PL B1. Element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: (51) Int.Cl. F16L 59/02 ( ) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: (54) Element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 06/07 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 09/11 (73) Uprawniony z patentu: EURICO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Ożarów Mazowiecki, PL (72) Twórca(y) wynalazku: WIESŁAW GALUS, Warszawa, PL MAREK GADOMSKI, Warszawa, PL ANDRZEJ KLAMCZYŃSKI, Warszawa, PL JANUSZ LITWINIUK, Ustka, PL (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Piotr Gałecki PL B1

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych, stosowanej na ich odcinkach nadziemnych o średnicach od DN 60 do DN Znane są elementy termoizolacyjne, zwane otulinami, oraz sposoby ich wytwarzania, które można scharakteryzować następująco. Izolacja termiczna rurociągu, znana z opisu ochronnego wzoru użytkowego nr 57406, składa się z płaszcza ochronnego wykonanego z blachy i z materiału termoizolacyjnego stanowiącego otulinę termiczną, która ma kształt cylindra zbudowanego z dwóch łupek o kształcie dopasowanym do izolowanego elementu. Elementy płaszcza ochronnego poprzeczne i wzdłużne zachodzą wzajemnie na siebie, a zewnętrzny płaszcz ochronny pokrywający główną część cylindra ma krawędź dłuższą od otuliny materiału termoizolacyjnego tak, że tworzy zakład zachodzący na dolną część cylindra, a na krawędziach wzdłużnych blach w miejscu wykonania zakładów ma wyprofilowane wpusty, jako półokrągły wpust i wypust wzajemnie na siebie zachodzące, tworzące "zamek". Długość płaszcza ochronnego na jednej z poprzecznych krawędzi segmentu jest równa z materiałem termoizolacyjnym i na całej długości ma wyprofilowany półokrągły wypust, który z odpowiednim wpustem sąsiedniego segmentu tworzy drugi "zamek". Izolacja termiczna rurociągu nie ma środków technicznych zabezpieczających płaszcz ochronny przed zerwaniem oraz depolimeryzacją materiału termoizolacyjnego od strony rurociągu w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Prefabrykowana kształtka izolacyjna zwłaszcza do wykonywania otuliny rurociągów ciepłowniczych, znana z opisu ochronnego wzoru użytkowego nr 52501, składa się z dwóch symetrycznych łupin utworzonych każda z warstwy izolacyjnej oraz trwale z nią związanego płaszcza metalowego. Każda łupina w przekroju poprzecznym stanowi połowę pierścienia kołowego i jest połączona z drugą łupiną płaszczyznami wzdłuż średnic po umieszczeniu ich na rurociągu o odpowiedniej średnicy zewnętrznej. Każda łupina ma wzdłuż obu krawędzi bocznych usytuowane na zewnątrz półki kątowe w postaci rynien, utworzone przez dwukrotne zagięcia metalowego płaszcza, w tej części pozbawionego warstwy izolacyjnej. Utworzone przez pierwsze zagięcia metalowego płaszcza części wewnętrzne półek kątowych tej samej łupiny leżą w jednej płaszczyźnie. Utworzone przez drugie zagięcia metalowego płaszcza części zewnętrzne tych półek są w stosunku do siebie skierowane przeciwnie. Prefabrykowana kształtka izolacyjna nie ma środków technicznych zabezpieczających płaszcz metalowy przed zerwaniem oraz depolimeryzacją warstwy izolacyjnej od strony rurociągu w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Prefabrykowana kształtka izolacyjna, zwłaszcza do wykonywania otuliny ciepło-ochronnej rurociągów i/lub rur kanalizacyjnych, znana ze zgłoszenia wzoru użytkowego nr W , składa się z dwóch symetrycznych połówkowych łupin, mających każda w przekroju poprzecznym postać połowy pierścienia kołowego i łączonych ze sobą odpowiednio powłokami wzdłuż poosiowo usytuowanych powierzchni styku, oraz umożliwiająca łączenie ze sobą doczołowo kolejnych takich samych kształtek. Każda łupina połówkowa składa się z trzech warstw materiału izolacyjnego. Dwie wewnętrzne warstwy są wykonane z lekkiego porowatego tworzywa piankowego i są one względem siebie obrócone obwodowo o założony kąt ostry obrotu jednej warstwy względem drugiej w taki sposób, że powierzchnia wzdłużna stykowa warstwy środkowej jest obrócona o założony kąt przeciwnie do ruchu wskazówek zegara względem powierzchni stykowej wzdłużnej warstwy wewnętrznej, formując odpowiednio uskok warstwy wewnętrznej i występ warstwy środkowej. W strefie średnicowo przeciwległej uformowane są odpowiednio występ warstwy wewnętrznej i uskok warstwy środkowej. Połówki wydłużonych walców, tworzące warstwy wewnętrzną i środkową są z kolei także przesunięte względem siebie w kierunku poosiowym o założoną długość tak, że na jednym końcu kształtki na powierzchni czołowej warstwa środkowa tworzy na obwodzie kołowy występ, a warstwa wewnętrzna tworzy odpowiednio na obwodzie uskok. Na drugim końcu kształtki, wzajemne ułożenie czołowe obu warstw jest odwrotne, to jest warstwa środkowa tworzy na obwodzie koła uskok, a warstwa wewnętrzna tworzy obwodowy występ, zaś trzecia wewnętrzna warstwa ochronno-izolacyjna każdej z łupin połówkowych wykonana jest z papy i jest obrócona względem warstwy środkowej o ten sam założony kąt na obwodzie, ale w kierunku zgodnym z kierunkiem ruchu wskazówek zegara tak, że krawędź warstwy zewnętrznej leży w jednej płaszczyźnie z powierzchnią stykową tworząc poosiowo uskok, któremu w strefie średnicowo przeciwległej odpowiada występ warstwy zewnętrznej, mającej także z tej strony krawędź w jednej

3 PL B1 3 płaszczyźnie z powierzchnią stykową. Warstwa zewnętrzna jest także przesunięta wzdłużnie względem warstwy środkowej o założoną długość w taki sposób, że czoła warstwy zewnętrznej i wewnętrznej leżą w jednej płaszczyźnie, a występowi obwodowemu warstwy środkowej odpowiada uskok obwodowy warstwy zewnętrznej, a na drugim końcu kształtki na odwrót - uskokowi warstwy środkowej odpowiada występ warstwy zewnętrznej. Wymienione występy i uskoki stanowią odpowiednio zamki wzdłużne, spinające ze sobą dwie łupiny połówkowe kształtki w jeden segment kształtki izolacyjnej oraz odpowiednio zamki czołowe do łączenia między sobą kolejnych segmentów kształtek izolacyjnych. Warstwy izolacyjne wewnętrzna i środkowa oraz warstwa zewnętrzna są wzajemnie połączone i unieruchomione względem siebie za pomocą spoiwa klejowego, tworzącego w ten sposób dwie dodatkowe warstwy impregnacyjno-wzmacniające. Prefabrykowana kształtka izolacyjna nie ma środków technicznych zabezpieczających warstwę izolacyjną przed depolimeryzacją od strony rurociągu w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Otulina termoizolacyjna, znana ze zgłoszenia wzoru użytkowego nr W , składa się z połówkowych segmentów. Każdy segment ma sztywny płaszcz ochronny i termoizolację, na którą składa się warstwa materiału termo-izolacyjnego i poduszka powietrzna. Płaszcz pokryty jest od wewnątrz powłoką o własnościach adhezyjnych, a połówkowe elementy tego płaszcza wypełnione są materiałem termoizolacyjnym tworzącym warstwę termoizolacyjną, która ma uformowane dystansowe występy tworzące poduszkę powietrzną, położoną między warstwą termoizolacyjną i izolowaną rurą. Dystansowe występy warstwy termoizolacyjnej w punktach styku z izolowaną rurą mają zatopioną w materiale termoizolacyjnym warstwę wykładziny z włókna szklanego. Otulina termoizolacyjna na powierzchniach czołowych poszczególnych segmentów ma poprzeczne zamki ciepłownicze, składające się z rowków i z wypustów zatrzaskowych, położonych w występach mających grubości po 1/2 grubości warstwy termoizolacyjnej. Rowki zatrzaskowe znajdują się w występie położonym od strony płaszcza ochronnego, zaś wypusty zatrzaskowe znajdują się w występie położonym od strony izolowanej rury. Otulina termoizolacyjna, w części środkowej wzdłużnych krawędzi warstwy termoizolacyjnej każdego jej segmentu, ma wzdłużne zamki składające się z rowków w części środkowej wzdłużnej krawędzi jednej połówki warstwy termoizolacyjnej i z wypustów w części środkowej wzdłużnej krawędzi drugiej połówki warstwy termoizolacyjnej każdego segmentu. Otulina termoizolacyjna nie ma środków technicznych zabezpieczających płaszcz ochronny przed zerwaniem oraz depolimeryzacją warstwy termo-izolacyjnej na całej jej długości od strony izolowanej rury w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Kompaktowa segmentowa izolacja termiczna, zwłaszcza rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych, znana z opisu patentowego nr , wykorzystująca znane materiały izolacyjne, zawiera osłonowy metalowy płaszcz o połówkowej segmentowej budowie z mocującymi występami znajdującymi się na jego wewnętrznej powierzchni, które pokryte są w sposób nierozłączny warstwą izolacyjną o grubości większej od występów mocujących. Wewnętrzna powierzchnia warstwy izolacyjnej przylega do zewnętrznej powierzchni zabezpieczonych rurociągów. Po zamontowaniu na zabezpieczonym rurociągu dłuższe na obwodzie podłużne krawędzie górnego połówkowego segmentu płaszcza osłonowego metalowego zachodzą nakładkowo na podłużne krawędzie dolnego połówkowego segmentu płaszcza osłonowego metalowego, tworząc obustronnie powierzchnie wzdłużnego nierozłącznego połączenia połówkowych segmentów płaszcza osłonowego metalowego w jedną zwartą konstrukcję. Na powierzchniach czołowych poszczególnych segmentów izolacji termicznej, w osi wzdłużnej, z jednej strony wystają zabezpieczająco-połączeniowe bolce, zaś z drugiej strony ukształtowane są wewnętrzne gniazda pod osadzone w nich wciskowo bolce zabezpieczająco-połączeniowe przyległych segmentów izolacji termicznej. Na zewnętrznej powierzchni płaszcza osłonowego metalowego, na styku czołowych połączeń segmentów izolacji termicznej zamontowane są po obu stronach nierozłącznie nakładki zabezpieczające, łączące dodatkowo poszczególne połówkowe segmenty płaszcza osłonowego metalowego i przyległe segmenty izolacji termicznej wraz ze znajdującymi się na nich nakładkami zabezpieczającymi. Na krawędziach doczołowych połączeń poszczególnych segmentów izolacji termicznej wraz ze znajdującymi się na nich nakładkami zabezpieczającymi zamocowane są nierozłącznie osłonowo opaski zabezpieczające. Kompaktowa segmentowa izolacja termiczna ma tę zaletę, że jej płaszcz osłonowy metalowy jest wyposażony w zaczepy uniemożliwiające jego oddzielenie od warstwy izolacyjnej. Natomiast wadą tej izolacji jest to, że nie ma ona środków technicznych zabezpieczających jej warstwę z materiału

4 4 PL B1 izolacyjnego od strony rurociągu przed depolimeryzacją w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Moduł izolacyjny, system i sposób montowania i wytwarzania, znane z międzynarodowego zgłoszenia nr WO 99/57481, charakteryzują się następującymi środkami technicznymi i ich połączeniem. Moduł izolacyjny przed jego końcowym ukształtowaniem ma część cylindryczną, która zawiera warstwę izolacyjną składającą się ze sztywnego materiału izolacyjnego zaczynającego twardnieć, stając się gęstą kompozycją tej części cylindrycznej. Zewnętrzna powierzchnia sztywnego materiału, głównie koncentryczna, przylega do wewnętrznej powierzchni komponentu, tworząc z nim moduł izolacyjny. Komponent stanowi trwałą, niewłóknistą, sprężystą warstwę mającą kształt części cylindrycznej, bezpośrednio przywierającą do zewnętrznej powierzchni warstwy izolacyjnej. Do połączenia modułu izolacyjnego z innym modułem izolacyjnym przewidziano zaczep wykonany wzdłuż całej długości części izolacyjnej górnej pierwszego modułu. Warstwa izolacyjna i warstwa sprężysta każdego modułu są przystosowane do wewnętrznego bocznego zestyku wzdłuż ich powierzchni kontaktowych tworząc pełną izolację. Moduł izolacyjny nie ma środków technicznych zabezpieczających warstwę izolacyjną od strony rurociągu przed jej depolimeryzacją w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Osłonowa struktura termoizolacyjna, rurociąg wyposażony w tę strukturę i sposób zabezpieczenia rurociągu za pomocą tej struktury osłonowej, znane z międzynarodowego zgłoszenia nr WO 99/09346, charakteryzują się następującymi środkami technicznymi i ich połączeniem. Osłonowa struktura termoizolacyjna, stosowana do izolacji rurociągu ciepłowniczego, zawiera warstwę termoizolacyjną, warstwę uzupełniającą i płaszcz ochronny, który jest zaopatrzony w otworki odsysające wodę. Warstwa uzupełniająca zawiera materiał, który jest przepuszczalny dla wody. Otworki odsysające wodę są chronione przed wlotem wody z zewnątrz podczas odsączania wody z warstwy uzupełniającej do środowiska. Ta struktura osłonowa jest w szczególności przewidziana dla rurociągów nadziemnych pod gołym niebem, gdzie może zaistnieć duża wilgotność powietrza. Osłonowa struktura termoizolacyjna nie ma środków technicznych zabezpieczających warstwę termoizolacyjną od strony rurociągu przed jej depolimeryzacją w wyniku działania czynników fizycznych i agresywnych czynników chemicznych. Celem wynalazku jest eliminacja wad znanych rozwiązań konstrukcyjnych. Cel ten osiągnięto konstruując element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych, utworzony następująco. Składa się on z dwu części półcylindrycznych, których półcylindryczne płaszcze ochronne wykonane są ze stalowej blachy ocynkowanej lub aluminiowej i mają zaczepy przytwierdzone do ich wewnętrznych powierzchni tworzące łącznie z warstwą pianki poliuretanowej spoiste konstrukcje kompozytowe, a po założeniu na określony rurociąg te dwie części elementu termoizolacyjnego są połączone ze sobą kompatybilnie za pomocą ich kształtowych połączeń wzdłużnych, natomiast ich półcylindryczne płaszcze ochronne są połączone wzdłużnymi obrzeżami za pomocą zrywalnych nitów aluminiowych, ponadto warstwy z pianki poliuretanowej mają kształtowe połączenia doczołowe umożliwiające połączenie szeregowe tego elementu termoizolacyjnego z identycznymi elementami termoizolacyjnymi, zaś powierzchnie wewnętrzne walcowe tych warstw mają wsporniki dystansowe. Cechami charakterystycznymi tego elementu termoizolacyjnego jest to, że w zaczepach klasycznych usytuowanych wzdłużnie rzędami są umieszczone rurki wzmacniająco-izolacyjne zawierające wewnątrz przewody elektryczne stanowiące część sieci monitoringowej. W przestrzeniach między rurkami wzmacniająco-izolacyjnymi a klasycznymi zaczepami są osadzone płyty wykonane ze styropianu zmodyfikowanego. Zaczepy klasyczne, rurki wzmacniająco- -izolacyjne i płyty wykonane ze styropianu zmodyfikowanego, łącznie z płaszczami ochronnymi, są elementami konstrukcyjnymi zespolonymi wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej i otoczone są nią całkowicie. Cała powierzchnia walcowa wewnętrzna warstwy z pianki poliuretanowej jest zespolona z pokrywającą ją dodatkową warstwą z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. Płyty obu części tego elementu termoizolacyjnego, wykonane ze styropianu zmodyfikowanego, są krótkie i są umieszczone wzdłużnie między sąsiadującymi ze sobą klasycznymi zaczepami o kształcie trapezów, otoczonymi łącznie z tymi płytami wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej zespoloną z dodatkową warstwą z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. Alternatywnie, płyty obu części tego elementu termoizolacyjnego wykonane ze styropianu zmodyfikowanego są długie i są umieszczone wzdłużnie między powierzchniami bocznymi sąsiadujących ze sobą klasycznych zaczepów o kształcie trójkątów z obłymi wierzchołkami, otoczonych, łącznie

5 PL B1 5 z rurkami wzmacniająco-izolacyjnymi i z tymi płytami, wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej, zespoloną z dodatkową warstwą z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. Dodatkową warstwę z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą stanowi włóknina z tworzyw mineralnych, korzystnie z tworzyw szklanych, lub włóknina z tworzyw sztucznych. Rurki wzmacniająco-izolacyjne są wykonane z poliuretanu lub z polietylenu niskociśnieniowego albo z polipropylenu. Przewody elektryczne, stanowiące część sieci monitoringowej, są przewleczone przez otworki wzdłużne nawiercone w ścianach walcowych od stron powierzchni kolistych usytuowanych nad doczołowymi połączeniami kształtowymi każdej części przedmiotowych elementów termoizolacyjnych połączonych szeregowo. Osie tych otworków pokrywają się z osiami rurek wzmacniająco-izolacyjnych. Szczelina dylatacyjna, powstała w wyniku połączenia szeregowego przedmiotowych elementów termoizolacyjnych, ograniczona ich powierzchniami kolistymi, jest wypełniona pianką poliuretanową. W ścianę warstwy z pianki poliuretanowej, od strony jej wewnętrznej powierzchni walcowej każdej części przedmiotowego elementu termoizolacyjnego wbite są kołki dystansowe poprzez dodatkową warstwę z włókniny termoizolacyjnej. Kołki dystansowe wykonane są z sezonowanego drewna bukowego lub dębowego i mają kształt grzybków, a są rozmieszczone w równych odstępach, spełniając rolę klasycznych wsporników dystansowych. Alternatywny element termoizolacyjny różni się od pierwszego elementu termoizolacyjnego tym, że zastosowano w nim rurki wzmacniające bez przewodów elektrycznych, przy czym rurki wzmacniające są wykonane z poliuretanu lub z poliwęglanu. Pozostałe elementy konstrukcyjne alternatywnego elementu termoizolacyjnego są ukształtowane identycznie i tak samo usytuowane i połączone, jak ma to miejsce w przypadku pierwszego elementu termoizolacyjnego. Jednakże nie zachodzi potrzeba nawiercania otworków wzdłużnych w ścianach walcowych każdej części alternatywnego elementu termoizolacyjnego. Element termoizolacyjny według wynalazku ma tę zaletę, że zastosowanie dodatkowej warstwy z włókniny termoizolacyjnej na całej powierzchni wewnętrznej warstwy z pianki poliuretanowej każdej części tego elementu chroni te warstwy przed wysoką temperaturą, zwłaszcza rurociągu ciepłowniczego, oraz przed depolimeryzacją spowodowaną czynnikami fizycznymi lub reakcjami chemicznymi przebiegającymi pod wpływem działania tlenu, ozonu lub pod wpływem agresywnych czynników chemicznych, natomiast zastosowanie płyt ze styropianu zmodyfikowanego polepsza własności termoizolacyjne tych elementów termoizolacyjnych i obniża koszty ich produkcji. Przedmiot wynalazku, w przykładzie wykonania, uwidoczniony jest na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia element termoizolacyjny w wersji pierwszej, w przekroju wzdłużnym, składający się z dwu półcylindrycznych części, górnej i dolnej, osadzony na rurociągu ciepłowniczym lub na rurociągu chłodniczym, fig. 2 - tenże sam element termoizolacyjny w przekroju poprzecznym według linii A - A, oznaczonej na fig. 1, fig. 3 - powiększone elementy konstrukcyjne objęte szczegółem "B", oznaczonym na fig. 2, fig. 4 - dwa identyczne elementy termoizolacyjne, skrócone, połączone szeregowo i osadzone na rurociągu ciepłowniczym lub na rurociągu chłodniczym, fig. 5 - powiększone elementy konstrukcyjne dwóch szeregowo połączonych identycznych elementów termoizolacyjnych, objęte szczegółem "C", oznaczonym na fig. 4, fig 6 - rzut aksonometryczny płaszcza ochronnego górnej części elementu termoizolacyjnego, w wersji pierwszej tego płaszcza, z elementami konstrukcyjnymi usytuowanymi na wewnętrznej powierzchni tego płaszcza, przygotowanymi do wlewania ciśnieniowego pianki poliuretanowej od strony wewnętrznej przyszłej otuliny, a fig. 7 - rzut aksonometryczny płaszcza ochronnego górnej części elementu termoizolacyjnego, w wersji drugiej tego płaszcza, z elementami konstrukcyjnymi usytuowanymi na wewnętrznej powierzchni płaszcza, przygotowanymi do wlewania ciśnieniowego pianki poliuretanowej od strony wewnętrznej przyszłej otuliny. Elementy termoizolacyjne 1, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych lub rurociągów chłodniczych, zwanych w dalszej części opisu rurociągiem 2, występujące w wersji produkcyjnej pod nazwą "MaxFlow" SYSTEM 2006, składają się z dwu półcylindrycznych części, górnej 3 i dolnej 4, wykonanych z pianki poliuretanowej 5, stanowiącej spoistą konstrukcję kompozytową z półcylindrycznymi płaszczami ochronnymi 6, 7 tych części 3, 4 i z innymi elementami konstrukcyjnymi, określonymi w dalszej części opisu. Płaszcze ochronne 6, 7 wykonane są z blachy stalowej ocynkowanej lub z blachy aluminiowej. Spoista konstrukcja kompozytowa zawiera ponadto dodatkową warstwę 8 z włókniny termoizolacyjnej, nasyconej żywicą epoksydową, wykonanej z tworzywa syntetycznego lub z tworzywa mineralnego, korzystnie z włókniny szklanej, przy czym dodatkowa warstwa 8 pokrywa całą powierzchnię półwalcową już ukształtowanej warstwy z pianki poliuretanowej 5 każdej części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1. Ukształtowane warstwy z pianki poliuretanowej 5 obu części 3, 4 ele-

6 6 PL B1 mentu termoizolacyjnego i mają z jednego końca występ półcylindryczny 9, zaś z drugiego końca - gniazdo półcylindryczne 10, przy czym długość występu półcylindrycznego 9 jest nieco dłuższa od poosiowej głębokości gniazda półcylindrycznego 10 tak, że w przypadku połączenia szeregowego dwu na przykład części górnych 3 dwóch identycznych elementów termoizolacyjnych 1, gniazdo półcylindryczne 10 górnej części 3 pierwszego elementu termoizolacyjnego 1 i występ półcylindryczny 9 górnej części 3 drugiego elementu termoizolacyjnego 1, połączone ze sobą kompatybilnie na wcisk, tworzą w miejscu styku dostatecznie szczelne połączenie kształtowe doczołowe, zwane często zamkiem, oraz szczelinę dylatacyjną wynikającą z różnicy długości poosiowej głębokości gniazda półcylindrycznego 10 górnej części 3 pierwszego elementu termoizolacyjnego 1 w stosunku do długości występu półcylindrycznego 9 górnej części 3 drugiego elementu termoizolacyjnego 1. Części dolne 4 dwóch elementów termoizolacyjnych 1 są połączone identycznie. Zasadniczo quasi-półcylindryczny płaszcz ochronny 6 górnej części 3 elementu termoizolacyjnego 1 lub półcylindryczny płaszcz ochronny 7 dolnej części 4 tego elementu 1 jest wyposażony w zaczepy 12, ukształtowane, w pierwszej wersji ich wykonania, w trapezy z ciągłych taśm stalowych ocynkowanych lub z ciągłych taśm aluminiowych i połączone trwale ich podstawami z wewnętrzną powierzchnią półwalcową określonego płaszcza ochronnego 6, 7 techniką lutowania lub zgrzewania, albo klejenia. Taśmy z ukształtowanymi zaczepami trapezowymi 12 są usytuowane obwodowo w równych odstępach, zaś ich poszczególne zaczepy 12 są usytuowane wzdłużnie w rzędach. W określonych rzędach zaczepów trapezowych 12 są umieszczone rurki wzmacniająco-izolacyjne 13 o osiach równoległych do osi symetrii elementu termo-izolacyjnego 1. Rurki wzmacniająco-izolacyjne 13 wykonane są z tworzyw sztucznych, charakteryzujących się dobrymi własnościami mechanicznymi i cieplnymi, wysoką odpornością na działanie czynników chemicznych, dużą odpornością na chłonność wody. Takimi tworzywami sztucznymi są: poliuretan, polipropylen, lub polietylen niskociśnieniowy. Omówione tworzywa sztuczne mają małą wartość wydłużenia przy zerwaniu, co jest pozytywną cechą w przypadku ich stosowania w pierwszej wersji wykonania elementu termoizolacyjnego 1. W rurkach wzmacniająco-izolacyjnych 13, będących częściami wzmacniającymi spoistej konstrukcji kompozytowej elementu termoizolacyjnego 1, są umieszczone przewody elektryczne 14, stanowiące część sieci monitoringowej, które ulęgają zniszczeniu w przypadku uszkodzenia lub zerwania płaszcza ochronnego 6, 7, a tym samym rurek wzmacniająco-izolacyjnych 13. Przerwanie któregokolwiek przewodu elektrycznego 14 jest sygnałem dla operatora o uszkodzeniu lub zerwaniu płaszcza ochronnego 6, 7. W przestrzeniach spoistej konstrukcji kompozytowej z pianki poliuretanowej 5, ograniczonych grubością rurek 13, szerokością i wysokością zaczepów trapezowych 12, są umieszczone krótkie płyty 15, wykonane ze styropianu zmodyfikowanego o lepszych własnościach termoizolacyjnych niż pianka poliuretanowa 5. W pierwszej wersji wykonania płaszcza ochronnego 6, 7 z zaczepami trapezowymi 12 położenie rurek 13 jest ustalone na poprzecznej osi symetrii tych zaczepów 12 za pomocą płyt 15, które są umieszczone między sąsiadującymi ze sobą zaczepami 12 i sąsiadującymi ze sobą rurkami 13. Grubość płyt styropianowych 15 jest równa korzystnie 2/3 grubości warstwy z pianki poliuretanowej 5, natomiast wysokość zaczepów trapezowych 12 jest równa korzystnie 1/3 grubości tej warstwy z pianki poliuretanowej 5. W drugiej wersji wykonania płaszcza ochronnego 6, 7 zaczepy 16 mają kształt trójkątów z obłymi wierzchołkami. W tym przypadku położenie rurek 13 jest ustalone na poprzecznej osi symetrii tych zaczepów 16 za pomocą ich ścian bocznych, zaś płyty styropianowe długie 17 są umieszczone między ścianami bocznymi sąsiadujących ze sobą zaczepów trójkątnych 16. I w tym przypadku grubość płyt styropianowych długich 11 jest także równa korzystnie 2/3 grubości warstwy z pianki poliuretanowej 5, natomiast wysokość zaczepów trójkątnych 16 jest równa korzystnie 1/3 grubości tej warstwy 5. W drugiej wersji wykonania elementu termoizolacyjnego 1 płaszcze ochronne 6, 7, zawierające zaczepy trapezowe 12 lub zaczepy trójkątne 16, płyty styropianowe krótkie 15 lub długie 17, dodatkowe warstwy 8 z włókniny termo-izolacyjnej, są wyposażone w rurki wzmacniające, nie przedstawione na rysunku, o identycznym kształcie jak rurki wzmacniająco-izolacyjne 13 i tak samo usytuowane w zaczepach 12 lub 16. Rurki wzmacniające są wykonane z tworzywa sztucznego poliwęglanu, charakteryzującego się wysoką udarnością, szerokim zakresem temperatury użytkowania od C do 130 C, małą chłonnością wody, bardzo małym przewodnictwem ciepła. Rurki wykonane z poliwęglanu nie pękają pod wpływem uderzeń, co w bardzo dużym stopniu wzmacnia spoistą konstrukcję kompozytową obu części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1.

7 PL B1 7 W ten sposób przygotowane płaszcze ochronne 6, 7 umieszcza się w stalowych formach niskociśnieniowych, nie przedstawionych na rysunku, przystosowanych do wlewania i spieniania pianki poliuretanowej 5 według wymagań producenta systemu poliuretanowego. Płaszcze ochronne 6, 7 łącznie z zaczepami 12 lub 16, rurkami 13 i płytami styropianowymi 15 lub 17 umieszcza się w formie od strony wewnętrznej, natomiast arkusz z włókniny termoizolacyjnej 8 umieszcza się od strony zewnętrznej elementu termoizolacyjnego 1. Do formy dozowany jest system poliuretanowy za pomocą agregatu spieniającego, nie przedstawionego na rysunku. Ilość, proporcje składników systemu, czas dozowania dobierane są według wymagań producenta systemu i producenta agregatu, i kontrolowane są automatycznie. Po zamknięciu formy zachodzi proces spieniania i formowania górnej części 3 lub dolnej części 4 elementu termoizolacyjnego 1 według technologii producenta agregatu, przy czym rurki wzmacniająco-izolacyjne 13, a tym bardziej rurki wykonane z poliwęglanu, mające dużą wytrzymałość na ściskanie, nie ulegają deformacji. System jest formułą poliolu do spieniania pianki poliuretanowej 5. Składa on się z poliolu i izocjanianu MDI. W czasie procesu spieniania ważne jest, aby komponenty były szybko i intensywnie mieszane w ściśle określonym stosunku. Środkiem spieniającym jest cyklopentan oraz dwutlenek węgla powstający z reakcji wody z izocjanianem. Przy spełnianiu tych warunków części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 mają faktor ODP = O i klasę palności według DIN 4102-B3. Po zakończeniu procesu formowania części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 wyjmuje się z formy i pozostawia na okres 48 godzin w temperaturze pokojowej w ramowej konstrukcji formującej, nie przedstawionej na rysunku, gwarantującej zachowanie pożądanych wymiarów końcowych każdej części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1. Następnie gotowe części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 poddaje się sezonowaniu przez następny okres co najmniej 48 godzin w temperaturze powyżej 10 C. Po tym czasie części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 uzyskują założone parametry i własności mechaniczne i izolacyjne. Po okresie sezonowania, w ścianach walcowych od strony powierzchni kolistych każdej części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1, według pierwszej wersji jego wykonania, nawierca się otworki wzdłużne 18 poprzez przyłożony szablon, nie przedstawiony na rysunku, których osie pokrywają się z osiami symetrii wzdłużnej rurek 13, natomiast w ściany warstw z pianki poliuretanowej 5, od strony powierzchni wewnętrznej walcowej, pokrytej dodatkową warstwą 8 z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą korzystnie epoksydową, wbija się kołki dystansowe 19, mające kształt grzybków, wykonane z sezonowanego drewna bukowego lub dębowego. Kołki dystansowe 19, po założeniu obu części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 na rurociąg 2 i ich zespoleniu za pomocą kształtowych połączeń wzdłużnych 20, 21, 22, 23, powodują, że między warstwą z pianki poliuretanowej 5 a powierzchnią izolowanego rurociągu 2 powstaje poduszka powietrzna 24 o grubości od 18 do 25 mm, to znaczy o grubości równej co najmniej wysokości czaszy kołka dystansowego 19, przy czym pierwsze połączenie wzdłużne jest utworzone przez wzdłużny występ 20 górnej części 3 elementu termoizolacyjnego 1 i wzdłużne gniazdo 21 dolnej części 4 tego elementu 1, natomiast drugie połączenie kształtowe wzdłużne jest utworzone przez wzdłużne gniazdo 22 górnej części 3 elementu termoizolacyjnego 1 i wzdłużny występ 23 dolnej części 4 tego elementu 1. Zarówno wzdłużne występy 20, 23, jak i wzdłużne gniazda 21, 22 obu połączeń kształtowych wzdłużnych są integralnymi częściami warstw wykonanych z pianki poliuretanowej 5. Trwałe połączenie dwu części 3, 4 elementu termoizolacyjnego 1 następuje w wyniku nitowania zakładów wzdłużnych 25 górnej części 3 tego elementu 1 do wzdłużnych obrzeży jego dolnej części 4 za pomocą pierwszych zrywalnych nitów aluminiowych 26. Szeregowego połączenia dwóch identycznych elementów termoizolacyjnych 1, osadzonych na rurociągu 2, dokonuje się wciskając występy 9 połączenia kształtowego doczołowego pierwszego elementu termoizolacyjnego 1 w gniazdo 10 połączenia kształtowego doczołowego drugiego elementu termoizolacyjnego 1, zwracając uwagę, aby osie otworków wzdłużnych 18 obu elementów termoizolacyjnych 1 pokrywały się z osiami symetrii wzdłużnej rurek 13. Tak ustalone położenie dwóch szeregowo połączonych elementów termoizolacyjnych 1 utrzymuje się przytwierdzając płytki 27 z blachy stalowej ocynkowanej do walcowych obrzeży płaszczów 6, 7 tych elementów 1 za pomocą drugich zrywalnych nitów aluminiowych 28. Następnie zalewa się szczelinę dylatacyjną 11 pianką poliuretanową 5, a po jej stwardnieniu łączy się płaszcze 6, 7 obu elementów termoizolacyjnych 1 za pomocą opasek uszczelniająco-mocujących 29, wykonanych z blachy stalowej ocynkowanej i trzecich zrywalnych nitów aluminiowych 30. W przypadku wykonania elementu termoizolacyjnego 1, według drugiej wersji, nie zachodzi potrzeba nawiercania otworków wzdłużnych 18, ponieważ nie przewiduje się umieszczania przewodów

8 8 PL B1 elektrycznych 14 w rurkach wzmacniających wykonanych z poliuretanu lub z poliwęglanu. Pozostałe środki techniczne, ich ukształtowanie i połączenia są identyczne, jak ma to miejsce w przypadku wykonania elementu termoizolacyjnego 1 według pierwszej wersji. Rozwiązania konstrukcyjne elementów termoizolacyjnych 1 pozwalają na maksymalną ochronę rurociągu 2 przed utratą ciepła wykazującą tylko śladowe jego wartości w W/mb izolacji. Połączenie płaszczów ochronnych 6, 7, zaczepów trapezowych 12 lub zaczepów trójkątnych 16, dodatkowej warstwy 8 z włókniny termoizolacyjnej i rurek wzmacniająco-izolacyjnych 13 lub rurek wzmacniających, jest trwałe, ponieważ pianka poliuretanowa 5 w procesie wlewania i spieniania szczelnie je otacza, tworząc spoistą konstrukcję kompozytową. Zastosowanie poduszki powietrznej 24 i dodatkowej warstwy 8 z włókniny termoizolacyjnej chroni warstwy z pianki poliuretanowej 5 przed wysoką temperaturą, zwłaszcza rurociągu ciepłowniczego 2, oraz przed depolimeryzacją spowodowaną innymi czynnikami fizycznymi lub reakcjami chemicznymi przebiegającymi pod wpływem działania tlenu, ozonu lub agresywnych czynników chemicznych. Ponadto poduszka powietrzna 24 umożliwia swobodne obracanie i przesuwanie elementów termoizolacyjnych 1 podczas ich montowania na rurociągu 2, dzięki czemu nie dochodzi do uszkodzenia ich spoistej konstrukcji kompozytowej i rozszczelnienia całej izolacji rurociągu 2, ponieważ szczelnie zaciśnięte elementy termoizolacyjne 1 mają styczność z tym rurociągiem 2 jedynie poprzez kołki dystansowe 19. W celu wyeliminowania przenikania ciepła przez kształtowe połączenie doczołowe 20, 21, 22, 23 dwóch połączonych szeregowo elementów termoizolacyjnych 1, zaprojektowano właśnie szczelinę dylatacyjną 11. Poprzez wypełnienie jej pianką poliuretanową 5 uzyskuje się jednakową grubość izolacji na całej długości rurociągu 2, a co za tym idzie równomierny rozkład temperatury. Zminimalizowanie przenikania ciepła dzięki szczelności izolacji MaxFlow SYSTEM 2006 oraz likwidacja mostów termicznych znacznie wydłuża okres użytkowania tej izolacji, natomiast zastosowanie przewodów elektrycznych 14 w elementach termoizolacyjnych 1 według pierwszej wersji ich wykonania i przerwanie któregokolwiek z tych przewodów 14 w przypadku uszkodzenia lub zerwania płaszcza ochronnego 6, 7 umożliwia zorganizowanie szybkiej interwencji technicznej. Zastosowanie płyt 15 lub płyt 17 ze zmodyfikowanego styropianu nie tylko polepsza własności termoizolacyjne elementów termoizolacyjnych 1, ale również obniża koszty ich produkcji. Zastrzeżenia patentowe 1. Element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych, składający się z dwu części półcylindrycznych, których półcylindryczne płaszcze ochronne wykonane ze stalowej blachy ocynkowanej lub aluminiowej, mają zaczepy przytwierdzone do ich wewnętrznych powierzchni półwalcowych, tworzące łącznie z warstwą pianki poliuretanowej spoiste konstrukcje kompozytowe, a po założeniu na określony rurociąg te dwie części elementu termoizolacyjnego są połączone ze sobą kompatybilnie za pomocą ich kształtowych połączeń wzdłużnych, natomiast ich półcylindryczne płaszcze ochronne są połączone wzdłużnymi obrzeżami za pomocą zrywalnych nitów aluminiowych, ponadto warstwy z pianki poliuretanowej mają kształtowe połączenia doczołowe umożliwiające połączenie szeregowe tego elementu termoizolacyjnego z identycznymi elementami termoizolacyjnymi, zaś powierzchnie wewnętrzne walcowe tych warstw mają wsporniki dystansowe, znamienny tym, że w zaczepach klasycznych (12, 16) usytuowanych wzdłużnie rzędami są umieszczone rurki wzmacniająco-izolacyjne (13) zawierające wewnątrz przewody elektryczne (14) stanowiące część sieci monitoringowej, natomiast w przestrzeniach między rurkami wzmacniająco-izolacyjnymi (13) a klasycznymi zaczepami (12, 16) są osadzone płyty (15, 17) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego, przy czym zaczepy klasyczne (12, 16), rurki wzmacniająco-izolacyjne (13) i płyty (15, 17) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego, łącznie z płaszczami ochronnymi (6, 7), są elementami konstrukcyjnymi zespolonymi wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej (5) i otoczone są nią całkowicie, zaś cała powierzchnia walcowa wewnętrzna wytworzonej warstwy z pianki poliuretanowej (5) jest zespolona z pokrywającą ją dodatkową warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 2. Element według zastrz. 1, znamienny tym, że płyty (15) obu jego części (3, 4) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego są krótkie i są umieszczone wzdłużnie między sąsiadującymi ze sobą rurkami wzmacniająco-izolacyjnymi (13) zawierającymi wewnątrz przewody elektryczne (14) i między sąsiadującymi ze sobą klasycznymi zaczepami (12) o kształcie trapezów, otoczonymi łącznie z tymi

9 PL B1 9 płytami (15) wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej (5) zespoloną z dodatkową warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 3. Element według zastrz. 1, znamienny tym, że płyty (17) obu jego części (3, 4) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego są długie i są umieszczone wzdłużnie między powierzchniami bocznymi sąsiadujących ze sobą klasycznych zaczepów (16) o kształcie trójkątów z obłymi wierzchołkami, otoczonych, łącznie z rurkami wzmacniająco-izolacyjnymi (13) i z tymi płytami (17), wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej (5) zespoloną z dodatkową warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 4. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą zespoloną z warstwą z pianki poliuretanowej (5) stanowi włóknina z tworzyw mineralnych, korzystnie z tworzyw szklanych. 5. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą, zespoloną z warstwą z pianki poliuretanowej (5) stanowi włóknina z tworzyw sztucznych. 6. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że rurki wzmacniająco-izolacyjne (13) są wykonane z poliuretanu. 7. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że rurki wzmacniająco-izolacyjne (13) są wykonane z polietylenu niskociśnieniowego. 8. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że rurki wzmacniająco-izolacyjne (13) są wykonane z polipropylenu. 9. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że przewody elektryczne (14) stanowiące część sieci monitoringowej, umieszczone w rurkach wzmacniająco-izolacyjnych (13), są przewleczone przez otworki wzdłużne (18) nawiercone w ścianach walcowych od stron powierzchni kolistych, usytuowanych nad doczołowymi połączeniami kształtowymi (20, 21, 22, 23) każdej części (3, 4) przedmiotowych elementów termoizolacyjnych (1) połączonych szeregowo, przy czym osie tych otworków (18) pokrywają się z osiami symetrii rurek wzmacniająco-izolacyjnych (13), zaś szczelina dylatacyjna (11), powstała w wyniku połączenia szeregowego przedmiotowych elementów termoizolacyjnych (1), ograniczona ich powierzchniami kolistymi, jest wypełniona pianką poliuretanową (5). 10. Element według zastrz. 1 albo 2, albo 3, albo 4, albo 5, albo 9, znamienny tym, że w ścianę warstwy z pianki poliuretanowej (5) od strony jej wewnętrznej powierzchni walcowej każdej części (3, 4) przedmiotowego elementu termoizolacyjnego (1) wbite są kołki dystansowe (19) poprzez dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej, przy czym kołki dystansowe (19), wykonane z sezonowanego drewna bukowego lub dębowego, mają kształt grzybków, są rozmieszczone w równych odstępach i spełniają rolę klasycznych wsporników dystansowych. 11. Element termoizolacyjny, zwłaszcza do izolacji rurociągów ciepłowniczych i chłodniczych, składający się z dwu części półcylindrycznych, których półcylindryczne płaszcze ochronne, wykonane ze stalowej blachy ocynkowanej lub aluminiowej, mają zaczepy przytwierdzone do ich wewnętrznych powierzchni półwalcowych tworzące łącznie z warstwą z pianki poliuretanowej spoiste konstrukcje kompozytowe, a po założeniu na określony rurociąg te dwie części przedmiotowego elementu termoizolacyjnego są połączone ze sobą kompatybilnie za pomocą ich kształtowych połączeń wzdłużnych, natomiast ich półcylindryczne płaszcze ochronne są połączone wzdłużnymi obrzeżami za pomocą zrywalnych nitów aluminiowych, ponadto warstwy z pianki poliuretanowej mają kształtowe połączenia doczołowe umożliwiające połączenie tego elementu termoizolacyjnego z innymi identycznymi elementami termoizolacyjnymi, zaś powierzchnie wewnętrzne walcowe tych warstw mają wsporniki dystansowe, znamienny tym, że w zaczepach klasycznych (12, 16) usytuowanych wzdłużnie rzędami są umieszczone rurki wzmacniające, a w przestrzeniach między tymi rurkami wzmacniającymi i klasycznymi zaczepami (12, 16) są osadzone płyty (15, 17) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego, przy czym zaczepy (12, 16), rurki wzmacniające i płyty (15, 17), łącznie z płaszczami ochronnymi (6, 7), są elementami konstrukcyjnymi zespolonymi wytworzoną warstwą z pianki poliuretanowej (5) i otoczone są nią całkowicie, zaś cała powierzchnia walcowa wewnętrzna wytworzonej warstwy z pianki poliuretanowej (5) jest zespolona z pokrywającą ją dodatkową warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 12. Element według zastrz. 11, znamienny tym, że płyty (15) obu jego części (3, 4) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego są krótkie i są umieszczone wzdłużnie między sąsiadującymi ze sobą klasycznymi zaczepami (12) o kształcie trapezów, otoczonymi łącznie z tymi płytami (15) wytworzoną

10 10 PL B1 warstwą z pianki poliuretanowej (5) zespoloną z dodatkową warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 13. Element według zastrz. 11, znamienny tym, że płyty (17) obu jego części (3, 4) wykonane ze styropianu zmodyfikowanego są długie i są umieszczone wzdłużnie między powierzchniami bocznymi sąsiadujących ze sobą zaczepów klasycznych (16) o kształcie trójkątów z obłymi wierzchołkami otoczonych, łącznie z rurkami wzmacniającymi i z tymi płytami (17) wytworzoną warstwą (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą. 14. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, znamienny tym, że dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą, zespoloną z warstwą z pianki poliuretanowej (5) stanowi włóknina z tworzyw mineralnych, korzystnie z tworzyw szklanych. 15. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, znamienny tym, że dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej nasyconej żywicą, zespoloną z warstwą z pianki poliuretanowej (5) stanowi włóknina z tworzyw sztucznych. 16. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, znamienny tym, że rurki wzmacniające są wykonane z poliuretanu. 17. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, znamienny tym, że rurki wzmacniające są wykonane z poliwęglanu. 18. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, znamienny tym, że w ścianę warstwy z pianki poliuretanowej (5), od strony jej wewnętrznej powierzchni walcowej każdej części (3, 4) przedmiotowego elementu termoizolacyjnego (1), wbite są kołki dystansowe (19) poprzez dodatkową warstwę (8) z włókniny termoizolacyjnej, przy czym kołki dystansowe (19), wykonane z sezonowanego drewna bukowego lub dębowego, mają kształt grzybków, są rozmieszczone w równych odstępach i spełniają rolę wsporników dystansowych. 19. Element według zastrz. 11 albo 12, albo 13, albo 18, znamienny tym, że szczelina dylatacyjna (11), ograniczona powierzchniami kolistymi warstw z pianki poliuretanowej (5), powstała w wyniku połączenia szeregowego przedmiotowego elementu termoizolacyjnego (1) z innym identycznym elementem termoizolacyjnym (1) jest wypełniona pianką poliuretanową (5).

11 PL B1 11 Rysunki

12 12 PL B1

13 PL B1 13

14 14 PL B1

15 PL B1 15

16 16 PL B1 Departament Wydawnictw UP RP Cena 4,92 zł (w tym 23% VAT)