Czy pomorskie gminy mają dobrą politykę prorodzinną? Inspiracje debaty oksfordzkiej

Transkrypt

1 Czy pomorskie gminy mają dobrą politykę prorodzinną? Inspiracje debaty oksfordzkiej Rodzina w centrum polityki społecznej Rodzina, jako podstawowa i niezastąpiona wspólnota, dla dobrego funkcjonowania wymaga współcześnie aktywnej polityki społecznej i gospodarczej, zarówno ze strony państwa, jak i samorządu lokalnego. W centrum polityki społecznej samorządu lokalnego, powinna znajdować się, zgodnie z zasadą pomocniczości rodzina, a następnie społeczność lokalna. Budowanie polityki rodzinnej opiera się na uznaniu niezastąpionej roli rodziny w życiu jednostki i społeczeństwa. Współczesna rodzina polska jest mała, a jej niektóre funkcje uległy ograniczeniu np. w zakresie wykształcenia, czy zabezpieczenia socjalnego. Tym wyraźniej widoczne są specyficzne funkcje rodziny, w których z trudem, albo wcale, nie da się jej zastąpić: rodzenie i wychowanie dzieci oraz ich socjalizacja, dbałość o integralny rozwój członków rodziny, prowadzenie gospodarstwa domowego, solidarność między pokoleniami. Czym jest polityka rodzinna? Polityka rodzinna to fragment polityki społecznej. Oznacza ona celowe działania na rzecz rozwoju i trwałości rodzin oraz właściwego wypełniania ich funkcji. Dotyka ona szerokiego spektrum polityk szczegółowych dotyczących: rynku pracy, usług zdrowotnych, edukacyjnych, opiekuńczych, a także świadczeń i usług społecznych, prawa dotyczącego rodzin, możliwości korzystania z dóbr kultury i wielu innych. O warunkach funkcjonowania rodzin decydują w znacznej mierze działania z zakresu polityki gospodarczej i społecznej oraz ich efektywność. Trwały wzrost gospodarczy ułatwia rozwój sfery społecznej, co ma istotne znaczenie dla rodzin. Na szczeblu państwa i samorządu istotne jest analizowanie, planowanie i wdrażanie działań służących dobremu funkcjonowaniu, rozwojowi i promocji rodzin. Koncepcja polityki rodzinnej nie powinna ograniczać się do polityki socjalnej, do finansowej redystrybucji i pomocy. Powinna ona przenikać całą politykę społeczną. Szczególnie obecnie polityka rodzinna powinna znaleźć się w centrum zainteresowania. Skuteczne rozwiązanie wielu problemów naszego kraju, w tym rozwoju ekonomicznego czy ubezpieczeń społecznych, będzie utrudnione, gdy rodziny będą nietrwałe, a swoje funkcje będą spełniały nieefektywnie. Wskaźnikiem małego zainteresowania państwa kwestiami polityki rodzinnej są wydatki na instrumenty polityki rodzinnej. Okazuje się, że pod tym względem jesteśmy w Unii Europejskiej na jednym z ostatnich miejsc. Symptomatyczny jest też najwyższy wśród tych krajów poziom ubóstwa polskich dzieci. Polska nie posiada też programu polityki rodzinnej.

2 Niektóre problemy polskich rodzin Rodzina w badaniach społecznych wskazywana jest, jako najwyższa wartość. Pomimo to obecnie nękają ją takie problemy, jak np. mała liczba rodzących się dzieci (brak jest zastępowalności pokoleń), rosnąca liczba związków nieformalnych i samotnie wychowujących dzieci, duża liczba rozwodów i separacji, bezrobocie i ubóstwo. W tej sytuacji istotnym priorytetem społecznym powinna być aktywna polityka społeczna na rzecz rodzin, w tym dotycząca możliwości reprodukcyjnych społeczeństwa. Tylko w ostatnim ćwierćwieczu populacja osób poniżej 18 roku życia zmalała o ponad 4 mln, z tys. w roku 1989 do tys. w roku 2013 (czyli o ponad 37,5%). Wykres 1. Liczba dzieci w Polsce w wieku od 0-17 lat w latach w tys. W 2013 roku liczba urodzeń była o ok. 15 tys. osób mniejsza od liczby zgonów. Od ponad 20 lat, pomimo wejścia w okres rozrodczy wyżu demograficznego z końca lat 70-tych, współczynnik dzietności nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń i nadal systematycznie maleje. Dla stabilnego rozwoju demograficznego państwa, współczynnik ten powinien wynosić od 2,1 do 2,15. Oznacza to, że w danym roku na 100 kobiet w wieku lat, rodzi się średnio dzieci. Tymczasem w 2012 roku współczynnik dzietności wyniósł zaledwie 1,3, co oznacza, że na 100 kobiet w wieku rozrodczym przypadło zaledwie 130 urodzonych w tym roku dzieci. Wykres 2. Współczynnik dzietności w Polsce w okresie

3 Pod względem współczynnika dzietności Polska znalazła się na samym końcu wśród krajów europejskich (przed Rumunią i Węgrami) i na 209 miejscu na świecie. Z badań wynika, że Polacy mają mniej dzieci niż deklarują, a jako główne przyczyny odraczania bądź rezygnacji z rodzicielstwa wskazują: obawę kobiet przed utratą pracy, trudne warunki mieszkaniowe młodych ludzi, brak wystarczającego wsparcia ze strony państwa m.in. w dziedzinie edukacji, wychowania, opieki medycznej. O słabnącej kondycji rodzin świadczy np. wzrost liczby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej oraz liczba dzieci pod opieką sądu na 1000 ludności w przedziale wieku 0 17 lat. Spadkowi populacji dzieci towarzyszy wzrost odsetka dzieci pod opieką sądów w stosunku do całej populacji 0 17 lat. Odsetek ten wzrósł z 18 w roku 1989 (18 dzieci pod opieką sądów na 1000 ludności w wieku 0-17 lat) do 32 w roku Wykres 3 Dzieci pod opieką sądów w Polsce na 1000 ludności w wieku 0 17 lat w latach O alarmującym stanie rodziny w Polsce może także świadczyć liczba spraw, w których sądy rodzinne, co roku ograniczają albo pozbawiają rodziców władzy rodzicielskiej nad ich małoletnimi dziećmi. Problemy demograficzną województwa pomorskiego W roku 2013 w województwie pomorskim zamieszkiwało 2,29 mln osób. Dzieci i młodzież w wieku od 0 do 17 lat w 2013 roku w województwie stanowiły 20% całej populacji, osoby w wieku produkcyjnym (kobiety lat, mężczyźni lat) stanowiły 63% populacji, osoby w wieku poprodukcyjnym (kobiety powyżej 60 lat, mężczyźni powyżej 65 lat) stanowiły 17% populacji. W 2014 roku przyrost naturalny w Pomorskiem wyniósł 1,7 1 i był on najwyższy wśród wszystkich województw. Stosunek osób w wieku nieprodukcyjnym (dzieci i młodzieży do 17 roku życia oraz osób na emeryturze) do osób w wieku produkcyjnym wyniósł w roku 2013 w województwie pomorskim 57,8.

4 W ciągu ostatnich 10 lat liczba dzieci i młodzieży od 0 do 19 roku życia znacząco spadła. Gdy 2003 roku było ich to w roku 2013 było ich Tabela nr 1 Liczba dzieci i młodzieży w woj. pomorskim rok 2003, 2013 grupy wiekowe Liczba odsetek w całej populacji liczba odsetek w całej populacji 0-4 lat ,23% ,68% 5-9 lat ,87% ,55% lat ,12% ,05% lat ,33% ,63% Razem ,54% ,91% Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS Typy rodzin Tabela nr 2 Liczba rodzin według typów w woj. pomorskim rok 2002, 2011 typy rodzin 2002 (w tys.) 2011 (w tys.) różnica różnica % rodziny ogółem 592,4 646,1 53,7 +9,1% małżeństwa bez dzieci 126,5 154,8 28,3 +22,4% małżeństwa z dziećmi 333,2 319,1-14,1-4,2% Partnerzy bez dzieci 5,8 10,7 4,9 +84,5% Partnerzy z dziećmi 8,1 13 4,9 +60,5% Samotne matki 105,5 128,2 22,7 +21,5% samotni ojcowie 13,3 20,3 7,0 +52,6% Źródło: Opracowanie: Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie pomorskim. Charakterystyka demograficzna. Narodowy Spis Ludności i Mieszkań Rodziny z dziećmi Tabela nr 3 Rodziny z dziećmi do 24 lat będących na utrzymaniu według liczby dzieci liczba dzieci % 1 52,5 2 35,0 3 9,4 4 i więcej 3,2 średnia liczba dzieci 1,65 średnia liczba dzieci miasto 1,54 średnia liczba dzieci wieś 1,83 Źródło: Opracowanie: Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie pomorskim. Charakterystyka demograficzna. Narodowy Spis Ludności i Mieszkań 2011.

5 W jakich typach rodzin wychowują się dzieci Tabela nr 4 Dzieci w rodzinach do 24 lat będące na utrzymaniu w podziale na typ rodziny typ rodziny 2002 ( w tys.) 2011 ( w tys.) Małżeństwa 519,3 413,6 związki partnerskie 13,1 18,5 Samotnie wychowujące matki 94,0 101,8 Samotnie wychowujący ojcowie 8,8 12,3 Razem 635,2 546,2 Źródło: Opracowanie: Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie pomorskim. Charakterystyka demograficzna. Narodowy Spis Ludności i Mieszkań 2011, Bank Danych Lokalnych Wzrost zagrożenia ubóstwem Tabela nr 5 Wskaźniki zagrożenia ubóstwem wg granic ubóstwa - procent osób w gospodarstwach domowych poniżej granic w woj. pomorskim minimum egzystencji 6,3 7,0 7,1 9,2 9,8 relatywna granica ubóstwa 18,2 17,6 20,1 19,5 20,3 ustawowa granica ubóstwa 10,9 9,9 9,8 9,9 10,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS Lokalna polityka rodzinna Samorządy powinny prowadzić wyrazistą politykę rodzinną ponieważ to rodziny tworzą wspólnoty lokalne. Powinny one rozumieć potrzeby rodzin i tworzyć dla nich warunki jak najlepszego samodzielnego funkcjonowania. Co prawda zasadnicze możliwości w tej sferze ma państwo, poprzez np.: wpływ na edukację, pomoc społeczną, tworzenie ram dla wsparcia rodzin dysfunkcyjnych czy usług społecznych. Niemniej rola samorządów lokalnych jest nie do zastąpienia i powinny być one aktywne w sferze polityki rodzinnej. Państwo zaś winno tworzyć warunki i zachęcać samorządy do działań w tym zakresie. Do zadań samorządu należy wspieranie rodziny, m.in. przez: pomoc w osiąganiu samodzielności finansowej rodzin (w tym działania aktywizujące na rynku pracy, zwiększające liczbę miejsc pracy i przygotowanie zawodowe również osób wykluczonych społecznie); tworzenie możliwości uzyskania samodzielnego mieszkania (w tym uchwalenie planów zagospodarowania przestrzennego i ułatwienie zakupu działki pod budowę domu, rozwój TBSów); współpracę rodziny i szkoły oraz uczynienia ze szkoły centrum życia społecznego i kulturalnego, szczególnie w mniejszych ośrodkach; rozwój lokalnego systemu wsparcia i poradnictwa rodzinnego, zwiększenie dostępności ośrodków wsparcia i ośrodków terapeutycznych;

6 sprzyjanie rozwojowi organizacji pozarządowych aktywnych na polu rodzinnym, jako reprezentantów środowisk rodzinnych; integracji rosnącej grupy starzejących się osób ze społeczeństwem, w tym poprawę dostępu do usług medycznych, rozwój różnych form pomocy i opieki nad ludźmi starszymi oraz usług na ich rzecz, podtrzymywanie aktywności społecznej m. in. poprzez kształcenie, edukację zdrowotną i wolontariat; integrację osób niepełnosprawnych poprzez dostęp do rynku pracy, usług społecznych oraz mieszkań dostosowanych do ich potrzeb; kształtowanie i pielęgnowanie wartości rodzinnych, szczególnie wśród ludzi młodych. Ważne jest funkcjonowanie w samorządach komisji do spraw rodziny i polityki społecznej, opiniujących uchwały samorządów pod względem ich skutków dla rodzin, inspirujących do działań w tym zakresie, współpracujących z rodzinami i organizacjami prorodzinnymi. Cel debaty: - ukazanie znaczenia gminnej polityki rodzinnej oraz tego czy i jak jest ona realizowana w województwie pomorskim Tezy do debaty: - państwo i samorządy lokalne powinny prowadzić politykę rodzinną ukierunkowaną na wzmacnianie i rozwój rodzin - kryzys rodziny ( w zakresie jej trwałości, demografii czy osłabienia funkcji wychowawczej) wymaga wzmocnienia polityki społecznej na rzecz rodzin. Problemy do ewentualnego podjęcia podczas debaty: Uczestnicy debaty mają swobodę doboru prezentowanych wątków dotyczących polityki rodzinnej. Mogą one dotyczyć następujących tematów: czy polityka społeczna na rzecz pomorskich rodzin zmierza do tego, by rodziny były w jak największej mierze samodzielne finansowo i dobrze spełniały swoje funkcje? czy samorządy uwzględniają autonomię rodzin i podejmują działania zgodnie z zasadą pomocniczości, gdy rodziny rzeczywiście wymagają wsparcia? problematyka pieczy zastępczej nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców naturalnych; dostępność i jakość poradnictwa małżeńskiego i rodzinnego. Dlaczego nie ma wojewódzkiej poradni rodzinnej? jakość współpracy samorządu województwa z prorodzinnymi organizacjami pozarządowymi jako reprezentantami środowisk rodzinnych;

7 zlecanie zadań prorodzinnym organizacjom pozarządowym oraz przeznaczanie środków na granty dla tych organizacji; czy samorządy opiniują kontrowersyjne projekty ustaw dotyczące sfery małżeństwa i rodziny (np. o związkach partnerskich, edukacji seksualnej, wspieraniu rodziny i pieczy zstępczej) ; kształtowanie systemu wartości prorodzinnych, szczególnie wśród ludzi młodych wzmacnianie modelu rodziny opartego na trwałych wartościach; uruchomienie programów edukacyjnych, dotyczące umiejętności budowania właściwych relacji rodzinnych; demoralizacja dzieci i młodzieży, przestępczość, alkoholizm i narkotyki; organizacja czasu wolnego; współpraca: rodzina szkoła. Funkcjonowanie rad rodziców; dostęp do świadczeń zdrowotnych, w tym profilaktyki; aktywizacja rynku pracy, tworzenie warunków do maksymalnej przedsiębiorczości i zwiększania liczby miejsc pracy; działania na rzecz zatrudnienia i mobilności zawodowej; dostosowanie oferty edukacyjnej do rynku pracy, dostępność instytucji rynku pracy; aktywizacja zawodowa osób nie mogących znaleźć pierwszej pracy lub długotrwale bezrobotnych; wspieranie procesu readaptacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie; wspierania aktywności gospodarczej i samozatrudnienia; czy potrzebny jest całościowy raport o sytuacji pomorskich rodzin, zawierający informacje i analizy dot. m.in.: demografii, warunków materialno bytowych rodzin ich zdrowia, czasu wolnego? Źródła: 1. Wykresy 1 i 2 GUS, Rocznik demograficzny, Warszawa 2011, GUS, Wielki Rocznik Statystyczny, Warszawa 2012, GUS, Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 r. ( 2. Wykresy 1-3 Tadeusz Jedynak, Kilka refleksji kuratora sądowego o kondycji rodziny w Polsce. Co pokazują statystyki? 3. Tabelki 1-5 za: Wojewódzkim Programem Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata , który został uchwalony 27 października 2014 r. przez Sejmik Województwa Pomorskiego Miejsce debaty :

8 Wyższa Szkoła Ateneum w Gdańsku 25 listopad 2014 r. w godz Współpraca: - Koło Naukowe Studentów Nauk o Rodzinie "Silva Rerum" ATENEUM Szkoły Wyższej. - 3 studentów afirmujących tezy o tym, że polityka społeczna na rzecz rodzin jest zaprojektowana i realizowana prawidłowo, - 3 studentów opozycji, nastawionych krytycznie do głównej tezy debaty - zaproszenia na spotkanie 40 studentów. Materiały pomocnicze: Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata , który został uchwalony 27 października 2014 r. przez Sejmik Województwa Pomorskiego; publikacja Profile rodziny. Raport o sytuacji rodziny w województwie pomorskim. Opr.: Antoni Szymański.