TERYTORIUM REŻIMY TERYTORIALNE Terytorium poddane suwerenności

Transkrypt

1 TERYTORIUM NSA Podstawy prawa międzynarodowego i europejskiego REŻIMY TERYTORIALNE Terytorium poddane suwerenności Terytorium niepodporządkowane suwerenności żadnego państwa / państw i posiadające własny status prawnomiędzynarodowy (terytoria mandatowe, powiernicze) Res nullius Res communis 1

2 TYTUŁ PRAWNY DO TERYTORIUM Tytuł prawny do terytorium (ICJ Judgment Frontier Dispute Case [Burkina Faso/Republic of Mali, para. 18] Tytuł prawny odnosi się generalnie do aktów bądź faktów stanowiących podstawę prawną dla uprawnienia względem terytorium Tytuł prawny używany celem odniesienia się do źródła uprawnienia bądź dowodu na nie ZAWŁASZCZENIE / ODKRYCIE Terra nullius koncepcja wywodząca się z prawa rzymskiego; dla prawa międzynarodowego które wykształciło się po 1648 r. na kontynencie europejskim: Terytorium niezamieszkane vs. Terytorium odkryte przez europejskie mocarstwo i względem którego z roszczeniem nie wystąpiło żadne inne państwo uznane przez Europejskie mocarstwa 2

3 SAHARA ZACHODNIA ICJ Advisory Opinion, Western Sahara case (1975) Opinia doradcza wydawana w związku z dyskusją na temat przyszłości Sahary Zachodniej bogatego w fosforany terytorium, do którego roszczenia zgłaszały Maroko i Mauretania (w związku z planowanym wycofaniem hiszpańskich wpływów kolonialnych) ZO NZ przyjęło rezolucję w przedmiocie przedłożenia MTS następujących pytań: I. Czy Sahara Zachodnia [ ] w czasie kolonizacji hiszpańskiej stanowiła terytorium niczyje? Wyrażenie terra nullius było terminem prawniczym używanym w kontekście zawłaszczenia stanowiącego jedną z prawnie dozwolonych metod rozciągnięcia suwerenności nad terytorium Zasadniczym warunkiem ważnego zawłaszczenia było istnienie terra nullius w chwili dokonania aktu mającego stanowić zawłaszczenie Zdaniem Trybunału zakwalifikowanie Sahary Zachodniej jako terra nullius byłoby możliwe tylko w przypadku ustalenia, że w przedmiotowym okresie terytorium było niczyje (podlegając nabyciu w drodze zgodnego z prawem zawłaszczenia) 3

4 Niezależnie od różnic poglądów występujących w doktrynie, praktyka państw tamtego okresu świadczy o tym, że terytoria zamieszkane przez plemiona lub narody (tribes or peoples) posiadające organizację społeczną i polityczną nie były traktowane jako terra nullius w powszechnym przekonaniu rozciągnięcie nad nimi suwerenności nie następuje w rezultacie jednostronnego zawłaszczenia terra nullius, stanowiącego tytuł pierwotny do terytorium, ale przez zawieranie porozumień z lokalnymi przywódcami takie porozumienia, traktowane lub nie jako przypadki cesji terytorium, były uznawane za wtórne źródła tytułu do terytorium Sahara Zachodnia była zamieszkiwana przez ludy, które nawet mając charakter nomadyczny były zorganizowane społecznie i politycznie w plemiona, a ich wodzowie byli uprawnienie do tego, by je reprezentować EFEKTYWNA OKUPACJA / ZWAŁASZCZENIE Istnienie terra nullius Rozciągnięcie władztwa / suwerenności względem terytorium ma miejsce poprzez zachowanie państwa (nie jednostki) Terytorium poddane publicznemu, nieprzerwanemu, niekwestionowanemu, efektywnemu oraz pokojowemu władztwu Państwo nabywające tytuł prawny do terytorium musi zademonstrować animus occupandi, wolę działania jako suweren, oraz faktyczne wykonywanie władztwa w takim charakterze acts à titr de souverain 4

5 PRZYROST, ODERWANIE Stopniowy fizyczny ruch ziemi z jednego terytorium w kierunku drugiego np. zamulanie brzegów rzeki Proces nagłej i gwałtownej zmiany naturalnej np. zmiana biegu rzeki, powstanie formacji wulkanicznej PODBÓJ WOJSKOWY Delegitymizacja agresji: Pakt Brianda-Kellonga 1928; doktryna Stimsona 1932 zakaz uznawania terytorialnych nabytków dokonanych poprzez użycie siły niezgodne z Paktem; zakaz groźby lub użycia siły art. 2 (4) KNZ Deklaracja ZO NZ 2625(XXV) 1970 zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z KNZ zasada, że państwa w ich stosunkach międzynarodowych powinny powstrzymać się od groźby lub użycia siły przeciw integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej jakiegokolwiek państwa, lub w inny sposób niezgodny z celami NZ 5

6 Terytorium jakiegoś państwa nie może być przedmiotem okupacji wojskowej w wyniku użycia siły wbrew postanowieniom KNZ Terytorium jakiegoś państwa nie może być przedmiotem nabycia przez inne państwo w wyniku groźby lub użycia siły. Żadne nabytki terytorialne wynikające z groźby lub użycia siły nie mogą być uznane za legalne. Wyjątki: Międzynarodowe porozumienia ważne na gruncie prawa międzynarodowego przed ukonstytuowaniem się reżimu KNZ Kompetencje Rady Bezpieczeństwa w oparciu o KNZ MTS w sprawie militarnych i paramilitarnych działań w Nikaragui uznał Deklarację ZONZ 1970 r. za wyraz norm prawa zwyczajowego, o charakterze ius cogens CESJA nabycie terytorium od uprzedniego suwerena USA nabyły Luizjanę od Francji w 1803 r. Południową Arizonę od Meksyku w 1854 r. Alaskę od Rosji w 1867 r. Florydę od Hiszpanii w 1819 r. 6

7 ZASIEDZENIE DŁUGOTRWAŁE, EFEKTYWNE ORAZ POKOJOWE POSIADANIE Efektywność posiadania Brak konkurencyjnego podmiotu roszczącego prawa suwerenne względem danego terytorium Badanie efektywności uzależnione m.in. od warunków geograficznych i formy terytorium np. arbitraż pomiędzy Francją a Meksykiem w sprawie Clipperton Island 1932 Efektywność posiadania ma relatywny charakter, stąd też w pewnych okolicznościach może być jedynie symboliczna np. STSM sprawa Wschodniej Grenlandii (Norwegia / Dania) 1933 r. Dania suwerenność wykonywana od odległych czasów, w sposób stały i pokojowy, a do chwili wywołania sporu nie była kwestionowana przez jakiekolwiek państwo. Zakres działań: zawieranie traktatów handlowych w odniesieniu do Grenlandii, akty jednostronne: ustawa delimitująca wody terytorialne wokół Grenlandii, akty udzielające cudzoziemcom koncesji handlowych, połowowych i wydobywczych Norwegia sporne terytorium należy kwalifikować jako terra nullius (położone poza granicami skolonizowanych przez Danię obszarów). Zakres działań: utworzenie bezprzewodowej stacji badawczej, wysyłanie ekspedycji naukowych 7

8 Zachowanie à titre de souverain np. MTS sprawa suwerenności względem Pedra Branca [Malezja / Singapur] 2008 r. Wysepki zostały odkryte w 1583 r. przez van Linschotena, następnie zagospodarowane przez Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską, w 1851 r. zlokalizowano tam latarnię morską Horsburgh, a obecnie znajdują się również przekaźniki telekomunikacyjne. Konflikt pojawił się w 1979 r., kiedy Malezja opublikowała mapy, według których wyspy leżały w obrębie malajskich wód terytorialnych. Malezja tytuł prawny względem granitowej wyspy Pedra Branca oparty o nieprzerwane i pokojowe wykonywanie władzy suwerennej. Jednakże, w 1950 r. z korespondencji pomiędzy Malezją a Singapurem wynikało, iż pierwsze z państw nie postrzega siebie jako suwerena względem wyspy. Singapur usuwanie wraków morskich pojawiających się u wybrzeża wyspy, wydawanie zezwoleń na prowadzenie badań naukowych w wodach przyległych do wyspy, umiejscowienie na wyspie singapurskiej flagi, instalacja wyposażenia wojskowego na wyspie; które to działania nie zostały oprotestowane przez Malezję 8

9 Stanowisko społeczności międzynarodowej Analiza sytuacji prawnomiędzynarodowej przejście tytułu prawnego z jednego państwa na drugie wymaga uwzględnienia nie tylko zachowania państwa roszczącego uprawnienia względem terytorium, lecz również poprzedniego suwerena Np. celem uniknięcie utraty tytułu prawnego do Falkland w oparciu o zasiedzenie, Wielka Brytania wniosła skargę przeciwko Argentynie do MTS w 1955 r. (sygnał dla społeczności międzynarodowej) ZASADY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO DETERMINUJĄCE PRZYNALEŻNOŚĆ TERYTORIUM 1. CENTRALNA ROLA TYTUŁU PRAWNEGO. MTS sprawa sporu granicznego [Burkina Faso / Mali] 1986 tytuł prawny v. effectivité w sytuacji gdy zachowanie (akty) odpowiadają prawu (gdy efektywna administracja jest dodatkowa względem uti possidetis iuris), rolą effectivité jest potwierdzenie uprawnienia wywodzącego się z tytułu prawnego w sytuacji gdy zachowanie nie odpowiada prawu (gdy terytorium będące przedmiotem sporu jest efektywnie administrowane przez państwo inne aniżeli posiadające tytuł prawny) pierwszeństwo przynależy się państwu posiadającemu tytuł prawny 9

10 w sytuacji gdy effectivité nie istnieje równolegle z tytułem prawnym, effectivité musi być wzięte pod uwagę w sytuacji gdy tytuł prawny nie istnieje / nie jest w stanie unaocznić obszaru terytorium, do którego się odnosi, effectivité odgrywa kluczową rolę 2. ZASADA UTI POSSIDETIS IURIS. zasada wywodząca się z prawa rzymskiego, zgodnie z którą terytorium / własność pozostaje w rękach posiadacza w momencie zakończenia się zmian, chyba że odmiennie uzgodnione w porozumieniu przywołana na szczeblu międzynarodowym w momencie dekolonizacji Ameryki Południowej, uniezależniającej się od Hiszpanii. Niemniej jednak, zasada nie może być postrzegania jako przynależąca wyłącznie do jednego ze szczegółowych podsystemów prawa międzynarodowego. Zasada ogólna, logicznie powiązana z zjawiskiem uzyskiwania niepodległości, gdziekolwiek ma ono miejsce Cel: zapewnienie niepodległości oraz stabilności nowo powstałych państw, zagrożonych sporami dotyczących zmieniających się granic (w skutek wycofywania się administrującej władzy) Fakt, iż państwa afrykańskie respektowały granice administracyjne ustanowione przez kolonizatorów należy postrzegać jako: a) przyczynienie się do gradualnego rozwoju zasady mającej status normy prawa zwyczajowego (o zakresie zastosowania limitowanym do kontynentu afrykańskiego); b) stosowanie zasady o powszechnym (generalnym) zakresie Elementy zasady: Utrzymanie terytorialnego statusu quo w momencie uzyskiwania niepodległości Respektowanie granic wywodzących się z porozumień międzynarodowych jak i wewnętrznych podziałów administracyjnych 10

11 Aspekty zasady uti possidetis iuris: Pierwszeństwo tytułu prawnego względem efektywnego posiadania jako podstawa suwerenności Zabezpieczenie poszanowania granic terytorialnych w momencie uzyskania niepodległości (międzynarodowych, wewnętrznych) Obowiązek respektowania uprzednio istniejących granic w przypadku sukcesji wywodzi się z zasad ogólnych prawa międzynarodowego Ius do którego odnosi się zasada uti possidetis nie jest prawem międzynarodowym, lecz konstytucyjnym oraz administracyjnym suwerena sprzed uzyskania niepodległości 3. EFFECTIVITE / DZIAŁANIA A TITRE DE SOUVERIN jednostki uprawnione do wykonywania władzy suwerennej m.in. organy państwowe; jednostki oraz podmioty prywatne w przypadku upoważniania bądź uznania ich działań przez państwo jako własnych (Kompania Wschodnio Indyjska sprawa Island of Palma Stany Zjednoczone / Holandia) element subiektywny wola działania jako suweren zakres działań będzie różny w przypadku dążenia do ustanowienia suwerenności bądź jedynie administrowania terytorium (państwo administrujące w obrębie terytoriów powierniczych, wojownicza okupacja) zachowania materialne (korpus) manifestujące suwerenność zakres działań uzależniony m.in. od warunków geograficznych, naturalnego ukształtowania terytorium (Wschodnia Grenlandia, wyspa Clipperton); opozycji; reakcji ze strony społeczności międzynarodowej klasyfikowane w oparciu o tradycyjny trójpodział władzy: legislatywa, egzekutywa, sądownictwo oraz działania podejmowane na szczeblu międzynarodowym 11

12 4. PRAWO INTERTEMPORALNE. Zasada rozstrzygają spór zarzuty, sytuacje, fakty oceniane są w oparciu o prawo (zasady, reguły, normy) istniejące w momencie ich powstania Niemniej jednak, niezbędnym jest odróżnienie Powstanie uprawnienia jego legalność oceniana wg norm obowiązujących w momencie powstania Dalsze, nieprzerwanie istnienie ów uprawnienia jego legalność uzależniona od ewoluujących norm, rozwijającego się systemu prawnego Sprawa Szelfu Kontynentalnego na Morzu Egejskim ewolucja prawa międzynarodowego dotycząca szelfu kontynentalnego wymaga jego włączenia do statusu terytorialnego Grecji (mimo że w 1920 r. koncepcja ta była nieznana) TERYTORIUM PAŃSTWA Powierzchnia ziemi Wnętrze ziemi (teoretycznie aż do jądra, tworząc zawężający się ku dołowi stożek) Wody wewnętrzne, morze terytorialne (którego maksymalna szerokość wynosi 12 mil morski liczą od linii podstawowej) Przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim, aż do granicy przestrzeni kosmicznej (ok km od powierzchni ziemi) 12

13 JURYSDYKCJA POJĘCIE JURYSDYKCJI Jeden z atrybutów państwa, polegający na władczym kształtowaniu sytuacji faktycznej i prawnej osób oraz rzeczy Wyraża podstawowe zasady: Suwerenności państw Równość państw Nieinterweniowania w sprawy wewnętrzne państw Tradycyjnie wyróżniane trzy typu jurysdykcji w zależności w jaki sposób państwo kształtuje sytuację prawną osób lub rzeczy: Ustawodawczą Wykonawczą Sądowniczą 13

14 ZASADA JURYSDYKCJI TERYTORIALNEJ państwo może stanowić prawo odnoszące się do wszystkich osób, rzeczy i zdarzeń na jego terytorium zasada jurysdykcji terytorialnej jest nieodłącznie powiązana z kompetencją terytorialną państwa, która ma dwie cechy: Pełna państwo może w wybrany przez siebie sposób regulować wszelkie aspekty życia na własnym terytorium. Ograniczenie zobowiązania prawnomiędzynarodowe (ochrona praw człowieka, przywileje dyplomatyczne, prawo morza) Wyłączna -żadne państwo nie może regulować władczo zdarzeń zachodzących na terytorium innego państwa. Ograniczenie: zobowiązania prawnomiędzynarodowe (bazy wojskowe państw obcych) Trzy warianty zasady jurysdykcji terytorialnej Zasada subiektywnej jurysdykcji terytorialnej państwo, na terytorium którego pewne zdarzenie zostało zainicjowane (niektóre jego elementy fizyczne wystąpiły poza tym terytorium) Zasada obiektywnej jurysdykcji terytorialnej państwo, na terytorium którego wystąpiły niektóre fizyczne elementy zdarzenia (zainicjowane poza tym terytorium) Doktryna skutku na zasadzie jurysdykcji terytorialnej jeden czyn przestępny może podlegać ustawom różnych państw, których sądy są jednako (tj. żadna z zasad nie ma pierwszeństwa ) kompetentne do osądzenia jego sprawcy. 14

15 Sprawa Lockerbie 21 grudnia 1988 roku samolot Boeing linii lotniczych Pan American został wysadzony w powietrze w chwili, gdy znajdował się nad terytorium Szkocji walizka z ładunkiem wybuchowym nadana została w porcie lotniczym na terytorium Malty przez osobę, która wykupiła bilet lotniczy na trasie: Malta (Luqa Airport) Frankfurt Londyn - Nowy Jork Doktryna skutku Zgodność doktryny skutku z prawem międzynarodowym budzi duże wątpliwości kompetencja do stosowania prawa w stosunku do zdarzeń, które zaszły w całości poza ich terytorium, ale wywarły na ich terytorium szkodliwy skutek niefizyczny Prawo antymonopolowe amerykańska regulacja Sherman Act znajduje zastosowanie do zachowania mającego miejsce poza granicami US, lecz mającego na celu i faktycznie wywołującego skutki na terytorium US. Nielegalne porozumienia angielskich ubezpieczycieli wywarły znaczny i niekorzystny skutek na amerykańskim rynku ubezpieczeniowym. / Roszczenie wniesione przez producentów witamin przeciwko producentom i dystrybutorom wchodzącym w zmowy cenowe, które doprowadziły do wzrostu cen witamin na amerykańskim rynku 15

16 Aktywność internetowa w 2000 r. sąd francuski orzekł, iż zgodnie z prawem francuskim zakazana jest rasistowska propaganda oraz sprzedaż nazistowskich pamiątek oraz powinno mieć ono zastosowanie do działalności Yahoo!. W związku z powyższym Yahoo! zostało zobowiązane do zablokowania na terytorium Francji dostępu do treści niezgodnych z francuskim ustawodawstwem Przekupstwo obywatel US wniósł pozew przeciwko innemu obywatelowi US, który naruszył Foreign Corrupt Practices Act 1977 poprzez przekupstwo Nigeryjskich urzędników celem otrzymania kontraktu na konstrukcje obiektu budowlanego Handel towarami Helms-Burton Act 1996 uprawnienie obywateli amerykańskich do dochodzenie roszczeń przeciwko osobom handlującym własności skonfiskowaną przez kubański rząd oraz Iran and Libya Sanctions Act 1996 podstawa do nałożenia sankcji na podmioty zaangażowane w handel lub przeprowadzające inwestycje przyczyniające się do rozwoju zasobów naturalnych (ropy) ZASADA JURYSDYKCJI PERSONALNEJ Rozciąganie prawa w odniesieniu do własnych obywateli (bez względu na miejsce, w którym się znajdują) odpowiedzialności karnej (niwelowanie niekorzystnej dla jednostki sytuacji prawnej), wyjątki: [polski kodeks karny art. 111) przestępstwo niepodlegające żadnej władzy państwowej przestępstwa przez polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej 16

17 przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego przestępstwa, z których została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium RP Praktyka innych państw: UK zdrada, zabójstwo, bigamia, krzywoprzysięstwo, przestępstwa popełnione za granicą przez obywatela UK Indie przestępstwa popełnione przez obywatela Indii Francja przestępstwa kwalifikowane jako zbrodnia oraz niektóre występki Zasada biernego zwierzchnictwa terytorialnego Na jej podstawie wobec cudzoziemca będącego sprawcą czynu, którego ofiarą padł obywatel danego państwa poza jego terytorium, stosuje się prawo tego państwa Achille Lauro incydent 1985 czterech członków proirackiej frakcji Frontu Wyzwolenia Palestyny Abu Abbasa porwało statek Achille Lauro, zarejestrowany we Włoszech. Porywacze zażądali uwolnienia z izraelskich więzień 50. Palestyńczyków, a w związku z niespełnieniem ich żądań zabili strzałami w głowę i klatkę piersiową zakładnika Amerykanina żydowskiego pochodzenia, multimilionera Leona Klinghoffera, 69-letniego inwalidę poruszającego się na wózku, a jego ciało wyrzucili za burtę. Głównie wykorzystywana w przypadku: porwań, terroryzmu, brania zakładników, innej formy zorganizowanej ataku 17

18 ZASADA JURYSDYKCJI OCHRONNEJ stosowania prawa danego państwa w stosunku do cudzoziemców, którzy za granicą popełnili czyn godzący w bezpieczeństwo lub ważny interes tego państwa przyjmuje się że jurysdykcja ochronna odnosi się do najpoważniejszych przestępstw: Zdrada Szpiegostwo Fałszowanie pieniędzy Fałszowanie dokumentów urzędowych Składanie fałszywych zeznań przed urzędnikiem konsularnym Konspiracja związana z przemytem narkotyków Morderstwo funkcjonariusza publicznego ZASADA JURYSDYKCJI UNIWERSALNEJ w wyjątkowych przypadkach państwo może stosować swoje prawo karne wobec osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa niezależnie od obywatelstwa sprawcy i ofiary, oraz niezależnie od miejsca popełnienia tego przestępstwa Podstawa: zwyczaj sprawcy szczególnie poważnych zbrodni uznawani są za hostes humani generis (wrogów rodzaju ludzkiego) i z tego względu państwo, na terytorium którego przebywają, uprawnione jest do ich osądzenia na podstawie własnego prawa. Kontrowersje odnośnie katalogu: piractwo, ludobójstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości (?) 18

19 Podstawa traktat: brak klasycznej łącznika jurysdykcyjnego, obowiązek ścigania i sądzenia sprawców spoczywa na państwie, na którego terytorium sprawca się znajduje i wynika z umowy międzynarodowej. Takie traktaty dotyczą m.in.. zwalczania: Handlu dziećmi Terroryzmu Handlu narkotykami 19