GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE DREWNA JAKO MATERIAŁU

Transkrypt

1 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism PACHNICA DĘBOWA (OSMODERMA EREMITA) JAKO PRZYKŁAD GATUNKU PARASOLOWEGO. MARTWE DREWNO A BIORÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE DREWNA JAKO MATERIAŁU Bogdan Czemko Polska Izba Gospodarcza Przemysłu Drzewnego Konferencja Organizowana przez Nadleśnictwo Łopuchówko i Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku Puszczykowo, kwietnia 2011r.

2 Znaczenie przemysłu opartego o przerób drewna i jego pozycja w gospodarce kraju Fakty ekonomiczne Przemysł drzewny jest jednym z głównych filarów polskiej gospodarki. Jego udział w produkcji sprzedanej całego przemysłu przetwórczego w 2008 r. wyniósł 9,21%, a w 2009 r. 9,60%, w tym branża drzewna bez mebli odpowiednio 5,77% i 6,02%. Udział przemysłu drzewnego w całym polskim eksporcie to 10,2% w 2008 r. i 10,93% w 2009 r., a bez mebli odpowiednio 5,08% i 5,27%. Warto zauważyć, że uwzględniając wszystkie główne sektory łącznie, iż szacuje się że ok. 60% pozyskiwanego w Polsce drewna, w różnym stopniu przetworzonego, trafia na rynki zagraniczne. Wartość produkcji sprzedanej całego przemysłu drzewnego w 2009 r. to prawie 73 mld zł a bez mebli 45,8 mld zł. W stosunku do 2008 r. oznacza to wzrost o ok. 3%. Fizyczne rozmiary produkcji tarcicy (liczone w m3) wykazały natomiast w 2009 r. spadek o 7% w porównaniu z rokiem Należy zauważyć, że wartość drewna okrągłego, stanowiącego surowiec będący podstawą tej produkcji wynosi ok. 5,5 mld zł. Oznacza to, że po przerobie drewna okrągłego statystyczna wartość produktów ośmiokrotnie przekracza wartość surowca.

3 Tab.1 Produkcja sprzedana branży drzewnej w 2009 roku wg danych GUS dla pełnej zbiorowości (wartość w milionach zł) Dział produkcji wg PKD Wartość produkcji sprzedanej Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania ,5 Produkcja papieru oraz wyrobów z papieru ,5 R a z e m branża drzewna ,0 Produkcja mebli ,1 R a z e m branża drzewna i meblarska ,1 Wartość produkcji sprzedanej przemysłu o g ó ł e m ,1 Udział w wartości sprzedanej przemysłu ogółem: (1) branży drzewnej 5,02% (2) branży drzewnej i meblarskiej 7,99% Wartość produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego o g ó ł e m ,1 Udział w wartości sprzedanej przetwórstwa przemysłowego ogółem: (1) branży drzewnej 6,02% Źródło: GUS ( Biuletyn Statystyczny 9/2010 ) (2) branży drzewnej i meblarskiej 9,60%

4 Tab.2 Wartość eksportu branży drzewnej w 2009 roku (wartość w milionach zł) Grupa asortymentowa Wartość eksportu Drewno i wyroby z drewna 8.921,6 Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich ,5 R a z e m branża drzewna ,1 Meble; stelaże, itp.; budynki prefabrykowane ,5 R a z e m branża drzewna i meblarska ,6 Eksport polski o g ó ł e m ,0 Udział w eksporcie ogółem: (a) branży drzewnej 5,27% Źródło: (b) GUS branży drzewnej i meblarskiej 10,93%

5 Ilość firm przerabiających drewno okrągłe Jako odbiorcy drewna okrągłego wg danych LP zarejestrowane były w 2008r firmy, w 2009r firmy, w 2010r Co jednak charakterystyczne ok z nich w ogóle nie bierze udziału w głównej procedurze sprzedaży przetargach ograniczonych, co świadczy, że nie prowadzą stałej działalności. Prawdopodobnie są to w większości firmy szarej strefy, działające okazjonalnie lub handlujące spekulacyjnie surowcem drzewnym. Co również istotne aż 92% zarejestrowanych odbiorców kupuje mniej niż 5 tys. m3 drewna okrągłego rocznie, a 66% - nawet mniej niż 1 tys. m3 rocznie. Zakłady o takim przerobie to raczej rzemiosło a nie przemysł, bez szans na postęp techniczny i efektywne prowadzenie działalności. Kupują one jednak tylko ok. 10% całej sprzedawanej przez LP ilości drewna. Resztę 90% - kupuje ok. 700 przedsiębiorstw, stanowiących zasadniczy trzon przemysłu.

6 Zatrudnienie w przemyśle drzewnym Wg GUS cały ten przemysł (w podmiotach o zatrudnieniu powyżej 9 pracowników) zatrudniał w 2009r. ok. 132 tys. osób, a dodając do tego przemysł meblarski, całkowite zatrudnienie osiąga 261 tys. osób, w stosunku do odpowiednio 140 i 305 tys. osób w 2008r. Tab. 3 Przeciętne zatrudnienie w branży drzewnej w 2009 roku (podmioty zatrudniające powyżej 9 pracowników) w tysiącach osób Dział produkcji wg PKD Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Przeciętne zatrudnienie 2009 (tys.) 2008 = 100% 87,4 89,3 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 44,5 99,0 Produkcja mebli 129,9 93,2 R a z e m branża drzewna i meblarska 261,8 brak porówna-walnych danych Przeciętne zatrudnienie w przemyśle o g ó ł e m 2.478,4 94,5 Udział w przeciętnym zatrudnieniu w przemyśle: (a) branży drzewnej 5,32% (b) branży drzewnej i meblarskiej 10,56%.Źródło: GUS ( Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2009 roku ) brak porówna-walnych danych brak porówna-walnych danych

7 Zatrudnienie w przemyśle drzewnym Jak widać, przemysł drzewny jest znaczącym w skali kraju zbiorowym pracodawcą, dając zatrudnienie 260 tys. ludzi i ich rodzinom. Ilość ta jest jednak na pewno znacznie zaniżona, gdyż wielu drobnych producentów, w tym sporo z szarej strefy, wymyka się statystykom.

8 Drewno bazą dochodów przedsiębiorców i kreatorem miejsc pracy

9 Jaki efekt powstanie, gdy do przerobu skierujemy dojrzałe drewna z cięć rębnych, najpopularniejszej u nas sosny? Przykład: Wszystkie wyliczenia dotyczą rocznej produkcji. Surowiec to drewno sosnowe, tartaczne WO, którego cena średnia w 2010r. wyniosła 202 zł/m3. Wartość m3 = zł Etap.1. Pozyskanie, zrywka, wywóz. Wartość drewna pozostaje bez zmian. Zatrudnienie przy pozyskaniu i zrywce (1 os/1000m3/rok ) wynosi 10 os. + transport 1 os.

10 Etap 2. Przetarcie na tarcicę. Wydajność materiałowa 63% Powstaje m3 tarcicy, o cenie średnio (grudzień 2010r.) 556 zł/m3 Wartość produktu: zł = 179% wartości surowca (wartość dodana zł) Zatrudnienie (1 os./700 m3 przetarcia) - 14 os./rok Etap 3. Przerób materiału głównego. Produkcja deski podłogowej litej z 70% wyprodukowanej tarcicy (mat. główny), co stanowi 4410 m3. Wydajność materiałowa 74%. Powstaje 3263 m3 (ok m2) podłóg o cenie ok zł/m3 (43 zł/m2) Wartość produktu: zł Zatrudnienie podczas produkcji deski podłogowej wyniesie: (ok. 230 m3/os) -14 os./rok

11 Etap 4. Przerób materiału bocznego Produkcja palet przemysłowych z - 30% wyprodukowanej tarcicy, co stanowi 1890 m3. Cena jednostkowa 450 zł/m3. Wartość tarcicy: zł Wydajność materiałowa - 85%. Powstanie m3 palet różnego typu, o wartości przeliczonej na m3 od 450 zł do 1100 zł. Średnio przyjęto cenę 800 zł/m3. Wartość wszystkich powstających produktów na tym etapie wyniesie więc zł. Zatrudnienie (oszacowane na bazie informacji z zakładów) : 10 os./rok Całkowita wartość głównych produktów (deska podłogowa i palety przemysłowe) wynosi więc ok zł, czyli 311% wartości surowca (drewna okrągłego). Wartość dodana to zł

12 Produkty uboczne Ilość powstających pozostałości poprodukcyjnych w całym cyklu (uwzględniając straty bezpowrotne 6%) to 4500 m3, w tym 42% odpadów kawałkowych przerabianych na zrębki o wartości łącznie ok zł (130 zł/m3 x 1890m3) i 55% trocin o wartości łącznie zł (30 zł/mp : 0.6 x 2480m3). W sumie wartość tych produktów ubocznych wyniesie więc w zaokrągleniu 370 tys. zł

13 Podsumowanie efektów Całkowita wartość produktów z przerobu 10 tys. m3 drewna wielkowymiarowego sosnowego wyniesie zł (328% wartości surowca), a wartość dodana to zł. Całkowite zatrudnienie przy prowadzeniu tej produkcji wyniesie 49 osób. W omawianym przykładzie powstaje z tego drewna 117 tys. m2 podłogi z ekologicznego, odnawialnego materiału ilość wystarczająca na wyposażenie 1670 dużych mieszkań. Ponadto powstanie 1600 m3 różnych palet przemysłowych. Powstają też pozostałości poprodukcyjne o wartości ok. 0,37 mln zł, stanowiące albo surowiec dla przemysłu płytowego lub ekologiczne odnawialne źródło energii. Gdyby przeznaczyć je w całości na cele energetyczne, ilość ta stanowi substytut ok ton węgla kamiennego.

14 Co jeszcze może powstać z 10\ tys. m3 drewna? typowych okien drewnianych, o powierzchni 2,25 m2 każde ( zużycie m3 t-cy na 1 m2 = 0,2977m3 drewna okr./1szt.) typowych drzwi wewnętrznych płycinowych z ościeżnicą, o szerokości 80 cm (zużycie 0,044 m3 t-cy/1m2 = m3 drewna okr./1szt) - 1,1 mln krzeseł nietapicerowanych ( zużycie t-cy 0,006m3/szt = m3 drewna okr./szt) kompletnych (stan surowy) domów z bali o powierzchni 100m2 (zużycie drewna okr. 0,4m3/m2 = 40 m3/szt) Te wyliczenia oczywiście nie oznaczają, że na dowolne produkty można wprost przeliczać drewno pozyskiwane w lesie. Z każdej kłody da się bowiem zużyć na dany produkt tylko część powstającej tarcicy np. na dom z bali wykorzystany będzie materiał główny, czyli ok. 70 % wyprodukowanego materiału. Reszta musi znaleźć inne zastosowanie. Nastawiając się na produkcję podłogi tak jak w przykładzie również pokazano,że część powstającej w przetarciu tarcicy musimy zużyć na coś innego lub sprzedać, bo będzie na deskę podłogową za cienka, za krótka lub nieodpowiedniej jakości. Chodzi tu jednak tylko o pokazanie pewnej skali możliwości jaką tworzy przemysłowe wykorzystanie drewna, a nie o dokładne dane.

15 Drewno - ekologiczny surowiec Obserwując liczne zabiegi ekologów o pozostawienie jak największych powierzchni leśnych nietkniętych, a równocześnie o jak najszersze stosowanie ekologicznych surowców do różnorodnej produkcji, można odnieść wrażenie że to typowe próby aby równocześnie mieć ciastko i zjeść ciastko. Jeśli chcemy mieć efekty w postaci np.. zmniejszonej emisji CO2 i ograniczyć zużycie energii np. w gospodarstwach domowych to musimy nie tylko hodować ale też eksploatować lasy. Ekologiczne aspekty wykorzystania drewna to jednak temat bardzo szeroki, dlatego tylko go tu zasygnalizuję.

16

17 Budownictwo to motor który napędza koniunkturę na wyroby z drewna. Stosowanie tu drewna ogromne znaczenie i dla środowiska i dla zwykłych konsumentów. Warto bowiem wiedzieć, że np. budowa domu z drewna zmniejsza emisje do atmosfery CO2 w stosunku do domu tradycyjnego o ok. 10 ton. Każde 10 okien z drewna redukuje o kolejne 0,5 t emisję CO2 w porównaniu do okien z PCV. Budowa drewnianej ściany wymaga zużycia 3,5 razy mniej energii niż podobna ściana stalowa np. ściana wiaty.

18 Deficyt drewna Pozyskanie drewna w Polsce systematycznie rośnie, co ilustruje poniższy wykres. Źródło: PGL LP

19 Nie wydaje się jednak, aby nadążył on za rosnącym popytem, szczególnie patrząc na dane dotyczące nie tylko Polski, ale też Europy, a nawet świata jako całości.

20 Prognozy popytu i podaży

21 W 2010r. w Europie faktycznie pozyskano ok. 430 ml m3 drewna wszelkich sortymentów łącznie. Możliwości jednak są większe wg. opracowania prof. U. Mantau z Hamburga Badania nad drewnem w UE, wynoszą one może nawet 686 mln m3, nie licząc drewna z upraw, zadrzewień itd. W bilans wliczone są też odpady z przemysłu. Łącznie w 2010r. potencjalna podaż wyniosła więc aż 994 mln m3, przy zapotrzebowaniu 825 mln m3, a więc mniejszym. Jednak z tej ostatniej ilości aż 368 mln m3 to drewno na cele opałowe, a prognozy mówią,że już w 2020r. popyt na te cele będzie o 200 mln m3 większy, a w ciągu kolejnych 10 lat wzrośnie o kolejne 180 mln m3. Zapotrzebowanie przemysłu też wzrośnie odpowiednio o 100 mln m3 i 90 mln m3. Równocześnie zakłada się, że w całej Europie pojawią się ekologiczne ograniczenia, które spowodować mogą zmniejszenia pozyskania o 1,4%. W efekcie ocenia się, że w perspektywie 2030r. narastający wysoki deficyt drewna jest pewny i wyniesie on, w zależności od przyjętego wariantu obliczeń, od 153 do 424 mln m3. Proponując w Polsce przepisy i rozwiązania idące w kierunku zmniejszenia pozyskania drewna z naszych lasów, należy więc mieć świadomość, że rozmawiamy o surowcu już i tak deficytowym i, że nie będzie źródeł, z których jego braki na rynku będzie można uzupełnić.

22 Podsumowanie Znaczenie przemysłu drzewnego dla gospodarki kraju najlepiej obrazuje fakt, że wytwarza on 9,60% produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego a jego udział w krajowym eksporcie to prawie 11%. O społecznym znaczeniu przemysłu bazującego na drewnie świadczy fakt, że pracuje w nim do 300 tys. ludzi. Każde 10 tys. wielkowymiarowego iglastego drewna okrągłego, w wartości ok. 2 mln zł, skierowanego do przerobu przemysłowego daje dziś prace 49 osobom i pozwala stworzyć wartość dodaną w wysokości ok. 4.6 mln zł już przy produkcji najprostszych drzewnych wyrobów. Kierowanie drewna do przemysłu ma również sens ekologiczny sprzyja obniżaniu emisji CO2 i oszczędza energię. Tworząc przepisy ograniczające pozyskanie drewna w polskich lasach należy mieć świadomość iż znacząco ogranicza się w ten sposób dostęp do surowca który jest i będzie deficytowy spadną więc zarówno dochody polskiej gospodarki jak i ilość miejsc pracy.

23 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Bogdan Czemko Polska Izba Gospodarcza Przemysłu Drzewnego