Alergia na kiwi. Allergy to kiwi fruit

Transkrypt

1 ALERGIA I ASTMA 157 Allergy to kiwi fruit EWA GAWROŃSKA-UKLEJA, ANNA RÓŻALSKA, MAGDALENA ŻBIKOWSKA-GOTZ, ZBIGNIEW BARTUZI Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii i Chorób Wewnętrznych, Szpital Uniwersytecki nr 2, Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Streszczenie W ciągu ostatnich kilkunastu lat alergia na owoce kiwi stała się przedmiotem intensywnych badań i dyskusji. może się objawiać w różny sposób, najczęstszym symptomem jest zespół alergii jamy ustnej. Objawy narządowe z ciężkimi zagrażającymi życiu reakcjami anafilaktycznymi częściej dotyczą osób z jednoczesnym uczuleniem na alergeny roślinne. Białka alergenowe kiwi reagują krzyżowo z pyłkami roślin, owoców i lateksem. Diagnostykę utrudnia brak standaryzowanych wyciągów do testów skórnych punktowych. Rozpoznanie uczulenia opiera się głównie na testach natywnych ze skórką i owocem kiwi bądź na wyciągach wodnych z miąższu owocu. Alergia pokarmowa wpływa znacząco na pogorszenie jakości życia chorego. Wciąż jednak jedyną droga postępowania jest eliminacja alergenu z diety i zaopatrzenie pacjenta w leki ratunkowe stosowane doraźnie. Duże nadzieje wiąże się z immunoterapią, zwłaszcza przy użyciu alergenów rekombinowanych. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie aktualnych danych dotyczących alergii na ten smaczny, pełen witamin owoc. Słowa kluczowe: kiwi, alergeny, alergia krzyżowa, diagnostyka, immunoterapia Summary Over the past several years allergy to kiwi fruit has become the subject of extensive research. The most common symptom of allergy to kiwi fruit is oral allergy syndrome. Organ symptoms with severe life-threatening anaphylactic reactions appear more often in patients suffering simultaneously from other plant allergies. Kiwi allergens cross-react with pollens of plants, fruit and latex. Diagnosing is difficult due to lack of standardized allergen extracts to perform skin prick test. The diagnosis of the allergy is mainly based on prick by prick tests with native kiwi peel and pulp or with water extracts from the pulp. Food allergy significantly reduces quality of life. Still the only way of managing the symptoms is eliminating allergens from patient s diet and supplying patient with emergency drugs. Nowadays physicians believe that immunotherapy is a promising method of treatment, especially with the use of recombinant allergens. The aim of this publication is to present recent data about allergy to that vitamin-rich and delicious fruit. Keywords: kiwi fruit, allergens, cross-allergy, diagnostics, immunotherapy Alergia Astma Immunologia 2012, 17 (4): Przyjęto do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Ewa Gawrońska-Ukleja Państwowy Szpital Kliniczny Nr 2 Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych ul. Ujejskiego 75, Bydgoszcz tel , fax ntsia@go2.pl Wykaz skrótów: OAS (ang. oral allergy syndrome) zespół alergii jamy ustnej OZT ostre zapalenie trzustki Wprowadzenie DBPCFc podwójnie ślepa próba prowokacji kontrolowana placebo LCT test wargowy Kiwi (Actinidia) jest owocem drzewiastego pnącza z rodzaju Actinidia. Owoc ten był uprawiany co najmniej 300 lat temu na niewielką skalę w Chińskiej Dolinie Jangcy. Chińczycy nigdy nie wykazywali zainteresowania wykorzystaniem owoców. Początkowo kiwi było traktowane jako roślina ozdobna. Natomiast jego walory smakowe zostały docenione w Nowej Zelandii, gdzie od 1904 r. owoc ten był uprawiany i wprowadzony do handlu. W 1930 r. owoce kiwi z Nowej Zelandii trafiły na rynki Stanów Zjednoczonych. Obecnie dostępne są dwa gatunki kiwi: kiwi Gold A. chinensis oraz kiwi Zielona deliciosa A. [1]. Owoce kiwi mogą być spożywane świeże lub w postaci przetworzonej (w puszkach, mrożone lub liofilizowane). Mają szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym jako dodatki do sosów, lodów, pieczywa, dżemów, napojów w tym wina. Nieco niedojrzałe owoce bogate w pektyny są wybierane do produkcji galaretek dżemów i ostrych sosów.

2 158 Alergia Astma Immunologia 2012, 17 (4): po raz pierwszy została opisana w 1981 r. u 53-letniej kobiety, u której wystąpiła ostra pokrzywka, świszczący oddech i obrzęk krtani [2]. Współcześnie uznaje się, że alergia na kiwi ma duże znaczenie i szczególnie często występuje u małych dzieci. Zgodnie z doniesieniami z 2011 r. nie ma dokładnych badań epidemiologicznych dotyczących alergii na owoce kiwi [3]. W badaniach ankietowych przeprowadzonych w szkołach w Tuluzie we Francji, kiwi było trzecim pod względem częstości pokarmem powodującym objawy alergiczne [4]. Według Ericsson i wsp. w grupie 1139 badanych kiwi było piątym najczęściej zgłaszanym alergenem pokarmowym, powodującym objawy kliniczne u 365 osób (32%) [5]. Charakterystyka alergenu W chwili obecnej znanych jest kilkanaście komponent alergenowych kiwi o właściwościach alergizujących o masie cząsteczkowej w przedziale od 12 do 64 kda [6,7]. Dla kiwi Zielone deliciosa A są to: Act d 1 (30 kda) actininidin należący do rodziny białek cysteiny Act d 2 (24 kda) Taumatyna Act d 3 (40 kda) Act d 4 (11 kda) phytocystatin, inhibitor proteazycysteinowej Act d 5 (26-28 kda) kiwellin Act d 6 inhibitor methylesterasypektynowej Act d 7 (50 kda) methylesterasapektyny Act d 8 homolog Bet v1 Act d 9 profilina Act d10 białko przenoszące lipidy Dla kiwi Gold A. chinensis, są to: Act c1 (30 kda) Act c 2 (24 kda) Act c 5 (26-28 kda ) kiwellin. Głównym alergenem kiwi jest białko o masie cząsteczkowej około 30 kda, rozpoznawane we wszystkich surowicach pochodzących od osób uczulonych (100%). Zawartość alergenów głównych kiwi zależy od odmiany owocu. Podstawowymi białkami kiwi odmiany zielonej są actinidin i kiwelin. Taumatyna i phytocystatina występuje w obu odmianach. Badania Hoffman-Sommergruber i wsp. wykazały, że najbardziej alergizujący jest kiwi odmiany Hayward (ciemnozielony). Badali oni 11 chorych, u których podawano 6 różnych odmian kiwi. Jedynie po kiwi Hayward występowały objawy ciężkiej i uogólnionej anafilaksji [8]. Potencjał alergizujący owoców kiwi zależy od czasu zbiorów. Według Gavrovic-Jankulovic i wsp. największa ilość Act c 1 i Act c 2 występowała w badaniach in vivo i in vitro w owocach zbieranych w listopadzie, a najniższe ich stężenie we wrześniu. Ma to znaczenie praktyczne i powinno być brane pod uwagę podczas przygotowywania ekstraktów do diagnostyki alergii [9]. Objawy kliniczne Objawy kliniczne po spożyciu kiwi to najczęściej reakcje IgE zależne. Głównie występuje zespół alergii jamy ustnej (OAS) pod postacią świądu i obrzęku języka, gardła, ust i jamy ustnej. Objawom tym może towarzyszyć świąd oczu i uszu. Zespół OAS opisano także po pocałunku z osobą spożywającą kiwi [10,11]. Po kiwi obserwuje się również zmiany skórne pod postacią pokrzywki ostrej, pokrzywki kontaktowej, atopowego zapalenia skóry i kontaktowego zapalenia skóry [12-15]. Liczne przypadki anafilaksji po spożyciu kiwi zostały opisane zarówno po spożyciu owoców kiwi, jak i po badaniach testowych skóry oraz podczas próby immunoterapii podjęzykowej [16-18]. Ciekawy opis przypadku pochodzi z roku 1992 i dotyczy 29-letniej kobiety, u której opisano kilka epizodów ciężkiej anafilaksji po spożyciu owoców kiwi, w tym trzy epizody alergicznego wstrząsu z utratą przytomności. Pierwsze dwa wstrząsy wystąpiły natychmiast po spożyciu świeżych owoców kiwi, natomiast trzeci epizod został wywołany przez niewielką ilość kiwi pozostawioną na nożu, który został wykorzystany do przygotowania deseru truskawkowego podanego pacjentce w restauracji [16]. Ponieważ objawy kliniczne opisywane po spożyciu kiwi są ciężkie i mogą prowadzić do utraty przytomności w niektórych przypadkach idiopatycznej anafilaksji można rozpatrywać kiwi jako ukryty alergen. Objawy astmy oskrzelowej wykazano u około 3-4% pacjentów nadwrażliwych na białka kiwi [19]. Z taką samą częstością mogą występować objawy żołądkowo-jelitowe. Do rzadkich manifestacji klinicznych należy opisane w 1998 r. ostre zapalenie trzustki (OZT) u chorego, który spożył kiwi. Objawem podstawowym u tego chorego był ból brzucha, który ustąpił po 24 godzinach. Po powtórnym spożyciu kiwi u chorego wystąpiły bóle nadbrzusza, wymioty, zaczerwienienie twarzy i przekrwienie spojówek. Trzeciemu epizodowi OZT po przypadkowym podaniu kiwi w szpitalu towarzyszyła reakcja anafilaktyczna, co wykluczyło tło alkoholowe schorzenia. Uczulenie potwierdzone zostało dodatnim testem skórnym na alergen kiwi. Po wykluczeniu z diety pacjenta owocu kiwi nie obserwowano więcej OZT [20]. Inną rzadką postacią kliniczną alergii na kiwi jest zespól Kounis, który manifestuje się niestabilną dławicą piersiową lub naczynioskurczową dławicą piersiową, a nawet ostrym zawałem serca [21]. Reakcje krzyżowe Badania sugerujące możliwość występowania reaktywności krzyżowej pomiędzy alergenem pyłku brzozy, żyta i bylicy oraz kiwi zostały opublikowane w 1998 r. przez Rudeschko i wsp. W badaniu tym metodą RAST oceniano alergenowo swoiste IgE dla kiwi oraz dla wyżej wymienionych alergenów roślinnych. Dodatkowo stosując metodę immunoenzymatyczną (EIA) przeprowadzono testy hamowania z przygotowanym we własnym zakresie ekstraktem kiwi. Ekstrakt ten był w stanie związać swoiste IgE dla kiwi

3 Gawrońska-Ukleja E i wsp. 159 zarówno w metodzie immunobotingu jak i w EIA. Autorzy zauważają także, że profilina może być istotna w reakcjach krzyżowych z alergenami [22]. Liczne doniesienia wskazują na reakcje krzyżowe owocu kiwi z alergenami roślinnymi i pokarmowymi. Pierwszy dowód na reakcję krzyżową pomiędzy głównym alergenem brzozy Bet v1 z homologicznym alergenem obecnym w złotej i zielonej odmianie owocu kiwi został przedstawiony na kongresie Światowym w Bangkoku w 2007 roku, gdzie alergia krzyżowa z alergenem Bet v1 została potwierdzona metodą immunoblotingu oraz testu zahamowania metodą ELISA [8]. W 2004 r. Aleman i wsp. badali alergię na kiwi u 43 osób uczulonych na ten owoc na obszarach gdzie nie występowała brzoza. U wszystkich badanych wykonano testy skórne i oznaczono alergenowi swoiste IgE. Ze względu na to, że u 4 pacjentów wystąpiła ciężka anafilaksja, a 6 chorych nie wyraziło świadomej zgody tylko u 33 chorych wykonano podwójnie ślepą próbę kontrolowaną placebo (DBPCFc). Spośród badanej grupy 10 (21%) pacjentów nie było uczulonych na pyłki. U 15 (46%) pacjentów wystąpiły objawy ogólnoustrojowe; wszyscy z nich byli uczuleni na pyłki (100%) [23]. Opisano również zespół alergii jamy ustnej związany z alergią na pyłki cedru japońskiego [24]. Z innych roślin reaktywność krzyżowa została opisana między wyizolowanym alergenem kiwi o masie cząsteczkowej 24 kda i pyłkiem kostrzewy łąkowej [25]. Wykazano również reakcje krzyżowe pomiędzy alergenem pyłku oliwki Ole e3 i kiwi [26]. Przyjmuje się także, że inne alergeny oliwki takie jak Ole e9, Ole e10 mogą mieć znaczenie w reakcjach krzyżowych między kiwi. Ponadto zbadano 54 osoby uczulone na białka alergenowe liści ficusa benjamina i wykazano, że 28 pacjentów było również uczulonych na kiwi [27]. W publikacji Erricson i wsp. spośród 20 chorych z astmą oskrzelową uczulonych na mąkę pszenną 7 (35%) pacjentów zareagowało zespołem OAS na spożycie owocu kiwi. Wskazuje to na związek z reakcją krzyżową między alergenem kiwi Act d2 a bromeliną jednym z alergenów pszenicy. Wszyscy badani chorzy mieli dodatnie swoiste IgE na standardowy ekstrakt owocu kiwi oraz swoiste IgE na białka alergenowe Act d1 i Act d2, wykryte u ponad połowy (57% i 43%) badanych surowic. Celem potwierdzenia reaktywności krzyżowej wykorzystano test zahamowania wiązania (metodą ELISA). W teście tym procent zahamowania wiązania IgE dla pszenicy i ekstraktów kiwi wynosił ponad 50% [5]. Już w 1995 r. opublikowano przypadek pacjenta uczulonego na lateks, u którego obserwowano po spożyciu kiwi jednoczesne wystąpienie świądu skóry, kaszlu, duszności, znacznego stopnia bólów brzucha, z wymiotami i spadkiem ciśnienia tętniczego. Powyższe dolegliwości u tego pacjenta wystąpiły trzykrotnie po kontakcie z alergenem kiwi, dwa razy po spożyciu tego owocu, a trzeci raz po punktowym teście skórnym [28]. Uczulenie na owoce bardzo często kojarzy się z uczuleniem na lateks, pod postacią zespołu lateksowo-owocowego. Chitynazy Hev b11, Hev b6 białka alergenowe swoiste dla lateksu są odpowiedzialne za występowanie reakcji krzyżowych z kiwi [29]. jest powszechnie kojarzona z alergią na melon, sezam, mak, orzechy laskowe, ziemniaki, brzoskwinie, papaję, ananasa i jabłko [30-32]. Alergen kiwi Act c1 wydaje się reagować krzyżowo z proteinazami tiolowymi np. bromeliną i papainą z papai i ananasa [33,34]. Wykazano, że sekwencja N-terminalna 23 kda alergenu papryki jest identyczna z białkiem podobnym do osmotycznej (osmotine-like protein, OLP) pomidora i kiwi o ciężarze 24kDa [35]. Diagnostyka alergii na kiwi W diagnostyce alergii na kiwi przewagę nad testami skórnymi punktowymi z roztworami standaryzowanymi mają testy natywne ze skórki i miąższu owocu. Z tego względu, że testy komercyjne z ekstraktem kiwi są mniej swoiste i wychodzą dodatnie u 40% chorych. Natomiast w testach natywnych uzyskano testy dodatnie u 93% chorych [36]. Zaleta testów prick by prick polega na tym, że stosuje się świeże alergeny, nie poddane obróbce technologicznej, które w procesie standaryzowania, przygotowania, produkcji i przechowywania mogłyby ulec degradacji a ich właściwości immunologiczne osłabieniu. Technika użycia alergenów natywnych ogranicza częściowo odczyny fałszywie dodatnie. Wadą jest brak standaryzacji składu alergenów. Nie wykluczono, że znaczny odsetek pacjentów ma testy prick by prick fałszywie dodatnie ze względu na obecność czynników chemicznych takich jak nawozy, konserwanty czy pestycydy [37]. Badanie, które również wskazuje na większe znaczenie testów natywnych w diagnostyce alergii na kiwi zostało opublikowane przez Novembre i wsp. W pracy tej wszyscy spośród 43 badanych chorych z objawami po spożyciu kiwi mieli dodatnie testy natywne ze świeżymi owocami, a tylko 40% miało dodatnie testy ze standaryzowanymi wyciągami. Jednakże trzeba podkreślić, że badania testowe powinny być wykonywane przez doświadczonego alergologa. Opisano bowiem reakcję systemową u 57-letniego mężczyzny po wykonaniu testów skórnych [28]. Przyszłością w diagnostyce alergii na kiwi jest zastosowanie do badań testowych skóry alergenów rekombinowanych uzyskanych metodą inżynierii genetycznej.zastosowanie alergenów rekombinowanych pozwala na identyfikację asige przeciwko konkretnym molekułom alergenowym obecnym w kiwi. Niestety metoda ta w chwili obecnej jest niedostępna [39]. Niekiedy w celu zdiagnozowania alergii na kiwi typu opóźnionego można wykonać testy płatkowe. Czułość tych testów w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej wynosi 61% a swoistość 91% [40]. Złotym standardem w diagnostyce alergii pokarmowej jest podwójnie ślepa próba prowokacji kontrolowana placebo (DBPCFc). W przypadku alergii na kiwi skuteczność diagnostyczna DPBCFc została potwierdzona tylko u 66-68% badanych. Wykonanie DPBCFc musi być poprzedzone dokładnym zebraniem wywiadu i analizą dzienniczka pokarmowego [41].

4 160 Alergia Astma Immunologia 2012, 17 (4): W diagnostyce alergii na kiwi można wykonać również test wargowy (LCT), który polega na aplikacji badanego pokarmu na błonę śluzową jamy ustnej. Wadą testu jest brak możliwości zaślepienia pokarmu. Olbrzymi wpływ subiektywnej interpretacji wyniku przez chorego skutkuje niską czułością LCT wynoszącą 77,2%. Z tego względu LCT jest wykorzystywany jako wstęp do doustnej prowokacji z zastosowaniem placebo [42]. Leczenie Leczenie alergii pokarmowej, w tym także alergii na kiwi, jest dużym wyzwaniem współczesnej medycyny. Alergia pokarmowa wpływa znacząco na pogorszenie jakości życia. Chorych z alergią pokarmową charakteryzuje uporczywy lęk przed przypadkową ekspozycją na alergen. Wszyscy pacjenci z alergią na kiwi muszą zachować rygorystyczną dietę eliminacyjną z wykluczeniem nie tylko owoców kiwi ale także wszystkich owoców potencjalnie dających reakcje krzyżowe z kiwi. Chorzy muszą czytać szczegółowo etykiety artykułów spożywczych. Jednocześnie uczuleni na lateks powinni wyeliminować ze swojego otoczenia produkty, które go zawierają. Każdy pacjent musi posiadać leki ratunkowe (Adrenalina do wstrzyknięć jednorazowych, leki antyhistaminowe, sterydy). Duże nadzieje wiąże się z immunoterapią swoistą. W 2006 r. opisano przypadek immunoterapii metodą podjęzykową u 29-letniej chorej uczulonej na owoc kiwi. U odczulanej pacjentki w wywiadzie były trzykrotne epizody ciężkiego wstrząsu anafilaktycznego z utratą przytomności. Immunoterapię rozpoczęto w 2001 roku, a do badań użyto świeżych roztworów wodnych owoców kiwi (stężenie roztworu 1 mg/ml). Chora trzymała roztwór pod językiem przez jedną minutę. Odczulanie rozpoczęto od dawki 10 µl, dochodząc do dawki 1000 µl. Niestety odczulanie zostało przerwane w 2006 r. na 4 miesiące z powodu ciężkiej infekcji górnych dróg oddechowych u pacjentki. Potem chora nie chciała kontynuować immunoterapii. W badaniu kontrolnym uzyskano u tej chorej dobrą tolerancję kostki świeżego kiwi o wielkości 1 cm3. Również test wargowy z kiwi wypadł ujemnie. Utrzymywały się natomiast dodatnie testy skórne ale wielkość bąbla histaminowego 5 na 4 mm była mniejsza niż przed leczeniem (10 na 30 mm). Uzyskano wzrost IgG 4 na białko kiwi Act c 1 [43]. Celem określenia skuteczności immunoterapii konieczna jest standaryzacja dawki pokarmu stosowanego do leczenia odczulającego a także zastosowanie tego leczenia u większej grupy pacjentów uczulonych na kiwi. Niestety nadal brak jest badań porównujących ryzyko OIT z ryzykiem eliminacji uczulającego pokarmu z diety [44]. Piśmiennictwo 1. Lucas JS, Lewis SA, Hourihane JO. Kiwi fruit allergy: a review. Pediatr Allergy Immunol 2003; 14: Fine AJ. Hypersensitivity reaction to kiwi fruit (Chinese gooseberry, Actinidia chinensis). J Allergy Clin Immunol 1981; 68: Le TM, Fritsche P, Bublin M i wsp. Differences in the allergenicity of 6 different kiwifruit cultivars analyzed by prick-to-prick testing, open food challenges, and ELISA. J Allergy Clin Immunol 2011; 127: Rance F, Grandmottet X, Grandjean H. Prevalence and main characteristics of schoolchildren diagnosed with food allergies in France. Clin Exp Allergy 2005; 35: Eriksson NE, Moller C, Werner S i wsp. Self-reported food hypersensitivity in Sweden, Denmark, Estonia, Lithuania, and Russia. J Investig Allergol Clin Immunol 2004; 14: Lucas JS, Lewis SA, Trewin JB i wsp. Comparison of the allergenicity of Actinidia deliciosa (kiwi fruit) and Actinidia chinensis (gold kiwi). Pediatr Allergy Immunol 2005; 16: Irifune K, Nishida T, Egawa H, Nagatani A. Pectin methylesterase inhibitor cdna from kiwi fruit. Plant Cell Rep 2004; 23: Oberhuber C, Bulley SM, Ballmer-Weber BK i wsp. Characterization of Bet v 1-related allergens from kiwifruit relevant for patients with combined kiwifruit and birch pollen allergy. Mol Nutr Food Res 2008; 52(Suppl 2): S230-S Gavrović-Jankulović M, Polović N, Prišić S i wsp. Allergenic potency of kiwi fruit during fruit development. Food and Agricultural Immunology 2005; 16: Mancuso G, Berdondini RM. Oral allergy syndrome from kiwi fruit after a lover s kiss. Contact Dermatitis 2001; 45: Dutau G, Rancé F. Le syndrome des allergies induites par le baiser / Kiss-induced allergy. Revue francaise d allergologie 2006; 46: Veraldi S, Schianchi-Veraldi R. Contact urticaria from kiwi fruit. Contact Dermatitis 1990; 22: Rademaker M. Allergic contact dermatitis from kiwi fruit vine (actinidia chinensis). Contact Dermatitis 1996; 34: Zina AM, Bundino S. Contact urticaria to actinidia chinensis. Contact Dermatitis 1983; 9: Huertas AJ, Iriarte P, Mengual P. [Sensitization to kiwi skin]. Med Clin (Barc) 1998; 111: Joral A, Garmendia J. Food allergy due to sensitivity to Kiwi (Abstract). Allergy 1992; 47(suppl): Mempel M, Rakoski J, Ring J, Ollert M. Severe anaphylaxis to kiwi fruit: Immunologic changes related to successful sublingual allergen immunotherapy. J Allergy Clin Immunol 2003; 111: Shimizu T, Morikawa A. Anaphylaxis to kiwi fruit in a 12-yearold boy. J Asthma 1995; 32: Rancé F, Dutau G. [Asthma and food allergy: report of 163 pediatric cases]. Arch Pediatr 2002; 9 Suppl 3: 402s-7s. 20. Gastaminza G, Bernaola G, Camino ME. Acute pancreatitis caused by allergy to kiwi fruit. Allergy 1998; 53: Gazquez V, Dalmau G, Gaig P i wsp. Kounis syndrome: report of 5 cases. J Investig Allergol Clin Immunol 2010; 20: Rudeschko O, Fahlbusch B, Steurich F i wsp. Kiwi allergens and their cross-reactivity with birch, rye, timothy, and mugwort pollen. J Investig Allergol Clin Immunol 1998; 8: Aleman A, Sastre J, Quirce S i wsp. Allergy to kiwi: a doubleblind, placebo-controlled food challenge study in patients from a birch-free area. J Allergy Clin Immunol 2004; 113: Ishida T, Murai K, Yasuda T i wsp. [Oral allergy syndrome in patients with Japanese cedar pollinosis]. Nippon Jibiinkoka Gakkai Kaiho 2000; 103: Gavrović-Jankulović M, Cirković T, Burazer L i wsp. IgE crossreactivity between meadow fescue pollen and kiwi fruit in patients sera with sensitivity to both extracts. J Investig Allergol Clin Immunol 2002; 12:

5 Gawrońska-Ukleja E i wsp Florido Lopez JF, Quiralte EJ, Arias de Saavedra Alias JM i wsp. An allergen from Olea europaea pollen (Ole e 7) is associated with plant-derived food anaphylaxis. Allergy 2002; 57(Suppl 71): Hemmer W, Focke M, Gotz M, Jarisch R. Sensitization to Ficus benjamina: relationship to natural rubber latex allergy and identification of foods implicated in the Ficus-fruit syndrome. Clin Exp Allergy 2004; 34: Novembre E, Bernardini R, Bertini G i wsp. Skin-prick-test-induced anaphylaxis. Allergy 1995; 50: Sanchez-Monge R, Blanco C, Perales AD i wsp. Class I chitinases, the panallergens responsible for the latex-fruit syndrome, are induced by ethylene treatment and inactivated by heating. J Allergy Clin Immunol 2000; 106: Rodriguez J, Crespo JF, Burks W i wsp. Randomized, doubleblind, crossover challenge study in 53 subjects reporting adverse reactions to melon (Cucumis melo). J Allergy Clin Immunol 2000; 106: Diaz-Perales A, Collada C, Blanco C i wsp. Cross-reactions in the latex-fruit syndrome: A relevant role of chitinases but not of complex asparagine-linked glycans. J Allergy Clin Immunol 1999; 104: Moller M, Kayma M, Vieluf D i wsp. Determination and characterization of cross-reacting allergens in latex, avocado, banana, and kiwi fruit. Allergy 1998; 53: Barral P, Batanero E, Palomares O i wsp. A major allergen from pollen defines a novel family of plant proteins and shows intra- and interspecies [correction of interspecie] cross-reactivity. J Immunol 2004; 172: Gall H, Kalveram K, Forck G, Tummers U. Crossreactivity between kiwi fruit and thiol proteinases, pollen and foodstuffs. Allergologie 1990; 13: Breiteneder H. Thaumatin-like proteins - a new family of pollen and fruit allergens. Allergy 2004; 59: Castillo R, Delgado J, Quiralte J i wsp. Food hypersensitivity among adult patients: epidemiological and clinical aspects. Allergol Immunopathol (Madr) 1996; 24: Gawrońska-Ukleja E, Ukleja N, Sokołowski L, Bartuzi Z. Wartość diagnostyczna testów Prick by Prick ze świeżymi warzywami i owocami w rozpoznawaniu alergii na pokarmy. Alergologia Info 2009; 2: Jutel M. Alergeny rekombinowane, przełom w diagnostyce i terapii chorób alergicznych. Alergologia Współczesna 2004; 1: Ferreira FD, Mayer P, Sperr WR i wsp. Induction of IgE antibodies with predefined specificity in rhesus monkeys with recombinant birch pollen allergens, Bet v 1 and Bet v 2. J Allergy Clin Immunol 1996; 97: Isolauri E, Turjanmaa K. Combined skin prick and patch testing enhances identification of food allergy in infants with atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 1996; 97: Rosińska-Więckowicz A, Czarnecka-Operacz M. Skórne testy z natywnymi alergenami pokarmowymi w diagnostyce alergii pokarmowej. Post Dermatol Alergol 2009; 26: Rancé F, Dutau G. Labial food challenge in children with food allergy. Pediatr Allergy Immunol 1997; 8: Vickery BP, Burks W. Oral immunotherapy for food allergy. Curr Opin Pediatr 2010; 22: Kerzl R, Simonowa A, Ring J i wsp. Life-threatening anaphylaxis to kiwi fruit: protective sublingual allergen immunotherapy effect persists even after discontinuation. J Allergy Clin Immunol 2007; 119: