Monitoring odkształceń urządzeń budownictwa transportowego

Transkrypt

1 JURASZEK Janusz 1 Monitoring odkształceń urządzeń budownictwa transportowego WSTĘP Suwnica pomostowa jest urządzeniem transportowym stosowanym w zakładach energetycznych, umożliwiającym transport węgla ze składu do taśmociągu dostarczającego go do paleniska w elektrociepłowni. Przewidywany okres eksploatacji suwnicy wynosi zazwyczaj 30 lat. Jeżeli ten okres jest przekraczany, kluczową kwestią staje się zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacyjnego. W pracy przedstawiono rozwiązanie umożliwiające ciągły pomiar odkształceń wybranej belki podsuwnicowej suwnicy pomostowej a tym samym monitorowanie bezpieczeństwa jej pracy. Oparte jest ono na systemie światłowodowym z siatkami Bragg a. Miejsce instalacji czujników światłowodowych wybrano na podstawie symulacji numerycznych belki podsuwnicowej opartych na metodzie elementów skończonych. Przeprowadzono weryfikację otrzymanych wyników za pomocą metody tensometrii oporowej. Wyznaczono niepewność pomiarów za pomocą czujników światłowodowych i tensometrii oporowej. Zaproponowano wykorzystanie wyników ciągłych pomiarów odkształceń konstrukcji suwnicy jako rzeczywistych warunków brzegowych (w rozwiązaniu zagadnienia odwrotnego) w symulacjach numerycznych MES umożliwiającymi analizę zachowania się całej konstrukcji. 1 METODA I OBIEKT BADAŃ Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa pracy urządzeń transportowych w szczególności transportu bliskiego często konstrukcji o specjalnym zastosowaniu wymusza implementację nowych technologii umożliwiających budowę bardzo dokładnych systemów pomiarowych często o nowych unikalnych właściwościach. Dynamiczny rozwój technologii optoelektronicznych opartych na propagacji światła we włóknie światłowodowym przyczynił się do powstania nowoczesnych czujników do pomiaru odkształceń takich jak: czujniki Bragga (FBG ang. FiberBraggGratings), Fabry-Perot (F-P), Brillouin a. Systemy oparte na tych nowoczesnych sensorach posiadają szereg zalet odróżniających je od klasycznych tensometrów [1,3,4,6]. W skład wyposażenia światłowodowego systemu pomiarowego wchodzą: interrogator optyczny [7] - optoelektryczne urządzenie, służące do zasilania systemu światłowodów w światło, odczytu zmiany długości fali oraz sumowania sygnałów i przesyłania ich do rejestratora czujniki światłowodowe z siatkami Bragg a [9,10] - odcinek włókna optycznego, wewnątrz którego naniesiono siatkę Bragg a generującą zmianę współczynnika załamania światła, kompensator temperaturowy [11]- pozwala kompensować zmianę długości fali Bragg,a przy pomiarach w temperaturach innych niż 20 C, jednostka przetwarzająco-analizująca jest to zazwyczaj rejestrator połączony z oprogramowaniem umożliwiającym obserwacje przebiegu zmian analizowanych wartości w czasie rzeczywistym [13,14]. Obiektem badań były suwnice pomostowe [8] zlokalizowane w dwu różnych krajach. Jedna suwnica pracowała w elektrowni i służyła do przemieszczania węgla ze składu do zsypu zasilającego kotły. Druga z kolei umożliwiała transport bliski materiałów budowlanych w dużym przedsiębiorstwie budowlanym. Większe natężenie pracy występowało w przypadku suwnicy w elektrowni. Obydwie konstrukcje należą do grupy suwnic pomostowych. Suwnica pracująca w elektrowni w została poddana modernizacji. Przed przystąpieniem do badan należy więc zapoznać się szczegółowo z dokumentacją techniczną suwnic. Bardzo ważnym zagadnieniem jest przeprowadzenie 1 Akademia Techniczno-Humanistyczna Zakład Budownictwa, ul. Willowa 2, Bielsko-Biała, Tel.: , jjuraszek@ath.bielsko.pl 4956

2 analizy wszelkich zmian konstrukcyjnych dokonanych w trakcie eksploatacji obiektu. Analizowaną suwnicę nawęglającą w elektrociepłowni zbudowano w 1980 roku. Składa się ona z dwóch zespołów 13-przęsłowych złożonych z blachownicowych belek podsuwnicowych wspartych na słupach o konstrukcji kratownicowej. Na rysunku 1przedstawiono schemat jednego przęsła o długości 12m. Szerokość suwnicy wynosi 32.01m, a wysokość estakady suwnicy od górnych stup fundamentowych do górnej stopy belki podsuwnicowej wynosi 8,37m. Pierwotnie belki podsuwnicowe zaprojektowano jako dwuteowe blachownice o wysokości 824mm. Środnik (blacha środkowa) wykonany jest z blach o szerokości 800mm i grubości 10mm a pasy z blach o szerokości 250mm i grubości 12mm przedstawiono rysunku 2. Podpory to konstrukcje kratowe, czterogałęziowe w rozstawie 800x600mm. Gałęzie przyjęto z kątowników 160x160x15, wykonane z kątowników 75x75x9 i kątowników 45x45x5. Torowisko suwnicy wykonane jest z szyn kolejowych S42 spawanych bezpośrednio do górnych pasów belek podsuwnicowych. Pomost na estakadzie zaprojektowano z kratek pomostowych typu Wema. Pierwotny projekt estakady został w kolejnych latach zmodyfikowany, a wzmocnienia przedstawiono na rysunku 3. Rys.1. Schemat pojedynczego przęsła suwnicy Rys.2. Przekrój porzeczny belki podsuwnicowej (dwuteownik 820) przed i po modernizacji Kluczowym zagadnieniem jest właściwy wybór miejsc na belce podsuwnicowej, w których będzie przeprowadzony pomiar odkształceń. Miejsca te determinują ograniczenia techniczne jak i ekonomiczne. Techniczne ograniczenia wskazują na możliwość pomiaru odkształceń dolnego pasa belki podsuwnicowej, gdyż na górnym pasie zamontowana jest szyna jezdna i układ komunikacyjny. Ograniczenia ekonomiczne z kolei ograniczają liczbę czujników światłowodowych do niezbędnego minimum. Można kierować się tutaj doświadczaniem eksperymentatora bądź przeprowadzić symulacje numeryczną mającą na celu wskazanie miejsc najbardziej wytężonych. Doświadczenie wskazuje na dwa obszary. Pierwszy to miejsce występowania największej wartości momentu gnącego i ugięcia czyli w połowie długości belki. Drugie to miejsce spawu nakładki wzmacniającej o 4957

3 szerokości 380mm na długości 9000mm na jej końcach prostopadle do osi belki. Obszary te zostały zweryfikowane również za pomocą symulacji numerycznych. Zbudowano model numeryczny 3-D analizowanej belki podsuwnicowej w oparciu o kody metody elementów skończonych uwzględniający przeprowadzone modernizacje. Wyniki symulacji numerycznych potwierdziły wcześniej wskazane dwa obszary to jest obszar w połowie długości przęsła i w miejscach spawu nakładki wzmacniającej. Wyznaczony poziom naprężeń zredukowanych w analizowanych obszarach przedstawiono na rysunku 3. Rys.3. Rozkład naprężenia zredukowanego w belce suwnicowej według hipotezy Hubera Na podstawie powyższej analizy zdecydowano umiejscowić czujniki światłowodowe w połowie długości belki ( przekrój IV czujnik nr 2,3) i w miejscu zakończenia nakładki wzmacniającej (przekrój VI czujnik nr 1). Umiejscowienie czujników światłowodowych przedstawiono na rysunku 4. Ponadto w połowie długości belki naniesiono dwa różne rodzaje czujników światłowodowych w celu kontroli otrzymywanych wartości odkształceń jak również oceny pod kątem łatwości montażu różnych typów czujników światłowodowych. W punktach pomiarowych 1,2,3 wprowadzono również światłowodowe czujniki pomiaru temperatury. Umożliwiają one ciągły pomiar temperatury jak również kompensacje zmian odkształceń belki podsuwnicowej pod wpływem temperatury. Rys.4. Umiejscowienie światłowodów z siatkami Bragg a na dolnej części belki podsuwnicowej 2 CIĄGŁE POMIARY ODKSZTAŁCEŃ SUWNICY ZA POMOCĄ ŚWIATŁOWODÓW Z SIATKAMI BRAGG A Przeprowadzono badania quasi statyczne jak i dynamiczne podczas najazdu wózka suwnicy oraz załadunku i wyładunku węgla. Schematy obciążeń suwnicy przestawiono na rysunku 5. Pierwszy schemat obrazuje czterokrotny przejazd wózka przez suwnicę. Przejazd może być z pełnym lub pustym skipem. Następne przypadki obciążeniowe przedstawiają proces nabierania węgla do skipu suwnicy i jego wysypywania. Rozpatrzono go dla pięciu położeń wózka suwnicowego I,II-III,,V- VI,VII, określonego położeniem lewego koła wózka suwnicowego, położenia centralnego IV oraz analogicznie pięciu położeń prawego koła wózka VII, VI-V,, III-II,I. Dla położenia centralnego wyznaczono histerezę i niepewność pomiaru. Wyniki badań pomiarów ciągłych odkształceń mogły być rejestrowane z częstotliwością 2000Hz jednak praktycznie przy tego rodzaju pomiarach 4958

4 wystarczająca okazała się częstotliwość nie przekraczająca 100Hz. Są one przedstawiane w postaci raportu zawierającego długości fali dla poszczególnych światłowodów o długości fali 1533nm, 1551, 1558nm, oraz zmiany zmianę długości fali poszczególnych czujników Bragg a pod wpływem obciążenia. Oprogramowanie przelicza zmianę długości fali na wartości odkształceń (strain 1-1; strain 1-2) dla światłowodu naklejonego w połowie długości beli suwnicowej jak również dla światłowodu naniesionego w pobliżu podpory. Odkształcenia są podawane w μstrain czyli 1/ Odkształcenie dla czujnika zamontowanego w środku długości belki suwnicowej osiąga wartość ok 150 μstrain natomiast w pobliżu podpory około 40 μstrain. Na podstawie doświadczalnie wyznaczonych rzeczywistych wartości odkształceń można w oparciu o związki fizyczne obliczyć składowe stanu naprężenia w kierunku osi światłowodu. Rys.5. Warianty i konfiguracje obciążeń belki suwnicowej System rejestrujący posiada oprogramowanie umożliwiające wizualizacje odkształceń suwnicy podczas prowadzonych badań. Przykładowe wykresy przebiegu zmian analizowanych wielkości belki suwnicowej przedstawiono na poniższych wykresach dla różnych konfiguracji obciążeniowych obejmujących : przejazd suwnicy z pełnym obciążeniem z największą prędkością przedstawiono na rysunku 6 odkształcenia belki suwnicowej z pełnym obciążeniem oraz z pustym skipem /bez węgla/ - rysunek 7 odkształcenia belki suwnicowej z pełnym obciążeniem cztery razy zamieszczono na rysunku 8 naprężenia w belce suwnicowej podczas podnoszenia i opuszczania ładunku przedstawiono na rysunku 9. Rys.6. Naprężenia w belce suwnicowej dla przejazdu suwnicy z pełnym obciążeniem - próba dynamiczna Naprężenia zarejestrowane podczas próby dynamicznego przejazdu /z największą prędkością/przedstawiono na rysunku 6 i wyniosły w połowie długości przęsła ok 43 MPa natomiast dla czujnika światłowodowego w pobliżu podpory10,1mpa. Na wykresie widać również powtarzalność procesu przy powrotnym przejeździe suwnicy. Stosunek naprężeń w centralnej części suwnicy do naprężeń przy podporze wynosi 4,3. Na rysunku 7 przedstawiono wyniki badań poziomu 4959

5 odkształceń suwnicy dla przejazdu z pełnym i pustym skipem. Dla przejazdu z pełnym skipem odkształcenia w centralnej części belki suwnicowej wynoszą µstrain natomiast dla przejazdu z pustym skipem odkształcenia są mniejsze i wynoszą µstrain. Różnica odkształceń między przejazdem z pełnym i pustym skipem wynosi więc µstrain. Wynika stąd że o odkształceniach suwnicy decyduje w istotnej mierze ciężar konstrukcji belki suwnicowej. Należy więc dążyć do ograniczenia ciężaru konstrukcji suwnicy. Rys.7. Odkształcenia belki suwnicowej dla przejazdu suwnicy z obciążenia węglem oraz bez węgla Bardzo interesujące są badania nabierania węgla do łyżki a następnie dynamicznym jej podnoszeniu i opróżnianiu. Badania przeprowadzono dla pięciu położeń koła lewego wózka suwnicowego i analogicznych położeń dla koła prawego. Największe wartości naprężeń występują w centralnej części belki. Podnoszenie łyżki skipu powoduje powstanie drgań, które przedstawiono na rysunku 8. Liczba cykli wynosi ok 30. Analogiczna sytuacja występuje podczas występuje podczas wysypywania węgla. Są to drgania gasnące, które nie są uwzględniane w standardowych obliczeniach suwnic. Nawet obliczenia dotyczące trwałości eksploatacyjnej nie uwzględniają tego istotnego zjawiska. Rys.8. Naprężenia w belce suwnicowej podczas podnoszenia i opuszczania ładunku. Przeprowadzone badania przy pomocy czujników światłowodowych umożliwiły wyznaczenie rzeczywistego stanu odkształcenia w konstrukcji suwnicy do nawęglania w elektrociepłowni i wyznaczenie współczynnika dynamicznego. Największa wartość współczynnika dynamicznego dla analizowanej konstrukcji suwnicy wynosi 1,59. Modernizacja belki suwnicowej polegająca na dospawaniu pasa wzmacniającego o długości jednie 9m czyli nie na całej długości belki suwnicowej nie jest rozwiązaniem optymalnym. Tak przeprowadzona modernizacja w istotny sposób zmieniła rozkład naprężeń w belce suwnicowej i wprowadza dodatkowe naprężenia w miejscach łączenia pasa wzmacniającego z dolną częścią belki suwnicowej. Wyznaczono niepewność pomiaru odkształceń 4960

6 % belki podsuwnicowej za pomocą czujników światłowodowych dla prób statycznych i została ona przedstawiona na rysunku 9. Pod pojęciem niepewności rozumiana jest największa różnica wartości odkształceń dla tych samych obciążeń między kolejnymi procesami obciążania lub odciążania suwnicy. Jako histerezę przyjęto największą różnicę wartości odkształceń występującą miedzy procesem obciążania a odciążania. Niepewność pomiaru dla badań światłowodowych nie przekroczyła 1,3 % największej wartości odkształcenia. Niepewność pomiaru 2 1,5 1 0,5 0 liczba prób Rys. 9. Niepewność pomiaru odkształceń za pomocą systemu światłowodowego 3 WALIDACJA ZA POMOCĄ METODY TENSOMETRII OPOROWEJ Przeprowadzono walidację wyników badań odkształceń otrzymanych za pomocą metody światłowodów z siatkami Bragg a za pomocą tensometrii oporowej [12]. Tensometry zostały naklejone na belkę suwnicową w środku jej długości oraz w pobliżu podpory w analogicznych miejscach jak światłowody. Zastosowano układ pół mostkowy z kompensacją temperatury. Wyniki badań były rejestrowane za pomocą systemu komputerowego. Przeprowadzono zarówno badania statyczne polegające na obciążaniu suwnicy w określonych przekrojach obciążeniem znamionowym jak i badania dynamiczne polegające na najeździe suwnicy z możliwie największą prędkością na analizowaną belkę podsuwnicową. Wyznaczone wartości naprężeń dla środkowego położenia obciążenia wywołującego największą wartość momentu gnącego dla różnych przekrojów poprzecznych belki zawierają się w przedziale od 16 do 48 MPa. Wyniki badań odkształcalności belki suwnicowej w testach dynamicznych 4-krotnego przejazdu suwnicy przez belkę suwnicową przedstawiono na rysunku 10. Test ten był analogiczny do testu przeprowadzonego dla pomiarów czujnikami światłowodowymi. Wartości odkształceń uzyskane w obu testach są na poziomie 230 µstrain co oznacza naprężenia normalne o wartości ok 48MPa. Badania czujnikami tensometrycznymi potwierdziły więc wartości odkształceń uzyskanych za pomocą czujników światłowodowych. Proces nabierania i wysypywania węgla przedstawiono na rysunkach 11 i 12, gdzie widoczne są drgania spowodowane tym procesem. 0,25 sensor No 2 0,2 0,15 0,1 0, ,05 Rys.10. Odkształcenia belki wyznaczone za pomocą pomiarów tensometrycznych 4961

7 Przyrost odkształcenia belki suwnicowej podczas nabierania wysypywania węgla wynosi ok. 0,11 promila. Należy zwrócić uwagę, że układ pomiarowy był zerowany przed nabraniem węgla do łyżki skipu. Podczas dynamicznego podnoszenia ładunku powstają znaczne drgania ładunku tensometr 2 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0-0,02-0, t[s] Rys. 11. Odkształcenia belki podczas nabierania węgla do skipu i podnoszenia 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0-0, t[s] Rys.12. Odkształcenia belki podczas wysypywania węgla do zsypu Wyznaczone odkształcenia belki dwoma niezależnymi metodami doświadczalnymi są praktycznie takie same i wynoszą 0,12 promila. Dotyczy to zarówno prób statycznych i dynamicznych przejazdu wózka suwnicowego po belce podsuwnicowej. 4 KONCEPCJA NOWOCZESNEGO SYSTEMU ANALIZY ODKSZTAŁEŃ I NAPRĘŻEŃ Koncepcje nowoczesnego systemu analizy konstrukcji [2] przedstawiono na rys. 13. Składa się on z 7 części. I etap obejmuje analizę dokumentacji technicznej, wymagania, rodzaje zastosowanych materiałów. W dalszym etapie należy dokonać przeglądu stosownych przepisów prawa, norm przedmiotowych adekwatnych do analizowanej konstrukcji. Zaproponowanym nowym rozwiązaniem jest przeskanowanie konstrukcji za pomocą metody magnetycznej pamięci metalu i połączeniem jej z symulacjami komputerowymi za pomocą metody elementów skończonych. Metoda ta w odróżnieniu od szeregu innych umożliwia a priori wyznaczenie rzeczywistych obszarów koncentracji naprężeń. Następnie przeprowadza się analizę wyboru miejsc, które będą objęte monitoringiem odkształceń. Będzie on zrealizowany za pomocą światłowodowych czujników odkształceń z siatkami Bragg a. Informacja o rzeczywistych odkształceniach będzie kierowana do numerycznego systemu symulacyjnego opartego ma kodach metody elementów skończonych, który będzie prowadził analizę zachowania się całej konstrukcji. Może się okazać, że będzie niezbędne uzupełnienie systemu 4962

8 pomiarowego o dodatkowe czujniki. Prowadzone analizy umożliwią podjęcie optymalnej decyzji dotyczącej dopuszczenia konstrukcji do eksploatacji. Przewidziano również możliwość podjęcia działań modernizacyjnych. Po ich przeprowadzeniu należy powtórzyć algorytm dopuszczenia konstrukcji. Wyniki badań i analiz winny być gromadzone na bieżąco w relacyjnej bazie danych. Należy również podkreślić, że proponowany system może się w znacznym stopniu przyczynić do zwiększenia bezpieczeństwa eksploatacyjnego konstrukcji. Wprowadzenie dwóch niezależnych metod analizy poprawności pracy konstrukcji znacznie zwiększa prawdopodobieństwo prawidłowej lokalizacji wady, uszkodzenia bądź miejsca niebezpiecznego, które nie wykazuje jeszcze żadnych zewnętrznych oznak uszkodzenia. Stanowi to więc istotny postęp w stosunku do aktualnie stosowanych metod pojedynczych. Badanie i monitoring konstrukcji SUWNIC Analiza dokumentacji technicznej suwnicy Symulacje numeryczne MES/MEB rzeczywiste obszary koncetracji naprężeń - metodq magnetycznej pamięci metalu Baza danych parametrów eksploatacyjnch pomiary /monitoring odkształceń -metoda FBG światłowody z siatkami Bragg'a Rys.13. Nowoczesny system analizy suwnicy WNIOSKI Dopuszczenie do eksploatacji / propozycja modernizcji W pracy przedstawiono koncepcję analizy monitoring i bezpieczeństwo urządzeń transportowych transportu bliskiego. Zaproponowano prowadzenie monitoringu odkształcalności za pomocą czujników światłowodowych z siatkami Bragg a. Wyznaczono odkształcenia i naprężenia występujące w belce suwnicowej przy różnych konfiguracjach obciążeniowych. Największe wartości naprężeń dla prób dynamicznych nie przekroczyły 60MPa. Przeprowadzono również walidację badań za pomocą tensometrii oporowej. Otrzymano praktycznie takie same wartości naprężeń i odkształceń. Porównując obydwie metody można stwierdzić, że metoda światłowodów z siatkami Bragg a jest dokładniejsza i wygodniejsza z praktycznego punktu widzenia. Tensometry mogą mieć zastosowanie do analizy obszarów poniżej 10-8mm. Wyznaczono również niepewność pomiaru za pomocą czujników światłowodowych. Nie przekroczyła ona 1,3%. Miejsca nanoszenia czujników i tensometrów wybrano na podstawie symulacji numerycznej FEM. Wyniki powinny być gromadzone w relacyjnej bazie danych. Przedstawione elementy składowe powiązano ze sobą tworząc system analizy suwnic. 4963

9 Streszczenie W pracy przedstawiono rozwiązanie umożliwiające ciągły pomiar odkształceń wybranej belki podsuwnicowej suwnicy pomostowej a tym samym monitorowanie bezpieczeństwa jej pracy. Suwnica pomostowa jest urządzeniem transportowym stosowanym w zakładach energetycznych, umożliwiającym transport węgla ze składu do taśmociągu dostarczającego go do paleniska w elektrociepłowni. Przewidywany okres eksploatacji suwnicy wynosi zazwyczaj 30 lat. Jeżeli ten okres jest przekraczany, kluczową kwestią staje się zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacyjnego. Oparte jest ono na systemie światłowodowym z siatkami Bragg a. Miejsce instalacji czujników światłowodowych wybrano na podstawie symulacji numerycznych belki podsuwnicowej opartych na metodzie elementów skończonych. Przeprowadzono weryfikację otrzymanych wyników za pomocą metody tensometrii oporowej. Wyznaczono niepewność pomiarów za pomocą czujników światłowodowych i tensometrii oporowej. Zaproponowano wykorzystanie wyników ciągłych pomiarów odkształceń konstrukcji suwnicy jako rzeczywistych warunków brzegowych (w rozwiązaniu zagadnienia odwrotnego) w symulacjach numerycznych MES umożliwiającymi analizę zachowania się całej konstrukcji. Monitoring of structures in civil engineering Abstract Overhead traveling crane is one of the most commonly used types of gantries in power plants, mining, where it is a necessary equipment to transport coal to a conveyor belt, delivering it to the furnace in the plant. The expected lifetime of the crane is usually 30 years. If this period is exceeded, it is crucial to ensure operational safety. The paper presents a solution for continuous measurement of deformations of selected beams of the crane bridge, and thus monitor the safety of its work. It is based on a system of optical fibre Bragg grating sensors. The place of installation of optic fibre sensors were chosen based on numerical simulations of the gantry beam, based on the finite element method. A verification of the obtained results was conducted with the method of resistive strain gauge and a new method of metal magnetic memory was used as well. Uncertainty had been determined using optical fibre sensors and resistive strain. The use of the results of continuous measurement of the deformation of the crane as the actual boundary conditions (in solving the reverse issues) was proposed in numerical simulations and FEM, for the analysis of the behaviour of the whole structure. BIBLIOGRAFIA 1. Blata J., Juraszek J., Metody diagnostyki technicznej. Technical University, Ostrawa Doyle J.F., Modern Experimental Stress Analysis. Wiley, Juraszek J., Ciągłe pomiary odkształceń konstrukcji. CEIT, Zilina Juraszek J., Innowacyjne, nieniszczące metody badań diagnostycznych. ATH, Bielsko-Biała Juraszek J., Badania tensometryczne zmodernizowanej konstrukcji suwnicy. Bezpieczeństwo pracy urządzeń transportowych w górnictwie - monografia. CBiDGP, Juraszek J., Grzywa A.: Światłowody z siatką Bragga do pomiaru odkształceń metodą diagnostyczną XXI wieku. Monografia: Innowacyjność akademicka nowe wyzwania dla nauki i przedsiębiorczości Kashyap R.: Fiber Bragg Gratings. Academic Press, Konopka, S., Sprawka, P., Maszyny i urządzenia transportu bliskiego i przeładunkowego, WAT, Warszawa, Lee B.: Review of the present status of optical fiber sensors. Optical Fiber Technology, nr 9/ Maaskant R., Alavie T., Measures R. M., Tadros G., Rizkalla S. H., Guha--Thakurta A.: Fiberoptic Bragg Grating Sensors for Bridge Monitoring. Cement and Concrete Composites", 19 (1997) 11. Othonos A., Kalli K., Fiber Bragg Gratings. Fundamentals and Applications in Telecommunications and Sensing, Artech House Optoelectronics Library, Roliński Z.: Tensometria oporowa: podstawy teoretyczne i przykłady zastosowań. Wyd.3 Warszawa: WN-T,

10 13. Zasada M., Meronk B., Wilde K.: Zastosowanie czujników światłowodowych do monitorowania belek żelbetowych i zbiorników stalowych. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej nr 602. Budownictwo Lądowe nr 58, Gdańsk Zasada M., Wilde K. Zastosowanie włókien światłowodowych do obserwowania i diagnozowania konstrukcji inżynierskich, Inżynieria i Budownictwo, nr 11/2007, str , Fundacja PZiTB Inżynieria i Budownictwo, Warszawa,