko koniczyny łąkowej jest stosunkowo łatwo i szybko rozkładane przez zwierzęta przeżuwające. Koniczyna łąkowa jest gatunkiem wieloletnim. Nadaje się do uprawy na gleby żyzne i umiarkowano wilgotne. Może być uprawiana w siewie czystym oraz w mieszankach z innymi roślinami motylkowymi lub z trawami. Wysiana wiosną już w roku siewu daje jeden pokos zielonki (ściernianka). W drugim roku wegetacji daje 2 pokosy: na początku czerwca i w sierpniu. Odrost po drugim pokosie można przeznaczyć na pastwisko. W uprawie znajdują się odmiany diploidalne i tetraploidalne. Odmiany diploidalne wyróżniają się lepszą plennością w uprawie na nasiona, większą zawartością suchej masy w zielonce, oraz mniejszą podatnością na porażenie przez mączniaka prawdziwego w porównaniu z odmianami tetraploidalnymi. Wymagania glebowe i przedplon: najodpowiedniejsze są gleby żyzne, zwięzłe lub średnio zwięzłe, zasobne w wapń i mające obojętny odczyn gleby. Koniczynę łąkową moż- 4 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

5 na uprawiać na glebach kompleksu pszennego, żytniego bardzo dobrego i dobrego a także pastewnego mocnego i słabego. Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe na oborniku oraz rzepaki a także mieszanki pastewne, które uprawiane są na zielonkę ale bez udziału w nich roślin motylkowatych. Uprawa roli: jeżeli rośliną ochroną będzie zboże ozime wówczas można stosować skróconą uprawę tj. orkę siewną na głębokość cm, wał Cambella oraz brony. Jeżeli rośliną ochronną będzie zboże jare, wtedy jesienią należy wykonać orkę przedzimową, a na wiosnę przed siewem glebę zwłókować i zabronować lekką broną. Siew: najkorzystniejszym a zarazem najpewniejszym sposobem jest siew wczesnowiosenny w roślinę ochronną jarą. Na głębokość 1-2 cm wysiewamy w rozstawie cm koniczynę w ilości kg/ha Nawożenie: jeżeli gleby są ubogie w wapń należy po zejściu przedplonu przeprowadzić wapnowanie w ilości 2-3 t/ha. Natomiast zaleca się wysiew nawozów fosforowo-potasowych przed orką zimową lub wiosenną w ilości kg P 2 O 5 oraz 100 kg K 2 O/ha. Jeśli chodzi o nawożenie azotem to należy stosować w wysokości kg/ha tylko wtedy kiedy koniczynę uprawiamy jako wsiewkę w roślinie ochronnej. Ochrona roślin: w przypadku wystąpienia oprzędzików należy zastosować opryski. Do zwalczania chwastów dwuliściennych i na chwasty prosowate należy stosować herbicydy. Zbiór: odpowiednią porą zbioru na zielonkę dla bydła jest faza kwitnienia. Po tym okresie rośliny szybko drewnieją, przez co obniża się strawność suchej masy i wartość pokarmowa. Roślinę ochronną na zielonkę należy zebrać w końcowej fazie kłoszenia lub dojrzałości mlecznej. Ścierniankę można kosić lub spasać bydłem do końca września. W drugim roku wegetacji pierwszy pokos zbiera się około połowy czerwca (pełnia kwitnienia), a drugi pokos w połowie sierpnia. Jeżeli chcemy zebrać trzy pokosy wówczas kosimy w fazie pąkowania koniczyny. W dobrych warunkach siedliskowych możemy uzyskać plon powyżej 1000 q zielonki z hektara. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 5

6 KONICZYNA INKARNATKA - Trifolium incarnatum Jest rośliną jednoroczną. Może być uprawiana jako ozima lub jara, w siewie czystym albo w mieszankach z wyką ozimą i trawami. Daje jeden pokos zielonki, który przy siewie jesiennym zbiera się w drugiej połowie maja, a przy siewie wiosennym - w końcu lipca lub na początku sierpnia. Odmiany ozime dorastają do cm wysokości, mają łodygi sztywne, wzniesione, bardzo bogato ulistnione i miękko owłosione. Krwistoczerwone kwiaty zebrane w kwiatostany. Jest rośliną owadopylną, ale wykazuje także dużą zdolność wiązania nasion w następstwie samozapylenia. Owocem jest strąk jednonasienny. Inkarnatkę najczęściej uprawia się jako poplon ozimy w siewie czystym lub jako składnik mieszanek poplonowych z życicą wielokwiatową i wyką. Zarówno w stanie zielonym, jak również w postaci siana dostarcza paszy o bardzo dobrej wartości. Plony zielonej masy wahają się od q/ha, siana q/ha. Przy uprawie na nasiona uzyskuje się średnio 5 q/ha nasion i q/ha słomy. Jest również doskonałym przedplonem znacznie podnoszącym żyzność gleby. Odmiana charakteryzuje się stosunkowo dużą odpornością na choroby. W niektórych latach jest atakowana przez plamistość zgorzelową lub mączniaka. Wymagania glebowe i wybór przedplonu: Inkarnatka ma mniejsze wymagania wodne niż koniczyna łąkowa. Najlepiej udaje się na glebach gliniastych lub piaszczysto-gliniastych o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Można ją uprawiać nawet na glebach piaszczystych, byle dostatecznie wilgotnych na wiosnę i niezbyt ubogich w składniki pokarmowe. Dobrym przedplonem są rośliny wcześnie schodzące z pola: rzepak, jęczmień ozimy, zielonki. Po pszenicy można ją uprawiać na zachodzie kraju. Nawożenie mineralne: nawożenie tylko potasem - do 120 kg/ha K 2 O i fosforem - do 80 kg/ha P 2 O 5. Siew: wiosną lub jesienią. Zalecana norma wysiewu: kg/ha. 6 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

7 Pielęgnacja: w przypadku wystąpienia chwastów, można je zwalczać herbicydem, gdy rośliny osiągną wysokość cm. Zbiór: zbiór przeprowadza się przed kwitnieniem. W fazie kwitnienia inkarnatka bardzo silnie drewnieje co znacznie obniża jej wartość pokarmową. W zależności od terminu siewu zbiór przeprowadza się pod koniec maja (siew jesienny) lub na przełomie lipca i sierpnia (siew wiosenny). KOMONICA ZWYCZAJNA (ROŻKOWA) - Lotus corniculatus Jest to roślina wieloletnia, niska (do 40 cm wysokości) o głębokim systemie korzeniowym. Posiada duże wymagania świetlne. Wykazuje dobre przystosowanie do polskich warunków klimatycznych ze względu na bardzo wysoką zimotrwałość i tolerancję na niedobory wody w glebie. Nadaje się do uprawy polowej w siewie czystym, a także jest cennym komponentem mieszanek na łąki i pastwiska. W jej kwiatach występują pewne ilości gorzkiej substancji (cyjanowodoru), dlatego w formie świeżej zielonki należy ją skarmiać przed osiągnięciem fazy kwitnienia. Cecha ta zanika podczas suszenia i w sianie związek ten nie występuje. Komonica jest cenną rośliną pastewną ze względu na jej dużą wartość pokarmową. Warunki glebowe i wybór przedplonu: komonica należy do roślin o małych wymaganiach glebowych i łatwo przystosowuje się do różnych warunków siedliskowych. Dobrze plonuje również na glebach słabszych, gdzie nie udaje się lucerna i koniczyna łąkowa. Optymalne są przepuszczalne gleby gliniasto-piaszczyste o odczynie zasadowym. Znosi też nieznaczne zakwaszenie. Jest wrażliwa na nadmiar wody w glebie, źle znosi silne zacienienie. Najlepszym przedplonem są okopowe na oborniku. Przygotowanie gleby: zalecana orka jesienna i wiosenne włókowanie. Uprawy przedsiewne możliwie płytkie, w miarę możliwości ciężkie brony bez kultywatora. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 7

8 Nawożenie: zalecane nawożenie fosforowo-potasowe. P 2 O kg/ha, K 2 O kg/ha. Siew: Komonicę wysiewa się jako wsiewkę międzyplonową w rośliny zbożowe. Możliwy jest również siew po zimowych mieszankach pastewnych (koniec maja lub latem w lipcu), po wcześnie schodzących zbożach, rzepaku. Norma wysiewu: kg/ha LUCERNA Medicago Jest rośliną ciepłolubną, długiego dnia. Normalny wzrost lucerny następuje przy temperaturze 20 O C, a wyższa temperatura i dostatek wody bardzo poprawiają plonowanie, poprzez szybsze przyrosty i wcześniejsze kwitnienie. Mrozy wynoszące około minus 25 O C bez okrywy śnieżnej uszkadzają rośliny, a wiatry przy bezśnieżnej zimie powodują wysmalanie. Wymagania glebowe i stanowisko w zmianowaniu: najlepsze do uprawy lucerny są gleby o głębokiej warstwie ornej, średnio zwięzłe, zasobne w składniki pokarmowe o uregulowanych stosunkach wodnych i powietrznych z kompleksów pszennych, żytniego bardzo dobrego i dobrego - klasy bonitacyjne I-III. Optymalnym odczynem gleby jest ph od 6,0 do 7,0. Nie należy uprawiać lucerny na glebach kwaśnych, torfowych, piaszczystych lub bardzo zwięzłych, a także o wysokim poziomie wód gruntowych lub źle wykonanej melioracji. Na polach, gdzie łatwo tworzy się skorupa lub zastoiska wodne po zimie lub po opadach deszczu, lucerna będzie łatwo wypadać. Najlepszym przedplonem dla lucerny są okopowe nawożone obornikiem, dobrze odchwaszczone i zasobne w składniki pokarmowe. Można też uprawiać lucernę po rzepaku i zbożach pod warunkiem wysokiej zasobności gleby w składniki pokarmowe i obojętnym odczynie gleby. 8 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

9 Przygotowanie pola: lato i jesień roku poprzedzającego siew lucerny należy przeznaczyć na staranne przygotowanie roli - odchwaszczenie, wapnowanie oraz uzupełnienie zasobności gleby w fosfor i potas - wg potrzeb wynikających z oceny zasobności gleby w te składniki. Niezbędna jest pielęgnacyjna podorywka po przedplonach zbożowych, a także głęboka orka zimowa po wszystkich roślinach. W przypadku występowania chwastów wieloletnich jak np. perz, na polu przeznaczonym pod uprawę lucerny należy zastosować herbicydy. Wiosną niezbędne są uprawki spulchniające, wałowanie przedsiewne wałem gładkim albo doprawienie gleby odpowiednim agregatem uprawowym na głębokość siewu nasion tak, aby zapewnić płytkie umieszczenie nasion lucerny. Nawożenie przedsiewne: lucerna ma dużą zdolność wykorzystywania składników pokarmowych z gleby, lecz dla wydania wysokich i stabilnych plonów potrzebuje wysokiego nawożenia. Ponieważ lucerna jest bardzo wrażliwa na zakwaszenie gleby, pierwszym zabiegiem nawozowym winno być wapnowanie pola przeznaczonego pod uprawę lucerny po wcześniejszym zbadaniu gleby. Wapno w dawkach i rodzajach zalecanych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą należy wysiać co najmniej pół roku przed siewem lucerny, a najlepiej pod przedplon. Nawożenie fosforem i potasem też winno wynikać z analizy zasobności gleby. Jesienią pod orkę należy przy średniej zasobności w glebie zastosować co najmniej 20 kg fosforu i 70 kg potasu. Jeżeli planujemy wysiewać lucernę jako siewkę w zboże dawkę fosforu zwiększamy o co najmniej 10 kg, a potasu o 30 kg czystego składnika/ha. Fosfor, ponieważ nie jest wypłukiwany z gleby można go zastosować na zapas mnożąc zalecaną dawkę fosforu w latach pełnego użytkowania przez planowaną liczbę lat użytkowania lucerny. Nawożenie przedsiewne lucerny azotem jest ograniczone, w siewie czystym do kg N/ha, w przypadku wsiewki w mieszankę BG-1 do 60 kg N/ha. Siew: lucernę można siać wiosną w siewie czystym lub w roślinę ochronną. Ze względów ekonomicznych preferowany jest siew w roślinę ochronną - mieszankę BG-1 lub zboże jare. Ze zbóż możliwy jest siew w jęczmień jary przeznaczony na ziarno lub owies zbierany na zielonkę. Norma wysiewu zbóż musi być zmniejszona: jęczmienia na ziarno do 70 kg, a owsa na zielonkę do 80 kg/ha. Wsiewkę lucerny w zboże wykonujemy dodatkowym przejściem siewnika w poprzek rzędów bezpośrednio po siewie rośliny ochronnej. Optymalny termin siewu to początek kwietnia do pierwszych dni maja. Nasiona lucerny dobrze kiełkują w wilgotnej glebie o temperaturze około 8-10 O C. Zalecana głębokość siewu 1-2 cm, rozstaw rzędów w siewie czystym: cm, po siewie zalecane wałowanie. Norma wysiewu lucerny zależy od warunków i wynosi ok 25 kg/1 ha. W przypadku siania w roślinę ochronną w mniej W-MODR w Olsztynie 2015 r. 9

10 korzystnych warunkach, należy wysiewać co najmniej 25 kg nasion/1 ha. Nasiona użyte do siewu muszą pochodzić z wiadomego źródła, o sprawdzonej sile kiełkowania, czystości i wilgotności, aby uzyskać odpowiednie wschody i ustrzec się przed uciążliwymi chwastami. Możliwe jest również zaprawianie nasion bezpośrednio przed siewem szczepionką bakteryjną zawierającą bakterie brodawkowe - Nitraginą, na stanowiskach na których nie były nigdy uprawiane rośliny motylkowe. Nawożenie w latach pełnego użytkowania: w dalszych latach uprawy lucerna potrzebuje w zasadzie głównie nawożenia fosforem i potasem. Zalecane dawki przy średniej zawartości w glebie wynoszą w czystym składniku: około 90 kg fosforu i 140 kg potasu/1 ha. Dawkę potasu należy podzielić na 2 części - pierwszą zastosować przed ruszeniem wegetacji, a drugą po pierwszym pokosie. Nawozy stosować jak najszybciej po wykonaniu pokosu i unikać wysiewu na mokre liście lucerny. W przypadku stwierdzenia niedoborów wapnia i magnezu można stosować nawożenie pogłówne wapnem (dolomitem) w dawce do 2 ton na hektar, siarczanem magnezu w dawce do 50 kg na ha. Niedobory mikroelementów można uzupełnić odpowiednimi nawozami dolistnymi w terminie dwóch tygodni po zbiorze pokosu. Głównym źródłem azotu dla lucerny jest azot dostarczany przez bakterie brodawkowe i na ogół jego ilość pokrywa zapotrzebowanie rośliny. W warunkach niekorzystnych, rozwój bakterii brodawkowych może być zbyt słaby i mogą wystąpić niedobory azotu, co objawia się jasną barwą, chlorozą i żółknięciem liści oraz słabym wzrostem roślin. W takim przypadku nawożenie azotem jest konieczne. Dość skutecznym sposobem zwalczania chwastów w roku siewu lucerny (w czystym siewie) jest ich wykaszanie na wysokości cm. W następnych latach użytkowania zalecane jest bronowanie lucerny wiosną i po każdym pokosie co stymuluje wzrost lucerny, zwalcza niektóre chwasty i powoduje lepsze wykorzystanie stosowanych w tym czasie nawozów. Chemicznego zwalczania chorób a także szkodników w lucernie uprawianej na zielonkę, praktycznie się nie stosuje. Pielęgnacja, zbiór i użytkowanie: lucerna jest rośliną światłolubną, dlatego roślinę ochronną należy zbierać jak najwcześniej, natychmiast uprzątając słomę. W przypadku wylegnięcia rośliny ochronnej należy ją wykosić, aby dać możliwość prawidłowego wzrostu wsiewki. Lucerna siana ze zbożem w pierwszym roku daje tylko jeden pokos, tak zwaną ścierniankę, którą należy wykosić w początku kwitnienia lucerny - nie wolno ściernianki wypasać. Stosując jako wsiewkę mieszankę BG-1 lub stosując gotową mieszankę lucerny i BG-1 tj.mieszankę BG-12, uzyskujemy w pierwszym roku 3 pokosy. Lucernę należy użytkować wyłącznie kośnie na wysokość 7-8 cm. Nie wolno kosić maszynami typu Orkan. Chodzi o to aby nie uszkadzać szyjki korzeniowej która jest organem spichrzowym rośliny. 10 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

11 W okresie jesieni w szyjce korzeniowej powstają zawiązki pączków z których wiosną wyrastają nowe pędy. Stan szyjki korzeniowej decyduje o przezimowaniu, trwałości i plonowaniu plantacji. W latach pełnego użytkowania zbieramy w naszych warunkach 4 lub 5 pokosów. Lucernę należy zbierać w fazie przed pąkowaniem. Zielonka w ten sposób zbierana jest lepszej jakości i może być stosowana w żywieniu trzody, drobiu, bardzo wydajnych krów i młodzieży. Intensywność odrostów poszczególnych pokosów zależy od wielu czynników. Najwyższy zbiór masy zielonej lucerny uzyskujemy zwykle w pierwszym pokosie % plonu łącznego, w drugim pokosie %, w trzecim %, a w czwartym plon jest najniższy. W miarę ewentualnego wypadania z łanu lucerny, w puste miejsca należy wsiewać natychmiast koniczynę lub trawy aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się chwastów, które obniżają plony zielonki i jej wartość. Poprzez podsiewy możemy przedłużyć okres użytkowania plantacji. Najniższe straty składników występują przy zbiorze lucerny na bezpośrednie skarmianie, a najwyższe na siano, gdyż w czasie przewracania pokosów ukruszają się liście lucerny, które zawierają 22-23% białka gdy łodygi tylko 10-15%. Małe straty są przy zakiszaniu przewiędniętej zielonki w postaci bel owiniętych folią, lecz należy pamiętać ze sama lucerna trudno się zakisza i konieczny jest dodatek środków ułatwiających zakiszanie. O intensywności produkcji pasz z lucerny w każdym roku decydują warunki pogodowe i sam rolnik odpowiednio reguluje wysokość nawożenia mineralnego i liczbę zbieranych pokosów. Im intensywniejsze jest użytkowanie lucerny, tym okres jej wysokiej produkcyjności skraca się i w złych warunkach już po trzech- czterech latach intensywnego użytkowania dalsze użytkowanie może być nieopłacalne. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 11

12 ESPARCETA SIEWNA - Onobrychis viciifolia Jest to wieloletnia roślina motylkowata, osiągająca cm wysokości. Jest źródłem wartościowej paszy w postaci zielonki i siana, zasobnej w białko, witaminy i inne cenne składniki odżywcze. Jako roślina dietetyczna, w postaci zielonki szczególnie zalecana jest w żywieniu młodych zwierząt, zwłaszcza przeżuwaczy. W przeciwieństwie do koniczyny, skarmiana nawet w młodym stadium i na mokro, nie powoduje wzdęć u przeżuwaczy. W żywieniu krów poprawia smak mleka i masła. Jako lepiej strawna niż lucerna może być stosowana w żywieniu trzody chlewnej. Nasiona esparcety są bogate w białko i mogą częściowo zastępować owies w żywieniu koni. Jest rośliną silnie miododajną i strukturotwórczą. Stanowi doskonały przedplon dla roślin następczych. Uprawiana przez 2-3 lata przywraca żyzność glebie. Dzięki dobrze rozwiniętemu korzeniowi palowemu dobrze sobie radzi z dłużej trwającą suszą. Skutecznie hamuje erozję gleb, może być stosowana do rekultywacji skarp i usypisk. Bardzo dobrze zimuje, ma dobrą energię odrastania na wiosnę i po pokosach. Jest odporna na wyleganie. Esparcetę uprawia się na zbiór zielonej masy (jeden pokos), później można wypasać bydłem. Można ją też uprawiać przemiennie na zieloną masę i nasiona. W użytkowaniu tylko na zieloną masę trwałość plantacji wynosi 3 lata, przy użytkowaniu przemiennym (na zielona masę i nasiona) lat. Wymagania glebowe: Esparceta ma zdecydowanie mniejsze wymagania niż koniczyna i lucerna. Może być uprawiana na wszystkich rodzajach gleb zawierających wapń, z wyjątkiem gleb zimnych, podmokłych i kwaśnych. Jest rośliną ciepło- i światłolubną. Jej wegetacja na wiosnę zaczyna się dość późno (plantacja łatwo się zachwaszcza). Stanowisko musi być wolne od chwastów, a zwłaszcza od perzu. Nawożenie: przedsiewnie: N - 30 kg/ha, P 2 O 5-80 kg/ha, K 2 O kg/ha. Pogłównie (w każdym roku użytkowania): P 2 O 5-80 kg/ha, K 2 O kg/ha. 12 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

13 Siew: można wysiewać w siewie czystym (do końca maja) oraz jako wsiewkę w zboża jare (wczesna wiosna). Norma wysiewu: kg/ha (rozstawa rzędów cm). Zbiór: w uprawie na zielonkę pierwszy pokos zbieramy na początku kwitnienia. Następny pokos można wypasać bydłem w miarę odrastania. Nie wypasać owcami - zbyt nisko przygryzają rośliny. Plon zielonej masy t/ha. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 13

14 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel , , sekretariat@w-modr.pl