ROLNICTWO ENERGETYCZNE NOWE ROŚLINY ENERGETYCZNE, PRAKTYCZNE ASPEKTY WYKORZYSTANIA W ENERGETYCE BIOGAZOWEJ I ZASADY ICH WIELOLETNICH KONTRAKTACJI
|
|
- Ludwika Witkowska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 OLA ŁUKASZEK Ekoenergia Kolonia Pozezdrze KAROL BARTKIEWICZ Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznań WOJCIECH ŁUKASZEK Ekoenergia Kolonia Pozezdrze ROLNICTWO ENERGETYCZNE NOWE ROŚLINY ENERGETYCZNE, PRAKTYCZNE ASPEKTY WYKORZYSTANIA W ENERGETYCE BIOGAZOWEJ I ZASADY ICH WIELOLETNICH KONTRAKTACJI Słowa kluczowe: biogazownie Electra, efektywność procesu gazyfikacji, buraki cukrowe Key words: biogas Electra Plants, gasification efficiency, sugar beets Coraz intensywniej, mimo braku prawnego usankcjonowania, mimo cofnięcia dopłat do uprawy roślin energetycznych, rozwija się nowa gałąź rolnictwa rolnictwo energetyczne. Rolnicy początkowo sceptycznie oceniali działania inwestorów, którzy w warunkach polskich mozolnie wdraŝali pomysły budowy bioelektrowni i biogazowni. Przyglądając się temu zjawisku z ostroŝnością, ale i z zainteresowaniem, dochodzili powoli do wniosku, Ŝe skoro są firmy, które wkładają w budowę wielomilionowe kwoty, to zapewne mają w tym zamierzony interes, z którego profity czerpać będą przez długie lata. Zmiana punktu widzenia wykreowała zmianę toku myślenia jeŝeli ktoś moŝe mieć z takich inwestycji korzyści, a inwestycje muszą korzystać z biomasy pochodzenia rolniczego, dlaczego współkonsumentem tych korzyści nie mogę być ja polski rolnik. Kierunek działań wytyczył przechlewski Poldanor S.A. z prezesem Grzegorzem Brodziakiem. Ta firma właśnie, korzystając z doświadczeń i osiągnięć swoich udziałowców duńskich rolników, przecierała i przeciera szlak praktycznej energetyki biogazowej i rolnictwa energetycznego w Polsce. Dziś jest właścicielem 6 bioelektrowni (na 13 pracujących), a kilka kolejnych realizuje
2 234 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek na róŝnych etapach zaawansowania. Grupę pionierów tworzyło niewiele firm, a wśród nich: poznańskie Zeneris i Agrogaz, krakowskie Biogazownie Polskie, Ineco stało wchłoniętych i występuje pod nazwą dominanta (Viessman). Aktualny katalog firm zajmujących się w Polsce energetyką biogazową i biogazownictwem obejmuje aŝ 59 pozycji. Część z nich to oczywiste efemerydy, powstałe dla barz Iławy, Biogaz Tech z Jarocina i jedna z najdłuŝej działających na rynku bioenergii w Polsce juŝ 17 lat Ekoenergia z Kolonii Pozezdrze na Mazurach. W ostatnim okresie powstało wiele nowych podmiotów gospodarczych, zajmujących się realizacją bioelektrowni i biogazowni (Energobiogaz, Polska Grupa Biogazowa, Biopower, Envitec, Veltec, Polenergia), kilka połączyło się lub zodziej lub mniej oczywistych korzyści właścicieli, kilkanaście traktuje swoje istnienie powaŝnie, by nie rzec, posłanniczo. Te ostatnie w mniejszym lub większym stopniu korzystają i korzystać będą z bogactwa biomasy, którą w róŝnej postaci wyprodukuje pośrednio lub bezpośrednio polski rolnik. O ile ilość i parametry biomasy pochodzenia zwierzęcego, jak i ilość odpadów poprodukcyjnych przemysłu przetwórstwa rolno-spoŝywczego są w miarę stałe, o tyle biomasa pochodzenia roślinnego stanowiąca bazę surowcową dla bioelektrowni i biogazowni jest gałęzią, która będzie podlegała stałym modyfikacjom i doświadczeniom, mającym na celu wyhodowanie roślin jak najbardziej wydajnych gazowo, przy moŝliwie najmniejszej powierzchni uprawy. Przewiduje się, Ŝe rolnictwo energetyczne obejmie produkcją roślinną w przeciągu kilkunastu lat powierzchnię od 1 mln do 1,5 mln hektarów. Jest to teren, na który składają się róŝne areały: nieuŝytki i ziemie pozaklasowe (około tys. ha), ziemie zwolnione z upraw buraka cukrowego w wyniku przekształceń polskiego przemysłu cukrowniczego (czytaj: zamknięcia 57 cukrowni i zmniejszenia powierzchni uprawy z 550 tys. ha w roku 2000 do około 150 tys. ha) oraz grunty obecnie uprawiane, których właściciele zmienią profil produkcji. Tereny te zostaną zagospodarowane róŝnymi uprawami, przy czym determinantami doboru roślin będą z pewnością w pierwszej kolejności korzyści ekonomiczne, ale równieŝ tradycja uprawy, bonitacja gleby, wyposaŝenie w maszyny i areał. WaŜnym elementem będzie takŝe czynnik ludzki ilość rąk do pracy. Okazuje się, Ŝe jest ich na wsi coraz mniej, ale jak stwierdza raport sporządzony w marcu 2011 r. na zlecenie ekologicznej organizacji Greenpeace, w przypadku rozwijania odnawialnych źródeł energii w Polsce do 2020 r. moŝe powstać nawet 350 tys. nowych miejsc pracy. Oczywiście dotyczy to wszystkich rodzajów obiektów OZE i związanych z tymi źródłami pośrednio i bezpośrednio. Zatrudnienie bezpośrednie stanowią pracownicy bioelektrowni i biogazowni, natomiast pośrednie właśnie rolnicy i inni producenci biomasy róŝnego pochodzenia. Sprawa jest warta zainteresowania, tym bardziej Ŝe miejsca pracy w grupie producentów (a więc rolnictwa) będą się lokowały w grupie średniowysokich i wysokich zarobków w przeliczeniu na jedną osobę.
3 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 235 O ile takie czynniki jak bonitacja gleby czy areał są elementami stałymi, o tyle to, co na tej ziemi będziemy uprawiali, zaleŝy wyłącznie od nas. Do niedawna, a w zasadzie bez większych obaw moŝna powiedzieć, Ŝe do dzisiaj, główną rośliną energetyczną preferowaną przez inwestorów jest kukurydza. Oczywiście naleŝy natychmiast dodać, Ŝe chodzi tu o technologie niemieckie w szczególności Nawaro i jej liczne wersje, które zdominowały energetykę biogazową. Obiekty realizowane w tej technologii (przestarzałej i nie gwarantującej pełni bezpieczeństwa ekologicznego, vide obiekt w Liszkowie) to zdecydowana większość bioelektrowni i biogazowni w Niemczech (około 6 tys.), Danii, Holandii, Austrii. W Polsce pracuje 11 bioelektrowni w tej technologii, dwie w Pawłówku i Skrzatuszu w kombinacjach Nawaro z Host z autorskimi rozwiązaniami inwestorów. Niemniej jednak trzeba stwierdzić, Ŝe inwestorzy sięgają po Nawaro jako technologię sprawdzoną, której efekty ekonomiczne są konkretne i wymierne. Inne technologie, w tym rozwiązania innowacyjne, stanowią zdecydowaną mniejszość, chociaŝ w Polsce coraz większe uznanie na rynku zyskuje rodzima bioelektrownia ELECTRA, będąca jednym z najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych spośród dotychczas proponowanych. Aktualnie w realizacji w tej technologii na róŝnym etapie znajduje się 9 inwestycji (Ujazd k. Tomaszowa Mazowieckiego, Nowe Racibory, Działdowo, Skarbimierz, Wołodź, Jabłonica Ruska, Werchrata, Borek Mały, Grajewo), 6 dalszych jest w przygotowaniu (Łochów, Iłowo Osada, Kołbacz, Kargowa, Lipki, Kalinowo). Stanowi to około 15% aktualnie projektowanych i budowanych bioelektrowni i biogazowni w Polsce. Bioelektrownia ELECTRA (zgłoszenie patentowe P ), dzieło Konsorcjum Projektowo-Wykonawczego Ekoenergia-Saneco, zasilana moŝe być róŝnymi substratami, przy czym jej formuła procesowa pozwala na bezkolizyjną wielokrotną zamianę substratów. Autorzy połoŝyli duŝy nacisk na to, aby w grupie substratów mógł znaleźć się jak najszerszy asortyment kiszonek roślinnych oferowanych przez dostawców. Dlatego priorytetem stały się badania nowych roślin energetycznych, prowadzone zarówno przez samo Konsorcjum, jak i wspólnie z instytutami naukowymi i uczelniami. Obecnie Konsorcjum współpracuje między innymi z Pracownią Traw Pozapaszowych i Roślin Energetycznych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach (z oddziałami w Poznaniu i Warszawie), Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim i innymi. Efektem tych działań jest nowa, autorska kategoryzacja wartości energetycznej roślin, która w istotny sposób przewartościowuje dotychczasowe spojrzenie na to zagadnienie, ugruntowane przez przyjmowany bezkrytycznie model niemiecki, chociaŝ i w Niemczech zauwaŝono, Ŝe rola kukurydzy była przeceniana i czas najwyŝszy zweryfikować dotychczasową opinię.
4 236 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek W warunkach polskich najbardziej wydajnym energetycznie, ale równieŝ najwartościowszym pod względem nawozowych parametrów powstałego osadu pofermentacyjnego, jest bez wątpienia burak energetyczny. Foto : Wojciech Łukaszek Jest to agrotechniczna hybryda buraka cukrowego, świadomie nazwana energetyczną (autorami nazwy są prof. Jan Popczyk i Wojciech Łukaszek), by wyrwać roślinę z kurczącego się przemysłu cukrowniczego i przywrócić ją w konwencji energetycznej. Pierwsze prace badawcze nad przydatnością buraka w bioenergetyce Konsorcjum podjęło juŝ w roku 2001, z chwilą zamknięcia pięciu z 57 polskich cukrowni (Kętrzyn, Świecie, Ciechanów, Guzów i Michałów). Było to kilka lat przed zainteresowaniem się tym problemem Niemców, przy czym w roku 2009, w prace badawcze prowadzone przez Konsorcjum czynnie włączyła się na podstawie umowy niemiecka firma nasienna Strube. Taka decyzja ze strony niemieckiego partnera wynikała z kurczącego się rynku zbytu materiału nasiennego buraków cukrowych i poszukiwania moŝliwości naturalnego wypełnienia powstającej luki w budŝecie. Oczywiście Strube, jako jeden z największych producentów nasion buraka na świecie, nie jest jedynym zainteresowanym w poszukiwaniu alternatywy dotychczasowego rynku zbytu niezaleŝne badania prowadzi równieŝ niemiecka firma KWS oraz kilka uczelni i laboratoriów. Ta rywalizacja moŝe przynieść wyłącznie pozytywne efekty w postaci nowych osiągnięć w dziedzinie udoskonalania materiału siewnego i uzyskiwania coraz większych plonów, bardziej wydajnych gazowo roślin. JuŜ dziś moŝna powiedzieć, Ŝe ilościowym standardem jest plon rzędu ton
5 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 237 masy całkowitej (korzeń i liście) z ha, co daje około 130 ton gwarantowanej ilości kiszonki z ha. NaleŜy wspomnieć, Ŝe na polach doświadczalnych Strube, KWS i Konsorcjum uzyskiwano juŝ z róŝnych odmian ilości przekraczające 225 ton masy całkowitej z ha. Prace trwają nadal i nie jest powiedziane, Ŝe w niedługim czasie (a być moŝe juŝ w trakcie konferencji jako Ŝe jest to termin zbioru buraków) będzie moŝna przekazać informację, Ŝe mamy odmiany plonujące na poziomie 250 ton z ha. Termin uzyskania takich plonów nie wydaje się zbyt odległy. Burak energetyczny powinien być dla polskiej energetyki biogazowej (oczywiście w rejonach, gdzie warunki glebowe na to pozwalają) substratem bazowym, nie wymagającym Ŝadnego wsparcia innym substratem oczywiście z wyjątkiem inicjacji procesowej w komorze fermentacyjnej. Jednoznacznie potwierdziły to badania przeprowadzone na przełomie 2010/2011 r. w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim przez prof. Irenę Wojnowską-Baryłę. Badania kontynuowane są nadal przez zespół pod kierownictwem prof. Janusza Gołaszewskiego. Znając juŝ wysokie parametry energetyczne buraka (ilość biogazu z 1 tony masy zakiszonej z zachowaniem wyjściowej proporcji korzenia do liści około m 3, przy zawartości metanu około 60%), poprowadzono badania w innych kierunkach. Obecnie prowadzone prace zmierzają do: maksymalizacji plonu z hektara przy zachowaniu wysokiej polaryzacji, wygładzenia skórki i spłycenia lub zlikwidowania bruzdy korzeniowej (minimalizacja ziemi wyciąganej wraz z burakiem) oraz wprowadzenie odmian ozimych buraka energetycznego, co zrewolucjonizuje system płodozmianu. Nie trzeba dodawać, Ŝe w płodozmianowym systemie uprawy buraka do celów bioenergetycznych wykorzystywane są równieŝ wszystkie rośliny w tym płodozmianie uczestniczące, a samo przywrócenie buraka (w postaci energetycznej) do uprawy ma znaczenie nie tylko dla uzyskania dobrego materiału do zgazowania, ale równieŝ fitosanitarne. Wypadnięcie buraka z uprawy w wyniku likwidacji cukrowni wygenerowało w Polsce szereg niespotykanych do tej pory chorób roślin, dla których naturalną barierą był płodozmian czteroletni. Burak energetyczny jest nieco inaczej uprawiany niŝ burak cukrowy. Pierwszą róŝnicą jest gęstość siewu: przy buraku cukrowym wynosi ona tys. punktów siewnych, a optymalną ilością dla buraka energetycznego jest 110 tys. punktów. Burak energetyczny, w przeciwieństwie do cukrowego, poddany jest pełnemu nawoŝeniu azotowemu optymalnie kg na ha. Odmiennie wygląda teŝ zbiór. Burak energetyczny nie powinien być ogławiany, liście zbierane są orkanem bijakowym (projektowany jest aktualnie kombajn do zbioru buraków z liśćmi, przy czym maszyna sama segreguje oddzielnie korzeń, oddzielnie liście), zaś korzenie kaŝdą metodą dostępną w danym gospodarstwie.
6 238 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek Rysunek 1. Przykład zmianowania roślin energetycznych z zastosowaniem ozimej formy buraka Źródło: Materiały KWS). Źródło: Strube. Kosz do czyszczenia buraków energetycznych
7 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 239 Istotny dla wartości energetycznej buraka jest sposób jego zakiszania. Liście kisimy osobno pod plandeką, natomiast korzenie w całości (po umyciu) w rękawie foliowym. W roku 2010 w doświadczeniu prowadzonym przez Konsorcjum Ekoenergia-Saneco po raz pierwszy wyssano z rękawa powietrze. Pobrane z niego w kwietniu 2011 roku próbki wykazały zdecydowanie lepszą jakość (jędrność) od materiału porównawczego z rękawów standardowych. WaŜny do niedawna problem mycia korzeni przed zakiszeniem przestał istnieć z chwilą wprowadzenia do sprzedaŝy obrotowych koszy stanowiących przystawkę do ciągnika. Samo zakiszanie nie jest równieŝ kłopotliwe wykonują to profesjonalne firmy, które nie tylko ładują buraki do rękawów, ale organizują całą logistykę zbioru, opracowują harmonogram prac oraz projektują optymalny układ rękawów, przystosowany do ich bezpiecznego i wygodnego otwierania i opróŝniania. Buraki zakiszone w rękawach i zakiszony korzeń Foto: Wojciech Łukaszek i KWS (z prawej) Reasumując, naleŝy stwierdzić, Ŝe burak energetyczny z racji swoich walorów energetycznych, bardzo szybkiego wygazowania (czas całkowitej retencji korzenia to około godzin), a takŝe tradycji uprawy i bardzo wysokiego zysku plantatora, jest najbardziej poŝądanym i dochodowym substratem spośród wszystkich roślin energetycznych w Polsce. Przewagę buraka energetycznego nad pozostałymi substratami przedstawiają wykresy 2 i 3.
8 240 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek Rysunek 2. Burak energetyczny produkcja metanu w litrach z 1 kg suchej masy Źródło: Biogashandbuch Bayern, 2004, śurek Rysunek 3. Burak energetyczny wydajność produkcji energii z biogazu (kwh/ha) w stosunku do kukurydzy Źródło: śurek 2011.
9 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 241 ZbliŜoną pod względem wygazowania, ale nie stawiającą plantatorowi Ŝadnych wymogów co do jakości ziemi, będzie z pewnością absolutna nowość na rynku roślin energetycznych perz wydłuŝony zbitokępkowy (Agropyron elongatum), wyhodowany przez dr inŝ. Danutę Martyniak z Pracowni Traw Pozapaszowych i Roślin Energetycznych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. Perz jest rośliną bezrozłogową, o głębokim systemie korzeniowym (nawet do 9 metrów), posiadającą bardzo wysoką wartość energetyczną (około MJ), zbliŝoną, a nawet przewyŝszającą wartość energetyczną węgla brunatnego. Plony masy zielonej uzyskane w plantacjach doświadczalnych kształtowały się w ostatnich latach w granicach ton z ha w trzech pokosach. Perz rośnie na glebach słabych, bardzo słabych i pozaklasowych. Bujnie rozwija się równieŝ na glebach skaŝonych i zasolonych. Nasiona perzu wydłuŝonego zbitokępkowego ( z lewej woreczek o wadze 1 kg) Foto: Ola Łukaszek. Wygazowanie określone w badaniu przeprowadzonym przez Konsorcjum Ekoenergia-Saneco na 5 próbkach z kiszonki pochodzącej z trzeciego pokosu z roku 2010 (przy czym proces zakiszania przebiegał z zakłóceniami spowodowanymi defektami technicznymi pojemników) wynosiło m 3 z 1 tony suchej masy organicznej, przy zawartości metanu w biogazie w granicach 60 62%. Z całą pewnością moŝna przyjąć załoŝenie, Ŝe wartość gazowa pierwszego pokosu (badania przeprowadzone będą w październiku), zakiszonego zgodnie z zasadami sztuki, będzie wyŝsza. Perz wydłuŝony zbitokępkowy jest rośliną, która znajdzie zastosowanie równieŝ w innych gałęziach przemysłu. Ze względu na duŝą zawartość celulozy i ligniny w stadium wysuszenia prowadzone są badania nad przydatnością perzu w przemyśle celulozowo-papierniczym, a ze względu na wysokie właściwości izolacyjne zainteresowały się nim firmy budowlane. Tania uprawa perzu moŝe
10 242 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek konkurować ze stosowanym do tej pory opałem. Wstępne wyliczenia wskazują, Ŝe gospodarstwo o powierzchni budynków m 2 moŝe wyprodukować dla siebie opał na cały rok (w postaci brykietu lub pelet), przeznaczając na ten cel około 1,6 1,8 ha gruntu. Biorąc pod uwagę koszt załoŝenia i uprawy plantacji na powierzchni 1 ha, szacowany na 1600 zł w pierwszym roku i 1400 zł w latach następnych, rozwiązanie takie jest zdecydowanie tańsze od opalania węglem czy nawet drewnem. Perz wydłuŝony zbitokępkowy w końcu kwietnia 2010 r. (przed pierwszym pokosem) Foto: Danuta Martyniak Plantacja perzu przed drugim pokosem, Radzików r. Foto: Danuta Martyniak
11 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 243 Foto: Danuta Martyniak Plantacja perzu uprawianego na nasiona, Radzików r. Perz, jako roślina energetyczna, świetnie wytrzymująca ekstremalne warunki glebowe, zostanie zastosowany w programie rekultywacji obszarów zlikwidowanej kopalni siarki w Piasecznie k. Tarnobrzega. Przewiduje się, Ŝe wielosethektarowa powierzchnia obsiana perzem będzie stanowiła naturalną bazę surowcową dla zlokalizowanej tam bioelektrowni o szacowanej mocy około 10 MWel (przy wsparciu innymi pozyskanymi w okolicy substratami). Program realizowany przez Konsorcjum Projektowo-Wykonawcze Ekoenergia-Saneco, przy współpracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego, Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, poznańskiego Oddziału Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego w Falentach, Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, przewidziany jest na lata Będzie obejmował prace badawcze w zakresie uprawy perzu na terenach glebowo zdegradowanych oraz realizację przedsięwzięcia inwestycyjnego w całokształcie załoŝeń, tj. budowę kompleksu bioelektrowni wraz z członem produkującym granulowany substytut nawozu organicznego, logistykę dostaw substratów oraz dystrybucji nawozu. Program przewiduje powielenie schematu na inne zlikwidowane instalacje przemysłowe, w tym na wiele obiektów na terenie Śląska. Perz jest rośliną wieloletnią i przewiduje się, Ŝe efektywność energetyczną powinien zachować przez okres co najmniej 12 lat.
12 244 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek Tabela 1. Porównanie kosztów załoŝenia 1 ha plantacji (w PLN) Podstawowe nakłady Perz wydłuŝony Wierzba Miskant olbrzymi Uprawa polowa (mechaniczna i zabiegi 1200, , ,00 chemiczne) Sadzonkowanie roślin lub siew nasion 200,00 800,00 800,00 Wartość sadzonek lub nasion 200, , ,00 Ogółem nakłady 1600, , ,00 Plon suchej masy w t z 1 ha ,0 22,0 (co 2-gi lub 3-ci rok) Źródło: śurek, Kolejną rośliną, która detronizuje kukurydzę, spychając ją na dalsze miejsce w polskiej klasyfikacji roślin energetycznych, jest z pewnością topinambur zwany słonecznikiem bulwiastym (Helianthus tuberosus). Roślina ta znana jest od lat jako doskonała bariera osłonowa upraw rolnych przed dzikami, sadzona w otulinach lasów. Jest ponadto rośliną o wszechstronnym działaniu leczniczym, przy czym bulwy stanowią doskonały zamiennik ziemniaków dla cukrzyków posiadają bowiem w swym składzie wielocukier (inulinę), przekształcający się łatwo we fruktozę, nie zawierają natomiast skrobi. Topinambur znajduje się na liście roślin inwazyjnych Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, jednak czas najwyŝszy, aby krakowscy botanicy zdali sobie sprawę z tego, Ŝe w reŝimowej uprawie nie jest Ŝadnym zagroŝeniem dla ekosystemu. Topinambur pochodzi z Ameryki Południowej, został przywieziony do Europy przez Krzysztofa Kolumba, w Polsce jest uprawiany od ponad dwustu lat. Jest rośliną z rodziny astrowatych, bliskim krewnym słonecznika zwyczajnego. W polskich warunkach klimatycznych nasiona topinamburu nie dojrzewają, materiałem nasadzeniowym są bulwy. Energetyczny plon topinamburu stanowią łodygi, które na plantacjach rozsady często przekraczają 4 metry. Plon topinamburu z hektara określany jest w polskich materiałach róŝnie, od kilkudziesięciu ton masy zielonej i kilkunastu ton bulw (Pająk) do 200 ton masy zielonej i 90 ton bulw (Piskier). Plantacja doświadczalna Konsorcjum, prowadzona na powierzchni 5 ha, dała w latach średni plon masy zielonej (w trzech pokosach czerwiec/lipiec, sierpień i koniec października) około 90 ton oraz 20 ton bulw. Uprawa topinamburu jest łatwa, pod warunkiem dotrzymania wszystkich re- Ŝimów agrotechnicznych i zwrócenia szczególnej uwagi na staranne przygotowanie gleby przed załoŝeniem plantacji. Topinambur jest rośliną wieloletnią, efektywną energetycznie co najmniej lat. Poziom wygazowania kiszonki kształtował się następująco: łodygi pierwszy pokos ok. 185 m 3, drugi ok. 170 m 3, trzeci 160 m 3, bulwy ok. 210 m 3. MoŜna przyjąć, Ŝe przy średnim plonie łącznym na poziomie 110 ton kiszonki
13 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 245 poziom biogazowania wyniósł około 180 m 3 z 1 tony masy zakiszonej, a zawartość metanu kształtowała się w granicach 58 60%. Topinambur Foto: Tomasz Piskier i Ola Łukaszek Plantacja topinamburu nie wymaga ponownych wiosennych nasadzeń. Pozostałe w ziemi bulwy stanowią wystarczający materiał, zarówno pod względem ilości, jak i mocy wzrostowej, do zapewnienia kolejnych, równie obfitych plonów. Ze względu na fakt, Ŝe bulwy wytrzymują temperatury nawet do minus 50 C, nie ma obawy przemroŝenia roślin. WaŜne jest nawoŝenie oraz wiosenne przywrócenie i delikatne okopcowanie rzędów. Do momentu zasklepienia roślin naleŝy plantację odchwaszczać. Topinambur jest rośliną z bogato opisaną agrotechniką, uzaleŝnioną od rodzaju gleby. RóŜne są informacje na temat najlepszych gleb do uprawy topinamburu. W Polsce za optymalne do uprawy topinamburu uznaje się gleby średnio Ŝyzne, przewiewne, o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego, o ph wyŝszym niŝ 5,5. Typowymi glebami są więc gleby brunatne właściwe oraz lepsze gleby bielicowe i płowe (Piskier). Praktyka Konsorcjum wskazuje jednak, Ŝe topinambur udaje się równieŝ na piaskach, przy czym w takim przypadku ogromnie waŝne jest dotrzymanie reŝimu nawoŝenia zarówno w zakresie ilości nawozów, jak i terminu zabiegów.
14 246 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek Bulwy i kwiaty topinamburu Foto: archiwum Topinambur nie ma w Polsce (jak na razie) Ŝadnych naturalnych wrogów, z wyjątkiem dzików, które uwielbiają słodkawe bulwy i soczyste łodygi słonecznika bulwiastego. Dlatego plantacje powinny być ogrodzone, co w dzisiejszych czasach nie stanowi ani problemu technicznego, ani finansowego. Jednym z istotnych kryteriów ukierunkowujących poszukiwania i badania nowych roślin energetycznych jest wartość nawozowa powstałego w wyniku procesu wygazowania osadu pofermentacyjnego. Naukowcy i praktycy muszą zwracać szczególną uwagę na taki dobór substratów roślinnych, aby w czasie fermentacji nie powstawały zjawiska inhibicyjne oraz inne niepoŝądane oboczne procesy chemiczne. Jest to o tyle waŝne, Ŝe według badań przeprowadzonych przez naukowców szwedzkich oraz (ostatnio w Polsce) przez dr inŝ. Magdalenę Szymańską z SGGW, wartość nawozowa osadu pofermentacyjnego powstałego w bioelektrowni czy biogazowni jest zdecydowanie wyŝsza od wartości nawozowej poszczególnych składników, które tworzyły substrat poddany obróbce w komorze fermentacyjnej. Dla przykładu walory nawozowe mieszaniny gnojowicy i np. kiszonki z liści buraka z główkami (po ogłowieniu buraka cukrowego) są zdecydowanie wyŝsze niŝ wartość nawozowa samej gnojowicy i samych główek buraka z liśćmi. Prace prowadzone przez instytuty badawcze, uczelnie oraz Konsorcjum obejmują szerokie spektrum roślin, których nie sposób omówić w niniejszym opracowaniu. Warto wspomnieć chociaŝ o mozdze trzcinowatej (Phalaris arundinacea L.), kostrzewie trzcinowej (Festuca arundinacea Schreb.) czy Ŝycicy wielokwiatowej (westerwaldzkiej) trawach, których plon masy zielonej moŝe wy-
15 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 247 nieść w warunkach polskich nawet do 100 ton z 1 ha. Prace nad tymi i wieloma innymi roślinami prowadzi dr inŝ. Danuta Martyniak z IHAR-u w Radzikowie. Konsorcjum oraz niezaleŝnie od niego firma Szarłat z ŁomŜy pracują nad amarantusem szarłatem (Amaranthus caudatus), rośliną charakteryzującą się wysoką zawartością białka, o wyŝszej wartości biologicznej niŝ białko z mleka oraz duŝą zawartością cennych energetycznie związków tłuszczowych, w tym nienasyconych kwasów tłuszczowych. U góry od lewej: amarantus, mozga trzcinowa, ślazówka turyngska; u dołu proso rózgowe w kępie i na plantacji Foto: Wojciech Łukaszek i Grzegorz śurek
16 248 Ola Łukaszek, Karol Bartkiewicz, Wojciech Łukaszek Profesor dr inŝ. Grzegorz śurek pracuje między innymi nad ślazówką turyngską (Lavathera thuringiaca L.), prosem rózgowym (Panicum virgatum L.). Intensywne prace w zakresie pozyskania nowych roślin energetycznych przeznaczonych do produkcji biogazu prowadzą naukowcy wielu uczelni, między innymi Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (prof. Janusz Gołaszewski), Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (dr inŝ. Jacek Dach), Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie (dr inŝ. Alina Kowalczyk-Juśko), warszawskiej SGGW (dr inŝ. Magdalena Szymańska, prof. Sławomir Podlaski), Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego (dr inŝ. Jacek Wereszczaka), Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu (prof. Józef Szlachta). NaleŜy równieŝ wspomnieć o pracach dr. Wacława Wiśniewskiego z KWS czy prof. Anny Grzybek z Oddziału warszawskiego i prof. Andrzeja Myczko z Oddziału poznańskiego Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego w Falentach. Z braku miejsca nie sposób podać nazwiska wszystkich, którzy swoją pracą przyczyniają się do poznawania nowych energetycznych właściwości starych roślin czy odnajdują nowe w zapomnianych zakamarkach systematyki. Niemniej jednak wszystkim im naleŝą się słowa uznania za niezłomność, a wcześniej za odwagę w czasach, kiedy bioenergetyka biogazowa była na cenzurowanym, a jakiekolwiek działania w tym zakresie były traktowane jako fanaberie pasjonatów. Bardzo waŝnym elementem we współpracy właściciela bioelektrowni czy biogazowni jest partnerskie traktowanie dostawców substratów rolników. Konsorcjum w swych pracach stosuje wieloletnie umowy dostaw kontrakty, gwarantujące procedury, w wyniku których dostawca nie poniesie w przyszłości strat. Kontrakty są zawierane z rolnikami na okres 25 lat w formule , co w praktyce oznacza, Ŝe w sytuacji kiedy obie strony są zadowolone ze współpracy, kontrakt po 15 latach, automatycznie, bez Ŝadnych aneksów, przedłuŝony jest o kolejne 5 lat i analogicznie po 20 latach o kolejne pięć. Po 25 latach umowa zostaje zawarta na nowo, w dowolnym wymiarze czasowym. Kontrakt nie moŝe być wypowiedziany przez właściciela bioelektrowni czy biogazowni, chyba Ŝe nastąpi raŝące naruszenie umowy do takich przypadków zalicza się brak dostawy substratu przez określony czas czy zła jakość substratu. Rolnik moŝe wypowiedzieć umowę bez jakichkolwiek konsekwencji, jednak z rocznym wyprzedzeniem. Pozwoli to na uzupełnienie listy dostawców spośród innych chętnych. W celu zagwarantowania dostawcom progresji cenowej w kolejnych latach trwania umowy, w kontraktach podpisywanych przez Konsorcjum w imieniu inwestorów zawarte są klauzule gwarancyjne, z których najwaŝniejsze to: coroczna indeksacja o poziom inflacji, liczona w marcu po komunikacie GUS, oraz copółroczna waloryzacja cen substratów na podstawie współczynnika zmiany ceny 1 litra oleju napędowego w odniesieniu do ceny z dnia podpisania umowy. Waloryzacja odbywa się wiosną (przed rozpoczęciem prac polowych)
17 Rolnictwo energetyczne nowe rośliny energetyczne, praktyczne aspekty wykorzystania 249 oraz wczesną jesienią (przed rozpoczęciem zasadniczych zbiorów). Ten drugi zapis oczywiście działa w dwie strony, ale daje rolnikowi gwarancję bezpieczeństwa nie dopłaci do substratów w przypadku podwyŝki cen paliwa. Zapis ten, z aplauzem przyjęty przez dostawców, jest konsekwencją wyliczeń kosztów produkcji substratów, w których udział kosztów paliwa stanowi 40 60% wydatków i jest głównym czynnikiem kosztowym. Pozostałe elementy, takie jak amortyzacja maszyn, koszt materiału nasiennego czy nasadzeniowego, zabiegi agrotechniczne (przygotowanie pola, nawoŝenie, chemiczna ochrona roślin), konserwacja maszyn, mycie (koszt wody), garaŝowanie (zabezpieczenie na okres zimy), koszt obsługi finansowej ewentualnych kredytów oraz to, czego do tej pory nie uwzględniano koszt pracy rolnika, stanowią 40 60% wydatków produkcyjnych, jednak rozbite na poszczególne działania nie przekraczają jednostkowo 10% kosztów. Dlatego za wyznacznik kosztów przyjęto cenę paliwa. Kontrakt obejmuje równieŝ cenę substratu oraz wariantowy system jego dostarczania (dostawa do bioelektrowni lub odbiór od producenta), co określa na samym początku wszystkie istotne elementy współpracy. PowaŜne potraktowanie dostawcy na samym początku współpracy gwarantuje bioelektrowni czy biogazowni bezpieczeństwo surowcowe, a tym samym bezkolizyjną ciągłość funkcjonowania, opartą na wzajemnym zaufaniu i osiąganiu zakładanych zysków przez obie strony uczestniczące w przedsięwzięciu. Summary The predicted development in the Polish biogas production sector makes energy crop farming one of the most cost-effective branches of agriculture. Research on creating optimal conditions for the cultivation of known energy crops is well underway, and considerable effort is made to find more plant species that can be used for energy production. Taking into account the liquidation of much of Poland's sugar industry, the most promising of currently used energy crops seems to be the energy-rich variety of the sugar beet. In the future, an important role in bioenergy production will be played by two remarkably efficient substrates topinambur (Helianthus tuberosus) and tall wheatgrass (Lophopyrum ponticum). Research on new types of energy crops needs to be conducted in view of the chemical processess in the fermentation chamber so that the post-fermentation sludge has a higher fertilisation value than each of the substrates combined. However, the success of the bioenergy and biogas production industry depends not only on the quality of used energy crops but also on their origin. Owners of bioenergy power plants and biogas plants have to maintain a partnership relation with their substrate suppliers.
Mikołajczak J. 1, Majtkowski W. 2,Topolińska P. 1, Marć- Pieńkowska J. 1
Mikołajczak J. 1, Majtkowski W. 2,Topolińska P. 1, Marć- Pieńkowska J. 1 1 Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy w Bydgoszczy, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt, Katedra Żywienia i Gospodarki Paszowej
Bardziej szczegółowoPrzydatność Beta vulgaris L. jako substratu biogazowni rolniczej
Przydatność Beta vulgaris L. jako substratu biogazowni rolniczej Anna Karwowska, Janusz Gołaszewski, Kamila Żelazna Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Burak zwyczajny (Beta vulgaris L.) jest wartościowym
Bardziej szczegółowoSzkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Przyrodnicze uwarunkowania do produkcji biomasy na cele energetyczne ze szczególnym uwzględnieniem produkcji biogazu rolniczego Dr inż. Magdalena Szymańska
Bardziej szczegółowoELECTRA - polska innowacyjna, bezodorowa i bezodpadowa bioelektrownia
ELECTRA - polska innowacyjna, bezodorowa i bezodpadowa bioelektrownia Konferencja LOKALNA POLITYKA ENERGETYCZNA PROSUMENCKIE (INTELIGENTNE) ROZWIĄZANIA DLA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - nowe technologie w
Bardziej szczegółowoWykorzystanie biomasy na cele energetyczne w UE i Polsce
Wykorzystanie biomasy na cele energetyczne w UE i Polsce dr Zuzanna Jarosz Biogospodarka w Rolnictwie Puławy, 21-22 czerwca 2016 r. Celem nadrzędnym wprowadzonej w 2012 r. strategii Innowacje w służbie
Bardziej szczegółowoBIOETANOL Z BIOMASY KONOPNEJ JAKO POLSKI DODATEK DO PALIW PŁYNNYCH
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Polskie rośliny włókniste i zielarskie dla innowacyjnej
Bardziej szczegółowoProdukcja biomasy a GMO
Produkcja biomasy a GMO Adam Koryzna Stowarzyszenie Koalicja Na Rzecz Nowoczesnego Rolnictwa Opole, 22.10.2009 Koalicja Na Rzecz Nowoczesnego Rolnictwa Organizacja zrzeszająca producentów rolnych ZałoŜona
Bardziej szczegółowoI: WARUNKI PRODUKCJI RO
SPIS TREŚCI Część I: WARUNKI PRODUKCJI ROŚLINNEJ Rozdział 1. Uwarunkowania produkcyjne XXI wieku 1.1. Potrzeby i ograniczenia technologii produkcji roślinnej 1.1.1. Nowe kierunki produkcji rolnej 1.1.2.
Bardziej szczegółowoBiogazownie rolnicze w Polsce doświadczenia z wdrażania i eksploatacji instalacji
Biogazownie rolnicze w Polsce doświadczenia z wdrażania i eksploatacji instalacji Lech Ciurzyński Wiceprezes Zarządu DGA Energia Sp. z o.o. Kielce, 12 marca 2010 r. Program prezentacji I. Co to jest biogazownia?
Bardziej szczegółowoKonsorcjum Projektowo - Wykonawcze
Konsorcjum Projektowo - Wykonawcze konstrukcja projektu i zasady kontraktowania biomasy pochodzenia rolniczego Kraków Akademia Górniczo Hutnicza 12.07.2012 r. W Polsce pracują obecnie 25 bioelektrowni
Bardziej szczegółowoOcena możliwości rozwoju upraw wieloletnich na cele energetyczne
Ocena możliwości rozwoju upraw wieloletnich na cele energetyczne dr Zuzanna Jarosz Warsztaty Systemy informacji o wpływie zmian klimatu i zasobach biomasy Puławy, 01 grudnia 2015 r. Przeciwdziałanie zmianom
Bardziej szczegółowoWBPP NATURALNE ZASOBY ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII I SPOSOBY ICH WYKORZYSTANIA (BIOMASA, BIOPALIWA)
WOJEWÓDZKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W SŁUPSKU WBPP KONFERENCJA DLA MŁODZIEŻY SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH GMIN STOWARZYSZONYCH W ZWIĄZKU MIAST I GMIN DORZECZA RZEKI SŁUPI I ŁUPAWY NATURALNE ZASOBY ODNAWIALNYCH
Bardziej szczegółowoGmina Tuczępy jako przykład rozwoju samowystarczalnej energetycznie gminy regionu Świętokrzyskiego
Gmina Tuczępy jako przykład rozwoju samowystarczalnej energetycznie gminy regionu Świętokrzyskiego Konferencja Bezpieczeństwo energetyczne Regionu samowystarczalna gmina, efektywne wykorzystanie energii
Bardziej szczegółowoBiomasa jednorocznych roślin energetycznych źródłem biogazu
M o t t o: Jedyną pewną metodą istnienia porażek jest nie mieć żadnych nowych pomysłów A. Einstein BAŁTYCKIE FORUM BIOGAZU Gdańsk, 17-18 września 2012 r. Biomasa jednorocznych roślin energetycznych źródłem
Bardziej szczegółowoZaprasza do udziału w ogólnopolskiej konferencji
Zaprasza do udziału w ogólnopolskiej konferencji I nnowacje Technologiczne w Bioenergetyce Praktyczne inwestowanie w biotechnologie, w oparciu o polskie rozwiązania technologiczne i najefektywniejszą w
Bardziej szczegółowoDobór jednorocznych roślin uprawianych dla produkcji energii odnawialnej.
M o t t o: Jedyną pewną metodą istnienia porażek jest nie mieć żadnych nowych pomysłów A. Einstein Konferencja Naukowa IUNG-PIB Optymalne wykorzystanie ziemi do produkcji bioenergii bez narażania samowystarczalności
Bardziej szczegółowoENNEREG Międzynarodowa Konferencja Transfer wiedzy w dziedzinie zrównoważonego wykorzystania energii
ENNEREG Międzynarodowa Konferencja Transfer wiedzy w dziedzinie zrównoważonego wykorzystania energii NIEMIECKIE I DUŃSKIE SYSTEMY BIOGAZOWE A MOŻLIWOŚCI ROZWOJU RYNKU BIOGAZOWEGO W POLSCE dr hab. inż.
Bardziej szczegółowoPrzetwarzanie odpadów i produktów roślinnych w biogazowniach - aspekty ekonomiczne
Przetwarzanie odpadów i produktów roślinnych w biogazowniach - aspekty ekonomiczne Sympozjum Metanizacja gospodarki na rzecz proinnowacyjnego rozwoju Dolnego Śląska Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych
Bardziej szczegółowoEfektywny rozwój rozproszonej energetyki odnawialnej w połączeniu z konwencjonalną w regionach Biomasa jako podstawowe źródło energii odnawialnej
Biomasa jako podstawowe źródło energii odnawialnej dr inż. Magdalena Król Spotkanie Regionalne- Warsztaty w projekcie Energyregion, Wrocław 18.02.2013 1-3 Biomasa- źródła i charakterystyka 4 Biomasa jako
Bardziej szczegółowoBiogaz i biomasa -energetyczna przyszłość Mazowsza
Biogaz i biomasa -energetyczna przyszłość Mazowsza Katarzyna Sobótka Specjalista ds. energii odnawialnej Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o. k.sobotka@mae.mazovia.pl Biomasa Stałe i ciekłe substancje
Bardziej szczegółowoUPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE
UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE Bioenergia w krajach Europy Centralnej, uprawy energetyczne. Dr Hanna Bartoszewicz-Burczy, Instytut Energetyki 23 kwietnia 2015 r., SGGW 1. Źródła
Bardziej szczegółowoKatarzyna Sobótka. Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o. Specjalista ds. energii odnawialnej. k.sobotka@mae.mazovia.pl www.mae.mazovia.
Biogaz rolniczy produkcja i wykorzystanie Katarzyna Sobótka Specjalista ds. energii odnawialnej Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o. k.sobotka@mae.mazovia.pl www.mae.mazovia.pl Cele Mazowieckiej
Bardziej szczegółowoPOTENCJAŁ ENERGETYCZNY ROLNICTWA GMINY BEJSCE
POTENCJAŁ ENERGETYCZNY ROLNICTWA GMINY BEJSCE Andrzej Pacocha Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich i Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach ZASOBY GRUNTOWE CZYLI CZYM
Bardziej szczegółowoBiogazownia Strzelin. Zygmunt Gancarz Wrocław 24 października 2013 r.
Biogazownia Strzelin Zygmunt Gancarz Wrocław 24 października 2013 r. Plan prezentacji Wstęp Cel budowy biogazowni Parametry techniczne Zabezpieczenie i przygotowanie surowca wysłodków Zagospodarowanie
Bardziej szczegółowoKalkulacje rolnicze. Uprawy polowe
.pl https://www..pl Kalkulacje rolnicze. Uprawy polowe Autor: Maria Czarniakowska Data: 20 stycznia 2016 Kalkulacje rolnicze są podstawowym narzędziem rachunku ekonomicznego, które pozwalają na określenie
Bardziej szczegółowoPoferment z biogazowni nawozem dla rolnictwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Dr inż. Magdalena Szymańska Poferment z biogazowni nawozem dla rolnictwa Kraków, 2013 r. Masa pofermentacyjna??? Uciążliwy odpad Cenny nawóz SUBSTRATY
Bardziej szczegółowoGeoinformacja zasobów biomasy na cele energetyczne
Geoinformacja zasobów biomasy na cele energetyczne Anna Jędrejek Zakład Biogospodarki i Analiz Systemowych GEOINFORMACJA synonim informacji geograficznej; informacja uzyskiwana poprzez interpretację danych
Bardziej szczegółowoBiogazownie w Polsce alternatywa czy konieczność
Janusz Wojtczak Biogazownie w Polsce alternatywa czy konieczność Biogazownie w Niemczech Rok 1999 2001 2003 2006 2007 2008 Liczba 850 1.360 1.760 3.500 3.711 4.100 instalacji Moc (MW) 49 111 190 949 1.270
Bardziej szczegółowoSEMINARIUM UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE. Tytuł referatu Bioenergia w Polsce. Uprawy energetyczne w Polsce stan obecny
SEMINARIUM UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE Tytuł referatu Bioenergia w Polsce. Uprawy energetyczne w Polsce stan obecny ITP. Oddz. Warszawa /POLBIOM Anna Grzybek 23.-24.04.2015 r.,
Bardziej szczegółowoOpracowanie indeksu gatunkowego i optymalizacja technologii produkcji wybranych roślin energetycznych. Akronim projektu IGRE
Opracowanie indeksu gatunkowego i optymalizacja technologii produkcji wybranych roślin energetycznych. Akronim projektu IGRE Agro-Centrum Innowacyjnych Technologii Unia Europejska zamierza do 2030 roku
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY SZKOLENIOWE
POLSKIE TOWARZYSTWO BIOMASY MATERIAŁY SZKOLENIOWE Tytuł szkolenia Monitoring skuteczności funkcjonowania instalacji agroenergetycznych oraz efektywności energetycznego wykorzystania surowców w aspekcie
Bardziej szczegółowoPRODUKCJA BIOMASY ŚLAZOWCA PENSYLWAŃSKIEGO (SIDA HERMAPHRODITA RUSBY) JAKO KOSUBSTRATU DO BIOGAZOWNI ROLNICZEJ *
PRODUKCJA BIOMASY ŚLAZOWCA PENSYLWAŃSKIEGO (SIDA HERMAPHRODITA RUSBY) JAKO KOSUBSTRATU DO BIOGAZOWNI ROLNICZEJ * Jacek Kwiatkowski, Łukasz Graban, Waldemar Lajszner, Józef Tworkowski Katedra Hodowli Roślin
Bardziej szczegółowoZagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej
Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej ERANET: SE Bioemethane. Small but efficient Cost and Energy Efficient Biomethane Production. Biogazownie mogą być zarówno źródłem energii odnawialnej
Bardziej szczegółowoOcena potencjału biomasy stałej z rolnictwa
Ocena potencjału biomasy stałej z rolnictwa dr Zuzanna Jarosz Inżynieria rolnicza w ochronie i kształtowaniu środowiska Lublin, 23-24 września 2015 Głównym postulatem Unii Europejskiej, a także Polski,
Bardziej szczegółowoTechnologie produkcji roślinnej praca zbiorowa. Rok wydania 1999 Liczba stron 437. Okładka ISBN Spis treści
Tytuł Technologie produkcji roślinnej Autor praca zbiorowa Wydawca PWRiL Rok wydania 1999 Liczba stron 437 Wymiary 235x165 Okładka miękka ISBN 83-09-01629 Spis treści 1. Wprowadzenie do technologii produkcji
Bardziej szczegółowoUprawa roślin energetycznych w Grupie Dalkia Polska. Krzysztof Buczek Dalkia Polska Piotr Legat Praterm
Uprawa roślin energetycznych w Grupie Dalkia Polska Krzysztof Buczek Dalkia Polska Piotr Legat Praterm Grupa Dalkia Polska Zainstalowana moc cieplna Zainstalowana moc elektryczna 4 980 MW 782 MW Produkcja
Bardziej szczegółowoBiogazownie na Dolnym Śląsku
Biogazownie na Dolnym Śląsku Możliwości rozwoju 23 października 2007 I Dolnośląskie Forum Energii Odnawialnej Chrobak Piotr Dziwisz Jacek Sygit Maciej European Clustering and Cooperation Net Zakres tematyczny
Bardziej szczegółowoPorównanie wyników produkcyjnych gospodarstw w zależności od klas wielkości ekonomicznej
Porównanie wyników produkcyjnych gospodarstw w zależności od klas wielkości ekonomicznej Krystyna Maciejak Dz. Ekonomiki i zarządzania gospodarstwem rolnym 18.10.2017 r. FADN to europejski system zbierania
Bardziej szczegółowoMoŜliwe scenariusze rozwoju rolnictwa w Polsce oraz ich skutki dla produkcji biomasy stałej na cele energetyczne
MoŜliwe scenariusze rozwoju rolnictwa w Polsce oraz ich skutki dla produkcji biomasy stałej na cele energetyczne Autor: Prof. dr hab. Antoni Faber doradca naukowy firmy Bio-Energia Sp. z o.o. Rolnik, który
Bardziej szczegółowoPracowania Traw Pozapaszowych i Roślin Energetycznych, ZTRMiE, IHAR-PIB Radzików. Grzegorz Żurek, Danuta Martyniak, Kamil Prokopiuk
Pracowania Traw Pozapaszowych i Roślin Energetycznych, ZTRMiE, IHAR-PIB Radzików Grzegorz Żurek, Danuta Martyniak, Kamil Prokopiuk Cel realizacji zadania: Opracowanie i praktyczna weryfikacja zaleceń agrotechnicznych
Bardziej szczegółowoMikro przedsiębiorstwo AGRO Energetyczne
Mikro przedsiębiorstwo AGRO Energetyczne Założenia organizacyjne Romuald Bogusz Członek Zarządu Polska Izba Gospodarcza Ekorozwój www.pige.org.pl, Otoczenie prawno-rynkowe nowej działalności Dyrektywa
Bardziej szczegółowoWPŁYW DOGLEBOWEJ APLIKACJI DYGESTATU NA UZYSKANE WYNIKI PRODUKCJI ROŚLINNEJ W PORÓWNANIU DO NAWOŻENIA TRADYCYJNEGO
WPŁYW DOGLEBOWEJ APLIKACJI DYGESTATU NA UZYSKANE WYNIKI PRODUKCJI ROŚLINNEJ W PORÓWNANIU DO NAWOŻENIA TRADYCYJNEGO Marzena Białek-Brodocz, Julia Stekla, Barbara Matros Warszawa, 20 września 2017 roku Konsorcjum
Bardziej szczegółowo3. Technologia uprawy pszenicy ozimej Produkcja i plony Odmiany pszenicy Zmianowanie Termin siewu
SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I ZBOŻA... 11 1. Biologia zbóż... 11 1.1. Pochodzenie i udomowienie zbóż... 11 1.1.1. Pszenica... 13 1.1.2. Jęczmień... 14 1.1.3. Żyto... 15 1.1.4. Owies... 15 1.1.5. Pszenżyto...
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE
PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE Czym jest biogaz? Roztwór gazowy będący produktem fermentacji beztlenowej, składający się głównie z metanu (~60%) i dwutlenku węgla
Bardziej szczegółowoUprawa grochu siewnego może się opłacić!
.pl https://www..pl Uprawa grochu siewnego może się opłacić! Autor: Małgorzata Srebro Data: 25 stycznia 2018 Uprawa grochu siewnego w Polsce wbrew krążącej wśród rolników opinii wcale nie jest trudna i
Bardziej szczegółowoKontraktacja buraka cukrowego decydująca batalia przed nami
.pl https://www..pl Kontraktacja buraka cukrowego 2017 - decydująca batalia przed nami Autor: Tomasz Kodłubański Data: 9 czerwca 2017 Branża cukrownicza w Polsce stoi przed nowymi wyzwaniami. W kwietniu
Bardziej szczegółowoZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA. Radzików, Błonie RYNEK NASION 2010
INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA PRACOWNIA EKONOMIKI NASIENNICTWA I HODOWLI ROŚLIN Radzików, 05-870 Błonie RYNEK NASION 2010 Raport
Bardziej szczegółowoPrzykłady obliczeniowe Biogaz Inwest
Przykłady obliczeniowe Biogaz Inwest Dla zilustrowania działania programu Biogaz Inwest wybrano dwa przykłady róŝniące się pod względem zastosowanych substratów oraz mocy zainstalowanej: biogazownia oparta
Bardziej szczegółowoZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA. Radzików, Błonie RYNEK NASION 2011
INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA PRACOWNIA EKONOMIKI NASIENNICTWA I HODOWLI ROŚLIN Radzików, 05-870 Błonie RYNEK NASION 2011 Raport
Bardziej szczegółowoPRZYKŁADOWE ZADANIE EGZAMINACYJNE /zawód technik rolnik /
PRZYKŁADOWE ZADANIE EGZAMINACYJNE /zawód technik rolnik / Gospodarstwo rolne planuje uprawę buraka cukrowego odmiany Gryf. Materiał siewny stanowią nasiona genetycznie jednonasienne otoczkowane. Pod uprawę
Bardziej szczegółowoUprawa roślin na potrzeby energetyki
INSTYTUT UPRAWY NAWOŻENIA I GLEBOZNAWSTWA PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Uprawa roślin na potrzeby energetyki Szczecin 3 grudnia 2009 Promocja rozwiązań sprzyjających produkcji energii niskoemisyjnej Polska
Bardziej szczegółowoNovember 21 23, 2012
November 21 23, 2012 Energy and waste management in agricultural biogas plants Albert Stęchlicki BBI Zeneris NFI S.A. (Poland) Forum is part financed by Podlaskie Region Produkcja energii i zagospodarowanie
Bardziej szczegółowoZainwestuj w rozwój systemu korzeniowego!
.pl https://www..pl Zainwestuj w rozwój systemu korzeniowego! Autor: Karol Bogacz Data: 20 kwietnia 2017 Fundamentem każdej rośliny uprawnej jest jej system korzeniowy. To właśnie od niego zależy ilość
Bardziej szczegółowoPoprawa stanu środowiska poprzez wykorzystanie możliwości zagospodarowania odpadów na Dolnym Śląsku. Mariusz Żebrowski Agnieszka Król Beata Biega
Poprawa stanu środowiska poprzez wykorzystanie możliwości zagospodarowania odpadów na Dolnym Śląsku Mariusz Żebrowski Agnieszka Król Beata Biega KILKA SŁÓW O NAS Mariusz Żebrowski Doradca dla Esperotia
Bardziej szczegółowoBIOELEKTROWNIA ELECTRA
BIOELEKTROWNIA ELECTRA Międzynarodowe Seminarium "Biogazownie dla Pomorza" Gdańsk 10.05.2010 r. jest jednym z najnowocześniejszych rozwiązao zarówno pod względem technologicznym jak i konstrukcyjnym jest
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 15 kwietnia 2013 r. Poz. 8 OGŁOSZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 12 kwietnia 2013 r.
DZIENNIK URZĘDOWY MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Warszawa, dnia 15 kwietnia 2013 r. Poz. 8 OGŁOSZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 12 kwietnia 2013 r. w sprawie listy organizacji badawczych
Bardziej szczegółowoZadanie 8.6 Ocena i doskonalenie genotypów gorczycy białej i rzodkwi oleistej o działaniu antymątwikowym i wysokiej wartości nawozowej
Zadanie 8.6 Ocena i doskonalenie genotypów gorczycy białej i rzodkwi oleistej o działaniu antymątwikowym i wysokiej wartości nawozowej 2008-2013 Mirosław Nowakowski, Paweł Skonieczek, Ewa Wąsacz, Marcin
Bardziej szczegółowoOkresowa indeksacja cen skupu biomasy niezbędnym czynnikiem budującym podaŝ biomasy stałej dla energetyki
Okresowa indeksacja cen skupu biomasy niezbędnym czynnikiem budującym podaŝ biomasy stałej dla energetyki Autor: Prof. dr hab. Antoni Faber doradca naukowy firmy Bio-Energia Sp. z o.o. Energetycy są zainteresowani
Bardziej szczegółowoAndrzej Curkowski Instytut Energetyki Odnawialnej
Regionalny warsztat szkoleniowo-informacyjny w ramach projektu Biogazownia-przemyślany wybór Kryteria wyboru optymalnej lokalizacji biogazowni wg. bazy danych Inwestycji biogazowych IEO Andrzej Curkowski
Bardziej szczegółowoBiogazownia w Zabrzu
Biogazownia w Zabrzu Referują: Zdzisław Iwański, Ryszard Bęben Prezes Zarządu, Dyrektor d/s Techniczno-Administracyjnych Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Zabrzu Sp. z o.o. Plan terenów inwestycyjnych
Bardziej szczegółowoPotencjał biomasy do produkcji biogazu w województwie wielkopolskim
Potencjał biomasy do produkcji biogazu w województwie wielkopolskim Józef Lewandowski Stefan Pawlak Wielkopolska? Substraty pochodzenia rolniczego jaki potencjał? Wielkopolska Podział administracyjny:
Bardziej szczegółowowww.terrasorbfoliar.pl 115% plonu Terra Sorb foliar to stymulator rozwoju roślin, zawierający w swoim składzie wolne aminokwasy w formie biologicznie aktywnej (L-α), które zwiększają w roślinach aktywność
Bardziej szczegółowoSocjo-ekonomiczne aspekty polskich inwestycji biomasowych
Socjo-ekonomiczne aspekty polskich inwestycji biomasowych Jerzy JANOTA BZOWSKI Bracka 4, 00-502 Warszawa tel.(+4822)6289854, fax. (+4822)6285082 e-mail:jbzowski@ekofundusz.org.pl. www.ekofundusz.org.pl
Bardziej szczegółowoFacelia na nasiona: co warto wiedzieć?
.pl https://www..pl Facelia na nasiona: co warto wiedzieć? Autor: Karol Bogacz Data: 3 czerwca 2017 Uprawa facelii w plonie głównym nie jest w Polsce zbyt popularna na roślinę tę stawiamy zazwyczaj w przypadku
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady technologii uprawy i zbioru prosa rózgowego
INSTRUKCJA INFORMACJNO - WDROŻENIOWA Dr inż. Danuta Martyniak Adiunkt, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, w Radzikowie Podstawowe zasady technologii uprawy i zbioru prosa rózgowego Wieloletnie
Bardziej szczegółowoBiogazownie w Polsce i UE technologie, opłacalność, realizacje. Anna Kamińska-Bisior
Biogazownie w Polsce i UE technologie, opłacalność, realizacje Anna Kamińska-Bisior Biokonwersja biodiesela uzyskanego z nieprzerobionej gliceryny na wodór i etanol (12 IT 56Z7 3PF3) Włoski instytut badawczy
Bardziej szczegółowoZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA. Radzików, Błonie RYNEK NASION 2012
INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD NASIENNICTWA I NASIONOZNAWSTWA PRACOWNIA EKONOMIKI NASIENNICTWA I HODOWLI ROŚLIN Radzików, 05-870 Błonie RYNEK NASION 2012 Raport
Bardziej szczegółowoTytuł Kierownik Główni wykonawcy
Wykaz realizowanych projektów badawczych przez pracowników Katedry Agrotechnologii Okres realizacji Tytuł Kierownik Główni wykonawcy Oznaczenie/rodzaj/źródło finansowania 1994-1997 Wydajność i wartość
Bardziej szczegółowo1. Wiadomo ci wst pne 2. Klimatyczne czynniki siedliska 3. Glebowe czynniki siedliska
Spis treści 1. Wiadomości wstępne 1.1. Zadania i zakres przedmiotu 1.2. Znaczenie gospodarcze produkcji roślinnej 2. Klimatyczne czynniki siedliska 2.1. Atmosfera i siedlisko roślin 2.2. Czynniki meteorologiczne
Bardziej szczegółowoKATALOG ODMIAN BURAKA CUKROWEGO
KATALOG ODMIAN BURAKA CUKROWEGO SESVanderHave to jedyne przedsiębiorstwo na świecie, którego działalność koncentruje się wyłącznie na nasionach buraka cukrowego. SESVanderHave specjalizuje się w każdym
Bardziej szczegółowoWpływ nawożenia buraka cukrowego na jakość surowca. Witold Grzebisz
Wpływ nawożenia buraka cukrowego na jakość surowca Witold Grzebisz Tematyka wykładu 1. Dynamika zawartości melasotworów? 2. Dynamika formowania plonu i akumulacji azotu. 3. Kontrola gospodarki azotem na
Bardziej szczegółowoCentrum Innowacji Edoradca Sp. z o.o S.K.
Centrum Innowacji Edoradca Sp. z o.o S.K. Tworzymy dla Ciebie innowacyjne rozwiązania technologiczne dopasowane do Twoich potrzeb O NAS Od momentu utworzenia, Centrum Innowacji EDORADCA, odgrywa istotną
Bardziej szczegółowoPOSADŹ ROŚLINĘ ENERGETYCZNĄ
RAPORT z realizacji akcji edukacyjnej pt.: POSADŹ ROŚLINĘ ENERGETYCZNĄ Zadanie: zadanie realizowane w ramach współpracy Instytutu Techniki Cieplnej Politechniki Śląskiej w Gliwicach z Polskim Klubem Ekologicznym
Bardziej szczegółowoBIOGAZ. ENERGETYCZNY SMOK EUROPY (potencjał biometanu na przykładzie Polski)
Marek Kurtyka, Anna Jelec, Karol Bartkiewicz, Ola Łukaszek, Wojciech Łukaszek BIOGAZ ENERGETYCZNY SMOK EUROPY (potencjał biometanu na przykładzie Polski) Bałtyckie Forum Biogazu GDAŃSK, 11-12.09.2014 r.
Bardziej szczegółowoKiszonka z sorga, czyli jaka pasza?
https://www. Kiszonka z sorga, czyli jaka pasza? Autor: dr inż. Barbara Król Data: 14 czerwca 2016 Kiszonka z sorga charakteryzuje się wyższą zawartością białka surowego, włókna surowego, ligniny i związków
Bardziej szczegółowoPRODUKTYWNOŚĆ WIELOLETNICH PLANTACJI ENERGETYCZNYCH W POLSCE
Problemy Inżynierii Rolniczej nr 2/2008 Włodzimierz Majtkowski, Gabriela Majtkowska Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Ogród Botaniczny w Bydgoszczy PRODUKTYWNOŚĆ
Bardziej szczegółowoWiadomości wstępne - uprawa roli i roślin
Wiadomości wstępne - uprawa roli i roślin Dr hab. Bogdan Kulig, prof. UR Tabela obrazująca niesynchroniczny rozwój cywilizacji i rozprzestrzenianie się rolnictwa w Starym Świecie (Zohary i Hopf 2000) Wzrost
Bardziej szczegółowoOpłacalność uprawy buraka cukrowego: co zmieni nowa kontraktacja?
https://www. Opłacalność uprawy buraka cukrowego: co zmieni nowa kontraktacja? Autor: Tomasz Kodłubański Data: 3 marca 2017 Spora grupa rolników zamierza ponownie stać się plantatorami buraków cukrowych.
Bardziej szczegółowoAlternatywne kierunki użytkowania roślin motylkowatych drobnonasiennych
Rośliny motylkowate : Dostarczają paszy o wysokiej zawartości białka i innych składników pokarmowych Podnoszą żyzność gleby dzięki wiązaniu N z atmosfery (Rhisobium) i uruchamianiu trudno rozpuszczalnych
Bardziej szczegółowoKonwersja biomasy do paliw płynnych. Andrzej Myczko. Instytut Technologiczno Przyrodniczy
Konwersja biomasy do paliw płynnych Andrzej Myczko Instytut Technologiczno Przyrodniczy Biopaliwa W biomasie i produktach jej rozkładu zawarta jest energia słoneczna. W wyniku jej: spalania, fermentacji
Bardziej szczegółowoDobry rozkład resztek pożniwnych i wyższy plon - jak to zrobić?
https://www. Dobry rozkład resztek pożniwnych i wyższy plon - jak to zrobić? Autor: Karol Bogacz Data: 29 lipca 2017 Zagospodarowanie resztek pożniwnych jest ważnym elementem uprawy ściernisk. Prawidłowe
Bardziej szczegółowoBiogazownie Rolnicze w Polsce
1 Biogazownie Rolnicze w Polsce Biogazownia co to jest? Dyrektywa 2003/30/UE definiuje biogaz: paliwo gazowe produkowane z biomasy i/lub ulegającej biodegradacji części odpadów, które może być oczyszczone
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE
PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE Czym jest biogaz? Roztwór gazowy będący produktem fermentacji beztlenowej, składający się głównie z metanu (~60%) i dwutlenku węgla
Bardziej szczegółowoEVERCON sp. z o.o. ul. 3 Maja 22, 35-030 Rzeszów tel. 17/8594575, www.evercon.pl evercon@evercon.pl BIOGAZOWNIE 2011 ROK
ul. 3 Maja 22, 35-030 Rzeszów tel. 17/8594575, www.evercon.pl evercon@evercon.pl BIOGAZOWNIE 2011 ROK Uwarunkowania prawne. Rozwój odnawialnych źródeł energii stanowi strategiczny cel polskiej energetyki.
Bardziej szczegółowoAzot w glebie: jak go ustabilizować?
.pl https://www..pl Azot w glebie: jak go ustabilizować? Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 27 lutego 2017 Rośliny uprawne w zależności od gatunku i odmiany mają odmienne wymagania pokarmowe, jednak
Bardziej szczegółowoCENTRALNA NA BIOGAZOWA INSTALACJA ENERGETYCZNA W LIPNIE
CENTRALNA NA BIOGAZOWA INSTALACJA ENERGETYCZNA W LIPNIE Randy Michael Mott, prezes Central and Eastern Europe Renewable Energy Solutions Sp. z o.o. Otwarte spotkanie w zw. ze wstępnym oświadczeniem w spr.
Bardziej szczegółowoAnaliza potencjału gmin do produkcji surowców na cele OZE Projektowanie lokalizacji biogazowni rolniczych
Analiza potencjału gmin do produkcji surowców na cele OZE Projektowanie lokalizacji biogazowni rolniczych Mateusz Malinowski Anna Krakowiak-Bal Kraków, kwiecień 2014 r. Rządowe plany rozwoju biogazowni
Bardziej szczegółowoSzkolenie dla doradców rolnych
Szansą dla rolnictwa i środowiska - ogólnopolska kampania edukacyjno-informacyjna Piła Płotki, 10-14 grudnia 2012 r. Szkolenie dla doradców rolnych Inwestycje biogazowe Arkadiusz Wojciechowski Wikana Bioenergia
Bardziej szczegółowoZawartość składników pokarmowych w roślinach
Zawartość składników pokarmowych w roślinach Poszczególne rośliny różnią się zawartością składników pokarmowych zarówno w organach wegetatywnych, jak i generatywnych. Wynika to z różnych funkcji, jakie
Bardziej szczegółowoOdnawialne źródła energii (OZE) a obecna i przyszła Wspólna Polityka Rolna
Odnawialne źródła energii (OZE) a obecna i przyszła Wspólna Polityka Rolna jakie konsekwencje dla rolnictwa? Opole 22. 10. 2009 Wanda Chmielewska - Gill Iwona Pomianek Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa
Bardziej szczegółowoInstytut Technologiczno-Przyrodniczy odział w Warszawie. Zakład Analiz Ekonomicznych i Energetycznych
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy odział w Warszawie Zakład Analiz Ekonomicznych i Energetycznych lukasz.kujda@wp.pl www.itp.edu.pl 1 O Instytucie Instytut prowadzi badania naukowe i prace rozwojowe
Bardziej szczegółowoPielęgnacja plantacji
PRODUKCJA ROŚLINNA CZĘŚĆ III TECHNOLOGIE PRODUKCJI ROŚLINNEJ Podręcznik dla uczniów szkół kształcących w zawodzie technik rolnik Praca zbiorowa pod redakcją prof. Witolda Grzebisza WYDANIE I HORTPRESS
Bardziej szczegółowoKoncepcja rozdrabniacza karp korzeniowych do rewitalizacji upraw roślin energetycznych
Konferencja Naukowa z okazji 200-lecia SGGW PROBLEMY GOSPODARKI ENERGIĄ I ŚRODOWISKIEM W ROLNICTWIE, LEŚNICTWIE I PRZEMYŚLE SPOŻYWCZYM WARSZAWA, 13-14 września 2016 r. Paweł Tylek, Józef Walczyk, Tadeusz
Bardziej szczegółowoKukurydza: jak wybrać nasiona?
.pl https://www..pl Kukurydza: jak wybrać nasiona? Autor: Katarzyna Dobroń Data: 23 grudnia 2015 Tegoroczna kukurydza osiągała nie więcej niż 1,5 m wysokości, po czym rośliny zaczynały wiechować. Ich kolby
Bardziej szczegółowoWiadomości wprowadzające.
- Wymagania edukacyjne z warzywnictwa. Wiadomości wprowadzające. znajomość różnych gatunków warzyw umiejętność rozróżniania podstawowych gatunków warzyw znajomość rodzajów produkcji warzywnej znajomość
Bardziej szczegółowoPOTENCJALNE MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BIOGAZOWNI JAKO CEL NA NAJBLIŻSZE LATA NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
POLITECHNIKA KOSZALIŃSKA Wydział Nauk Ekonomicznych Zakład Polityki Ekonomicznej i Regionalnej POTENCJALNE MOŻLIWOŚCI ROZWOJU BIOGAZOWNI JAKO CEL NA NAJBLIŻSZE LATA NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
Bardziej szczegółowoSpołeczeństwo i samorządy lokalne w rozwoju rynku biometanu w Polsce. VII Spotkanie Interesariuszy Projektu BIOMASTER Kraków 30.10.2013 r.
Społeczeństwo i samorządy lokalne w rozwoju rynku biometanu w Polsce VII Spotkanie Interesariuszy Projektu BIOMASTER Kraków 30.10.2013 r. Rozpatrując polski rynek biometanu zajmujemy się de facto polskim
Bardziej szczegółowo