INTERESUJĄCA POSTAĆ BORU NADMORSKIEGO KOŁO KĄTÓW RYBACKICH (MIERZEJA WIŚLANA)

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "INTERESUJĄCA POSTAĆ BORU NADMORSKIEGO KOŁO KĄTÓW RYBACKICH (MIERZEJA WIŚLANA)"

Kazimiera Chrzanowska
9 lat temu
Przeglądów:

1 Geologia i geomorfologian n9n nsłupsk 2012, s Zbigniew Endler Barbara Juśkiewicz-Swaczyna INTERESUJĄCA POSTAĆ BORU NADMORSKIEGO KOŁO KĄTÓW RYBACKICH (MIERZEJA WIŚLANA) Słowa kluczowe: bór sosnowy, Empetrum nigrum, Linnea borealis, antropopresja Key words: pine forest, Empetrum nigrum, Linnea borealis, anthropopressure WSTĘP Obszar Mierzei Wiślanej był obiektem zainteresowania człowieka od bardzo dawna ze względu na walory gospodarcze i osadnicze oraz od połowy XIX wieku rekreacyjno-wypoczynkowe. Główne nasilenie osadnictwa na omawianym terenie przypadło na stulecia X-XIII. W miejscach dogodnych na szlaku handlowym biegnącym ku bursztynowym wybrzeżom Sambii powstawały punkty etapowe zakładane przez komtura z Elbląga. Tak powstały wsie Kąty Rybackie, Skowronki, Przebrno, Krynica Morska, Piaski (Endler i in. 2010). Diagramy pyłkowe wskazują, że około 2500 lat temu obszar Mierzei Wiślanej porastały lasy grabowo-bukowe z dużą rolą dębów. Taki skład lasów zachował się do końca XVII wieku, pomimo prowadzenia rabunkowej gospodarki drewnem. Wiek XVIII to masowe ogołocenie wydm z lasów. Około roku 1800 zaczęto sadzić sosny i planowo dążyć do stworzenia zwartych drzewostanów. Lasy, które powstały wskutek nasadzenia, były odmienne od pierwotnie występujących na Mierzei Wiślanej. W XIX wieku w planach zalesieniowych zaczęto wprowadzać do drzewostanów gatunki obce geograficznie. Były to głównie różne gatunki sosny: górska, wejmutka, czarna, smołowa i Banksa (Lenartowicz i in. 2001). Nadmorski bór bażynowy Empetro nigri-pinetum ma bardzo ograniczony zasięg geograficzny i występuje tylko w wąskim pasie brzegu morskiego. Można przyjąć, że zasięg zespołu obejmuje 0,6% powierzchni kraju, a rzeczywista powierzchnia zajęta przez prawidłowo wykształcone fitocenozy wynosi około 50 km 2. Czynnikiem warunkującym występowanie boru nadmorskiego jest podłoże w postaci piasku luźnego pochodzenia morskiego. W warunkach ekologicznych środkowej części Mierzei Wiślanej nadmorski bór bażynowy notowany jest obecnie w postaci typowej stosunkowo nielicznie i w formie punktowej. 91

antropopresja Key words: pine forest, Empetrum nigrum, Linnea borealis, anthropopressure WSTĘP Obszar Mierzei Wiślanej był obiektem zainteresowania człowieka od bardzo dawna ze względu na walory

2 TEREN I METODY BADAŃ Mierzeja Wiślana jest mezoregionem należącym do makroregionu Pobrzeże Gdańskie. Jest to piaszczysty wał z wydmami osiągającymi na wyniesieniu zwanym Wielbłądzim Garbem 49,5 m n.p.m. Długość Mierzei Wiślanej między Wisłą a granicą państwa wynosi ponad 48 km, część półwyspowa znajduje się między Zalewem Wiślanym a Zatoką Gdańską i ma długość około 30 km, w całości leży w granicach parku krajobrazowego. Szerokość polskiej części mierzei wynosi około 500 m na wysokości Krynicy Morskiej i 2,5 km na wysokości Stegny. Zróżnicowanie form rzeźby eolicznej, siedlisk, topoklimatów i szaty roślinnej sprawia, że jest to najbardziej interesujący obiekt polskiego wybrzeża pod względem badawczym. Rzeźba terenu Mierzei Wiślanej jest efektem różnorodnych procesów zachodzących od wycofania się lądolodu aż po czasy współczesne. Do tych procesów należą: akumulacja i abrazja morska, procesy eoliczne, procesy akumulacji deltowej Wisły, ze szczególnym uwzględnieniem stożka ujściowego tej rzeki, oraz różnorodne przekształcenia antropogeniczne. Dzisiejszy krajobraz Mierzei Wiślanej jest rzeźbą eoliczną o dużym stopniu komplikacji przestrzennej, co wynika z naturalnych procesów morfogenetycznych i skutków działalności człowieka. Splot wielu różnych czynników, takich jak osadnictwo, wojny, działalność gospodarcza, zniszczył istniejącą roślinność naturalną, co skutkowało wznowieniem procesów eolicznych. W kolejnej fazie zajęto się ponownym utrwalaniem wydm. Ostatni etap przemian antropogenicznych w XX wieku to znaczne przekształcenia i deformacje rzeźby terenu związane z osadnictwem, turystyką, rybołówstwem, komunikacją (Piotrowska, Stasiak 1982, Gerstmannowa 2001, Piotrowska 2002). Obecnie na Mierzei Wiślanej w krajobrazie dominują ekosystemy leśne, gdzie głównym składnikiem drzewostanów jest sosna zwyczajna, zajmująca około 90% powierzchni. Aktualnie drzewostany sosnowe reprezentują postacie regeneracyjne bądź młodociane borów sosnowych w wieku od 40 do 75 lat (Endler i in. 2010). Są to nietypowe fitosocjologicznie bory sosnowe nadmorskie o charakterze borów świeżych. Klasyczne nadmorskie bory bażynowe Empetro nigri-pinetum występują na Mierzei Wiślanej punktowo w kompleksie z innymi postaciami borów sosnowych. Badania terenowe wykonano w roku 2009, wykorzystując metodę polskiej szkoły fitosocjologicznej (Matuszkiewicz 2001). WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Typową postać borów nadmorskich z udziałem gatunków charakterystycznych dla Empetro nigri-pinetum zlokalizowano w okolicy Kątów Rybackich (rys. 1). Współrzędne geograficzne stanowiska to: N i E. Powierzchnia zbiorowiska wynosi około 400 m 2 i zajmuje strefę domorską. Drzewostan tworzy sosna zwyczajna Pinus silvestris w wieku lat, z niewielkim udziałem sosny czarnej Pinus nigra w wieku około 120 lat. W runie zanotowano gatunki wyróżniające, takie jak Empetrum nigrum i Linnea borealis. Fizjo- 92

3 Rys. 1. Lokalizacja stanowiska Empetro nigri-pinetum na Mierzei Wiślanej Fig. 1. The location site of Empetro nigri-pinetum on Vistula Sandbar nomicznie w warstwie runa dominuje krzewinka zimoziół północny. W zbiorowisku widoczny jest silny wpływ sezonowej turystyki pobytowej, czego efekt wizualny to obecność ścieżki, na której stwierdzono wyrastanie interesującego gatunku Aira praecox, obcego dla struktury boru bażynowego. W składzie florystycznym zbiorowiska stwierdzono obecność 21 gatunków roślin naczyniowych i 5 gatunków mchów (tab. 1). Struktura zbiorowiska jest stosunkowo luźna, sosny charakteryzują się pochylonymi pniami, warstwa runa jest zwarta i pokrywa 90% powierzchni płatów, warstwa mszysta jest dobrze rozwinięta. Bór nadmorski występuje na stosunkowo młodych wiekowo formach terenu i glebach o charakterze inicjalnym (gleby bielicowe). Jest to wynikiem niedawnych, a nawet współczesnych procesów eolicznych i zasiedleń wydm. W nadmorskim borze bażynowym decydującą rolę w kształtowaniu siedliska i fizjonomii odgrywają wiatr, wysoka wilgotność powietrza, stosunkowo krótkie lato oraz długa i łagodna jesień (Wojterski 1964, Lenartowicz i in. 2001). Matuszkiewicz (2001) podnosi kwestię traktowania Empetro nigri-pinetum jako reliktu wczesnoholoceńskiego. Według tego autora rodzaj podłoża to czynnik o decydującym znaczeniu dla wyrastania borów bażynowych. W dotychczasowej monografii borów nadmorskich wyróżnia się w Polsce 4 podzespoły boru bażynowego, z tego 3 podzespoły zostały zanotowane w przeszłości (Herbichowa, Herbich 1987, Lenartowicz i in. 2001). Postać opisywaną na stanowisku w okolicy Kątów Rybackich należy klasyfikować jako typową Empetro nigri-pinetum typicum. 93

struktury boru bażynowego. W składzie florystycznym zbiorowiska stwierdzono obecność 21 gatunków roślin naczyniowych i 5 gatunków mchów (tab. 1).

4 Tabela 1 Skład florystyczny fitocenoz Empetro nigri-pinetum na stanowisku w okolicy Kątów Rybackich Table 1 Floristic composition of phytocoenoses Empetro nigri-pinetum near the Kąty Rybackie Gatunek Species Średnia ilościowość (%) The average abundance (%) Pinus sylvestris (a) 87,5 Pinus nigra 5 Sorbus aucuparia (b) 17,5 Quercus petrea 5 Vaccinium myrtillus (c) 62,5 Trientalis europaea 62,5 Linnea borealis 62,5 Deschampsia flexuosa 62,5 Empetrum nigrum 17,5 Vaccinium vitis idaea 17,5 Calluna vulgaris 17,5 Aira precox 17,5 Polypodium vulgare 17,5 Majanthemum bifolia 5 Melampyrum pratense 5 Hieracium umbellatum var. linarifolium 5 Luzula pilosa 5 Luzula multiflora 5 Hypericum maculatum 5 Calamagrostis arudinacea 5 Juniperus communis 5 Pseudoscleropium purum (d) 5 Dicranum scoparium 62,5 Plagiomnium affinae 17,5 Brachythecium oedipodium 5 Ceratodon purpureus 5 94

Linnea borealis 62,5 Deschampsia flexuosa 62,5 Empetrum nigrum 17,5 Vaccinium vitis idaea 17,5 Calluna vulgaris 17,5 Aira precox 17,5 Polypodium vulgare 17,5 Majanthemum bifolia 5 Melampyrum pratense

5 L I T E R AT U R A Endler Z., Rychter A., Juśkiewicz-Swaczyna B., 2010: Zachowanie wartości przyrodniczych Mierzei Wiślanej w kontekście przemian cywilizacyjnych, maszynopis Gerstmannowa E., 2001: Charakterystyka fizycznogeograficzna Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana i jego otuliny oraz wybrane przyrodnicze uwarunkowania rozwoju obszaru. W: Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego, t. 7, red. E. Gerstmannowa, Gdańsk, s Herbichowa M., Herbich J., 1987: Zmiany w fitocenozach Empetro nigri-pinetum pod wpływem intensywnego użytkowania turystycznego, Zesz. Nauk. Wydz. Biol. UG. 8, s Lenartowicz Z., Machnikowski M., Wojtyniak J., 2001: Szata roślinna Mierzei Wiślanej i terenów przyległych. W: Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego, t. 7, red. E. Gerstmannowa, Gdańsk, s Matuszkiewicz J.M., 2001: Zespoły leśne Polski, Warszawa Piotrowska H., 2002: Zbiorowiska psammofilne na wydmach polskiego brzegu Bałtyku, Acta Botanica Cassubica 3, s Piotrowska H., Stasiak J., 1982: Naturalne i antropogeniczne zmiany strefowe flory naczyniowej bezleśnych wydm nadmorskich Mierzei Wiślanej, Fragm Flor. Geobot. 28(3), s Wojterski T., 1964: Schematy strefowego układu roślinności na południowych wybrzeżach Bałtyku, Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 14, s An interesting figure of the coastal forest near Kąty Rybackie (Vistula Sandbar) SUMMARY The seaside forest Empetro nigri-pinetum has a very limited geographical coverage, and occurs only in a narrow strip of sea shore. It can be assumed that the coverage team includes 0.6% of the country and the actual area occupied by phytocenosis approximately 50 km 2. Factor in the occurrence of coastal forest is a substrate in the form of loose sand of marine origin. In the middle of the Vistula Sandbar coastal forest is now typically in the form of relatively small numbers in the form of points. This is due to anthropogenic changes, which have been subjected to spit forests in the nineteenth and twentieth centuries. In the vicinity of Kąty Rybackie Empetro nigri-pinetum phytocoenosis has found. The floristic composition of plant community are found to contain 21 species of vascular plants and five species of mosses. The main of trees layer has been created by a Pinus silvestris with minor contributions of black pine Pinus nigra. In the undergrowth there was a distinctive species such as Empetrum nigrum and Linnea borealis. In the analyzed phytocoenosis visible is the strong impact of tourism, which resulted in a residence is the presence of visual pathways, which revealed the Aira praecox presence of foreign species. Zbigniew Endler Katedra Ekologii Stosowanej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Oczapowskiego Olsztyn wesba@uwm.edu.pl Barbara Juśkiewicz-Swaczyna Katedra Ekologii Stosowanej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Oczapowskiego Olsztyn barbajus@uwm.edu.pl 95

W: Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego, t. 7, red. E. Gerstmannowa, Gdańsk, s. 11-33 Herbichowa M., Herbich J.

Podobne dokumenty

Czy warto byd w sieci? Plusy i minusy nakładania się form ochrony przyrody wsparte przykładami Słowioskiego Parku Narodowego

Czy warto byd w sieci? Plusy i minusy nakładania się form ochrony przyrody wsparte przykładami Słowioskiego Parku Narodowego Aby uzyskad odpowiedź na tak postawione pytanie należy rozważyd kilka aspektów: