czwarty cykl serii KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ KIERKEGAARD BOJAŹŃ SOREN I DRŻENIE PAŹDZIERNIK GRUDZIEŃ 2012, WARSZAWA OPRACOWANIE: Maciej Rogatko

Transkrypt

1 czwarty cykl serii KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ PAŹDZIERNIK GRUDZIEŃ 2012, WARSZAWA OPRACOWANIE: Maciej Rogatko

2 Wprowadzenie Seria spotkań Klasycy myśli chrześcijańskiej ma na celu zachęcenie do poznawania dzieł filozofów i teologów chrześcijańskich, których znajomość w dzisiejszych czasach, także w środowiskach kościelnych, jest mierna. W każdym kolejnym cyklu uczestnicy czytają wybraną lekturę i omawiają ją na codwutygodniowych spotkaniach. Podczas poprzednich trzech cykli poznaliśmy szesnastowieczne dzieła ojców Reformacji: Erazma z Rotterdamu, Marcina Lutra i Jana Kalwina. Tym razem przeskoczymy do wieku dziewiętnastego, ze ścisłej teologii przeniesiemy się bliżej filozofii chrześcijańskiej i odejdziemy od formy kazalniczej na rzecz bardziej poetyckiej omawiając książkę Sorena Kierkegaarda Bojaźń i drżenie z roku Soren Kierkegaard jest duńskim filozofem, poetą i teologiem, który żył w latach Niemal całe życie spędził w Kopenhadze. Wychował się w głęboko religijnej rodzinie, co zakorzeniło w nim poczucie duchowego posłannictwa, ale też obsesyjny strach przed grzechem. Myśl Kierkegaarda stała w opozycji do popularnego w jego czasach idealistycznego systemu Georga Hegla. Uważany jest on za głównego prekursora egzystencjalizmu, a konkretnie jego chrześcijańskiego nurtu. Egzystencjalizm jest współczesnym kierunkiem filozoficznym, który stawia przede wszystkim na badania indywidualnych losów jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej za swoje czyny, a w stosunku do nieskończonego Absolutu słabej i przemijalnej. Z tego powodu myśl ta jest często związana z pesymizmem; wyraża zagubienie, niezrozumienie i poczucie beznadziejności, nie pozbawiona jest też jednak idei pozytywnych. Za prekursorów egzystencjalizmu obok Kierkegaarda uchodzą Friedrich Nietzsche, Fiodor Dostojewski i Franz Kafka, a za przedstawicieli m.in. Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcel i Albert Camus. Pomimo swych chrześcijańskich korzeni myśl egzystencjonalna rozwijała się głównie w środowiskach ateistycznych i wywarła wielki wpływ na rozwój psychoanalizy i psychoterapii. Warto zaznaczyć jednak, że w dających do myślenia rozważaniach Kierkegaarda na temat kluczowych pojęć chrześcijaństwa bardzo ciężko odczuć widmo tych metod i teorii. Bojaźń i drżenie, napisane przez Sorena Kierkegaarda pod pseudonimem Johannes de Silentio, uważał on za swoje najlepsze dzieło. Cała niezbyt długa książka skupia się na historii wystawienia Abrahama na próbę poprzez nakazanie mu złożenie swego syna Izaaka w ofierze. Przy okazji omawiania tego wydarzenia Kierkegaard zastanawia się

3 między innymi czym jest wiara, czym różni się rycerz wiary od bohatera tragicznego, czy obowiązek wobec Boga stoi wyżej od społecznych przepisów etycznych. Bardzo ciekawy i wnikliwy profil Kierkegaarda, jego myśli, a także omówienie okoliczności i przyczyn powstania Bojaźni i drżenia zawarł w swoim posłowiu tłumacz tego dzieła, Jarosław Iwaszkiewicz, które zachęcam przeczytać. Proponuję też przed spotkaniami, a nawet przed rozpoczęciem lektury przypomnieć sobie 22 rozdział Ksiągi Rodzaju oraz 11 rozdział Listu do Hebrajczyków. Harmonogram spotkań wraz z fragmentami do przeczytania (październik-grudzień 2012) CZĘŚĆ PIERWSZA (spotkanie w czwartek 4 października, godzina 20:00) Przedmowa Nastrój Pochwała Abrahama (strony 3-23) CZĘŚĆ DRUGA (spotkanie w czwartek 18 października, godzina 20:00) Problematy: Tymczasowa ekspektoracja (strony 23-55) CZĘŚĆ TRZECIA (spotkanie w czwartek 8 listopada, godzina 20:00) Problemat I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie Etyki? (strony 55-71) CZĘŚĆ CZWARTA (spotkanie w czwartek 22 listopada, godzina 20:00) Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga? (strony 72-88) CZĘŚĆ PIĄTA (spotkanie w czwartek 6 grudnia, godzina 20:00) Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? (strony ) PODSUMOWANIE (spotkanie w czwartek 20 grudnia, godzina 20:00) Epilog (strony ) Wszystkie spotkania odbywać się będą w domu moich rodziców w warszawskim Wawrze, przy ulicy Dychowskiej 13. Książki te ciężko kupić, dlatego można dostać ode mnie w formie skserowanej (za 10zł). Przed każdym spotkaniem będę rozsyłał mailem do zainteresowanych spis zagadnień, które będą pomocą na spotkaniach przy omawianiu przeczytanego fragmentu. Wszelkie pytania i wątpliwości proszę kierować do mnie na: maciej@rogatko.pl. Maciej Rogatko Warszawa, 2012r.

4 Część pierwsza Spotkanie w czwartek 4 października 2012 od godziny 20:00 Materiał Przedmowa Nastrój Pochwała Abrahama (strony 3-23) Zagadnienia "Wyprzedaż idei" i "pójście dalej" Cztery wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka Kto jest wielki, a kto większy "(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą" Przejawy wiary Abrahama Inne wyjścia z sytuacji Abrahama Wyjątkowość Izaaka, dziecka obiecanego

5 Część druga Spotkanie w czwartek 18 października 2012 od godziny 20:00 Materiał Problematy: Tymczasowa ekspektoracja (strony 23-55) Zagadnienia Odmienny porządek w świecie zmysłowym i w świecie ducha Ubogie zrozumienie historii Abrahama i konsekwencje; jak należy mówić o Abrahamie Przykład Abrahama dla żyjących współcześnie Pozycja filozofii i teologii we współczesnym świecie Dwie namiętności: miłość i wiara; co znaczy kochać Boga, a co znaczy wierzyć Sylwetka rycerza wiary i rycerza rezygnacji Jak rezygnacja prowadzi do wiary; czy istnieje wiara bez poprzedzenia jej rezygnacją

6 Część trzecia Spotkanie w czwartek 8 listopada 2012 od godziny 20:00 Materiał Problematy I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie etyki? (strony 55-71) Zagadnienia Czym jest etyka?; wiara a etyka Etyka i wiara w świecie pogańskim Paradoks wiary stawianiem jednostki nad ogólnością Bohaterowie tragiczni jako "rycerze etyki", przykłady Różnice między bohaterem tragicznym a rycerzem wiary Dlaczego Abrahama nie można traktować jako bohatera tragicznego? Ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa, przykład Marii

7 Część czwarta Spotkanie w czwartek 22 listopada 2012 od godziny 20:00 Materiał Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga? (strony 72-88) Zagadnienia Obowiązek etyczny a stosunek do Boga Wewnętrzność i zewnętrzość człowieka "Jak trzeba nienawidzić najbliższych?" (fragment z Ew. Łukasza 14:26) "Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny tego, że nie jest rycerzem wiary" Pragnienie i obowiązek u bohatera tragicznego oraz u rycerza wiary Rycerz-samotnik, a sekciarz Absolutny związek z absolutem podsumowanie

8 Część piąta Spotkanie w czwartek 6 grudnia 2012 od godziny 20:00 Materiał Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 1. (strony ) Zagadnienia Czym jest estetyka? Jawność i zatajenie w świetle etyki i estetyki "Interesujący ludzie" Elementy dramatu: zatajenie i rozpoznanie, fatum, komizm Demonizm a boskość Przykłady: narzeczonych w Delfach, Agnieszki i morskiego człowieka, Tobiasza i Sary, Fausta i Małgorzaty Grzech a etyka: "Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą wiedzą"

9 Część szósta i podsumowanie Spotkanie w piątek 21 grudnia 2012 od godziny 20:15 Część pierwsza Przedmowa Nastrój Pochwała Abrahama "Wyprzedaż idei" i "pójście dalej" Cztery wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka Kto jest wielki, a kto większy "(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą" Przejawy wiary Abrahama Inne wyjścia z sytuacji Abrahama Wyjątkowość Izaaka, dziecka obiecanego Część druga Problematy: Tymczasowa ekspektoracja Odmienny porządek w świecie zmysłowym i w świecie ducha Ubogie zrozumienie historii Abrahama i konsekwencje; jak należy mówić o Abrahamie Przykład Abrahama dla żyjących współcześnie Pozycja filozofii i teologii we współczesnym świecie Dwie namiętności: miłość i wiara; co znaczy kochać Boga, a co znaczy wierzyć Sylwetka rycerza wiary i rycerza rezygnacji Jak rezygnacja prowadzi do wiary; czy istnieje wiara bez poprzedzenia jej rezygnacją Część trzecia Problemat I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie etyki? Czym jest etyka?; wiara a etyka Etyka i wiara w świecie pogańskim Paradoks wiary stawianiem jednostki nad ogólnością

10 Bohaterowie tragiczni jako "rycerze etyki", przykłady Różnice między bohaterem tragicznym a rycerzem wiary Dlaczego Abrahama nie można traktować jako bohatera tragicznego? Ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa, przykład Marii Część czwarta Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga? Obowiązek etyczny a stosunek do Boga Wewnętrzność i zewnętrzość człowieka "Jak trzeba nienawidzić najbliższych?" (fragment z Ew. Łukasza 14:26) "Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny tego, że nie jest rycerzem wiary" Pragnienie i obowiązek u bohatera tragicznego oraz u rycerza wiary Rycerz-samotnik, a sekciarz Absolutny związek z absolutem podsumowanie Część piąta Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 1. Czym jest estetyka? Jawność i zatajenie w świetle etyki i estetyki "Interesujący ludzie" Elementy dramatu: zatajenie i rozpoznanie, fatum, komizm Demonizm a boskość Przykłady: narzeczonych w Delfach, Agnieszki i morskiego człowieka, Tobiasza i Sary, Fausta i Małgorzaty Grzech a etyka: "Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą wiedzą" Część szósta Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 2. Epilog Estetyka i etyka w historii Abrahama Milczenie i niemożność mówienia Abrahama Ostatnie słowa bohatera Namiętności człowieka i czego nie można nauczyć się od poprzednich pokoleń

11 Wnioski i podsumowanie Na spotkaniach dowiedzieliśmy się, albo przynajmniej zdobyliśmy jakieś pojęcie: Czym jest etyka i estetyka? Czym jest wiara i dlaczego nie da się zmediatyzować? Na czym polega wysiłek nieskończonej rezygnacji i dlaczego wiara musi być nim poprzedzona? Czym charakteryzuje się bohater estetyczny, bohater tragiczny oraz rycerz wiary i dlaczego rycerz wiary nie może być żanym z pozostałych? Czy istnieje teleologiczne zawieszenie etyki i absolutny stosunek do absolutu? Wśród najciekawszych spośród omawianych zagadnień uczestnicy wskazali: Różne wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka i jak inaczej mógł zachować się Abraham. Jak należy mówić o Abrahamie i czym grozi ubogie zrozumienie tej historii. Jak wyglądać może współczesny rycerz wiary. Jakie być mogą ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa. Jak trzeba nienawidzić najbliższych wg fragmentu z 14 rozdziału Ewangelii wg Łukasza. Na czym polega "wyprzedaż idei" we współczesnym świecie i dlaczego ludzie wciąż chcą "pójść dalej".

12 Wskazaliśmy też wiele interesujących myśli i cytatów, między innymi: "(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą." "Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą wiedzą." "Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny tego, że nie jest rycerzem wiary." "Jedno pokolenie może się wiele nauczyć od poprzedniego, ale prawdziwie ludzkich postaw żadne pokolenie od poprzedniego się nie nauczy. (...) Prawdziwie ludzką postawą nazywam namiętność. (...) Najwyższą namiętnością człowieka jest wiara i żadne pokolenie nie zaczyna wierzyć od innego punktu niż pokolenie poprzednie (...)" Wskazanych cytatów było jeszcze wiele. A najlepiej podsumowuje główną myśl książki cytat jak ten: "Albo więc istnieje absolutny obowiązek w stosunku do Boga, a w takim razie jest to właśnie ten opisany tu paradoks, podług którego jednostka jako jednostka jest wyższa ponad to, co ogólne, i jako taka stoi w absolutnym związku z absolutem, albo jeżeli nie, to wiara nigdy nie istniała, ponieważ zawsze istniała (...)"