EFEKTY DOLISTNEGO DOKARMIANIA ROŚLIN UPRAWNYCH. CZĘŚĆ II. REAKCJA ROŚLIN NA DOLISTNE STOSOWANIE MIKROELEMENTÓW I AZOTU ŁĄCZNIE Z MIKROELEMENTAMI

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLIV NR 3/4 WARSZAWA 1993: R O M A N C Z U B A EFEKTY DOLISTNEGO DOKARMIANIA ROŚLIN UPRAWNYCH. CZĘŚĆ II. REAKCJA ROŚLIN NA DOLISTNE STOSOWANIE MIKROELEMENTÓW I AZOTU ŁĄCZNIE Z MIKROELEMENTAMI Z akład A gro ch em iczn ej O bsługi R olnictw a Instytut U praw y N aw ożenia i G leboznaw stw a O ddział w e W rocław iu W S T Ę P W części I [4] przedstawiono wyniki ścisłych doświadczeń polowych z dolistnym stosowaniem azotu w formie wodnego roztworu mocznika w nawożeniu roślin w uprawie polowej. Wodny roztwór mocznika, rozluźniając tkanki, ułatwia wnikanie do liści zarówno amidowej formy azotu dostarczonej w roztworze, jak i dodanych do roztworu innych składników, mikroelementów lub magnezu. W doświadczeniach opisanych w niniejszej pracy nawozy mikroelementowe stosowano bądź w roztworze wodnym, bądź w wodnym roztworze mocznika. M E T O D Y K A Ścisłe doświadczenia polowe prowadzono w latach metodą losowanych bloków w rolniczych zakładach doświadczalnych IUNG. Metodykę dolistnego stosowania azotu, analiz gleb, nawozów i materiału roślinnego podano w pracy Czuby [4]. Płynne wieloskładnikowe nawozy dolistne są obecnie stosowane w dokarmianiu prawie wszystkich roślin uprawy polowej. W sprzedaży znajduje się

2 80 R. Czuba ponad 70 różnych wersji tych nawozów, w tym również licznych wariantów opracowywanych przy współudziale autora. W koncepcji wytwarzania nawozów dolistnych przyjęto następujące założenia: nawozy dolistne są nawozami mikroelementowymi o zawartości tych składników w proporcji odpowiedniej dla dokarmianego gatunku rośliny oraz dla jej lazy rozwojowej; do nawozów dodawany jest azot w formie mocznika w celu rozluźnienia substancji woskowych pokrywających liście oraz zwiększenia przyczepności nawozu po zastosowaniu w roztworze wodnym; dodawany jest też magnez ze względu na powszechny niedobór tego składnika w glebach, jego trudną przyswajalność w niskiej temperaturze (wczesną wiosną) oraz rolę w tworzeniu chlorofilu; niektóre nawozy dolistne zawierają składniki poprawiające jakościowe cechy plonu, np. sód i jod w nawozach przeznaczonych do stosowania na użytkach zielonych. Wieloskładnikowe nawozy dolistne produkowane w kraju podzielono na 3 grupy w zależności od zawartości mikroelementów: niska do 1%, średnia 1,1-2,5%, wysoka powyżej 2,5% wagowych. O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W R e a k c ja z b ó ż na d o listn e sto s o w a n ie m ik ro e le m e n tó w W czasie prowadzenia ścisłych doświadczeń polowych z dolistnym stosowaniem wieloskładnikowych nawozów mikroelementowych należało wyjaśnić, ile razy dokarmiać zboża mikroelementami oraz jak duże dawki tych nawozów są ekonomicznie uzasadnione. Jednym z pierwszych krajowych nawozów dolistnych był Insol-3, produkowany w Instytucie Nawozów Sztucznych w Puławach i przeznaczony do dokarmiania zbóż. Skład tego nawozu podano w tabeli 1. Kolejne wersje Insolu przeznaczone są do dokarmiania innych gatunków roślin (Insol-4 do dokarmiania buraków, Insol-5 do dokarmiania rzepaku, Insol-6 do dokarmiania roślin strączkowych). Nawozy dolistne produkowane przez inne firmy najczęściej są zbliżone swoim składem do Insoli. Przeprowadzone doświadczenia wykazały, że nie jest uzasadnione stosowanie zbyt dużych dawek tego nawozu (tab. 2). Wraz ze zwiększaniem dawki Insolu-3 zmniejszała się efektywność jednostkowa nawozu. Z wyników serii 17 doświadczeń z pięcioma zbożami (tab. 3) można wnioskować, że stosowanie Insolu-3 w roztworze wodnym na zboża nawożone azotem w formie * Udzielone patenty: nr , nr i inne.

3 Dolistne dokarmianie roślin. Cz. II 81 Skład chemiczny INSOLU-3 Ingredients content in INSOL-3 Tabela 1 W yszczególnienie Item % A zot(n ) 13,6 Magnez (Mg) 3,2 B or(b ) 0,28 Miedź (Cu) 0,56 Mangan (Mn) 1,68 C ynk(zn) 0,01 Żelazo (Fe) 1,12 Suma mikroelementów Micronutrients total (В + Cu + Mn + Mo + Zn + Fe) 4,85 Właściwości fizyczne: Physical properties: gęstość - density 1,31 kg/dm3 temp. początkowa krystalizacji - 20 C crystalization point ph 6,0 Tabela 2 Efektywność różnych dawek Insolu-3 stosowanego dolistnie na pszenicę ozimą: 4 doświadczenia, Efficency of various doses of Insol-3 in winter wheat leaf nutrition: 4 experiments, Obiekty Treatments Zwyżka plonu ziarna Grain yield increase (kg/ha) Efektywność (kg ziarna/l litr) Efficiency (kg/grain/1 litre) Bez dokarmiania wiosną - No spring application: plon - yield 74,1 dt/ha N-90* N Insol-3 (1/ha): N IR - LSD (0,05) 303 X Г/>90 kg na ha w formie mocznika stałego wczesną wiosną 90 kg N per ha in solid urea, early spring top-dressing nawozu stałego jest szczególnie efektywne w uprawie zbóż ozimych wcześnie rozwijających się wiosną (żyto i jęczmień ozimy). Mogło to być związane z okresowymi wiosennymi suszami w latach 1990 i 1991, kiedy np. w RZD IUNG w Baborówku, gdzie prowadzono dużą część omawianych doświad-

4 Tabela 3 Efektywność jednorazowego dolistnego dokarmiania zbóż Insolem doświadczeń, Efficicncy of single Insol-3 foliar application for cereals 17 experiments, Obiekty Treatments Pszenica ozima 4 doświadczenia Winter wheat 4 experiments Jęczmień ozimy 4 doświadczenia W inter barley 4 experiments Pszenżyto ozime 4 doświadczenia W inter triticale 4 experiments Żyto 1 doświadczenie Rye 1 experiment Jęczmień jary 4 doświadczenia Spring barley 4 experiments plon-yield (dt/ha) Bez wiosennego dokarmiania No spring application Mocznik stałyx) Solid urea5'- Mocznik stały Solid urea + Insol 3 1 ^ a 71,7 46,5 46,6 35,6 48,1 78,4 52,0 56,1 52,9 53,4 80,2 54,4 56,9 56,3 53,8 N IR -L S D (0,05) 3,50 3,69 2,72 4,76 3,37 kg ziarna/l 1Insolu-3 kg grain/1 litre Insol x) Pszenica i pszenżyto 60 kg N na ha; żyto, jęczmień ozimy i jary 50 kg N na ha x) Wheat and triticale 60 kg N per ha; rye, winter barley and spring barley 50 kg N p er ha.

5 Dolistne dokarmianie roślin. С z. II 83 czeń, suma opadów w marcu 1990 roku wynosiła 70% średniej wieloletniej, a 1991 roku 72%. Po zastosowaniu nawozu dolistnego we właściwej fazie rozwoju zboża i w korzystnych warunkach pogodowych, zwyżki plonu ziarna mogą być duże. Średnio z dwóch doświadczeń po dwukrotnym zastosowaniu nawozu dolistnego uzyskano zwyżkę plonu ziarna pszenicy ozimej 690 kg/ha, czyli 276 kg/l nawozu (Wielichowo i Baborówko 1990 r.). Reakcja roślin na dolistne stosowanie azotu łącznie z mikroelementami W kryteriach utylitarnych dolistne stosowanie wielokomponentowych roztworów ma szczególne uzasadnienie. W jednym zabiegu agrotechnicznym stosuje się azot i mikroelementy w formie płynnych nawozów wieloskładnikowych, a w praktyce rolniczej również odpowiednie pestycydy. Ten wariant dokarmiania dolistnego oceniano zatem w kilku seriach ścisłych doświadczeń polowych i przekazano praktyce rolniczej szczegółowe zalecenia [1-3]. Efekt współdziałania azotu z wieloskładnikowymi nawozami płynnymi po łącznym dolistnym ich zastosowaniu w formie roztworu przedstawiono na przykładzie średnich wyników z 8 ścisłych doświadczeń polowych z pszenicą ozimą (tab. 4). Wyniki uzyskane w doświadczeniach z innymi roślinami podano w tabeli 5 w formie syntetycznej informacji, która może być przydatna w doborze kryteriów zakładania doświadczeń zdolistnym dokarmianiem roślin uprawy polowej. Łączne dwukrotne (tab. 4) zastosowanie nawozu dolistnego z wodnym roztworem mocznika dawało w doświadczeniach zwyżki plonu ziarna pszenicy przekraczające sumę uzyskanych po odrębnym zastosowaniu tych komponentów, przy wysokiej efektywności dokarmiania dolistnego. W doświadczeniach (nie referowanych w' tej pracy) z innymi zbożami efekt łącznego dolistnego zastosowania azotu i mikroelementów był również najczęściej zbliżony do sumy efektów dolistnego stosowania azotu i mikroelementów. Korzystne współdziałanie wodnego roztworu mocznika z nawozami dolistnymi jest niekiedy szczególnie silne w dokarmianiu rzepaku (tab. 5). Uwidacznia się tu specyficzne działanie mocznika w udostępnianiu składników nawozu dolistnego poprzez rozluźnienie warstwy substancji woskowych na liściach. To korzystne współdziałanie w dokarmianiu rzepaku charakterystyczne było w różnych latach i po zastosowaniu różnych nawozów dolistnych (Insol-5, Agrosol-R, Agrovital-R, Alnipest-R, Ekolist i inne).w uprawie rzepaku ozimego nie jest wystarczajaco wyjaśnione zagadnienie jesiennego dokarmiania. Z serii czterech przeprowadzonych doświadczeń wynika, że jednorazowe dokarmianie rzepaku ozimego Insolem-5 w dawce 3 l/ha zwiększyło plon nasion o 200 kg/ha. Doświadczenia te przeprowadzono jednak w latach o łagodnych zimach (1990 i 1991). Na łączony zabieg (tab. 5) dolistnego dokarmiania azotem i mikroelementami reagują też buraki cukrowe i ziemniaki; podane zwyżki plonów były udowodnione statystycznue. Bobik (tab. 5) dokarmiano w doświadczeniach

6 Tabela 4 Ос Efektywność dolistnego stosowania m ikroelem entów łącznie z wodnym roztworem m ocznika na pszenicę ozimą: 8 doświadczeń, Efficiency micronutrients foliar application com bined with urea w ater solution for w inter w heat: 8 experim ents, Obiekty Treatments Plon ziarna Grain yield (dt/ha) Zw'yżka plonu Yield increase (kg/ha) Zwyżki plonu Yield increase (%) Bez dokarmiania No application 65,0 - - N , N kg N - roztwór mocznika N kg N - urea water solution 2 X naw'ozy dolistne (rozpuszczone wr wodzie) 2 X foliar fertilizers (dissolved in w'ater) 2 X nawozy dolistne w roztworze mocznika 2 X foliar fertilizers in urea water solution , , N IR -L S D (0,05) 3.45 X X R. Czuba x-) 90 kg na ha w formie mocznika stałego wczesną wiosną - 90 kg N per ha in solid urea, early spring top-dressing.

7 Tabela 5 Efektywność dolistnego stosowania mikroelementów łącznie z wodnym roztworem mocznika w nawożeniu niektórych roślin; Efficiency micronutrients foliar application combined with urea water solution for some crops; Zwyżka plonu po oprysku mikroelementami Zwyżka plonu po łącznym oprysku azotem i mikroelementami Roślina Liczba doświadczeń Liczba oprysków Increase of yield after Increase of yield after micronutrients + N foliar Crop Number of experiments Number of leaf applications micronutrients foliar application application (kg/ha) kg/ha % Rzepak Rape Burak cukrowy Sugar beets Ziemniak Potatoes Bobik4 Faba beanx Nie dokarmiano azotem Without urea water solution X) - Dolistne dokarmianie roślin. Cz. II Oo

8 86 R. Czuba tylko nawozami mikroelementowymi (bez azotu) i uzyskano także duże zwyżki plonu nasion. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Doświadczenia przeprowadzone z dolistnym stosowaniem mikroelementów w uprawie roślin polowych wykazały, że zabieg ten jest efektywnym sposobem dokarmiania zbóż, rzepaku, buraków, ziemniaków i bobiku. Najbardziej uzasadnione jest dwukrotne dolistne stosowanie mikroelementów w jednym okresie wegetacyjnym, czyli na 1 ha do 150 g sumy mikroelementów w proporcji tych składników odpowiadającej potrzebom fizjologicznym danego gatunku rośliny. W kryteriach utylitarnych najbardziej uzasadnione jest jednak łączne stosowanie płynnych wieloskładnikowych nawozów mikroelementowych z wodnym roztworem mocznika, z wyjątkiem roślin motylkowych, których dolistnie nie dokarmia się azotem na większą skalę. Łączenie w jednym zabiegu dolistnego stosowania azotu i mikroelementów daje w licznych przypadkach sumę efektów uzyskiwanych po odrębnym zastosowaniu tych komponentów. Przeprowadzone badania uzasadniają wyciągnięcie następujących wniosków: 1. Dolistne stosowanie płynnych nawozów mikroelementowych w warunkach agrotechniki polowej okazało się efektywnym zabiegiem nawozowym. 2. W dolistnym dokarmianiu zbóż, rzepaku, buraków, ziemniaków i bobiku najbardziej uzasadnione okazało się dwukrotne stosowanie tego zabiegu, czyli łącznie na 1 ha około 150 g sumy mikroelementów, każdorazowo w ich proporcji właściwej dla poszczególnych gatunków roślin. 3. Z punktu widzenia utylitarnego w pełni uzasadnione jest łączne dolistne stosowanie azotu i mikroelementów, z wyjątkiem roślin motylkowych, których nie dokarmia się azotem dolistnie. L IT E R A T U R A [1] C z u b a R M G ó re c k i K., 1990: Z espolone m elody d o listnego d okarm iania i och ro n y buraka cu k ro w eg o. W yd. IIJN G, P uław y, ser. P (47), ss.40. 2] C z u b a R., G ó re c k i K., 1991: Z espolone m elody d olislnego dokarm iania i o chrony rzepaku o zim eg o. W yd. IU N G, P uław y, ser.p (49), ss.48. [3] C z u b a R., G ó re c k i K., R o g a lsk i L., 1992: N aziem na i ag rolotnicza technologia d o lisln eg o d o k arm ian ia zb ó ż ro ztw orem m ocznika lic z n ie z m ikroelem entam i i pesty cy d am i. W yd. IIJN G, Puław y, ser. P (52),ss.58. [4] C z u b a R., 1993: E lckty dolistn eg o dokarm iania roślin upraw nych. C zęść I. R eakcja roślin na dolislne stosow anie azotu. Rocz. G lebozn.44,3/4:

9 Dolistne dokarmianie roślin. Cz. II 87 R. C zuba TH E RESULTS OF LEAF NUTRITION OF FIELD CROPS. PART II. R ESPO N SE OF PLA N TS TO FOLIAR APPLICATION OF M ICRONUTRIENTS OR NITROGEN COM BINED WITH M ICRONUTRIENTS D epartm en t for A grochem ical A tten d an ce Institute o f Soil S cience and Plant C ultivation, D ivision in W rocław SUMMARY In exact field experiments on foliar application o f m ulticom ponent liquid trace fertilizers to cereals, rape, sugar beets, potatoes and faba bean were carried out. Sim ultaneously the effect o f these fertilizers combined with urea water solution w ere investigated. Concentration o f urea solution were adjusted according to crop species. In experim ents with faba bean urea solution was not applied. It was ascertained that trace elem ents foliar application is an effective agricultural treatment. H ow ever com bination o f nitrogen with trace elem ents for foliar application is the most reasonable. Micronutrient leaf nutrition applied tw ice i.e. 150 g/ha o f total trace elem ents in adequate for every crop proportion turned out to be the most effective. Prof. dr Roman Czuba Praca wpłynęła do redakcji w styczniu 1993 r. Zakład Agrochemicznej Obsługi Rolnictwa Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Oddział we Wrocławiu Wrocław, Płac Św. Macieja 5

10