Dr hab. Małgorzata Markowska, prof. nadzw. Wrocław, 25 marca 2016 r. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Transkrypt

1 Dr hab. Małgorzata Markowska, prof. nadzw. Wrocław, 25 marca 2016 r. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu RECENZJA rozprawy doktorskiej przygotowanej przez magistra Sergiusza Hermana pod tytułem: Specyfika branżowa oraz efektywność funkcjonowania spółek akcyjnych w Polsce a prognozowanie ich upadłości na wniosek Rady Wydziału Informatyki i Gospodarki Elektronicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu WYBÓR TEMATU I KONSTRUKCJA PRACY Dobra kondycja ekonomiczna firm stanowi warunek gospodarczej prosperity, która determinuje stabilność rynku pracy, dobrą sytuację gospodarstw domowych i międzynarodową konkurencyjność gospodarki. Upadłość przedsiębiorstw jest immanetną cechę każdej gospodarki, a ryzyko bankructwa stanowi przedmiot zaintersowania właścicieli, pracowników, kierownictwa firmy, wierzycieli oraz jej dostawców. Skutki upadłości dla interesariuszy oraz dla gospodarki dały asumpt do podejmowania prób jej przewidywania prognozowania. Znaczący wzrost zainteresowania problematyką upadłości przedsiębiorstw zarówno wśród pracowników naukowych, jak i praktyków biznesu był efektem dotykajacych gospodarki światowe kolejnych kryzysów. Trwają poszukiwania skutecznych narzędzi prognozowania upadłości przedsiębiorstw, co przejawia się m.in. w stosowaniu coraz bardziej zaawansowanych metod statystycznych, metod na bazie sztucznej inteligencji oraz uczenia maszynowego. Rozwój metod wykorzystywanych w prognozowaniu upadłości oraz przemiany gospodarczej rzeczywistości, w tym coraz bardziej turbulentne otoczenie, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa wymuszają konieczość rozszerzania zbioru wykorzystywanych zmiennych prognostycznych. Ważnym zagadnieniem w badaniach nad prognozowaniem upadłości przedsiębiorstw, obok implementacji zaawansowanych narzędzi statystycznych oraz poszukiwania nowych zmiennych prognostycznych, jest budowa w celu poprawy zdolności predykcyjnej modeli uwzględniających specyfikę branżową. Bez względu na wybraną metodę prognozowania upadłości przedsiębiorstw, wykorzystany zbiór zmiennych oraz ocenianą branżę, dopiero ocena zdolności predykcyjnej skonstruowanych narzędzi pozwala na wskazanie najlepszego klasyfikatora. Na tym tle podjęta w pracy tematyka jest bardzo ważna i niewątpliwie aktualna. Praca ma, wraz załącznikami, 184 strony, na które składa się wstęp, sześć rozdziałów, zakończenie i spis literatury. Cztery pierwsze rozdziały liczą od 25 do 31 stron, a dwa ostatnie po 14, co skłania do pytania, czy dla poprawy konstrukcji pracy nie należało ich połączyć? Bogata literatura przedmiotu zawarta w spisie (niemal 200 pozycji) zawiera 1

2 ponad 50% publikacji zagranicznych. Dodatkowo Doktorant korzystał z raportów (Coface i Creditreform) oraz roczników statystycznych GUS. CEL BADAWCZY ROZPRAWY I METODY Autor jako główny cel rozprawy wskazał zbadanie wpływu uwzględnienia specyfiki branżowej oraz wskaźnika efektywności funkcjonowania spółek akcyjnych na zdolność predykcyjną modeli służących do prognozowania ich upadłości. Wobec tak postawionego celu Doktorant sformułował dwie hipotezy (główne): 1/ Branżowe modele prognozowania upadłości spółek akcyjnych w Polsce charakteryzuje wyższa zdolność predykcyjna w stosunku do modeli ogólnych, nieuwzględniających specyfiki branżowej. 2/ Uwzględnienie uzyskanego metodą DEA wskaźnika efektywności funkcjonowania spółek akcyjnych w Polsce poprawia zdolność predykcyjną modeli wykorzystywanych do prognozowania ich upadłości. Ponadto w rozprawie weryfikowano hipotezę pomocniczą: 3/ Uzyskany metodą DEA wskaźnik efektywności funkcjonowania spółek akcyjnych w Polsce jest istotną determinantą ich upadłości. Mając na uwadze realizację celu pracy mgr Sergiusz Herman wyznaczył poniższe cele szczegółowe: dobór metody szacowania błędu predykcji na podstawie analzy empirycznej, wskazanie determinant upadłości spółek akcyjnych w wybranych branżach gospodarki, porównanie zdolności predykcyjnej modeli branżowych oraz modeli ogólnych, nieuwzględniających specyfiki branżowej, zbadanie zależności między efektywnością funkcjonowania a kondycją finansową spółek akcyjnych w Polsce, ocena wpływu uwzględnienia wskaźnika efektywności funkcjonowania spółek akcyjnych na zdolność predykcyjną modeli służących do prognozowania ich upadłości, wskazanie determinant efektywności spółek akcyjnych w wybranych branżach gospodarki. Do realizacji celu wykorzystano m.in. liniową analizę dyskryminacyjną i metodę DEA wspomagane metodami doboru zmiennych (wybranymi z uwagi na ich selektywność) i szacowania błędu predykcji. TREŚĆ PRACY Praca doktorska składa się z sześciu rozdziałów, z których trzy pierwsze ma charakter teoretyczny, a następne stanowią prezentację wyników zrealizowanej analizy empirycznej. W rozdziale pierwszym rozprawy Autor dokonał przeglądu literatury tematycznie powiązanej ze zjawiskiem upadłości przedsiębiorstw. Zdefiniował pojęcie upadłości, przedstawił jej symptomy oraz wskazał główne przyczyny. Podstawą do wskazania przyczyn upadłości firm były m.in. wyniki badań ankietowych, przeprowadzonych zarówno w Polsce (np. w województwie kujawsko-pomorskim, mazowieckim i warmińsko-mazurskim, z uwagi na przyczyny upadłości, a w zachodniopomorskim i łódzkim w kontekście źródeł kryzysu w firmie), jak i na świecie (m.in. Kanada, Australia, Walia i Anglia). W rozdziale tym zaprezentowano także, na podstawie m.in. danych z 2

3 raportów Coface, Creditreform zestawienia dotyczące upadłości przedsiębiorstw w Polsce (również w podziale na województwa, główne branże i formę prawną firm) w latach i innych krajach Europy Zachodniej i Środkowo-wschodniej w latach Rozdział drugi poświęcony jest prezentacji narzędzi wykorzystywanych do prognozowania upadłości przedsiębiorstw. Obejmuje krótką historię rozwoju metod prognozowania upadłości firm oraz klasyfikację metod i modeli prognozowania upadłości wraz z charakterystyką wybranych z nich (regresja logistyczna, sieci neuronowe, drzewa decyzyjne, algorytmy genetyczne, metoda wektorów nośnych). Szczególną uwagę poświęcono liniowej analizie dyskryminacyjnej, która została wykorzystana w rozprawie do realizacji badań empirycznych. W rozdziale tym przedstawiono wybrane modele prognozowania upadłości przedsiębiorstw, skonstruowane dla potrzeb polskiego rynku kapitałowego, które podzielono na podstawie uwzględnienia, bądź nie, specyfiki branżowej badanych podmiotów gospodarczych. W trzecim rozdziale rozprawy zdefiniowano pojęcie efektywności na gruncie wchodzących w skład dziedziny nauki ekonomiczne dyscyplin: ekonomii, nauk o zarządzaniu oraz finansów. Scharakteryzowano podstawowe parametryczne (stochastyczna metoda graniczna, metoda swobodnego rozkładu i metoda grubej granicy) i nieparametryczne (metoda obwiedni danych i metoda swobodnego ustania obwiedni) metody pomiaru efektywności. Wskazano podstawowe obszary zastosowania metody DEA w prognozowaniu upadłości przedsiębiorstw, w tym dotyczące wykorzystania wskaźnika efektywności w roli dodatkowej zmiennej objaśniającej w skonstruowanych w tym celu modelach. Przedstawiono też wyniki przeglądu badań empirycznych, w których wykorzystano w celu prognozowania upadłości przedsiębiorstw zmienne charakteryzujące efektywność. Część empiryczną rozważań rozpoczyna rozdział czwarty, w którym rozpatrywano m.in. błąd predykcji modelu (klasyfikatora). Zaprezentowano wybrane metody szacowania błędu predykcji wraz z wynikami empirycznej analizy porównawczej uzyskanych w ten sposób estymatorów zrealizowanej w odniesieniu do prognozowania upadłości polskich spółek akcyjnych. Ponadto zbadano wpływ metody doboru zmiennych objaśniających na zdolność predykcyjną modelu najniższe wartości błędu predykcji uzyskano z wykorzystaniem metod bazujących na wartości bezwzględnej statystki t. W efekcie wskazano metody doboru atrybutów oraz szacowania błędu predykcji, które posiadają najbardziej pożądane własności w przypadku prognozowania upadłości przedsiębiorstw w Polsce, z wykorzystaniem liniowej analizy dyskryminacyjnej. Rozdział piąty, stanowi porównanie zdolności predykcyjnej modeli branżowych oraz modeli ogólnych, dokonane na podstawie otrzymanych wcześniej wyników. Zestawienie rezultatów pozwoliło Autorowi na wskazanie modeli charakteryzujących się wyższą trafnością klasyfikacji. Przeprowadzone w tej części pracy badania umożliwiły wskazanie determinant upadłości spółek akcyjnych w wybranych do analizy branżach. W rozdziale szóstym rozprawy oszacowano z wykorzystaniem metody Data Envelopment Analysis efektywność funkcjonowania badanych spółek akcyjnych. Porównanie średnich poziomów wskaźników efektywności funkcjonowania dla grupy spółek sprawnie funkcjonujących oraz dla tych, wobec których ogłoszono upadłość pozwoliło na ocenę możliwości wykorzystania oszacowanego metodą DEA wskaźnika efektywności funkcjonowania spółek akcyjnych, jako probierza ich upadłości. 3

4 Oceniono także, czy uwzględnienie tego wskaźnika przy konstrukcji modeli ma wpływ na ich zdolność predykcyjną w zakresie upadłości spółek akcyjnych w Polsce. Wykorzystując zdolność predykcyjną wskaźnika efektywności w prognozowaniu upadłości firm podjęto próbę wskazania determinant efektywności spółek akcyjnych w badanych branżach gospodarki. Zakończenie pracy podsumowuje wyniki, które uzyskano w przeprowadzonych badaniach empirycznych. Zawiera również wnioski obejmujące m.in. weryfikację hipotez sformułowanych w pracy oraz najważniejsze kierunki dalszych badań w tematyce prognozowania upadłości firm uwarunkowanej ich branżową przynależnością. Każdy rozdział poprzedza krótkie wprowadzenie, a punkty zawierają podsumowania realizowanych w nich rozważań. Taka konstrukcja pracy ma zdaniem Autora umożliwić weryfikację sformułowanych hipotez. W teoretycznej części znalazły się zagadnienia dotyczące zjawiska upadłości oraz jego prognozowania. Zdefiniowano pojęcie efektywności i wskazano sposoby jej pomiaru. Przeprowadzone w pracy badania empiryczne objęły próbę złożoną z funkcjonujących na polskim rynku kapitałowym spółek akcyjnych 180. Wybór tematu rozprawy uważam za dobrze określoną barierę intelektualną dla rozwiązania problemu na miarę oczekiwań prac doktorskich. Temat pracy umożliwia podejście teoretyczne i empiryczne, zaś wyniki badań stanowią podstawy do szerokiej interpretacji postawionych problemów. Struktura pracy jest ściśle podporządkowana celowi i hipotezom badawczym, a narracja poszczególnych rozdziałów prowadzi do realizacji celu pracy i weryfikacji hipotez badawczych. Z obowiązku Recenzenta wyrażę także uwagi krytyczne, które nie zmieniają mojej wysokiej oceny pracy. 1/ Trudno mi jest zgodzić się z określeniem wykorzystywanym w pracy, co do spółek o złej kondycji ekonomicznej chore, a dobrej zdrowe. Jestem zwolenniczką nomenklatury używanej np. na stronie 101: przedsiębiorstwa o złej i dobrej kondycji finansowej. 2/ Mam wątpliwość, czy sformułowanie hipotezy pomocniczej jest odpowiednie. Bowiem to nie wskaźnik przez samo jego uzyskanie (istnienie) jest determinantą upadłości, a raczej jego wartość (przedział wartości) jest wskazówką o możliwości bankructwa firmy. 3/ Uważam, że dość nieszczęśliwie wybrano testy: test Kołmogorowa-Smirnowa wymaga znajomości parametrów populacji, co praktycznie nigdy (!) nie jest spełnione, a test Levene a jest mocno nieodporny na zmianę symetrii rozkładu 4/ Błędy językowe: rys s. 77: Stochastic Frontier Approach to nie Stochastyczna metoda graniczna tylko Podejście wykorzystujące granicę stochastyczną (ale granicę nie w sensie limesa, ale ograniczenia terytorium; frontier to granica np. międzypaństwowa), Distribution-free Approach to nie Metoda swobodnego rozkładu tylko Podejście nieparametryczne (distribution-free to wolne od rozkładu ); no i pytanie dlaczego tę metodę zaliczono do parametrycznych, Hull to raczej otoczna - rysunek 3.3. pochodzi z innej pracy, ale nie powinno się kopiować bezrefleksyjnie; s.96 - training set tłumaczy się raczej jako próba ucząca, a nie treningowa i nieliczne literówki, konstrukcyjne (np. główka tab. 4.2, nazwanie tabeli 2.3 na stronie 41 rysunkiem) i stylistyczne (traktowanie wymienionych np. w tabeli 1.8 liczb dotyczących upadłości jako wartości analizując wartości zawarte w tab. 1.8 s. 32; liczba osiągnęła wartość s. 26) oraz edycyjne (np. brak oddzielenia tekstu od tabeli) i oczywiste pomyłki 4

5 pisarskie (s. 88 kolejną propozycją prezentowanego artykułu zamiast prezentowaną w artykule; słowo analzy na s. 6; s.118 tistotność ). Pytania jakie nasunęły mi się w trakcie lektury pracy to: 1/ Co Autor rozumie poprzez zdeformowany, statystyczny obraz upadłości w Polsce? 2/ Czy dane z firm o większej częstotliwości (kwartalne, miesięczne) poprawiłyby zdolność predykcyjną budowanych modeli? OGÓLNA OCENA Podsumowując stwierdzam, że oceniana rozprawa doktorska jest dziełem rzetelnym, inspirującym do dalszych badań i dyskusji, a podjęty temat, jak i sposób prezentacji oraz omówienie wyników mają wysoką wartość merytoryczną. Uważam, że praca mgra Sergiusza Hermana Specyfika branżowa oraz efektywność funkcjonowania spółek akcyjnych w Polsce a prognozowanie ich upadłości spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim określone w Ustawie o stopniach i tytule naukowym, z dnia 14 marca 2003 roku art.13 p.1 z późniejszymi zmianami gdyż: 1. Recenzowana rozprawa doktorska wpisuje się w nurt aktualnie prowadzonej w świecie nauki dyskusji nad identyfikacją czynników upadłości przedsiębiorstw, rozwój wykorzystywanych w tym celu metod, i proponuje oryginalne, uwzględniające specyfikę branżową i wskaźnik efektywności modelowe podejście do prognozowania upadłości poddając je empirycznej weryfikacji na bazie danych statystycznych odnoszących się do polskich firm. Praca wnosi do dorobku naukowego w zakresie prognozowania upadłości firm oryginalne wartości poznawcze gdyż m.in. identyfikuje determinanty upadłości spółek w wybranych branżach gospodarki oraz zależności między efektywnością funkcjonowania a kondycją finansową. Identyfikacja ta jest podparta bardzo wyspecjalizowanym aparatem analitycznym proponowanym przez subdyscyplinę jaka jest ekonometria, co podnosi wiarygodność otrzymanych rezultatów. Postawiony problem naukowy dotyczy doboru metod przydatnych w identyfikacji procesów upadłości firm z uwzględnieniem ich specyfiki branżowej, a jego rozwiązanie ujęte w recenzowanej rozprawie rozszerza spektrum poznawcze w zakresie oceny efektywności funkcjonowania polskich spółek akcyjnych w kontekście zagrożenia upadłością. 2. Praca oparta jest na bogatej literaturze przedmiotu zarówno krajowej jak i zagranicznej. Autor rozprawy dokonując interpretacji otrzymanych rezultatów badawczych wykazał się wiedzą z zakresu dyscypliny ekonomia w warstwie teoretycznej, a w szczególności wiedzą z zakresu metod umożliwiających identyfikację symptomów bankructwa firm, jak i wysokimi kompetencjami w zakresie stosowania narzędzi współczesnej ekonometrii, badań operacyjnych i statystyki. Autor rozprawy wykazał się odpowiednią wiedzą teoretyczną z zakresu modelowania ekonometrycznego, metod i modeli prognozowania upadłości oraz swobodną umiejętnością ich stosowania. Wykorzystane w rozprawie doktorskiej metody analityczne, w tym metody i modele prognozowania upadłości są metodami wpisującymi się w zakres dyscypliny ekonomia, umożliwiają określenie relacji przyczynowo-skutkowych oraz prowadzenie analiz porównawczych i wartościujących dla badanych zjawisk. 3. Praca zawiera bogatą warstwę empiryczną, w której Autor pokazał swobodę w wykorzystaniu wyspecjalizowanych metod i narzędzi statystycznych, metod programowania liniowego, znajomość istoty modelowania i prognozowania, o czym świadczą wnioski i komentarze otrzymanych rezultatów badawczych. 5

6 4. O umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej przez Doktoranta świadczą: Jego warsztat badawczy, prowadzone analizy i wnioskowanie, odniesienie rezultatów badań do postawionych w pracy hipotez badawczych, wyważone wnioski i oceny stopnia weryfikacji postawionych hipotez oraz dociekliwość Autora, która widoczna jest w prowadzeniu narracji całej pracy. Mając zatem na uwadze powyższe nie mam wątpliwości, iż rozprawa ta stanowi podstawę do podjęcia dalszych czynności w przewodzie doktorskim. 6