Luca Marmo, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej

Transkrypt

1 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych ul. Kossutha 6, Katowice instytut badawczy KRS NIP tel.: (32) , fax: (32) , 7/2013 Katowice, 29 maja 2013 Informacja dla dziennikarzy Zrównoważone użytkowanie terenów miejskich międzynarodowa konferencja podsumowująca projekt Zarządzanie cyklicznym wykorzystywaniem terenów - CircUse maja 2013, Katowice Euro-Centrum Park, ul. Ligocka 103, Budynek 3 Recykling przestrzeni jest koniecznością naszych czasów. Przestarzeń to zasób ograniczony, a panująca w Europie tendencja rozlewania się miast (urban sprawl) oraz procesy zmian gospodarczych i demograficznych wpływają na wykorzystywanie przestrzeni w sposób niekonkurencyjny i niezgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dodatkowo rozproszony charakter struktur przestrzennych, wysokie zapotrzebowania na nowe tereny oraz energię przyspieszają proces zmian klimatu. Pierwszy dzień obrad odbył się w Euro-Centrum Park w Katowicach. W drugim dniu zorganizowano sesję terenową, w trakcie której uczestnicy zobaczyli przykłady rewitalizacji terenów zdegradowanych w Katowicach oraz inwestycję wykonaną w ramach projektu CircUse w Piekarach Śląskich. Niewątpliwym sukcesem konferencji była liczba uczestników ponad 120 osób. Patronat honorowy nad przedsięwzięciem objęli: Minister Rozwoju Regionalnego, Minister Środowiska, Marszałek Województwa Śląskiego oraz Prezydent Piekar Śląskich. W trakcie otwarcia konferencji głos zabrali dr hab. inż. Jan Skowronek, dyrektor Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz dr Anna Starzewska Sikorska, koordynator projektu CircUse, która podkreśliła, że projekt CircUse poszukując lepszej perspektywy do kontynuowania przekształceń w miastach dokonuje kompleksowego spojrzenia na zagadnienie rewitalizacji przez pryzmat ochrony środowiska, zagadnień społecznych, gospodarki, planowania przestrzennego, architektury, krajobrazu, a także kultury i zarządzania na poziomie lokalnym, regionalnym czy krajowym. W pierwszym dniu Konferencji odbyły się cztery sesje. Pierwsza sesja dotyczyła kierunków i możliwości finansowania przekształceń w miastach w perspektywie finansowej Zarówno Rajmund Ryś z Departamentu Polityki Przestrzennej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, jak i Christophe Ebermann ze Wspólnego Sekretariatu Technicznego Programu dla Europy Środkowej zaakcentowali konieczność równoczesnego wspierania najbardziej dynamicznych obszarów miejskich oraz wyrównywania szans rozwojowych obszarów słabszych przez rozwijanie i kreowanie ich potencjałów. Luca Marmo z Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej przedstawił w jaki sposób strategie rozwoju miast powinny uwzględniać ochronę gleb. dr hab. inż. Jan Skowronek, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice dr Anna Starzewska Sikorska, Koordynator Projektu CircUse Uczestnicy Konferencji str. 1

2 Rajmund Ryś, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Luca Marmo, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej Christophe Ebermann, Program dla Europy Środkowej, Jednostka Ewaluacyjna i Monitorująca Thomas Preuss, Niemiecki Instytut Urbanistyki, Niemcy Rene Otparlik, Saksoński Urząd Regionalny ds. Środowiska, Rolnictwa i Geologii, Niemcy Anton Schabl, Voitsberg, Austria Detlef Grimski, Agencja Ochrony Środowiska, Niemcy Realizatorzy Projektu CircUse Dyskusja Panelowa Sesję drugą poświęcono celom i założeniom projektu CircUse, które służą wzmocnieniu systemów zarządzania obszarami zdegradowanymi przez zastosowanie metody cyklicznego wykorzystywania terenów w miastach. Metoda ta stanowi narzędzie planowania gospodarczego i przestrzennego, które można stosować zarówno w skali gminy, jak i w skali regionu. Realizatorzy projektu zaprezentowali działania zrealizowane na obszarach pilotowych w Austrii, Republice Czeskiej, Niemczech, Polsce, Słowacji i Włoszech. Dr Anna Starzewska-Sikorska, koordynator projektu CircUse, podkreśliła, że zastosowanie innowacyjnej metody recyklingu terenów, a przede wszystkim zarządzania takim sposobem wykorzystywaniem terenów, daje nowe doświadczenia i pokazuje realne przykłady, które mogą zainicjować kolejne pomysły na wykorzystanie terenów zdegradowanych na obszarach miejskich. W trakcie sesji pokazano także narzędzia informatyczne. Podczas trzeciej sesji w trakcie panelu dyskusyjnego prowadzonego przez Dagmar Petrikovą ze Słowackiego Uniwersytetu Technicznego przedstawiono sześć planów działań przygotowanych dla terenów (1) zielonych, (2) rolniczych, (3) poprzemysłowych, (4) wykorzystania tymczasowego oraz (5) mieszanych struktur urbanistycznych opracowanych dla obszarów pilotowych projektu CircUse. W Polsce plan działań opracowano dla dzielnicy Brzeziny w Piekarach Śląskich. Plany działań zostały opracowane, aby pokazać potrzebę powiązania planowania, informacji, organizacji i współpracy, finansowania i budżetowania a także marketingu. Wypracowane w ramach tych planów instrumenty mają na celu ograniczenie sięgania do terenów niezainwestowanych na rzecz wykorzystywania potencjału wewnętrznego obszarów miejskich. W trakcie sesji czwartej dyskusję podsumował Uwe Ferber, Projektgruppe Stadt + Entwicklung, który omówił zagadnienia wymagające rozwiązania oraz scharakteryzował kierunki przyszłych projektów dotyczących zrównoważonego zarządzania obszarami miejsko-przemysłowymi. Zwrócił uwagę na konieczność zastosowania w nich podejścia holistycznego, uwzględniającego wszystkie wymiary zrównoważonego rozwoju, rozwiązywanie konfliktów i likwidowanie sprzeczności między rezolutami, unikanie działań krótkoterminowych na rzecz tworzenia scenariuszy strategicznych. Działania podejmowane na obszarach miejskich powinny mieć charakter integrujący i wykorzystujący pełnię kapitału miejskiego. Pierwszy dzień konferencji zakończyła uroczysta kolacja oraz koncert fortepianowy utworów Fryderyka Chopina. str. 2

3 Następnego dnia uczestnicy konferencji wzięli udział w zwiedzaniu Euro-Centrum Parku oraz w przejeździe przez tereny realizacji przykładowych rewitalizacji w Katowicach. W Piekarach Śląskich odbyła się, krótka prezentacja laureatów konkursu plastycznego dla uczniów szkól podstawowych i gimnazjalnych, który zorganizował EkoPark Piekary Śląskie. Uczniowie przedstawili swoje wizje zagospodarowania terenów poprzemysłowych w mieście. Po wręczeniu nagród i obejrzeniu wystawy prac konkursowych, udano się na teren inwestycji zrealizowanej w ramach projektu CircUse. Nowy teren zielony i rekreacyjny powstał w dzielnicy Brzeziny w Piekarach Śląskich. Pas zieleni zaprojektowano tak, aby stanowił izolację od wpływów przemysłu. Część sąsiadująca z terenami mieszkaniowymi ma charakter parkowy i oferuje miejsca dla wypoczynku i rekreacji. Zenon Przywara, wiceprezydent Piekar Śląskich podkreślił, że inwestycja zrealizowana w ramach projektu CircUse poprawia ogólny wizerunek dzielnicy Brzeziny i przyczynia się do poprawy jakości życia jej mieszkańców. Jest również bodźcem do dalszych działań zmierzających do przywrócenia terenom zdegradowanym walorów użytkowych. Uczestnicy konferencji posadzili pamiątkowe platany i lipy. Tereny rekreacyjne utworzone na obszarze poprzemysłowym w dzielnicy Brzeziny w Piekarach Śląskich Zwiedzanie terenu inwestycji w Piekarach Śląskich, dzielnica Brzeziny Sadzenie drzew przez uczestników konferencji Jerzy Swatoń, dyrektor Departamentu Ochrony Powierzchni Ziemi, NFOŚiGW Prezentacje oraz fotoreportaż znajdują się na stronie internetowej Wanda Jarosz, Rzecznik prasowy IETU tel wew. 136, kom jarosz@ietu.katowice.pl Projekt CircUse - FAKTY Źródło finansowania - Program dla Europy Środkowej Nr umowy - 2CE174P4 Budżet ,74 Euro Termin realizacji - 3/2010 8/ państw 12 jednostek Program dla Europy Środkowej (CENTRAL EUROPE Programme) wspiera współpracę partnerów z ośmiu państw Unii Europejskiej (Austria, Republika Czeska, Niemcy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy) oraz Ukrainy. Działania realizowane przez międzynarodowe konsorcja mogą dotyczyć innowacji, transportu i komunikacji, ochrony środowiska oraz poprawy konkurencyjności miast i regionów. Projekty są finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Realizatorzy projektu CircUse Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice koordynator projektu Miasto Piekary Śląskie, Polska Niemiecki Instytut Urbanistyki, Berlin, Niemcy Landkreis Mittelsachen Saksonia, Niemcy Agencja Ochrony Środowiska Austrii Voitsberg Steiermark, Austria Uniwersytet w Bratysławie, Słowacja Miasto Trnava, Słowacja Instytut Innowacji w Systemach Terytorialnych, Turyn, Włochy Gmina Asti, Piemont, Włochy Instytut Zrównoważonego Rozwoju, Praga, Czechy Region Usti, Czechy Projekt CircUse wspierają Województwo Świętokrzyskie Miasto Usti nad Łabą, Republika Czeska Federalny Instytut Badawczy Budownictwa, Urbanistyki i Rozwoju Przestrzennego, Niemcy str. 3

4 FAKTY Europa 1. Europa jest jednym z najbardziej zurbanizowanych kontynentów na świecie. Ponad dwie trzecie ludności Europy mieszka na obszarach miejskich. 2. Miasta w Europie zajmują 4% powierzchni, a zamieszkuje je 75% mieszkańców kontynentu. Podział ludności ok. 1/3 wieś, 1/3 przedmieścia i małe miasta oraz ok. 1/3 miasta ). 3. Granice administracyjne miast nie odzwierciedlają już fizycznych, społecznych, gospodarczych, kulturalnych ani środowiskowych warunków rozwoju miast i konieczne są nowe formy elastycznego zarządzania. 4. Na miasta przypada 69% ogólnego zużycia energii pierwotnej w Europie. 5. Cechy charakterystyczne miast europejskich: 6. Każdego roku w Unii Europejskiej powierzchnia terenów zabudowanych powiększa się o ponad km², co odpowiada powierzchni Berlina. Większa część tej powierzchni zostaje zasklepiona. Komisarz ds. środowiska Janez Potočnik w 2012 r. stwierdził: Utrata zasobów gleby spowodowana urbanizacją i przekształcaniem krajobrazu jest jednym z głównych wyzwań środowiskowych przed którymi stoi Europa. Istnieje pilna potrzeba mądrzejszego korzystania z tego cennego zasobu, aby zapewnić możliwość korzystania z jego wielu kluczowych usług dla przyszłych pokoleń. Po prostu nie możemy zamurować sobie szans na zrównoważoną przyszłość. Polska 1. Miasta w Polsce zajmują 6,9% powierzchni, a zamieszkuje je 61% mieszkańców kraju. 2. Według danych GUS na dzień 1 stycznia 2011 r., w Polsce jest 908 miast. Obszary zdegradowane wymagające rewitalizacji w miastach polskich. Typ obszaru zdegradowanego Powierzchnia terenów zdegradowanych [ha] Odsetek terenów zdegradowanych [%] Stare dzielnice śródmiejskie (a) ,3 51,8 Blokowiska (a) ,4 12,4 Tereny poprzemysłowe (a) ,0 20,0 Tereny powojskowe (b) 4 000,0 3,3 Tereny pokolejowe (c) ,0 12,5 SUMA ,7 100 a) ankieta przeprowadzona w grudniu 2007 r. na podstawie odpowiedzi z 363 miast, w których mieszka 73,9% polskiej ludności miejskiej; b) badania własne, przeprowadzone we wszystkich 102 miastach, w których zidentyfikowano tereny powojskowe; c) Załuski D., 2009, Tereny pokolejowe PKP szanse i możliwości przekształceń na nowe funkcje miejskie Identyfikacja 120 tys. ha obszarów wymagających rewitalizacji w Polsce ma charakter orientacyjny, biorąc pod uwagę źródła informacji. Natomiast powszechność potrzeb rewitalizacyjnych w śródmieściach jest odnotowywana we wszystkich opracowaniach. Tereny zdegradowane w miastach zamieszkuje 4,3 mln mieszkańców, czyli ok. 25% mieszkańców miast. W starych dzielnicach śródmiejskich zamieszkuje ok. 2,2 mln ludności, w blokowiskach 2,1 mln osób. Autor badania podkreśla, że realna powierzchnia terenów poprzemysłowych do rewitalizacji może być większa niż to wykazano w ankiecie i obejmować ok. 40 tys. ha. W 140 polskich miastach zidentyfikowano 11,8 tys. ha terenów powojskowych, z których większość została już zagospodarowana. Jeżeli chodzi o tereny pokolejowe i tereny kolejowe, przeznaczone do rewitalizacji to na podstawie szacunków PKP można zakładać, że około 15 tys. ha już dzisiaj mogłoby podlegać rewitalizacji i powtórnemu wykorzystaniu (Jarczewski W., 2010). Woj. Śląskie W województwie śląskim jest 71 miast, które zajmują 31% powierzchni. Zamieszkuje je 77% populacji województwa. Degradacja terenu Wysoki poziom użytkowania gospodarczego zasobów województwa oraz długotrwała działalność przemysłów silnie wpływających na środowisko i przestrzeń powodują, że województwo śląskie w 2011 r. zajmowało trzecie miejsce w kraju pod względem ilości gruntów wymagających rekultywacji ogółem, w tym ha wśród powierzchni gruntów str. 4

5 zdewastowanych (8. miejsce w kraju) oraz ha w powierzchni gruntów zdegradowanych. W 2011 r. z rekultywowano 243 ha (3. miejsce w kraju), w tym na cele rolnicze 68 ha i leśne 40 ha, a zagospodarowano 42 ha (3. miejsce w kraju), w tym na cele rolnicze 21 ha i leśne 3 ha. Wyszczególnienie Powierzchnia gruntów [ha] w latach Grunty wymagające rekultywacji Grunty zdewastowane Grunty zdegradowane Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie (Opracowanie na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.) Background Europejskie wizje i cele rozwoju miast Rozwoju miejskiego Miejsca zaawansowanego postępu społecznego Platforma demokracji, dialogu kulturowego i różnorodności Miejsca odnowy ekologicznej i środowiskowej Motory wzrostu gospodarczego (Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, 2007; Deklaracja z Toledo, 22 czerwca 2010) Rozwoju terytorialnego Zrównoważony wzrost gospodarczy Zrównoważone zagospodarowanie przestrzeni Policentryczna struktura urbanizacyjna Dobra dostępność do podstawowych usług publicznych Zwarta struktura osiedleńcza przy ograniczonym rozlewaniu się miast Wysoki stopień ochrony i wysoka jakość środowiska przyrodniczego (Agenda Terytorialna 2020) Wymiar miejski polityki spójności Wzmocniony wymiar miejski jednym z filarów przyszłej polityki spójności Możliwe miejskie priorytety inwestycyjne: Efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii Ograniczanie emisji CO2 na obszarach miejskich, w tym mobilność miejska Lokalne inicjatywy na rzecz wzrostu zatrudnienia Odnowa zaniedbanych dzielnic Powiązania miasto-wieś Kontekst Tematyka projektu i konferencji Zrównoważone użytkowanie terenów miejskich obejmuje zagadnienia uznane za kluczowe w europejskich i krajowych dokumentach dotyczących strategii rozwoju terytorialnego na najbliższe dekady. W szczególności odnosi się to do takich dokumentów jak: Unia Europejska Strategia Europa 2020 (KOM(2010) 2020) obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: (a) rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; (b) rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; (c) rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Przewodni projekt UE Europa efektywnie korzystająca z zasobów ma na celu uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów przez zmniejszenie udziału emisji węgla w europejskiej gospodarce, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację transportu i propagowanie efektywności energetycznej. Karta Lipska na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Miast Europejskich, (2007) zawiera zalecenia, które mają przyczynić się do rozwoju miast europejskich, Agenda Terytorialna Unii Europejskiej w kierunku bardziej konkurencyjnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów (zaktualizowany dokument z 2007 r., przyjęty w 2011 r.), Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy (KOM(2011) 571) 7. program działań w zakresie środowiska do 2020 r. Dobrze żyć w granicach naszej planety (COM(2012) 710) - Degradacja, rozdrobnienie i gospodarowanie gruntami w UE sprzeczne z zasadą zrównoważonego rozwoju zagrażają świadczeniu kilku ważnych usług ekosystemowych i różnorodności biologicznej oraz zwiększają wrażliwość Europy na zmianę klimatu i klęski żywiołowe. W decyzjach państw członkowskich w zakresie gospodarowania gruntami należy w większym stopniu uwzględniać zrównoważony rozwój. Aby ograniczyć najbardziej znaczącą presję na grunty, glebę i inne ekosystemy w Europie spowodowaną działalnością człowieka, podjęte zostaną działania mające na celu zagwarantowanie, że na wszystkich właściwych szczeblach decyzje odnoszące się do gospodarowania gruntami będą podejmowane z odpowiednim uwzględnieniem wpływu środowiskowego, a także społecznego i gospodarczego. str. 5

6 Polska Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne Społeczeństwo, Konkurencyjna Gospodarka, Sprawne Państwo (Monitor Polski 882, 2012) Zwiększająca się rola dużych ośrodków miejskich wymaga stworzenia standardów zrównoważonego rozwoju na obszarach miejskich i zmiany podejścia do ochrony środowiska na tych terenach. Realizowane będą działania na rzecz zrównoważonego planowania przestrzennego miast służącego wzrostowi jakości życia miejskiego, m.in. poprzez kreowanie przestrzeni publicznej, zielonej infrastruktury miejskich obszarów funkcjonalnych, stref napowietrzania miast, stref cichych. Podejmowane będą działania mające na celu zarządzanie środowiskiem miejskim oraz adaptację miast do zmian klimatu. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (Monitor Polski Nr 36, poz. 423) - Lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju pozostałych obszarów. Zapewnienie spójności wewnętrznej kraju. Niedopuszczenie do nadmiernych zróżnicowań przestrzennych. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju w Celu 2 podkreślają potrzebę poprawy spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez m.in. wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Województwo Śląskie Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego ŚLĄSKIE projekt aktualizacji, marzec 2013, Obszar priorytetowy: (C) PRZESTRZEŃ Cel strategiczny: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni C1: Zrównoważone wykorzystanie zasobów środowiska C2: Zintegrowany rozwój ośrodków różnej rangi C3: Wysoki poziom ładu przestrzennego i efektywne wykorzystanie przestrzeni 1. Rewaloryzacja terenów, w tym obiektów poprzemysłowych i zdegradowanych na tereny o funkcjach społecznogospodarczych oraz zapewnienie ich dostępności 2. Poprawa jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych, szczególnie centrów miast i centrów dzielnic oraz przestrzeni recepcyjnych 3. Tworzenie i rewitalizacja obszarów zieleni urządzonej oraz terenów rekreacyjnych 4. Rewitalizacja, przywracanie pozycji lub nadawanie nowych funkcji obiektom zabytkowym oraz symbolicznym w życiu społeczności lokalnych 5. Zapewnienie praworządności gospodarowania przestrzenią poprzez skuteczną ochronę prawa własności i interesu społecznego 6. Rewitalizacja osiedli mieszkaniowych, w tym starych dzielnic 7. Wspieranie powstawania atrakcyjnych terenów mieszkaniowych w miastach 8. Wsparcie działań podnoszących jakość planowania przestrzennego na poziomie regionalnym i lokalnym, w tym działań integracyjnych str. 6