Ludność państwa. Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

Transkrypt

1 Ludność państwa Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

2 Ludność państwa ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji Charakter stałości ludności (brak jednak wymagań co do minimalnej czy maksymalnej liczby ludności) Obywatele Cudzoziemcy Bezpaństwowcy (apatrydzi)

3 LUDNOŚĆ, obok terytorium i efektywnie sprawującego władzę rządu, jest jednym z trzech podstawowych i niezbędnych elementów do powstania państwa.

4 Wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa podlegają jego władzy i prawu. Domniemanie, że państwo ma swobodę działania w stosunku do całej ludności przebywającej na jego terytorium. Traktowanie osób fizycznych przez państwo należy do jego kompetencji własnych i jest regulowane prawem wewnętrznym Możliwość zawierania umów międzynarodowych ws. traktowania cudzoziemców (a nawet obywateli)

5 Rola prawa międzynarodowego sprowadza się do: Harmonizacji zasad dot. obywatelstwa czy międzynarodowego ruchu osobowego Określania istoty immunitetów, które wprowadzają wyłączenie określonych osób spod władzy i spod prawa państwa pobytu ( dyplomaci) Wprowadzenia umownych zobowiązań państw w sprawie traktowania cudzoziemców oraz pewnych grup ludności Wprowadzania ogólnych zasad dotyczących traktowania ludności (np. w paktach praw człowieka)

6 Obywatelstwo Obywatelstwo szczególny, trwały węzeł prawny łączący jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, będącym podmiotem prawa międzynarodowego. Obywatelstwo nie dotyczy osób prawnych oraz statków morskich i powietrznych (tutaj: przynależność państwowa) Obywatelstwo związane jest z państwem = powstaje wraz z powstaniem państwa i nie jest uzależnione od wydania ustawy o obywatelstwie. Przestaje istnieć wraz z upadkiem państwa. Obywatelstwo stanowi podstawę, na jakiej opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa oraz państwa wobec jednostki.

7 Z obywatelstwa wynika: Obowiązek wierności i lojalności jednostki w stosunku do państwa; Obowiązek poszanowania prawa swojego państwa oraz odpowiedzialności za jego naruszenie; Zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami, niezależnie od tego, gdzie się znajdują opieka dyplomatyczna i konsularna państwa Ponoszenie odpowiedzialności za działanie jednostki

8 Każde państwo określa samodzielnie, kto jest jego obywatelem Istnieją ogólne zasady określające sposoby nabycia i utraty obywatelstwa, które są określone przez prawo międzynarodowe, ale to prawo krajowe tę kwestię uszczegóławia w stosunku do konkretnego państwa Państwo tworzy własne normy regulujące kwestie obywatelstwa bądź przyjmuje w tym zakresie konkretne zobowiązania międzynarodowe Obywatelstwo jest instytucją prawa wewnętrznego - w zależności od państwa reguluje je prawo konstytucyjne, administracyjne lub PPM

9 Źródła prawa regulujące kwestię obywatelstwa w prawie międzynarodowym 1. Konwencja w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie (podpisana w Hadze 12 IV 1930 r.) 2. Europejska konwencja o obywatelstwie przyjęta przez Radę Europy w 1997 r. 3. Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych (podpisana w Nowym Jorku 20 II 1957 r.) W Polsce 4. ustawa o obywatelstwie polskim z 2 IV 2009 r.

10 W obecnym stanie prawa międzynarodowego sprawy obywatelstwa należą zasadniczo do kompetencji własnej państwa Opinia doradcza Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1923 r.

11 Każde Państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie, kto jest jego obywatelem. Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne Państwa, byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i zasadami prawnymi ogólnie uznawanymi w przedmiocie obywatelstwa. Art. 1 Konwencji w sprawie pewnych zagadnień dot. kolizji ustaw o obywatelstwie Podpisanej w Hadze 12 kwietnia 1930 r.

12 Dla celów niniejszej Konwencji obywatelstwo" oznacza prawną więź pomiędzy osobą a państwem i nie wskazuje i pochodzenie etniczne tej osoby Art. 1 lit. a Europejskiej konwencji o obywatelstwie z 1997 r. 1. Każde państwo określa w swym ustawodawstwie, kto jest jego obywatelem. 2. Ustawodawstwo to zostanie zaakceptowane przez inne państwa w stopniu, w jakim jest z właściwymi umowami międzynarodowymi, zwyczajowym prawem międzynarodowym i zasadami prawa ogólnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa. Art. 3, j.w.

13 Przepisy dotyczące obywatelstwa każdego państwa Strony powinny opierać się na następujących zasadach: a. każdy ma prawo do obywatelstwa; b. należy unikać bezpaństwowości; c. nie zostanie arbitralnie pozbawiony swojego obywatelstwa; d. ani zawarcie, ani rozwiązanie związku małżeńskiego pomiędzy obywatelem państwa Strony i cudzoziemcem, ani też zmiana obywatelstwa przez jednego z małżonków w czasie trwania związku małżeńskiego nie wpływa automatycznie na obywatelstwo współmałżonka. art. 4 Europejskiej konwencji o obywatelstwie z 1997 r.

14 Nabycie obywatelstwa W prawie międzynarodowym zostały określone pewne sposoby nabycia obywatelstwa: Nabycie obywatelstwa w sposób pierwotny: poprzez urodzenie Nabycie obywatelstwa w sposób pochodny poprzez: Nadanie (naturalizację) Zawarcie małżeństwa Adopcje Prawo opcji Reintegrację

15 Nabycie obywatelstwa w sposób pierwotny Prawo międzynarodowe dąży do tego, żeby każde dziecko rodząc się nabyło obywatelstwo określonego państwa (najlepiej jednego) Sposoby nabycia obywatelstwa poprzez urodzenie: A. Zasada prawa krwi (ius sangiunis) - jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są jego rodzice B. Zasada prawa ziemi (ius soli) - jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo tego państwa, na terytorium którego się urodziła; o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jej urodzenia, a nie obywatelstwo jej rodziców Przyjmując za główną zasadę prawa krwi lub prawa ziemi, państwa dopuszczają posiłkowe stosowanie drugiej zasady

16 - RP Art. 14. Małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, w przypadku gdy: 1) co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim; 2) urodził się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a jego rodzice są nieznani, nie posiadają żadnego obywatelstwa lub ich obywatelstwo jest nieokreślone. Art. 15. Małoletni nabywa obywatelstwo polskie, gdy został znaleziony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a jego rodzice są nieznani. Ustawa o obywatelstwie polskim z 2009 r.

17 Nabycie obywatelstwa przez nadanie (naturalizację) Jednym ze sposobów nabycia obywatelstwa jest jego nadanie przez kompetentny organ państwowy, czyli poprzez naturalizację. Prawo wewnętrzne konkretnego państwa ustala zazwyczaj warunki niezbędne do nadania obywatelstwa Z punktu widzenia prawa międzynarodowego najważniejszym jest, aby uniknąć sytuacji nadania obywatelstwa obywatelowi innego kraju, czyli sytuacji podwójnego obywatelstwa Prawo międzynarodowe dąży do tego, aby z nadaniem obywatelstwa wiązała się utrata dawnego obywatelstwa

18 - RP Art. 18. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może nadać cudzoziemcowi obywatelstwo polskie. Art Nadanie obywatelstwa polskiego następuje na wniosek cudzoziemca. 2. Nadanie obywatelstwa polskiego małoletniemu cudzoziemcowi następuje na wniosek jego przedstawicieli ustawowych. 3. W przypadku braku porozumienia między przedstawicielami ustawowymi każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Ustawa o obywatelstwie polskim z 2009 r.

19 Nabycie obywatelstwa poprzez zawarcie małżeństwa Każde Umawiające się Państwo zgadza się, że ani zawarcie, ani rozwiązanie związku małżeńskiego pomiędzy jego obywatelem a cudzoziemcem, ani też zmiana obywatelstwa przez małżonka w czasie trwania związku małżeńskiego nie wpłyną automatycznie na obywatelstwo żony. Art. 1 Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych Podpisanej w Nowym Jorku 20 lutego 1957 r.

20 Utrata obywatelstwa Podobnie jak w przypadku nabycia, o utracie obywatelstwa decyduje prawo wewnętrzne państwa, które określa sposób jego utraty Prawo międzynarodowe sprowadza się w tym przypadku do wyeliminowania sytuacji, w których jednostki zostaną pozbawione jakiegokolwiek obywatelstw

21 Utrata obywatelstwa może nastąpić poprzez: Nabycie nowego obywatelstwa Zwolnienie z obywatelstwa Pozbawienie obywatelstwa Prawo opcji Zamążpójście odmowa spełnienia obowiązku wojskowego, wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego państwa

22 -RP Art. 46. Obywatel polski, który zrzeka się obywatelstwa polskiego, traci obywatelstwo polskie po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Ustawa o obywatelstwie polskim z 2009 r.

23 Wielorakie obywatelstwo Kwestia wielorakiego obywatelstwa jest stanem prawnym, który przez wiele państw jest uznawana za sytuację niepożądaną Funkcją prawa międzynarodowego jest dążenie do eliminacji lub zmniejszenia liczby przypadków wielorakiego obywatelstwa Każde państwo samo reguluje kolizję ustaw o obywatelstwie. 2 metody: wyłączność obywatelstwa = państwo traktuje bipatrydę jak swojego obywatela, nawet jeżeli ma jeszcze jakieś inne obywatelstwo; niektóre państwa nie uznają innego obywatelstwa jednostki, która jest ich obywatelem problem jednak pozostaje, np. w kwestii traktowania takiej osoby poza terytorium tego państwa efektywność obywatelstwa = poszukiwanie rzeczywistego i efektywnego obywatelstwa jednostki

24 Obywatelstwo Unii Europejskiej kwestii wielorakiego obywatelstwa nie należy mieszać z kwestią obywatelstwa Unii Europejskiej jest to instytucja prawa unijnego, rozwiązanie przyjęte w Traktacie z Maastricht każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest równocześnie obywatelem Unii obywatelstwo unijne nie zastępuje obywatelstwa krajowego, a jedynie je uzupełnia ciężko też mówić tutaj o więzi prawnej, wiążącej obywatela z Unią, gdyż jest ona organizacją międzynarodową a nie państwem obywatelstwo Unii Europejskiej jest personalną, wzajemną, zależną i pozorną więzią prawną między osobą fizyczną a Unią Europejską

25 Bezpaństwowcy (apatrydzi) Bezpaństwowcami są osoby, które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa Bezpaństwowość powstaje w każdym przypadku, gdy z przewidzianych ustawą powodów jednostka utraci czy zostanie pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego. Sytuacja bezpaństwowości jest niepożądana, ponieważ apatrydzi znajdują się z zasady w gorszej sytuacji niż obywatele danego państwa Bezpaństwowcy podlegają prawu państwa pobytu Bezpaństwowcy nie korzystają jednak z prawa do opieki dyplomatycznej mogą być wydaleni z państwa pobytu nie mają praw politycznych oraz innych praw przysługujących obywatelom

26 1. Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. 2. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojego obywatelstwa ani też nikomu nie może być odmówione prawo do zmiany obywatelstwa. Art. 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r., przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

27 Cudzoziemcy Cudzoziemiec przebywa na terytorium państwa w sposób przypadkowy i czasowo (z zasady). Jego pobyt nie stwarza stałej więzi z państwem. Rodzaje cudzoziemców: Cudzoziemcy posiadający obywatelstwo swojego państwa macierzystego Bezpaństwowcy (apatrydzi) cudzoziemcy nie posiadający obywatelstwa któregokolwiek z państw. cudzoziemcy uprzywilejowani - osoby, które nie ponoszą odpowiedzialności za nieprzestrzeganie prawa państwa, w którym się znajdują (dyplomaci, załoga okrętu, członkowie armii stacjonującej w państwie etc.) osoby posiadające immunitet

28 Z zasady wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa, podlegają jego prawu co oznacza, że sprawa traktowania jednostek, w tym cudzoziemców, należy do kompetencji własnej państwa i jest regulowana przez jego prawo wewnętrzne Sytuacja prawna cudzoziemców zależy więc przede wszystkim od prawa wewnętrznego państwa, na terytorium którego przebywa, oraz (ewentualnie) od umów międzynarodowych, jakie to państwo zawarło z innymi państwami

29 Systemy traktowania cudzoziemców w państwie Traktowanie narodowe tzw. równouprawnienie ogólne, sytuacja, w której określonej grupie cudzoziemców nadaje się takie same prawa, jak własnym obywatelom Traktowanie specjalne tzw. równouprawnienie szczególne; przyznanie określonej grupie cudzoziemców ściśle określonych uprawnień, np. zrównanie cudzoziemców z obywatelami w konkretnych dziedzinach Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany przyznanie obywatelom określonego państwa takich uprawnień, jakie posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego

30 Międzynarodowy ruch osobowy Jest to przemieszczanie się osób (czasowe lub stałe) połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych Obejmuje zarówno przyjmowanie cudzoziemców na terytorium danego państwa, jak i opuszczanie tego terytorium przez obywateli Obejmuje dobrowolne przemieszczanie się jednostek przez granice państwowe, w warunkach pokojowych, a nie wynikające z wojen czy przymusowego przesiedlania ludności

31 Państwo nie ma obowiązku wpuszczania na swoje terytorium cudzoziemców Państwo, na mocy jego kompetencji własnych może: samo określić zasady dotyczące przekraczania jego granic (prowadząc przy tym politykę swobody lub ograniczenia ruchu osobowego) Ustalać warunki opuszczania swego terytorium przez własnych obywateli Ustalać warunki dopuszczenia na swoje terytorium cudzoziemców Do międzynarodowego ruchu osobowego zalicza się przede wszystkim: emigrację, czasową migrację pracowniczą, mały ruch graniczny, turystykę

32 Paszporty Przy przekraczaniu granicy państwa może być wymagane odpowiednie udokumentowanie zezwolenia na opuszczenie jednego kraju oraz zgody na przekroczenie granicy drugiego kraju i wstęp na jego terytorium Dokumentem stwierdzającym tożsamość danej osoby oraz wskazującym na uprawnienie do przekroczenia granicy jest paszport Poza paszportami zwykłymi można również wyróżnić paszporty: Dyplomatyczne Służbowe Tymczasowe

33 Wizy Są formą udzielenia zgody cudzoziemcowi przez państwo na wjazd cudzoziemca na jego terytorium Z formalnego punktu widzenia wiza jest adnotacją dokonaną w paszporcie lub innym dokumencie podróży, zezwalającą na przekroczenie granicy, pobyt lub tranzyt W niektórych państwach wiza jest traktowana wyłącznie jako promesa, czyli obietnica dopuszczenia cudzoziemca na jego terytorium; konkretna decyzja zostaje natomiast podjęta dopiero przy przekroczeniu granicy Rodzaje wiz: Pobytowe Tranzytowe Dyplomatyczne

34 Ekstradycja W prawie międzynarodowym nie ma normy zwyczajowej, która by nakazywała lub zakazywała ekstradycji Ekstradycja wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez władze tego państwa za popełnione przestępstwa i poddanie jej tamtejszej jurysdykcji karnej w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej kary W braku zobowiązania w formie umowy międzynarodowej, państwa samodzielnie decydują, czy osobę ściganą wydać władzom państwa trzeciego, opierając się na prawie wewnętrznym

35 Zasady ekstradycji Zasada podwójnej karalności - Podstawę ekstradycji może stanowić tylko czyn, który jest zagrożony karą w obu państwach Zasada specjalności - osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania oraz można wykonać tylko taką karę, dla której osoba została wydana Nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu

36 Zawieranie dwustronnych umów ekstradycyjnych międzynarodowe umowy, w których strony zobowiązują się wzajemnie do wydawania osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych przestępstw, na żądanie drugiej strony Z zasady umowy ekstradycyjne przewidują wydawanie przestępców pospolitych a nie politycznych (ściganych za przestępstwa polityczne) Ocena charakteru popełnionego przestępstwa należy do państwa wydającego Wyjątkiem od zasady niewydawania przestępców politycznych jest tzw. klauzula zamachowa.

37 Art k.p.k. Wydanie jest niedopuszczalne, jeżeli: 1) osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu; 2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze; 3) nastąpiło przedawnienie; 4) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone;

38 5) byłoby ono sprzeczne z polskim prawem; 6) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci; 7) zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej; 8) dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych Art. 604 Kodeksu postępowania karnego

39 2. Wydania można odmówić w szczególności, jeżeli: 1) osoba, której wniosek dotyczy, ma w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania; 2) przestępstwo zostało popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo na polskim statku wodnym lub powietrznym; 3) co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne; 4) przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego; 5) według prawa państwa, które złożyło wniosek o wydanie, przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do roku lub karą łagodniejszą albo orzeczono taką karę; 6) przestępstwo, w związku z którym żąda się wydania, jest przestępstwem o charakterze wojskowym lub skarbowym, albo o charakterze politycznym innym niż określone w 1 pkt 8; 7) państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności.

40 Europejski Nakaz Aresztowania uproszczona forma ekstradycji istniejąca pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, umożliwiająca aresztowanie osoby podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie przestępstwa albo już skazanej za nie, i wydanie jej do kraju, w którym zostanie postawiona przed sądem lub przekazana do wykonania wcześniej orzeczonej kary. w przypadku europejskiego nakazu aresztowania w zasadzie rezygnuje się z zasady podwójnej karalności W przypadku przestępstw niewymienionych w decyzji ramowej, brak podwójnej karalności, może być przyczyną odmowy wydania osoby Warunek podwójnej karalności nie musi być spełniony w przypadku zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennej lub zbrodni agresji.

41 Azyl terytorialny Azyl terytorialny, polityczny polega na udzieleniu schronienia, czyli zezwolenia na wjazd i osiedlenie się (pobyt), cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych (dyskryminacja lub prześladowanie za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową) Jest to instytucja prawa wewnętrznego mająca doniosłe znaczenie w prawie międzynarodowym Udzielenie azylu = odmowa wydania cudzoziemca, tj. niewyrażenie zgody na ekstradycję cudzoziemca Prawo azylu nie przysługuje osobom winnym zbrodni ludobójstwa, przeciwko ludzkości, wojennym oraz zbrodni przeciwko pokojowi.

42 Azyl dyplomatyczny nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego jest to zwyczaj (regionalny), partykularny, charakterystyczny dla państw Ameryki Południowej polega na udzieleniu azylu na terenie placówki misji dyplomatycznej (w jej pomieszczeniach), na okrętach wojennych, pokładzie samolotu oraz w bazach wojennych

43 Uchodźcą jest osoba, przebywająca poza granicami swojego macierzystego państwa (lub w przypadku bezpaństwowców - państwa swojego dawnego zamieszkania), która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub przekonań politycznych nie może, bądź nie chce skorzystać z ochrony tego państwa Konwencja Genewska Dotycząca Statusu Uchodźców z 1951 roku Protokół Nowojorski z 1967 roku

44 Konwencja Genewska zakazuje: Wydalania uchodźców oraz Zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo Konwencja nie ma zastosowania do osób, które popełniły przestępstwa przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite oraz osób, które są winne czynów sprzecznych z celami i zasadami KZN.

45 Dziękuję za uwagę.