Porosty okolic siedziby Nadleśnictwa Miradz. The lichens surrounding area of forest inspectorate Miradz.

Transkrypt

1 Porosty okolic siedziby Nadleśnictwa Miradz. The lichens surrounding area of forest inspectorate Miradz. mgr inż. Grzegorz Gajkowski, Słowa kluczowe: porosty, lichens, Miradz, Kujawy Abstrakt: Opracowanie przedstawia wyniki badań nad biotą porostów występujących w promieniu około 2 km od siedziby Nadleśnictwa Miradz. Badania lichenologiczne prowadziłem w tej okolicy od 2006 do 2013 roku. Obejmowały one stanowiska rozmieszczone w różnych częściach lasu i w terenie otwartym, w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby nadleśnictwa. Obszar badań obejmował 8,1 ha terenu, z czego około 80 % stanowiły lasy mieszane i bór świeży, a 20 % teren otwarty. Badania prowadziłem w miesiącach: maju, lipcu oraz sierpniu. Zebrany materiał fotograficzny obejmuje około 3500 zdjęć. Dodatkowo zebrałem kilkanaście okazów zielnikowych. Prezentowane fotografie są pomniejszeniem oryginałów i nie stanowią ich wycinków. Badane porosty oznaczyłem metodami klasycznymi, używając kluczy Tobolewskiego oraz innych opracowań monograficznych oraz metodami chemicznymi używając nasyconego roztworu wodorotlenku potasowego (KOH), 10% roztworu alkoholowego parafenylenodwuaminy (C 6 H 4 (NH 2 ) 2 ), i nasyconego roztworu wodnego podchlorynu wapniowego (CaCl 2 O 2 ). Nazwy gatunkowe oparłem o W. Fałtynowicz, "The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland an annotated checklist", Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków, W pewnych przypadkach wyniki oznaczeń wymagały badań mikroskopowych. Charakterystyka warunków terenowych i siedliskowych. Nadleśnictwo Miradz położone jest w południowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego na terenie powiatów: inowrocławski (gminy: Inowrocław (część), Kruszwica (część), Janikowo (część) oraz Kruszwica-miasto) i mogileński (gminy: Mogilno (część), Jeziora Wielkie, Strzelno oraz Strzelno-miasto). 1

2 Obszar Nadleśnictwa Miradz zlokalizowany jest w dorzeczu Odry w zlewni rzeki Noteci. Obszar terytorialnego działania poprzecinany jest rynnami Jeziora Gopło, Jeziora Wójcińskiego i Ostrowskiego oraz Jeziora Pakoskiego. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Nadleśnictwo Miradz położone jest w III Krainie Wielkopolsko - Pomorskiej, Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej w Mezoregionie Pojezierza Wielkopolskiego. Powierzchnia całkowita Nadleśnictwa wynosi 8822,25 ha. Lesistość terytorialnego działania Nadleśnictwa wynosi 11,7%. Pod względem klimatycznym Nadleśnictwo Miradz należy wg W. Okołowicza do Regionu Nadwiślańsko- Żuławskiego, Subregionu Kujawskiego charakteryzującego się najmniejszymi opadami w Polsce. Warunki klimatyczne panujące na tym terenie przedstawiają się następująco: przeciętna ilość opadów 500 mm, średnia temperatura roczna +8 C, średnia temperatura stycznia -0,7 C, średnia temperatura lipca +18 C, Teren Nadleśnictwa charakteryzuje się mało urozmaiconą rzeźbą terenu. Podstawowymi formami są piaszczysta równina sandrowa, sfalowana w leśnictwie Wycinki oraz wysoczyzna morenowa płaska zbudowana z moreny dennej. Wzniesienie nad poziom morza waha się od 70 m nad jeziorem Gopło do 110 m w leśnictwie Wycinki. Kompleksy lasów Nadleśnictwa wzrastają głównie na glebach płowych wytworzonych z glin zwałowych i pyłów akumulacji zastoiskowej oraz na glebach brunatnych. Mniejszy udział mają gleby rdzawe, czarne ziemie i gleby bielicowe. Udział poszczególnych typów siedliskowych lasu przedstawia się następująco: Bór świeży - 1,4% Bór mieszany świeży - 16,1 % Bór mieszany wilgotny - 1,2 % Las mieszany świeży - 31,7 % Las mieszany wilgotny - 5,3 % 2

3 Las świeży - 38,2 % Las wilgotny - 3,5 % Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Miradzkich zajmuje powierzchnię 5606 ha. Obszar natura 2000 to 538,95 ha powierzchni Nadleśnictwa Miradz. Wchodzi on w skład Nadgoplańskiej Ostoi Ptaków o symbolu PLB Na terenie tym chroni się populacje dziko występujących ptaków zwłaszcza wodnych, oraz ich siedliska (czapla siwa, kormoran, żuraw i inne). W chwili obecnej prowadzone są na gruntach nadleśnictwa prace inwentaryzacyjne, w wyniku których obszar objęty ochroną w ramach programu Natura 2000 może się powiększyć. Występują tu liczne pomniki przyrody 55 obiektów, wśród których przeważają pojedyncze drzewa, w większości imponujących rozmiarów dęby, jeden głaz narzutowy, oraz zasługujący na szczególną uwagę powierzchniowy pomnik przyrody w oddziale 151 a jest to 11,84 ha drzewostanu dębowego w wieku 221 lat. W opisywanym terenie występują lasy mieszane z przewagą dębu, brzozy, buka i sosny. Brak niestety analizy bioty porostów, które powinny stanowić element tych badań. Wykaz gatunków. W rezultacie przeprowadzonych badań stwierdziłem występowanie 82 gatunków porostów, w tym 22 gatunków porostów naskalnych (epilitycznych), 48 gatunków porostów nadrzewnych (epifitycznych) i 12 gatunków porostów naziemnych (epigeicznych). Niektóre z nich występowały na podłożu mieszanym. Wśród znalezionych porostów 18 gatunków znajduje się na liście porostów objętych ochroną prawną w Polsce na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765). Szczególnie cennym znaleziskiem są plechy Staurothele ambrosiana (wnętrznica okazała). Ten rzadko spotykany na terenie kraju porost na polskiej czerwonej liście występuje w kategorii VU (narażone). Precyzyjne podanie stanowisk ma służyć wyłącznie celom edukacyjnym i poznawczym oraz przyczynić się do rozwoju badań lichenologicznych w tym regionie. 3

4 3 stanowiska: , kora przydrożnych klonów wzdłuż szosy Miradz - Strzelno; , kora drzew liściastych na skraju lasu wzdłuż linii pola uprawnego; , kora dzikiej gruszy rosnącej na śródpolnej miedzy. Amandinea punctata - brudziec kropkowaty , kilkanaście plech rosnących na podłożu betonowym na terenie wyłączonej z eksploatacji stacji paliw (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Aspicilia calcarea - dzbanusznik wapieniowy , pojedyncza plecha na betonowym słupku ogrodzeniowym. Aspicilia contorta - dzbanusznik rozproszony , na pokrytej zaprawą murarską ścianie budynku gospodarczego. Aspicilia moenium - dzbanusznik łuseczkowaty 4

5 , młoda plecha rosnąca na gałęzi młodego dębu na ogrodzonej plantacji dębowo-bukowej. Bryoria fuscescens - włostka brązowa 11 stanowisk Gatunek pospolity na większości betonowych słupków i ogrodzeń. Na stanowisku , z owocnikami, występuje na pionowej ścianie betonowego ogrodzenia składu opałowego. Caloplaca citrina - jaskrawiec cytrynowy 15 stanowisk Gatunek pospolity na podłożu betonowym. Stwierdzony w terenie otwartym oraz przy zabudowaniach pracowników ALP. Caloplaca decipiens - jaskrawiec zwodniczy , dwie plechy na pionowej ścianie betonowego ogrodzenia składu opałowego. Caloplaca holocarpa - jaskrawiec obojętny 5

6 Gatunek w rejonie pospolity. Występuje na większości betonowych słupów energetycznych, ogrodzeniach i płytach chodnikowych. Caloplaca saxicola - jaskrawiec murowy 2 stanowiska , na korze młodego dębu (teren ogrodzony, wejście bez zezwolenia zabronione); , na korze klonów rosnących kilka metrów od szosy Miradz - Strzelno Candelaria concolor - świetlinka pospolita Gatunek w rejonie pospolity. Występuje na większości betonowych słupów energetycznych, ogrodzeniach, krawężnikach i płytach chodnikowych. Candelariella aurella - liszajecznik złocisty Candelariella vitellina - liszajecznik żółty 5 stanowisk , na głazie krzemianowym przy wejściu do działek pracowniczych; , na wysypisku kamieni polnych; , na głazie pod tarniną; , na kamieniu przydrożnym; , na dwóch kamieniach przy bagnach. 6

7 , na korze jarzębiny u nasady pnia. Candelariella xanthostigma - liszajecznik ziarnisty 3 stanowiska , na korze starego dębu do wysokości 60 cm od ziemi; , na korze starego dębu na wysokości do 120 cm od ziemi , na korze starego świerku tuż nad ziemią. Chaenotheca ferruginea - trzonecznica rdzawa , na korze starego dębu rosnącego przy szosie z Miradza do Młynów. Chrysothrix candelaris - złociszek jaskrawy , na próchniejącym pniaku (stanowisko już nie istnieje na skutek procesu próchnicznego drewna). Cladonia cenotea - chrobotek otwarty 7

8 3 stanowiska , na próchniejących pniakach przy leśnej drodze; , bezpośrednio na glebie przy dużym pniaku; , na dwu próchniejących pniakach przy stawie rybnym Cladonia chlorophaea - chrobotek kieliszkowaty Gatunek pospolity na wielu pniakach oraz u podstawy pni drzew. Występuje na całym badanym terenie. Cladonia coniocraea - chrobotek szydlasty , na przydrożnej skarpie pod świerkami. Cladonia deformis - chrobotek niekształtny , w dolnej części pnia starego świerku. Cladonia digitata - chrobotek palczasty 8

9 Gatunek pospolity na wielu pniakach oraz u podstawy pni drzew i na ziemi. Występuje na całym badanym terenie. Cladonia fimbriata - chrobotek strzępiasty 3 stanowiska , na przydrożnej skarpie wśród traw; , pod drzewami w okolicy wyżki myśliwskiej; , pod drzewami na skraju lasu tworzy gęste murawki. Cladonia furcata - chrobotek widlasty , na przydrożnej skarpie pod świerkami. Cladonia glauca - chrobotek siwy Gatunek pospolity na wielu pniakach oraz na drewnie. Występuje na całym badanym terenie. Największe skupiska tego gatunku można spotkać w okolicy tartaku ( , ). Cladonia macilenta - chrobotek cienki 9

10 Gatunek pospolity na wielu stanowiskach. Występuje na całym badanym terenie. Preferuje teren otwarty i jasny (przydroża, skarpy itp.). Cladonia ochrochlora - chrobotek rdzawy , w zacienionym miejscu wśród traw pod sosnami. Cladonia phyllophora - chrobotek zwyrodniały Gatunek pospolity na wielu stanowiskach. Występuje na całym badanym terenie. Preferuje teren otarty, głównie polany i skraj lasu. Cladonia subulata - chrobotek rogokształtny Evernia prunastri - mąkla tarniowa Duża ilość stanowisk, przykładowo: , na korze kilkunastu dębów przydrożnych; , na gałęziach buka pospolitego; , na gałęziach śliwy tarniny; , na korze młodych dębów; , na gałęziach dębów rosnących wzdłuż leśnej drogi. Gatunek częściowo chroniony 10

11 Gatunek pospolity na większości sosen pospolitych oraz u podstawy pnia większości brzóz brodawkowatych. Niestety nie udało się odnaleźć plechy z owocnikami. Hypocenomyce scalaris - paznokietnik ostrygowy Chyba najpospolitszy w okolicy gatunek. Rośnie prawie na wszystkich drzewach liściastych i szpilkowych oraz na drewnie (w tym drewniany płot przy budynku nadleśnictwa). Hypogymnia physodes - pustułka pęcherzykowata , w promieniu 30 metrów 12 plech rosnących na korze młodych dębów (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Hypogymnia tubulosa - pustułka rurkowata 2 stanowiska , trzy plechy na korze młodych dębów (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia); , jedna plecha na leżących na ziemi, suchych gałązkach topoli. Lecania cyrtella - miseczniczka drobna 11

12 , dwie plechy rosnące na sąsiadujących ze sobą młodych dębach (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Lecania naegelii - miseczniczka Naegela Gatunek pospolity na podłożu betonowym. Plechy różnej wielkości na słupach energetycznych i ich podporach, płytach chodnikowych, krawężnikach i ogrodzeniach. Lecanora albescens - misecznica biaława , na korze młodego jesionu. Lecanora carpinea - misecznica grabowa 3 stanowiska , na korze jesionu na wysokości około 2 m; , na korze klonu rosnącego nad strumieniem; , pięć plech na korze młodych dębów (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Lecanora chlarotera - misecznica jaśniejsza 12

13 Duża ilość stanowisk. Wszystkie na korze sosny pospolitej na różnych wysokościach. Lecanora conizaeoides - misecznica proszkowata , dwie plechy na górnej, płaskiej powierzchni betonowego ogrodzenia składu opału. Lecanora crenulata - misecznica karbowana Gatunek pospolity na podłożu betonowym. Plechy różnej wielkości na słupach energetycznych i ich podporach, płytach chodnikowych, krawężnikach i ogrodzeniach. Lecanora dispersa - misecznica pospolita Gatunek pospolity występujący na podłożu betonowym. Spotykany zarówno na osiedlu mieszkaniowym pracowników ALP jak i w terenie otwartym. Duża ilość okazałych plech na stanowisku , na płytach betonowych dawniejszej stacji paliw (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Lecanora muralis - misecznica murowa 13

14 , na bocznej powierzchni desek, z których zbudowana jest furtka wejściowa na teren działek pracowniczych. Lecanora varia - misecznica zmienna 3 stanowiska , na korze kilku topoli (stanowisko nie istnieje na skutek wycinki drzewostanu); , na korze topoli; , na korze dwóch przydrożnych topoli tuż nad powierzchnią ziemi. Lecidella elaeochroma - amyłka oliwkowa 3 stanowiska , na betonowym krawężniku przed blokiem mieszkalnym pod gałęziami pigwy; , na powierzchni cembrowiny; , dwie plechy na betonowych krawężnikach (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Lecidella stigmatea - amyłka znaczona Gatunek pospolity. Występuje na dużej ilości drzew, szczególnie na klonie pospolitym. Gatunek najlepiej widoczny po deszczu. Lepraria incana - liszajec szary 14

15 , duża ilość plech na pniach starych dębów na różnych wysokościach. Spotykany na prawie wszystkich dębach rosnących przy drodze prowadzącej do jeziora Ciencisko. Melanelixia fuliginosa - płaszczynka okopcona 5 stanowisk , na gałęziach buka; , na korze kilku krzewów dzikiego bzu czarnego; , na korze i gałęziach klonów przy parkingu; , na korze kilku klonów; , na korze kilku drzew liściastych. Melanhalea exasperatula - płaskunka łuseczkowata , na górnej powierzchni drewnianej furtki prowadzącej do działek pracowniczych. Micarea denigrata - krużynka czerniejąca Gatunek występujący powszechnie w badanym terenie. Rośnie na pniach wielu liściastych drzew przydrożnych. Plechy dorastają do kilkunastu centymetrów. Parmelia sulcata - tarczownica bruzdkowana 15

16 , na korze starej sosny. Zaobserwowano na niej 12 plech wielkości od 2 do 6 cm. Parmeliopsis ambigua - płaskotka rozlana , malutka plecha ukryta wśród mszaków na leśnym przydrożu. Peltigera didactyla - pawężnica drobna Bardzo pospolity na podłożu betonowym. Największe skupisko plech z owocnikami zaobserwowane zostało na pionowej ścianie betonowego ogrodzenia składu opałowego ( , ). Phaeophyscia orbicularis - orzast kolisty Gatunek występujący pospolicie na całym badanym terenie. Plechy występują niekiedy obficie, po kilkanaście na korze drzew liściastych. Największa ich ilość obserwowana była na drzewach liściastych w okolicach bagien ( , ) w rejonie gniazdowania żurawi. Z uwagi na rzadkość ich występowania i płochliwość nie należy prowadzić badań w tym terenie. Phlyctis argena - rozsypek srebrzysty 16

17 Bardzo pospolity gatunek występujący na korze większości drzew liściastych oraz na podłożu betonowym. Physcia adscendens - obrost wzniesiony , na korze młodego klonu rosnącego pod siecią trakcyjną za garażami ZUL. Physcia aipolia - obrost sinawy 3 stanowiska , na betonowych płytach pod maszynami ZUL. Na uwagę zasługują rzadko występujące owocniki; , na betonowych płytach składu opału; , na betonowych płytach chodnikowych dawniejszej stacji paliw nadleśnictwa (teren zamknięty). Physcia caesia - obrost modry 3 stanowiska , na korze kilku młodych dębów (zakaz wstępu bez zezwolenia); , na korze młodego klonu; , na korze wolno rosnącego klonu. Physcia stellaris - obrost gwiazdkowaty 17

18 Bardzo pospolity gatunek występujący na korze większości drzew liściastych oraz na głazach krzemianowych. Stosunkowo często występują plechy z owocnikami. Physcia tenella - obrost drobny , w odziomkowej części pni kilkunastu przydrożnych topoli rosnących w okolicy dawniejszej rakarni. Na jednej plesze występują bardzo rzadkie owocniki. Physconia grisea - soreniec popielaty , na korze starego dębu. Plechy tego porostu pokrywają całkowicie pień od wysokości 0,5 do 2,5 metra. Platismatia glauca - płucnik modry , na korze kilku przydrożnych klonów aż do wsi Zofijówka. Większość plech bez owocników. Pleurosticta acetabulum - wabnica kielichowata 18

19 3 stanowiska , na wysypisku polnych kamieni; , na kilku głazach krzemianowych w młodniku bukowym; , na przydrożnym kamieniu. Porpidia crustulata - kamusznik właściwy , na dużym głazie krzemianowym przy leśnej drodze Porpidia macrocarpa - kamusznik większy , na korze usychającego, młodego dębu. Gatunek ten występuje również w innych obszarach nadleśnictwa Miradz np. pospolicie na korze sosen rosnących na plaży w Przyjezierzu. Pseudevernia furfuracea - mąklik otrębiasty 3 stanowiska , na korze kilku młodych dębów (zakaz wstępu bez zezwolenia); , na korze kilku przydrożnych topoli; , na pniach kilku sosen (po obydwu stronach drogi). Ramalina farinacea - odnożyca mączysta 19

20 2 stanowiska , pojedyncza plecha na pniu klonu; , kilkanaście plech na pniach przydrożnych klonów. Ramalina fraxinea - odnożyca jesionowa 2 stanowiska , na korze topoli w bezpośrednim sąsiedztwie dawniejszej rakarni; , na korze kilku młodych dębów (zakaz wstępu bez zezwolenia). Ramalina pollinaria - odnożyca opylona , dwie plechy na górnej krawędzi betonowego ogrodzenia składu opału. Sarcogyne regularis - setniczka zwyczajna , na korze wolno rosnącej topoli osiki. Scoliciosporum chlorococcum - szadziec ciemnozielony 20

21 , kilkanaście plech o średnicy do 1 cm na betonowych płytach chodnikowych dawniejszej stacji paliw. (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Staurothele ambrosiana - wnętrznica okazała Na czerwonej liście, narażony 2 stanowiska , na murszejących pniakach; , na murszejących pniakach. Trapeliopsis flexuosa - szarek pogięty , na korze starej brzozy wśród mszaków. Trapeliopsis granulosa - szarek gruzełkowaty , siedem plech rosnących na młodych dębach (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Usnea filipendula - brodaczka zwyczajna 21

22 , dwie plechy rosnące na młodych dębach (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Usnea hirta - brodaczka kępkowa , jedna plecha rosnąca na młodym dębie (teren ogrodzony, zakaz wstępu bez zezwolenia). Usnea subfloridana - brodaczka kędzierzawa 3 stanowiska , na betonowej studzience oczyszczalni ścieków; , na betonowym krawężniku na terenie dawniejszej stacji paliw (zakaz wstępu bez zezwolenia); , na trzech betonowych słupach energetycznych. Verrucaria nigrescens - brodawnica czarniawa 2 stanowiska , na gałęzi młodego dębu; , na gałęzi dzikiego bzu czarnego. Vulpicida pinastri - złotlinka jaskrawa 22

23 Gatunek pospolity na korze wielu drzew liściastych. Na stanowisku , można zaobserwować rzadko występujące u tego gatunku owocniki. Xanthoria candelaria - złotorost postrzępiony , kilka plech na podłożu betonowym na terenie dawniejszej stacji paliw oraz na jednym słupie energetycznym (zakaz wstępu bez zezwolenia). Xanthoria elegans - złotorost pyszny Bardzo rozpowszechniony w badanym terenie gatunek. Występuje na korze wielu drzew liściastych (głównie topoli) oraz na podłożu betonowym. Masowo występuje na krzewach dzikiego bzu czarnego na stanowiskach , oraz , Xanthoria parietina - złotorost ścienny 2 stanowiska , na korze starej dzikiej gruszy; , na korze kilku drzew liściastych. Xanthoria polycarpa - złotorost wieloowocnikowy 23

24 Podsumowanie Pomimo dominacji porostów nadrzewnych w krajobrazie nadleśnictwa Miradz, liczba stwierdzonych taksonów nie jest wielka. Uzyskany obraz lichenobioty nie zachwyca i pozwala na klasyfikację obszaru do VI strefy porostowej ( ). Praca jest pierwszym opracowaniem tematycznym dla tego regionu. Mam nadzieję, że zapoczątkuje dalsze badania specjalistyczne mające na celu dokładne rozpoznanie obszaru. Występowanie gatunków rzadkich w skali kraju i bardzo rzadkich dla terenów nizinnych powinno stanowić czynnik motywacyjny dla polskich lichenologów. 24

25 Literatura 1. Hanna Wójciak "Porosty, mszaki, paprotniki". Multico, Warszawa Ludwik Lipnicki "Porosty Borów Tucholskich", Park Narodowy Bory Tucholskie, Charzykowy Józef Motyka "Porosty (Lichenes) rodzina Lecanoraceae", tom 1-4, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin Ludwik Lipnicki, Hanna Wójciak Porosty klucz atlas, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa Zygmunt Tobolewski Porosty klucz do oznaczania gatunków krajowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa Wiesław Fałtynowicz The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland an annotated checklist, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Robert Kościelniak Porosty (Lichenes) Bieszczadów Niskich, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków Maria Olech Lichens of Tatra National Park A checklist, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Michał Węgrzyn Porosty piętra kosodrzewiny w polskiej części Tatr Wysokich, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków Urszula Bielczyk i inni Checklist of lichens of the Western Carpathian, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Krystyna Czyżewska, Martin Kukwa Lichenicolous fungi of Poland A catalogue and key to species, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Urszula Bielczyk The lichens and alied fungi of the Polish Carpathians an annotated checklist, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Maria Kossowska Checklist of lichens and alied fungi of the Polish Karkonosze Mts, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, Tadeusz Grabarczyk, Ludwik Lipnicki Rezerwat Kręgi Kamienne w Odrach, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu, Praca zbiorowa, "Fragmenta floristica et geobotanica series polonica", Instytut Botaniki im. W. Szafera Polska Akademia Nauk, Kraków Grzegorz Gajkowski "Porosty - fascynacje przyrodnicze", Łódź Grzegorz Gajkowski "Świat porostów - podstawy teoretyczne i atlas wybranych gatunków", Łódź, Janusz Nowak "Porosty" Tom VI, cz.3, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków