RAPORT CZĄSTKOWY ZADANIE NR 1

Transkrypt

1 RAPORT CZĄSTKOWY ZADANIE NR 1 Badania porównawcze oraz diagnoza skali występowania przemocy w rodzinie wśród osób dorosłych i dzieci, z podziałem na poszczególne formy przemocy wraz z opisem charakterystyki ofiar przemocy i sprawców Monika Miedzik Justyna Godlewska-Szurkowa współpraca: Jakub Rutkowski WYG PSDB Sp. z o. o. ul. Sienna Warszawa Tel: Fax: Projekt Predefiniowany Rodzina polska wolna od przemocy Program PL 14 Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i przemocy ze względu na płeć Norweski Mechanizm Finansowy

2 Spis treści Spis treści... 1 Informacje o badaniu... 6 Najważniejsze wyniki i wnioski...10 Przekonania i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie...26 Stereotypy dotyczące przemocy wobec dorosłych Usprawiedliwianie przemocy Opinie na temat wsparcia dla ofiar przemocy Stereotypy dotyczące przemocy wobec dzieci Bagatelizowanie przejawów przemocy wobec dzieci Legitymizacja przemocy wobec dzieci Pośredni świadkowie przemocy znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dorosłych, dzieci oraz osób starszych i niepełnosprawnych Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób dorosłych Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dzieci Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Zaniedbanie Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych Przemoc w rodzinie wobec osób dorosłych (perspektywa ofiar, sprawców i bezpośrednich świadków przemocy)...66 Bycie ofiarą przemocy Strona 2

3 Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Bycie sprawcą przemocy Ogółem Przemoc psychiczna Przemoz fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Bycie bezpośrednim świadkiem przemocy Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Bycie zarówno ofiarą jak i sprawcą przemocy Ogółem Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Brak osobistych i pośrednich doświadczeń z przemocą Charakterystyka sytuacji oraz bezpośrednich uczestników (ofiary, sprawcy, świadkowie) przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych...93 Charakterystyka sytuacji wystąpienia przemocy wobec osób dorosłych Czas zdarzenia Częstotliwość doświadczania przemocy Prawdopodobieństwo powtórzenia się aktu przemocy Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do zdarzenia przemocy Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie Stopień pokrewieństwa/powinowactwa ofiar i sprawców przemocy Okoliczności wystąpienia przemocy w rodzinie relacje uczestników zdarzenia Korzystanie z pomocy w sytuacji wystąpienia przemocy w rodzinie i ocena jej skuteczności w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Charakterystyka dorosłych ofiar przemocy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Płeć ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wiek ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykształcenie ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Sytaucja zawodowa ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Stan cywilny ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Strona 3

4 Niepełnosprawność ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie a doświadczanie przemocy w życiu dorosłym Charakterystyka sprawców przemocy wobec osób dorosłych Wiek sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykształcenie sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Sytuacja zawodowa sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Stan cywilny sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Bycie sprawcą przemocy w życiu dorosłym a doświadczanie przemocy w dzieciństwie Charakterystyka bezpośrednich świadków przemocy wobec osób dorosłych Ofiary i sprawcy przemocy wobec dzieci Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie Osoby doświadczające w dzieciństwie przemocy w rodzinie wyniki ogółem Doświadczanie w dzieciństwie przemocy psychicznej Doświadczanie w dzieciństwie przemocy fizycznej Doświadczanie w dzieciństwie przemocy seksualnej Doświadczanie w dzieciństwie zaniedbania Bycie sprawcą przemocy wobec dzieci Przemoc psychiczna wobec dzieci Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Zaniedbanie Charakterystyka sytuacji wystąpienia przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Czas ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Częstotliwość zdarzeń przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Stopień pokrewieństwa/powinowactwa ofiar i sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Okoliczności zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci - relacje sprawców..160 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy fizycznej wobec dzieci i ocena jej skuteczności w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Charakterystyka ofiar przemocy w dzieciństwie Płeć ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wiek ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Niepełnosprawność ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Charakterystyka sprawców przemocy wobec dzieci Płeć sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wiek sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Strona 4

5 Wykształcenie sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Sytuacja zawodowa sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Stan cywilny sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Strona 5

6 Informacje o badaniu Ogólnopolskie badanie ankietowe, zrealizowane na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w ramach projektu Diagnoza i porównanie skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz ocena efektywności działań podejmowanych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zostało przeprowadzone przez firmę WYG PSDB sp. z o.o. na przełomie lipca i sierpnia 2014 roku. Badanie zostało zrealizowanie na próbie losowo-warstwowej 3000 dorosłych mieszkańców Polski. Warstwy zostały wyznaczone ze względu na województwo (tabela 1.), wiek (tabela 2.) i płeć (tabela 3.) na podstawie danych GUS na grudzień 2013 roku. W przypadku każdej z tych zmiennych alokacja miała charakter proporcjonalny do rozkładu populacyjnego określonego na podstawie danych GUS. W trakcie analiz zostały zastosowane wagi w celu dokładnego odzwierciedlenia struktury populacyjnej w próbie. Badanie zostało zrealizowanie techniką CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo) z wykorzystaniem RDD (random digit dialing). Połowa wywiadów została wylosowana z numerów telefonów stacjonarnych, a połowa z numerów telefonów komórkowych. W celu zachowania możliwości porównania wyników, kwestionariusz badania został ułożony w oparciu o wcześniej prowadzone przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej badania: 1. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Warszawa, październik, 2007; 2. Badania dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci. Warszawa, lipiec, 2008; 3. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Badanie dotyczyło przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych i dzieci. Należy jednak pamiętać, że deklaracje respondentów na temat tego, czy doświadczyli przemocy w dzieciństwie, mają charakter retrospektywny i mogą dotyczyć wydarzeń sprzed wielu lat. Respondenci byli pytani o cztery rodzaje przemocy: psychiczną, fizyczną, seksualną i ekonomiczną. W przypadku przemocy dotyczącej dzieci, zamiast o przemoc ekonomiczną, pytano o zaniedbanie. Wszystkie wymienione rodzaje przemocy były przedstawiane respondentom w następujący sposób: 1. Jedną z form przemocy wobec dzieci w rodzinie jest PRZEMOC PSYCHICZNA, EMOCJONALNA. Może ona przybierać różne formy na przykład: zastraszanie, groźby, wyzwiska, pomiatanie dzieckiem, poniżanie, wyśmiewanie, wywoływanie poczucia winy, czy kontrolowanie / zabranianie kontaktów z innymi osobami itd. 2. Jedną z przemocy w rodzinie jest PRZEMOC FIZYCZNA. Może ona przybierać różne formy nie tylko bicie, które pozostawia rany i ślady, ale także spoliczkowani, szarpanie, popychanie, ciągnięcie za włosy czy uszy. 3. Jedną z form przemocy w rodzinie jest PRZEMOC SEKSUALNA. Może ona przybierać różne formy nie tylko zmuszanie do niechcianych zachowań seksualnych (niezależnie od tego czy sytuacja dotyczy współmałżonków, czy też nie), ale także niechciane obłapywanie, Strona 6

7 obmacywanie, czy poniżające opowiadanie innym osobom o upodobaniach i zachowaniach seksualnych drugiej osoby itd. 4. Jedną z form przemocy w rodzinie jest PRZEMOC EKONOMICZNA. Może ona przybierać różne formy może na przykład polegać na zabieraniu wszystkich pieniędzy, kontrolowaniu wszystkich wydatków, niszczeniu rzeczy osobistych lub stanowiących wspólną własność, czy pozostawieniu bez opieki osoby, która z powodu choroby, wieku, bądź niepełnosprawności nie może samodzielnie zaspokoić niezbędnych potrzeb itd. 5. Jedną z form przemocy w rodzinie wobec dzieci jest ZANIEDBANIE. Może ona przybierać różne formy nie tylko zaniedbanie potrzeb żywieniowych, ale też brak troski o czystą odzież, brak troski o opiekę medyczną lub leczenie, pozostawienie dziecka bez opieki czy brak zainteresowania problemami dziecka itd. Przed udzieleniem odpowiedzi na pytania dotyczące każdej z form przemocy, respondentom były odczytywane ich definicje. Mimo zastosowania telefonicznej techniki zbierania danych, która zapewnia stosunkowo dużą anonimowość respondentów, należy pamiętać, że temat przemocy w rodzinie należy do najbardziej wrażliwych. Nie można wykluczyć, że część respondentów wstydziła się udzielić szczerej odpowiedzi na niektóre pytania. Analizując przedstawione wyniki, należy mieć na uwadze, że mimo dochowania najwyższej staranności, aby respondenci mieli swobodę udzielali szczerych odpowiedzi, przedmiotem analizy są deklaracje ankietowanych. Tabela 1 Rozkład ze względu na województwo Liczebność Procent w Liczebność Procent w Województwo w próbie próbie w populacji populacji Woj. Dolnośląskie 227 7,6% ,7% Woj. Kujawsko-pomorskie 160 5,3% ,4% Woj. Lubelskie 170 5,7% ,6% Woj. Lubuskie 81 2,7% ,6% Woj. Łódzkie 196 6,5% ,6% Woj. Małopolskie 261 8,7% ,6% Woj. Mazowieckie ,9% ,8% Woj. Opolskie 81 2,7% ,7% Woj. Podkarpackie 167 5,6% ,5% Woj. Podlaskie 93 3,1% ,1% Woj. Pomorskie 175 5,8% ,9% Woj. Śląskie ,1% ,1% Woj. Świętokrzyskie 105 3,5% ,3% Woj. Warmińsko-mazurskie 109 3,6% ,7% Woj. Wielkopolskie 258 8,6% ,9% Woj. Zachodniopomorskie 137 4,6% ,5% Ogółem ,0% ,0% Strona 7

8 Tabela 2 Rozkład ze względu na płeć Płeć Liczebność w próbie Procent w próbie Liczebność w populacji Procent w populacji Mężczyźni ,7% ,7% Kobiety ,3% ,3% Ogółem % % Tabela 3 Rozkład ze względu na wiek Liczebność Procent w Liczebność Procent w Wiek w próbie próbie w populacji populacji ,9% ,1% ,8% ,9% ,2% ,0% Ogółem ,0% ,0% Tabela 4 Rozkład ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania Liczebność Procent w Liczebność Procent w Województwo w próbie próbie w populacji populacji Miasto ,2% ,7% Wieś ,8% ,3% Ogółem ,0% ,0% Tabela 5 Rozkład ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania Klasa wielkości miejscowości Liczebność w próbie Procent w próbie zamieszkania Wieś ,8% Miasto do 20 tys ,7% mieszkańców Miasto tysięczne ,6% Miasto tysięczne ,7% Miasto ponad 500- tysięczne ,1% Ogółem ,0% Strona 8

9 Tabela 6 Rozkład ze względu na wykształcenie Wykształcenie Liczebność w próbie Procent w próbie podstawowe/gimnazjum 177 5,9% zasadnicze zawodowe ,1% niepełne średnie 38 1,3% średnie ,0% pomaturalne 118 3,9% licencjat 89 3,0% wyższe ,8% Ogółem ,0 Strona 9

10 Najważniejsze wyniki i wnioski Wnioski ogólne Należy mieć na uwadze, że przeprowadzone badanie, ze względu na odmienne założenia metodologiczne, przede wszystkim ujęcie w jednym, bardzo rozbudowanym kwestionariuszu wywiadu, kwestii, które do tej pory badane były osobno, nie pozwala na pełną porównywalność wyników z uzyskanymi w badaniach z 2007, 2008 i 2010 roku. Stąd też trudno jednoznacznie ocenić zaobserwowane zmiany w odpowiedziach, nawet gdy były udzielane na tak samo sformułowane pytania i pewnie wnioskować o ich przyczynach. Tym bardziej nieuprawnione byłoby szersze wnioskowanie o zmianach trendu, na co mogłyby wskazywać powierzchowne porównania wyników. Istnieje tendencja do wąskiego rozumienia pojęcia przemocy, głównie jako przemocy fizycznej (prawie 20% respondentów utożsamia przemoc tylko z widocznymi śladami na ciele ofiary). Po uświadomieniu badanym istnienia różnych form przemocy, najczęściej wskazywaną formą była przemoc psychiczna. Przemoc traktowana jest jako coś złego i spotyka się ze społecznym potępieniem. Nazwanie przemocą niektórych działań jest jednoznaczne z potępieniem ich i z potrzebą przeciwdziałania. Jednocześnie, występuje tendencja do ograniczania zakresu definicyjnego słowa przemoc. Na przykład, w kontekście przemocy wobec dzieci, mechanizm ten widać, gdy słowo przemoc zostaje zastąpione słowem lanie. Z badania wynika także, że przejawy przemocy psychicznej oraz seksualnej nie były traktowane jako przemoc, dopóki ich tak nie nazwano w badaniu (podając definicje w drugiej części badania). Bez tej wiedzy, w pierwszej części badania (stereotypy) respondenci uznawali za przemoc tylko przemoc fizyczną. W kolejnych częściach badania, po otrzymaniu definicji 4 rodzajów przemocy, okazało się, że formą przemocy występującą najczęściej jest przemoc psychiczna, wcześniej niezauważana przez badanych. Działania zapobiegawcze powinny zatem być zdecydowanie ukierunkowane na uświadamianie znaczenia (definiowanie) pojęcia przemocy i wszystkich jej przejawów. Negatywnie odbierani są także sprawcy wszelkiego rodzaju przemocy. Badanie uwidoczniło wyraźną tendencję do przerzucania winy na ofiarę. Prawie 24% uważa, że do przemocy by nie dochodziło, gdyby nie prowokacje ze strony partnera, przekładając tym samym odpowiedzialność za jej stosowanie ze sprawcy na ofiarę. Jednocześnie, ponad 80% osób nie podziela opinii, że istnieją okoliczności, które mogą usprawiedliwić przemoc. Większość osób badanych dostrzega problem przemocy wobec dzieci. Istnieje mniejsza tolerancja wobec przemocy psychicznej niż fizycznej (karanie dzieci laniem popiera 26% osób badanych). Badania pokazały całkowity brak tolerancji dla dwóch form przemocy wobec dzieci: pozbawianie ich posiłku oraz przemoc seksualną. Możliwym wytłumaczeniem tego wyniku jest społeczne napiętnowanie tych zjawisk m.in. poprzez medialne nagłaśnianie przypadków pedofilii, czy akcje społeczne dożywiania dzieci. Większość badanych (ok. 3/4) uznała, że pomoc dla ofiar przemocy nie jest wystarczająca. Może to oznaczać, że badani widzą dużą potrzebę zapewnienia pomocy ofiarom przemocy. Innym wytłumaczeniem może być brak wiedzy na temat możliwości pomocy. Ta hipoteza koresponduje z rezultatami otrzymanymi w drugiej części niniejszego badania: ok. ¾ uczestników sytuacji Strona 10

11 przemocy nie zwróciła się o pomoc do żadnej instancji (czego powodem może być zarówno niewiedza, jak i strach lub wstyd związany z ujawnieniem sytuacji przemocy). W porównaniu z badaniem z 2007 r. istotnie wzrósł jednak odsetek respondentów przekonanych, że ofiary przemocy mogą liczyć na pomoc. Pośredni i bezpośredni świadkowie przemocy częściej deklarowali wiedzę o przypadkach przemocy wobec kobiet niż wobec mężczyzn. Świadkowie przemocy najczęściej stykali się z przypadkami przemocy psychicznej wobec osób dorosłych, lub sami jej doświadczali. Warto przypomnieć, że zanim respondenci poznali zastosowany w badaniu podział na 4 rodzaje przemocy oraz ich definicje, skłonni byli nie uznawać przejawów przemocy psychicznej za przemoc. Niemal połowa badanych zna w swoim otoczeniu rodziny z problemem przemocy wobec dzieci, najczęściej występującym w formie zaniedbania. W przypadku przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych stosunkowo często wymieniano przemoc ekonomiczną. Przemoc seksualna była niezwykle rzadko wskazywanym rodzajem przemocy. Może to być częściowo spowodowane niechęcią do poruszania trudnego tematu. W grupie pośrednich świadków przemocy nadreprezentowane są osoby młode. Najrzadziej o przemocy słyszały osoby w wieku 60 lat lub więcej. Istotnie częściej o przypadkach przemocy wobec dorosłych wiedzą osoby mieszkające w miastach i posiadające wyższe wykształcenie. Zdecydowanie rzadziej o przemocy wobec dorosłych mówią osoby mieszkające na wsi i te posiadające wykształcenie podstawowe. Przemoc w rodzinie, zarówno wobec osób dorosłych, jak i dzieci ma miejsce najczęściej w gospodarstwach domowych niewyróżniających się negatywnie sytuacją materialną, ani pozycją społeczno-zawodową jego członków. Obraz, jaki wyłania się z badania to dość duża podatność tzw. typowych rodzin na zdarzenia przemocy. Sprawcami przemocy w rodzinie są najczęściej osoby najbliższe w przypadku osób dorosłych małżonkowie i partnerzy, w odniesieniu do dzieci rodzice. W przypadku przemocy wobec osób dorosłych najczęstszą okolicznością towarzyszącą aktom przemocy jest alkohol. Aktom przemocy wobec dzieci częściej towarzyszą inne sytuacje kryzysowe w rodzinie. Wskazania te można uznać za istotne w kontekście możliwości przeciwdziałania przemocy w rodzinie poprzez wczesną diagnostykę problemów rodziny i udzielenie odpowiednio sprofilowanego wsparcia. Duży odsetek odpowiedzi wskazujących na brak szczególnego wpływu czynników zewnętrznych na zachowanie sprawców przemocy, może z kolei wskazywać na utrwalenie się reakcji przemocowych w obliczu pojawiających się w rodzinie problemów oraz na niskie kompetencje rodzin w zakresie komunikowania interpersonalnego i rozwiązywania sporów bez użycia przemocy. Wyniki badań mocno uwypuklają pozytywną zależność pomiędzy byciem ofiarą i świadkiem przemocy w dzieciństwie, a byciem ofiarą i sprawcą przemocy w życiu dorosłym, zarówno w przypadku przemocy wobec osób dorosłych, jak i dzieci. Jest to niewątpliwie szczególnie ważny wniosek w kontekście zarówno systemu wsparcia i pomocy dla uczestników zdarzeń przemocy doświadczanych w dzieciństwie, jak też działań o charakterze profilaktycznym. Jednym z najistotniejszych wniosków płynących z badania jest niewątpliwe bardzo mała skłonność uczestników przemocy w rodzinie do szukania pomocy na zewnątrz. W zdecydowanej większości (3/4) przypadków przemocy nie korzystano z żadnej formy pomocy. Kluczowa wydaje się być potrzeba odpowiedzi na pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy. W relacjach ofiar, sprawców i świadków przemocy instytucjonalny system wsparcia jawi się jako ubogi Strona 11

12 i niewykorzystywany. Z drugiej strony, osoby korzystające z pomocy uznają ją w większości za przynajmniej w części skuteczną. Przekonania i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie Stereotypy dotyczące przemocy wobec dorosłych Wśród osób badanych, 14,4% twierdzi, że istnieją sytuacje, w których przemoc jest usprawiedliwiona. Wynik nie odbiega istotnie od wyniku z roku 2007 (13,5%). Zdecydowana większość osób uczestniczących w obu badaniach nie zgadza się ze stwierdzeniem, że cokolwiek usprawiedliwia przemoc w rodzinie. Niemal co piąta osoba twierdzi, że o przemocy można mówić tylko wtedy, gdy na ciele ofiary widać wyraźne ślady np. siniaki. To wynik istotnie wyższy niż w roku 2007, kiedy z tym stwierdzeniem zgodziło się 15,9% badanych. Co czwarta osoba zarówno w obecnym badaniu, jak i w badaniu z 2007 roku (różnice nieistotne statystycznie) twierdzi, że wyzwiska i obrażanie partnera to normalna rzecz podczas małżeńskich sporów. Oznacza to, że stosunkowo duża część badanych (w przedziale 20% 24%) za przemoc uważa wyłącznie przemoc fizyczną, i to jedynie w jej ostrej formie. Powyższe wnioski potwierdza stosunkowo duża liczba respondentów, którzy zgadzają się ze stwierdzeniem, że w sprawach seksu żona powinna zgadzać się na to co chce mąż (16, 5%), a także z przekonaniem, że w małżeństwie gwałt nie istnieje (18,3%). Obydwa te wyniki są wyższe niż w badaniu z roku 2007 (odpowiednio 9,9%, 14,7% i te różnice są istotne statystycznie). Oznacza to, że część respondentów nie traktuje przemocy seksualnej w związku jako niepożądanego zjawiska. Dwa kolejne stwierdzenia pokazują, że problemem jest także usprawiedliwianie przemocy poprzez przypisywanie jej szlachetnych pobudek, lub przerzucanie części winy na ofiary. Aż 23,8% respondentów zgadza się ze stwierdzeniem, że sprawca przestanie stosować przemoc, gdy trafi na właściwego partnera. Wynik ten nie różni się istotnie od wyniku z roku 2007 (24,2%). Niewiele mniej respondentów, nieco ponad 1/5 (21,6%), zgadza się ze stwierdzeniem, że obsesyjna zazdrość to przejaw miłości do partnera. W stosunku do roku 2007 jest to wynik wyższy o niemal 4 punkty procentowe (17,8%) i jest to różnica istotna statystycznie. Zdecydowana większość (prawie ¾) badanych uważa, że rodziny dotknięte przemocą nie otrzymują wystarczającej pomocy. W stosunku do roku 2007 ta wartość istotnie spadła (84,2%). Należy jednak podkreślić, że prawie 1/5 badanych nie zgadza się z takim stwierdzeniem. Podobnie negatywny stosunek mają badani do polskiego prawa w kontekście ochrony ofiar przemocy aż 72,6% uznało, że prawo polskie niedostatecznie chroni ofiary przemocy. Oznacza to, że badani widzą potrzebę udzielania lub zwiększenia zakresu pomocy ofiarom przemocy. W roku 2014, 17, 8% badanych zgodziło się ze stwierdzeniem, że nie warto pomagać ofiarom przemocy, gdyż i tak wrócą one do sprawcy (w roku 2007 odsetek ten był istotnie niższy 11,1%). Jednocześnie, 79,4% nie zgodziło się w tym stwierdzeniem, co potwierdza wnioski z poprzednich pytań badani oczekują większej pomocy dla ofiar przemocy i nie są skłonni zgadzać się ze stwierdzeniem, że pomoc jest niepotrzebna. Ważnym wnioskiem z badania jest fakt, że aż 80,7% badanych uważa, że przemoc dotyka wielu środowisk, nie zaś tylko tzw. patologicznych rodzin. To dużo, jednak istotnie mniej niż w roku Strona 12

13 2007, gdy stwierdzenie to potwierdziło 89,9% badanych. Także dużo, bo 86,6% respondentów nie zgodziło się ze twierdzeniem, że zawiadomienie o przemocy w rodzinie jest donosicielstwem. Stereotypy dotyczące przemocy wobec dzieci Powyższe wnioski znajdują potwierdzenie także w kontekście stereotypów dotyczących przemocy wobec dzieci. Badani dość liberalnie podchodzą do kwestii incydentalnych przejawów przemocy (kłótnie, rękoczyny) 23,5% badanych stwierdziło, że takie sytuacje zdarzają się w każdym domu i mówienie wówczas o przemocy jest wyolbrzymieniem. Jednak zaledwie 8,5% osób uznało, że obrażanie dziecka i wyzwiska to rzecz normalna. Potwierdza to odpowiedź na pytanie o pogróżki i zastraszanie. Stosunkowo duża część badanych (16%) uznała, że pogróżki i zastraszanie to jeszcze nie przemoc. Ponad ¼ badanych (26%), twierdzi, że rodzice mają prawo ukarać dziecko laniem. Jednak ukaranie dzieci odebraniem posiłku wydaje się zupełnie niedopuszczalne (tylko 4,7% badanych zgodziło się z tym stwierdzeniem). Podobnie, znikomy procent badanych (5,1%) twierdzi, że najlepiej jest, gdy dziecko wykorzystywane seksualnie nikomu o tym nie powie. Jedną z możliwych interpretacji niskiej tolerancji dla ukrywania wykorzystywania seksualnego oraz pozbawiania dzieci jedzenia może być wyraźna obecność tych tematów w mediach. Temat pedofilii oraz akcje społeczne (np. Podziel się posiłkiem ) dotyczące dożywiania dzieci i problemu niedożywienia dzieci jest szeroko omawiany, głośny medialnie i społecznie. To może być jednym z powodów wrażliwości badanych na ten problem. Pośredni świadkowie przemocy znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dorosłych, dzieci oraz osób starszych i niepełnosprawnych. Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób dorosłych Pośredni świadkowie przemocy istotnie częściej deklarowali, że znają przypadki przemocy w rodzinie wobec kobiet niż wobec mężczyzn (odpowiednio 36,9%, 20,2%). Oba te wyniki są istotnie niższe niż te uzyskane w roku Wtedy o przypadkach przemocy wobec kobiet wiedziało 60,1% a wobec mężczyzn - 31,8%. Mimo, że w części dotyczącej stereotypów badani nie byli skłonni przejawów przemocy psychicznej nazwać przemocą, pytani o ten rodzaj przemocy stosunkowo często udzielali odpowiedzi twierdzącej. Ponad 1/4 respondentów wiedziała o przypadkach przemocy psychicznej wobec kobiet a 13,3% o przemocy psychicznej wobec mężczyzn. Wyniki te istotnie zmalały w stosunku do roku Wtedy 47% badanych deklarowało wiedzę o przypadkach przemocy psychicznej wobec kobiet a 22,7% badanych wiedzę o przypadkach przemocy psychicznej wobec mężczyzn. Nieco rzadziej niż przemoc psychiczną respondenci dostrzegali w swoim otoczeniu przemoc fizyczną: niemal 1/5 wiedziała o przypadkach przemocy fizycznej wobec kobiet, 8,4% o przemocy fizycznej wobec mężczyzn. W stosunku do wyników z roku 2010 wiedza o przypadkach przemocy fizycznej była istotnie niższa: wiedzę o przypadkach przemocy fizycznej wobec kobiet deklarowało aż 38,5% respondentów a wobec mężczyzn 14%. Strona 13

14 Najrzadziej w obydwu badaniach wskazywano na znajomość przypadków przemocy seksualnej. W roku 2014 tylko 6,9% badanych deklarowało znajomość przypadków przemocy seksualnej wobec kobiet - nieistotnie mniej niż w 2010 roku, a 1% znajomość przypadków przemocy seksualnej wobec mężczyzn istotnie mniej niż w 2010 roku. Niewielka części badanych słyszała także o przemocy ekonomicznej wobec kobiet (13,6%) i wobec mężczyzn (7,4%, różnica jest istotna statystycznie). To nieznacznie więcej niż w roku 2010, gdy 23,7% osób deklarowało wiedzę o przypadkach przemocy ekonomicznej wobec kobiet, a 11,6% wobec mężczyzn. Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dzieci Więcej niż w przypadku przemocy wobec kobiet i mężczyzn, niemal połowa (47,1%) respondentów zadeklarowała wiedzę dotyczącą przepadków przemocy w rodzinie wobec dzieci. W stosunku do badań w roku 2008 odsetek ten wzrósł o ponad 5 punktów procentowych i jest to różnica istotna statystycznie. Spośród 4 rodzajów przemocy wobec dzieci najczęściej (30,6%) deklarowano wiedzę o przypadkach zaniedbania (o które pytano zamiast przemocy ekonomicznej). Istotnie rzadziej wskazywano na przemoc psychiczną (26,4%). Prawie tyle samo respondentów deklarowało wiedzę o przypadkach przemocy fizycznej (25,7% - różnica nie jest istotna statystycznie). Istotnie więcej respondentów deklarowało wiedzę o przypadkach przemocy fizycznej wobec dzieci niż wobec kobiet i mężczyzn. O przypadkach przemocy seksualnej wobec dzieci wiedziało tylko 4,2% badanych, czyli istotnie mniej niż o przemocy seksualnej wobec kobiet. Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych Ponad ¼ (26%) respondentów deklaruje, że zna przypadki przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych. To istotnie mniej niż w przypadku przemocy wobec kobiet i istotnie więcej niż w przypadku przemocy wobec mężczyzn. Wyniki dotyczące najczęstszych rodzajów przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych różnią się od wyników dotyczących przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn. Podobnie jak w tamtych przypadkach badani najczęściej wskazywali na przemoc psychiczną (15%) ale w odróżnieniu od przemocy wobec kobiet i mężczyzn, w przypadku osób starszych i niepełnosprawnych równie często (13,4% - różnica nieistotna statystycznie) stosowana jest przemoc ekonomiczna. O przemocy fizycznej mówiło 10% badanych (istotnie mniej), zaś przemoc seksualna, podobnie jak w przypadku przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn oraz dzieci pojawia się sporadycznie (2,1%) (istotnie mniej). Strona 14

15 Charakterystyka pośrednich świadków przemocy Pośredni świadkowie przemocy wobec kobiet Wśród pośrednich świadków przemocy wobec kobiet istotnie więcej było kobiet niż mężczyzn (56,1% do 43,9%). W tej grupie istotnie więcej (niż wskazywałaby na to liczebność grupy wiekowej) było osób w wieku 29 39, mniej było natomiast osób w wieku 60 lat lub więcej. Ponadto, istotnie więcej (biorąc pod uwagę liczebność całej grupy) było osób z wykształceniem wyższym, a istotnie mniej osób z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym. Osoby zamieszkałe na wsi istotnie częściej niż wynikałoby to z ich liczebności, deklarowały niewiedzę o przypadkach przemocy wobec kobiet. Osoby mieszkające w miastach (ogółem, bez podziału na wielkość miasta) istotnie częściej deklarowały znajomość sytuacji przemocy wobec kobiet. Respondenci z województwa świętokrzyskiego istotnie częściej deklarowali wiedzę o przypadkach przemocy wobec kobiet, niż wynikałoby to z odsetka respondentów zamieszkujących to województwo. Natomiast respondenci z województwa wielkopolskiego istotnie częściej nie mieli kontaktu z przypadkami przemocy wobec kobiet, niż wynikałoby to z odsetka respondentów zamieszkujących to województwo. Pośredni świadkowie przemocy wobec mężczyzn Inaczej niż w przypadku przemocy wobec kobiet, mężczyźni istotnie częściej deklarowali znajomość przypadków przemocy wobec mężczyzn (58,3% do 41,7%). Nieco inaczej niż w przypadku przemocy wobec kobiet, w grupie pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn istotnie nadreprezentowane były osoby w wieku lat. Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec kobiet, osoby w wieku 60 i więcej lat istotnie rzadziej niż wskazywałaby na to liczebność tej grupy wiekowej, deklarowały znajomość sytuacji przemocy wobec mężczyzn. Podobnie jak w przypadku przemocy wobec kobiet, osoby z wyższym wykształceniem istotnie częściej, niż wynikałoby to z liczebności grupy wykształcenia, deklarowały wiedzę o przypadkach przemocy wobec mężczyzn, podczas gdy osoby z wykształceniem podstawowym istotnie częściej deklarowały brak tej wiedzy. Osoby z wykształceniem wyższym i średnim łącznie stanowiły ok. 70% osób mających wiedzę o przypadkach przemocy wobec mężczyzn. Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec kobiet, osoby zamieszkałe na wsi istotnie częściej niż wynikałoby to z ich liczebności nie zetknęły się z przypadkami przemocy wobec mężczyzn. Osoby mieszkające w miastach (ogółem, bez podziału na wielkość miasta) istotnie częściej deklarowały wiedzę na ten temat. Pośredni świadkowie przemocy wobec dzieci W grupie pośrednich świadków przemocy kobiety i mężczyźni są równolicznie reprezentowani (różnice nie są istotne statystycznie). Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec mężczyzn, w grupie pośrednich świadków przemocy wobec dzieci istotnie nadreprezentowane były osoby w wieku Drugą istotnie nadreprezentowaną grupą były osoby w wieku Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn, osoby w wieku 60 i więcej lat Strona 15

16 istotnie rzadziej niż wskazywałaby na to liczebność tej grupy wiekowej, deklarowały znajomość sytuacji przemocy wobec mężczyzn. Osoby z wyższym wykształceniem istotnie częściej niż inne zauważały przemoc wobec dzieci, podczas gdy osoby z wykształceniem podstawowym istotnie rzadziej zetknęły się z tym problemem. Podobne wyniki zaobserwowano w przypadku przemocy wobec kobiet i mężczyzn. Zaobserwowano liniową zależność: im wyższe wykształcenie tym osoby częściej deklarowały wiedzę o przypadkach przemocy a rzadziej nie miały takiej wiedzy. Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec dorosłych, osoby zamieszkałe na wsi istotnie częściej niż wynikałoby to z ich odsetka w próbie, nie zetknęły się z problemem przemocy wobec dzieci. Osoby mieszkające w miastach stosunkowo częściej deklarowały wiedzę na ten temat. Istotne statystycznie okazały się wyniki dla miast tysięcznych oraz tysięcznych. Osoby zamieszkujące województwo zachodniopomorskie istotnie częściej deklarowały wiedzę o przypadkach przemocy wobec dzieci. Natomiast osoby z województwa łódzkiego istotnie rzadziej wiedziały o przypadkach przemocy wobec dzieci w ich otoczeniu. Pośredni świadkowie przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych W grupie pośrednich świadków przemocy kobiety i mężczyźni są równolicznie reprezentowani (różnice nie są istotne statystycznie). Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec mężczyzn i dzieci, w grupie pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych istotnie więcej było osób w wieku 18 29, niż wynikałoby to z liczebności tej grupy wiekowej. Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn oraz dzieci, w grupie pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych, osoby wieku 60 lat lub więcej były istotnie niedoreprezentowane. Podobnie, jak w przypadku przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn oraz dzieci, osoby z wyższym wykształceniem stosunkowo częściej niż wynikałoby to z liczebności grupy wykształcenia, zauważają w swoim otoczeniu przemoc wobec starszych i niepełnosprawnych, podczas gdy osoby z wykształceniem podstawowym istotnie rzadziej zetknęły się z tym problemem. Istotną nadreprezentację osób, które nie były świadkami przemocy, zanotowano w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym. Inaczej niż w przypadku przemocy wobec dorosłych kobiet i mężczyzn oraz dzieci, w przypadku przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych, mieszkańcy wsi oraz miast reprezentowani byli stosunkowo równomiernie (różnice nie są istotne statystycznie). Osoby z województwa wielkopolskiego istotnie częściej niż wynikałoby to z ich odsetka w próbie, nie miały wiedzy o przypadkach przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Strona 16

17 Przemoc w rodzinie wobec osób dorosłych (perspektywa ofiar, sprawców i bezpośrednich świadków przemocy) Bycie ofiarą W roku 2014, 24,7% respondentów deklarowało, że w ciągu swojego życia osobiście doświadczyło co najmniej jednej z 4 form przemocy. Jest to istotnie mniej niż w roku 2010 (33,8%). Większość z nich doświadczyła jednej formy przemocy (64%), znacznie mniej badanych było ofiarą dwóch form przemocy (28,2%). Kobiety istotnie częściej niż mężczyźni przyznawały się do doświadczenia przemocy (odpowiednio 26,8% i 22,3%). Respondenci najczęściej deklarowali doświadczenie przemocy psychicznej (17,3%). Istotnie rzadziej wskazywali na przemoc fizyczną (15,8%). Przemoc seksualna i ekonomiczna pojawiały się sporadycznie (odpowiednio 1,5%, 4,3%). Wszystkie te różnice są istotne statystycznie. W przypadku przemocy psychicznej i seksualnej kobiety istotnie częściej niż mężczyźni deklarowały jej doświadczenie. W przypadku przemocy ekonomicznej i fizycznej nie było istotnych statystycznie różnic między kobietami i mężczyznami. Bycie sprawcą Do stosowania przemocy przyznało się 9,3% badanych. Wyniki kobiet i mężczyzn różnią się od siebie (8,7% vs. 10,0% ale różnice nie są istotne statystycznie). Wyniki te są istotnie niższe niż w roku 2010, kiedy 17,4% (18,3% mężczyzn i 16,6% kobiet) badanych deklarowało bycie sprawcą przemocy. Badani najczęściej deklarowali bycie sprawcą przemocy psychicznej. Wyniki kobiet i mężczyzn były w przypadku każdego rodzaju przemocy nieistotnie różne od siebie. Bycie bezpośrednim świadkiem Spośród badanych osób, 18,6% zadeklarowało bycie bezpośrednim świadkiem przemocy (w badaniu z roku 2010 było to niemal 25% - istotnie statystycznie więcej). Najczęściej respondenci byli świadkami przemocy psychicznej (12,3%). Istotnie mniej wskazań miała przemoc fizyczna (9,2%). Bardzo niewielu respondentów stwierdziło, że było świadkami przemocy ekonomicznej (3,7%). Tak jak w poprzednich przypadkach przemoc seksualna jawi się jako zjawisko marginalne 0,5% badanych przyznało, że było jej bezpośrednimi świadkami. Bycie zarówno ofiarą jak i sprawcą Tylko 7,2% respondentów przyznało, że było zarówno ofiarą jak i sprawcą któregokolwiek z rodzajów przemocy (istotnie mniej niż w roku 2010, gdy uznało tak 12,1% respondentów). W obydwu badaniach odsetki kobiet i mężczyzn będących zarówno ofiarami i sprawcami przemocy były nieistotnie od siebie różne (w roku odpowiednio 7,4% i 6,8%). Najczęściej sytuacja bycia zarówno ofiarą jak i sprawcą dotyczyła przemocy psychicznej (4,5%), jednak odsetek jest bardzo mały. Drugim najczęstszym wskazaniem (różnica istotna statystycznie) była przemoc fizyczna (3,5%), następnie przemoc ekonomiczna (0,3%). Nikt z respondentów nie przyznał się do bycia zarówno ofiarą jak i sprawcą przemocy seksualnej. W przypadku przemocy psychicznej i fizycznej kobiety nieistotnie częściej deklarowały bycie zarówno sprawcą jak i ofiarą. W przypadku przemocy ekonomicznej nieistotnie więcej wskazań dali mężczyźni. Strona 17

18 Brak doświadczenia przemocy Ponad 1/3 wszystkich badanych (33,7%) zadeklarowała całkowity brak kontaktu z jakąkolwiek formą przemocy. W roku 2010 odsetek ten był istotnie mniejszy (27,8%). Mężczyźni istotnie rzadziej niż kobiety nie mieli żadnego kontaktu z przemocą w rodzinie (32,5% do 34,7%). Proporcje te w roku 2010 były bardzo podobne lecz kierunek odwrotny mężczyźni częściej deklarowali brak bezpośrednich doświadczeń z przemocą (30,0% do 25,9%). Różnice w odpowiedziach kobiet w 2010 i 2014 roku nie są istotne statystycznie a w odpowiedziach mężczyzn są istotne statystycznie. Charakterystyka bezpośrednich świadków przemocy wobec dorosłych W grupie bezpośrednich świadków przemocy stosunkowo najwięcej (biorąc pod uwagę liczebność tej grupy wiekowej) jest osób w wieku lat. Udział w grupie bezpośrednich świadków (proporcjonalny do liczebności danej grupy wiekowej) maleje wraz z wiekiem i osób w wieku 60 lat lub więcej jest w niej stosunkowo najmniej. Różnice te są istotne statystycznie. Wśród bezpośrednich świadków przemocy istotnie niedoreprezentowane są osoby z wykształceniem podstawowym oraz zasadniczym zawodowym, a nadreprezentowane osoby z wykształceniem wyższym. Oznacza to, że stosunkowo częściej (biorąco pod uwagę liczebność danej kategorii wykształcenia) osoby w wykształceniem wyższym są bezpośrednimi świadkami przemocy, a osoby z wykształceniem podstawowym stosunkowo rzadziej. Osoby mieszkające na wsi i w małych miastach są istotnie rzadziej (biorąc pod uwagę liczebność danej grupy zamieszkania) bezpośrednimi sprawcami przemocy. Osoby mieszkające w większych miastach istotnie częściej są bezpośrednimi sprawcami przemocy. Przemoc w rodzinie wobec osób dorosłych Przemoc w rodzinie wobec osób dorosłych relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia (ofiary, sprawcy, świadkowie) Wszystkie grupy bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy wobec osób dorosłych (ofiary, sprawcy, świadkowie) najczęściej deklarowały, że do ostatniego takiego zdarzenia doszło ponad 5 lat temu, choć w przypadku sprawców równie często deklarowali oni, że zdarzenie takie miało miejsce w ciągu ostatniego roku (różnica nieistotna statystycznie). W przypadku ofiar i świadków była to ponad połowa respondentów, w przypadku zaś sprawców nieco ponad jedna trzecia. Sprawcy istotnie rzadziej niż świadkowie i ofiary deklarowali, że ostatnie zdarzenie przemocy z ich udziałem miało miejsce ponad pięć lat temu. W odniesieniu do częstotliwości doświadczania przemocy w rodzinie, wszystkie trzy grupy uczestników (ofiary, sprawcy, świadkowie) były dość zgodne. Najczęściej deklarowano, że do przemocy dochodziło kilkakrotnie (odpowiednio 50,9%, 52,4%, 60,0%). Należy jednak zauważyć, że w relacjach sprawców istotnie częściej niż w przypadku świadków pojawiało się stwierdzenie, że do zdarzenia przemocy doszło tylko jednokrotnie i znacznie rzadziej wskazywano na wielokrotne powtarzanie aktów przemocy. Można postawić hipotezę, że powyższe rozbieżności w relacjach z jednej strony ofiar i świadków, z drugiej zaś sprawców, są wynikiem niechęci do przyznawania się przez sprawców do wielokrotnego popełniania aktów przemocy. Strona 18

19 Zarówno ofiary, jak i sprawcy w większości kwestionowali możliwość powtórzenia się zdarzenia przemocy w rodzinie. Niemniej, można było zauważyć istotne różnice odnośnie uznania stopnia prawdopodobieństwa takiego zdarzenia. Ofiary częściej niż sprawcy były przekonane, że taka sytuacja więcej się nie powtórzy (odpowiednio 52,4% i 35,8), natomiast sprawcy istotnie częściej niż ofiary dopuszczali taką możliwość, uznając ją jednak za mało prawdopodobną (42,2% i 27,5%). W relacjach ofiar, sprawców i świadków, gospodarstwa domowe, w których dochodziło do przemocy w rodzinie najczęściej znajdowały się na wsi (sprawcy udzielali jej jednak nieznacznie częściej niż odpowiedzi, że w mieście tysięcznym). Jednakże, widoczne są istotne różnice pomiędzy wskazaniami ofiar i świadków, a wskazaniami sprawców. Sprawcy istotnie rzadziej niż ofiary i świadkowe wskazywali na wieś, jako miejsce zdarzenia przemocy w rodzinie (odpowiednio 35,0%, 38,0%, 25,7%), a jednocześnie blisko jedna czwarta wszystkich odpowiedzi w tej grupie wskazywała na miasto tysięczne. Wyniki badań wskazują na istotną statystycznie zależność między wielkością miejscowości zamieszkania, a częstotliwością doświadczania przemocy najczęściej ofiary w miastach tysięcznych deklarowały, że doświadczały przemocy wiele razy. Wszystkie trzy grupy uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie najczęściej określały swoją (swojej rodziny) sytuację materialną w momencie wystąpienia ostatniego aktu przemocy jako średnią, znośną (45,8% wskazań ofiar, 43,9% sprawców i 47,9% świadków przemocy). W przypadku sprawców odsetek ten nie jest istotnie większy od odsetka osób wskazujących, że sytuacja materialna była raczej dobra. Najrzadziej sytuację materialną określano jako złą (odpowiedzi raczej źle i bardzo źle ) odpowiednio 19,8%, 13,5%, 15,3%. Ponad 40% sprawców przemocy i ponad jedna trzecia ofiar deklarowała dobrą sytuację materialną (odpowiedzi raczej dobrze, bardzo dobrze ). Nie zaobserwowano istotnej statystycznie zależności między częstotliwością doświadczania przemocy przez ofiary, a sytuacją materialną ich gospodarstwa domowego. Z relacji ofiar i sprawców wynika, że aktów przemocy najczęściej dopuszczały się osoby z najbliższej rodziny. W obu grupach respondentów ponad połowa (odpowiednio 51,4% i 51,1%) wskazała na przemoc w stosunku do męża/żony bądź partnera/partnerki. Na drugim miejscu sprawcami przemocy byli rodzice (częściej ojcowie niż matki) 28,8% deklaracji ofiar i 25,4% sprawców. Różnice istotne statystycznie. W przypadku przemocy psychicznej i fizycznej, najczęściej przywoływaną przez ofiary okolicznością, która mogła mieć wpływ na zachowanie sprawcy był alkohol. W odniesieniu do przemocy seksualnej i ekonomicznej, ofiary równie często wskazywały na alkohol, jak i na brak szczególnych okoliczności mogących mieć wpływ na zachowanie sprawcy. Z kolei sami sprawcy przemocy psychicznej i fizycznej najczęściej deklarowali, że na ich zachowanie nie miało wpływu nic szczególnego, na drugim miejscu zaś także wskazywali na alkohol (różnice istotne statystycznie). W odniesieniu do przemocy seksualnej i ekonomicznej trudno o formułowanie jednoznacznych wniosków z wypowiedzi sprawców, ze względu na małą liczebność w tej części próby. Strona 19

20 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych i ocena jej skuteczności Około trzech czwartych wszystkich uczestników sytuacji przemocy w rodzinie (78,0% dla przemocy seksualnej, 77,5% dla ekonomicznej, 74,7% dla psychicznej, 73,7% dla fizycznej) nigdy nie zwróciło się o pomoc z zewnątrz. W przypadku przemocy psychicznej i fizycznej, respondenci, którzy zdecydowali się na skorzystanie z pomocy, najczęściej zwracali się do policji (odpowiednio 13,0% i 18,1%), a także korzystali z pomocy terapeutycznej i psychologicznej (odpowiednio 11,6% i 7,6%). Jedynie niewielki odsetek (5,1% dla przemocy psychicznej, 5,8% dla przemocy fizycznej) respondentów szukał pomocy w instytucjach służb społecznych, takich jak ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, czy ośrodki interwencji kryzysowej. Podobnie wyglądała sytuacja w zakresie korzystania z pomocy kuratorów sądowych i społecznych oraz prokuratury (odpowiednio 4,2% i 4,3%). W przypadku przemocy ekonomicznej najczęściej zwracano się o pomoc terapeutyczną i psychologiczną (11,3%) i pomoc policji (10,2%). Stosunkowo wysoki odsetek respondentów wskazał też na pomoc prawną (8,8%), służby społeczne OPS, PCPR, OIK (7,0%), kuratorów i prokuraturę (6,8%). W tym zestawieniu pojawia się również szkoła lub inna placówka opiekuńczo-wychowawcza wsparcia dziennego (5,7%). Różnice te nie są jednak istotne statystycznie. Dla większości korzystających z pomocy w sytuacji przemocy psychicznej i fizycznej była ona w jakimś stopniu skuteczna. Badanie nie wykazało istotnej statystycznie różnicy pomiędzy wskazaniami na częściową i pełną skuteczność pomocy. Niemniej, w przypadku obu form przemocy znaczący był odsetek osób postrzegających udzieloną pomoc jako całkowicie nieskuteczną. W odniesieniu do przemocy seksualnej i ekonomicznej trudno o formułowanie jednoznacznych wniosków ze względu na bardzo małą liczebność w tej części próby. Charakterystyka ofiar przemocy wobec osób dorosłych relacja ofiar Badanie wykazało, że relacje uczestników zdarzenia przemocy w odniesieniu do charakterystyki ofiary różnią się znacząco. Poniższa analiza opiera się przede wszystkim na deklaracjach ofiar 1. Zgodnie z deklaracjami ofiar i świadków, przemoc najczęściej stosowana była wobec kobiet (odpowiednio 67,3% i 59,9%) i jest to wniosek istotny statystycznie. Zaskakująca jest w tym kontekście odpowiedź sprawców, którzy wskazywali przede wszystkim na mężczyzn jako ofiary przemocy (66,7%). Wyniki wskazują także na istotną statystycznie korelację dodatnią pomiędzy płcią a częstotliwością doświadczania przemocy wśród ofiar kobiety w większym stopniu narażone były na wielokrotne akty przemocy. W relacjach ofiar najczęściej przemoc dotykała osoby młode. Przeważały wskazania dla wieku lat (35,4%) i 30-39lat (23,2%). Najrzadziej wskazywano na osoby najstarsze (powyżej 60. roku życia 5,4%) i najmłodsze (poniżej 18 r. ż. 7,1%). Warto zauważyć, że w deklaracjach świadków na grupę najstarszą wskazywano istotnie częściej (15,1%). Można przypuszczać, że wśród najstarszych respondentów dużo niższa była gotowość do przyznawania się do bycia ofiarą przemocy. Badanie potwierdziło również istnienie zależności wskazującej, że wraz ze wzrostem wieku osób doświadczających przemocy, rośnie częstotliwość doświadczania przemocy. 1 W treści raportu szczegółowo omówiono różnice w charakterystykach ofiar przedstawiane przez poszczególnych uczestników zdarzenia przemocy. Strona 20

21 Ofiary najczęściej deklarowały posiadanie wykształcenia średniego (35,1%) i wyższego (31,0%) w czasie, gdy doszło do aktu przemocy. Istotnie mniejszy odsetek wskazywał na niższe poziomy wykształcenia podstawowe/gimnazjalne (10,7%) i zasadnicze zawodowe (12,3%). W deklaracjach świadków istotnie rzadziej wskazywano na wyższe wykształcenie ofiary (17,1%). Wśród ofiar przeważały osoby pozostające w związku małżeńskim potwierdzały to zgodnie relacje ofiar, sprawców i świadków zdarzenia przemocy (odpowiednio 52,3%, 64,5%, 66,0%), niemniej same ofiary istotnie rzadziej niż świadkowie wskazywały na taki stan cywilny. W drugiej kolejności, zarówno ofiary, sprawcy, jak i świadkowie charakteryzowali ofiary jako pannę bądź kawalera (36,1%, 22,7%, 20,3%). W zgodnej relacji zarówno ofiar, sprawców, jak świadków przemocy w rodzinie, osoby niepełnosprawne stanowiły wśród ofiar przemocy jedynie niewielki odsetek odpowiednio 5,4%, 2,7%, 5,7%. Wyniki badania wskazują na silną zależność pomiędzy byciem ofiarą, bądź świadkiem przemocy w dzieciństwie a byciem ofiarą przemocy w życiu dorosłym. Aż 71,3% ofiar i 75,7% świadków przemocy w dzieciństwie doświadczało także przemocy w rodzinie w życiu dorosłym. Charakterystyka sprawców przemocy wobec osób dorosłych relacja ofiar Badanie wykazało, że relacje uczestników zdarzenia przemocy w odniesieniu do charakterystyki sprawcy różnią się znacząco. Poniższa analiza opiera się przede wszystkim na deklaracjach ofiar 2. Według relacji ofiar i świadków, sprawcami przemocy w rodzinie najczęściej byli mężczyźni (odpowiednio 76,4% i 75,8%). Odmienne były charakterystyki samych sprawców, wśród których nie można wskazać na istotną statystycznie różnicę pomiędzy płciami odnośnie bycia sprawcą przemocy. Być może taki układ wskazań związany jest z różnicami pomiędzy płciami w uznawaniu poszczególnych zachowań za przemocowe i z różnym stopniem skłonności do przyznawania się do nich. Jednocześnie, biorąc pod uwagę relacje ofiar, nie odnotowano istotnych statystycznie zależności dotyczących częstotliwości stosowania przemocy w zależności od płci sprawcy. Ponad połowa ofiar (56,8%) zadeklarowała, że sprawca przemocy był w wieku lat. W relacjach ofiar, przemocy istotnie najrzadziej dopuszczały się osoby najmłodsze (w przedziale 18 lat i poniżej 1,2%; lat 10,5%) i najstarsze (w wieku 60 lat i powyżej 11,9%). Deklaracje ofiar wskazują na istotną statystycznie zależność starsi sprawcy przemocy dopuszczali się aktów przemocy z większą częstotliwością. Relacje ofiar i świadków były w dużym stopniu zgodne gdy mówiono o wykształceniu sprawców. W obu grupach najczęściej wskazywano na wykształcenie zasadnicze zawodowe lub średnie (ofiary 24,4% i 36,7%; świadkowie 29,4% i 32,6%). Z kolei sprawcy istotnie częściej wykazywali wykształcenie wyższe w momencie ostatniego zdarzenia przemocy (40,2% wobec 20,5% - ofiary, 15,2% - świadkowie). Opierając się na relacjach ofiar nie zaobserwowano istotnej statystycznie zależności pomiędzy wykształceniem sprawcy a częstotliwością stosowania przez niego przemocy. Zgodnie z relacją ofiar, blisko trzy czwarte wszystkich sprawców (72,2%) wykonywało pracę odpłatną, 11,9% było na emeryturze lub rencie, 9,9% było bezrobotnych, a tylko 2,5% uczyło się. 2 W treści raportu szczegółowo omówiono różnice w charakterystykach sprawcy przedstawiane przez poszczególnych uczestników zdarzenia przemocy. Strona 21

22 Porównywalnie układały się odpowiedzi świadków przemocy (odpowiednio 64,3%, 17,5%, 12,0%, 2,6%). Deklaracje sprawców były jednak diametralnie różne, przy najwyższych wskazaniach na bycie osobą bezrobotną i aktywnie poszukującą pracy (36,9%), oraz bycie osobą uczącą się (33,5%). Opierając się na relacjach ofiar nie zaobserwowano istotnej statystycznie zależności pomiędzy sytuacją zawodową sprawcy a częstotliwością stosowania przez niego przemocy. W zgodnej relacji ofiar i świadków, około 80% wszystkich sprawców przemocy pozostawało w związku małżeńskim, a jedynie około 10% było panną lub kawalerem. Natomiast w deklaracjach sprawców, odsetek panien i kawalerów oraz osób pozostających w związku małżeńskim nie różnił się istotnie statystycznie; ogółem wyniósł ponad 90%. Badanie wykazało silną pozytywną zależność pomiędzy byciem ofiarą lub świadkiem przemocy w rodzinie w dzieciństwie a stosowaniem przemocy w rodzinie w życiu dorosłym. Ponad trzy czwarte (75,9%) sprawców przemocy w życiu dorosłym stanowiły osoby, doświadczające jako ofiary przemocy w dzieciństwie; podobny wskaźnik dotyczył świadków przemocy w dzieciństwie wśród sprawców przemocy w życiu dorosłym (79,8%). Charakterystyka bezpośrednich świadków przemocy wobec dorosłych Nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy między płciami odnośnie bycia bezpośrednim świadkiem przemocy wobec osób dorosłych. W grupie bezpośrednich świadków przemocy istotnie nadreprezwntowane (biorąc pod uwagę liczebność tej grupy wiekowej) są osoby w wieku lat, lat oraz lat. Udział w grupie bezpośrednich świadków maleje wraz z wiekiem i osób w wieku 60 lat lub więcej jest w niej stosunkowo najmniej. Wśród bezpośrednich świadków przemocy istotnie niedoreprezentowane są osoby z wykształceniem podstawowym a nadreprezentowane osoby z wykształceniem wyższym. Oznacza to, że stosunkowo częściej (biorąco pod uwagę liczebność grupy wykształcenia) osoby z wykształceniem wyższym są bezpośrednimi świadkami przemocy a osoby z wykształceniem podstawowym stosunkowo rzadziej. Osoby mieszkające na wsi są istotnie rzadziej (biorąc pod uwagę liczebność grupy zamieszkania) bezpośrednimi świadkami przemocy wobec osób dorosłych. Przemoc w rodzinie wobec dzieci Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci Blisko 20% wszystkich respondentów deklarowało doświadczanie w dzieciństwie przynajmniej jednej z form przemocy, co stanowiło niemal dwukrotnie mniej w porównaniu z wynikiem uzyskanym w 2008 r. (38,1%). Różnica ta jest istotna statystycznie. Jednocześnie proporcje kobiet i mężczyzn były wyrównane, co stanowi zmianę w stosunku do badania z 2008 r., gdzie odsetek kobiet doświadczających przemocy w dzieciństwie był niższy od odsetka mężczyzn (odpowiednio 34,0% i 42,6%). Różnice te są istotne statystycznie. Wedle deklaracji ofiar przemocy, w dzieciństwie najczęściej miały one do czynienia z przemocą psychiczną i fizyczną (po 13,4%), najrzadziej zaś z przemocą seksualną i zaniedbaniem (odpowiednio 1,1% i 2,4%). W porównaniu do badania z 2008 istotnie zmalały odsetki respondentów deklarujących doświadczanie przemocy psychicznej, fizycznej i zaniedbania. Jednocześnie największe różnice zaobserwowano w przypadku przemocy fizycznej (dwukrotny spadek odsetka wskazań z 27,5% w 2008 do 13,4% w 2014). Kobiety najczęściej doświadczały Strona 22

23 w dzieciństwie przemocy psychicznej (14,6%) i fizycznej (12,8%), najrzadziej zaś zaniedbania (2,6%) i przemocy seksualnej (2,8%). Z kolei mężczyźni najczęściej deklarowali bycie w dzieciństwie ofiarą przemocy fizycznej (13,9%) i psychicznej (12,2%), najrzadziej zaś przemocy seksualnej (0,2%) i zaniedbania (2,2%). Wśród osób mających dzieci do 18 roku życia, do stosowania przynajmniej jednej z form przemocy wobec dzieci przyznało się w 2014 roku 6,7% ankietowanych. Odsetek sprawców był ponad dwukrotnie niższy niż ten zaobserwowany w badaniu z 2008 roku, gdy do stosowania przemocy wobec dziecka przyznało się 15,5% i jest to różnica istotna statystycznie. Wyniki badania wskazują na wyrównany udział kobiet i mężczyzn (różnice nie są istotne statystycznie) wśród sprawców przemocy w rodzinie wobec dzieci, podobnie jak w przypadku badania z 2008 r. Z deklaracji respondentów mających dzieci do 18 roku życia wynika, że najczęściej stosowali oni wobec dzieci przemoc psychiczną (4,7%) i fizyczną (3,4%). Do zaniedbania dziecka przyznało się jedynie 0,3% badanych posiadających dzieci. Żaden z rodziców nie potwierdził, że stosował przemoc seksualną wobec własnego dziecka. Charakterystyka sytuacji oraz bezpośrednich uczestników (ofiary, sprawcy, świadkowie) przemocy w rodzinie wobec dzieci W relacjach zarówno sprawców, jak i świadków przemocy w rodzinie wobec dzieci, do ostatniego zdarzenia przemocy najczęściej dochodziło powyżej 5 lat temu (odpowiednio 62,8% i 74,8%). Istotnie rzadziej były zaznaczane kategorie wskazujące, że zdarzenie miało miejsce w ciągu ostatniego roku (sprawcy 17,7%, świadkowie 15,7%) oraz między rokiem, a pięcioma latami temu (sprawcy 19,4%, świadkowie 9,5%). Wszyscy uczestnicy zdarzenia przemocy istotnie najczęściej wskazywali, że przemoc w rodzinie wobec dzieci zdarzyła się kilka razy (sprawcy 73,3%, ofiary 55,5%, świadkowie 63,9%). W relacjach ofiar najrzadziej dochodziło do jednokrotnego stosowania przemocy (10,7%). Z kolei sprawcy najrzadziej wskazywali, że wielokrotnie stosowali przemoc wobec dziecka 6,4% (ofiary 33,8%, świadkowie 22,2%). Ponad połowa (61,7%) sprawców przemocy w rodzinie wobec dzieci wyraziła pewność, że sytuacja przemocy już się nie powtórzy, a ponad jedna trzecia (34,1%) uznała możliwość powtórzenia przemocy za mało prawdopodobną. Różnica między tymi odsetkami jest istotna statystycznie. Według świadków, akty przemocy wobec dzieci istotnie częściej zdarzały się na wsi (40,5%), a w pozostałych miejscach zamieszkania do aktów przemocy dochodziło w wyrównanych proporcjach (od 12,3% do 17,3%). W relacjach sprawców nie wykazano istotnych statystycznie różnic pomiędzy wskazaniami na wieś, miasto tys. oraz miasto powyżej 500 tys. mieszkańców. Zdecydowana większość gospodarstw domowych, w których dochodziło do przemocy wobec dzieci znajdowała się w stosunkowo dobrej sytuacji materialnej. Zarówno sprawcy, jak i świadkowie najczęściej określali swój (swojej rodziny) status majątkowy w momencie zaistnienia przemocy w rodzinie jako średni, znośny (43,7%, 47,1%), często pojawiały się również odpowiedzi raczej dobry (28,1%, 26,0%) i raczej zły (14,7%, 20,7%). Strona 23

24 W relacjach ofiar i świadków przemocy wobec dzieci, sprawcami przemocy najczęściej (istotnie statystycznie) byli rodzice (w obu przypadkach ok. ¾ wskazań). Ponad połowa ofiar i świadków wskazała na ojca (ojczyma) jako sprawcę przemocy. Pytani o okoliczności aktu przemocy wobec dzieci, w przypadku przemocy psychicznej sprawcy najczęściej wskazywali na problemy finansowe w rodzinie (15,5%), problemy małżeńskie (11,7%), problemy szkolne i inne problemy rodzinne (po 9,7%) oraz alkohol (8,7%). Bardzo często sprawcy udzielali także odpowiedzi, iż na ich zachowanie nie miało wpływu nic szczególnego (13,6%). Różnice między częstotliwością tych wskazań nie są istotne statystycznie. W odniesieniu do przemocy fizycznej, istotnie najwięcej sprawców (43,3%) wskazywało na brak szczególnych zdarzeń mających wpływ na ich zachowanie. Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy w rodzinie wobec dzieci i ocena jej skuteczności Wyniki badań wskazują, że zdecydowana większość (powyżej 80%) uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci nie korzystała z żadnej form pomocy. Wśród korzystających z pomocy, stosunkowo najczęściej korzystano z pomocy policji (przemoc psychiczna, przemoc fizyczna, zaniedbanie), pomocy pracownika socjalnego (przemoc psychiczna, przemoc seksualna, zaniedbanie), kuratora sądowego, społecznego, sądu, prokuratury (przemoc psychiczna, zaniedbanie), pomocy psychologicznej i terapeutycznej (przemoc psychiczna), pomocy grup wsparcia (przemoc seksualna). Nie są to jednak róznice istotne statystycznie. Dla większości korzystających z pomocy w sytuacji przemocy psychicznej i fizycznej 3 była ona w jakimś stopniu skuteczna. Charakterystyka ofiar przemocy w dzieciństwie Zgodnie z relacjami ofiar i świadków brak jest istotnych statystycznie różnic pomiędzy płcią ofiar przemocy w dzieciństwie. Inaczej w badaniu deklarowali sprawcy, gdzie chłopcy istotnie przeważali jako ofiary nad dziewczynkami (dziewczynki 37,3%, chłopcy 62,7%). Ofiary wskazywały na przedział wieku lat, jako okres, w którym najczęściej dochodziło do przemocy (53,6%). Sprawcy z kolei deklarowali, że najwięcej aktów przemocy miało miejsce wobec dzieci w wieku 5-9 lat (37,1%) i lat (30,6%). W relacjach świadków nie odnotowano istotnych statystycznie różnic pomiędzy wskazaniami na przedziały wieku 5-9 lat, lat i lat. Istnieje podobieństwo w relacjach sprawców i świadków w sprawie przemocy w rodzinie wobec dzieci niepełnosprawnych. Żaden ze sprawców nie wskazał, że stosował przemoc wobec dzieci niepełnosprawnych. Według świadków, do takich aktów dochodziło niezwykle rzadko (3,1%). Charakterystyka sprawców przemocy w rodzinie wobec dzieci Badanie wykazało, że relacje uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci, w odniesieniu do charakterystyki sprawcy różnią się istotnie. 3 Niskie liczebności w grupie repondentów wypowiadających się odnośnie przemocy seksualnej i zaniedbania nie pozwalają na uprawnione wnioskowanie. Strona 24

25 Według ofiar i świadków przemocy, wśród sprawców przeważali mężczyźni (odpowiednio 68,4% i 65,8%), natomiast w relacjach sprawców przemocy nie odnotowano istotnych statystycznie różnic pomiędzy płciami. Według świadków, przemocy wobec dzieci najczęściej dopuszczały się osoby w wieku lat (36,6%), oraz w wieku lat (29,3%). Także w relacjach sprawców, do przemocy wobec dzieci dochodziło najczęściej w tych dwóch grupach wiekowych. Jednak istotnie częściej wśród osób w wieku lat (54,3%) niż w wieku lat (28,3%). Według sprawców, przemocy wobec dzieci istotnie częściej dopuszczały się osoby z wykształceniem wyższym (49,4%). Odmiennie w swoich relacjach deklarowali świadkowie: osoby z wykształceniem wyższym stanowiły jedynie 13,6% sprawców przemocy wobec dzieci, a w odniesieniu do pozostałych poziomów wykształcenia nie odnotowano istotnych statystycznie różnic pomiędzy wskazaniami. Zarówno według sprawców jak i świadków przemocy wobec dzieci, osoby dopuszczające się jej zdecydowanie najczęściej wykonywały pracę odpłatną (odpowiednio 93,1% i 65,6%). Sprawcy przemocy sporadycznie wskazywali inne odpowiedzi. Natomiast z deklaracji świadków przemocy wynika, że po około 10% wszystkich sprawców stanowiły zarówno osoby bezrobotne, jak i będące na emeryturze lub rencie. Zarówno w relacjach sprawców, jak i świadków, sprawcami przemocy wobec dzieci istotnie częściej były osoby pozostające w związku małżeńskim (91,1%, 78,7%). Wyniki badania wskazują na istotną pozytywną zależność pomiędzy doświadczaniem przemocy w dzieciństwie (bycie ofiarą lub świadkiem), a byciem sprawcą przemocy wobec dzieci w życiu dorosłym. Blisko ¾ sprawców przemocy wobec dzieci potwierdziło, że było ofiarą przemocy w dzieciństwie. Z kolei ponad 80% sprawców było świadkami przemocy w dzieciństwie. Strona 25

26 Przekonania i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie Pierwszy rozdział raportu opisuje przekonania i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie wobec osób pełnoletnich. Pytania dotyczące tej części raportu zostały wybrane na podstawie analizy czynnikowej i analiz eksperckich poprzednich badań przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Obszerny blok pytań dotyczących stereotypów na temat przemocy wobec osób dorosłych zawierało badanie Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie 4, zrealizowane w 2007 roku. O stereotypy dotyczące przemocy wobec dzieci Instytut Badawczy TNS OBOP pytał Polaków w 2008 roku, a uzyskane wyniki prezentuje raport Badania dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci 5. Analizy porównawcze zaprezentowane w prezentowanym rozdziale dotyczą powyższych badań. Na wykresach * oznaczono różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały pobrane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Stereotypy dotyczące przemocy wobec dorosłych W badaniu Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie, respondenci byli proszeni o powiedzenie, czy zgadzają się, czy też nie zgadzają z przedstawianymi przekonaniami na temat przemocy odpowiedzi udzielali na skali sześciostopniowej (od 1- w pełni się zgadzam do 6 - zupełnie się nie zgadzam ), która w celu umożliwienia porównań z badaniem przeprowadzonym w 2007 roku została sprowadzona do skali tak (połączone odpowiedzi 1,2 i 3)-nie (połączone odpowiedzi 4, 5 i 6). W badaniu z 2007 roku respondenci byli pytani o 23 stereotypy. W celu ograniczenia ich liczby w obecnej fali badania, przeprowadzono analizę czynnikową. Na podstawie jej wyników stwierdzono, że można wyróżnić dwa rodzaje stereotypów. Pierwsze z nich dotyczą skłonności respondentów do usprawiedliwiania przemocy, drugie natomiast dotyczą postrzegania przez respondentów pomocy dla osób dotkniętych przemocą. Na tej podstawie liczbę pytań o stereotypy wobec osób dorosłych ograniczono do 10, które najsilniej wpływały na dany czynnik. W wyniku analizy eksperckiej prowadzonej przez doświadczonych specjalistów zajmujących się przemocą w rodzinie, kilka pytań zostało zamienionych. Dodano też jedno pytanie, które nie zostało zadane badanym w 2007 roku. Usprawiedliwianie przemocy Pierwszy z wyróżnionych wymiarów dotyczy skłonności badanych do usprawiedliwiania przemocy w rodzinie. Składają się na ten wymiar stwierdzenia w różny sposób usprawiedliwiające stosowanie przemocy w rodzinie, z którymi ankietowani mieli powiedzieć czy się zgadzają, czy nie. Z pierwszym 4 Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Warszawa, październik, Badania dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci. Warszawa, lipiec, Strona 26

27 stwierdzeniem mówiącym wprost o tym, że w niektórych sytuacjach przemoc w rodzinie jest usprawiedliwiona, zgodziło się w 2014 roku 14,4% respondentów. Jest to wynik zbliżony (nieistotnie różny) do stwierdzonego przed siedmiu laty. Zdecydowana większość respondentów (83,2%) uważa, że nie istnieją okoliczności mogące usprawiedliwiać przemoc w rodzinie. Wykres 1 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Istnieją okoliczności, które usprawiedliwiają przemoc w rodzinie Warte dokładniejszej analizy jest jednak to, co badani uważają za przemoc - a właściwie, czego za przemoc nie uważają. Nieznacznie, choć istotnie statystycznie w porównaniu do badania z 2007 roku wzrósł odsetek osób zgadzających się ze stwierdzeniem, że o przemocy można mówić tylko wtedy, gdy widoczne są ślady na ciele ofiary np. siniaki, rany itp. W 2014 roku z takim stwierdzeniem zgodziło się 19,5% badanych, w 2007 roku istotnie mniej - 15,9%. Wynik taki może niepokoić, gdyż wskazuje, że niemal co piąta osoba nie dostrzega problemu przemocy psychicznej czy ekonomicznej, a nawet łagodniejszych przejawów przemocy fizycznej. Wykres 2 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem O przemocy można mówić tylko wtedy, gdy widoczne są ślady na ciele ofiary np. siniaki, rany itp. Pewnym potwierdzeniem takiej diagnozy są rozkłady odpowiedzi osób zgadzających się i nie zgadzających ze stwierdzeniem, że obrażanie partnera, wyzwiska, to normalna rzecz, podczas sporu między małżonkami. Z takim stwierdzeniem, zarówno w 2007 i 2014 roku, zgodziło się niemal 25% ankietowanych (różnica nieistotna statystycznie). Wskazuje to, że niemal, co czwarty badany uważa za normalne, stosowanie pewnych przejawów przemocy psychicznej w rodzinie. Rzuca to pewien cień Strona 27

28 na wyniki dotyczące zgadzania się ze stwierdzeniem, że żadna sytuacja nie usprawiedliwia przemocy w rodzinie. Odpowiedzi na dwa powyższe pytania pokazują, że respondenci dość często bagatelizują inne przejawy przemocy, niż ostra forma przemocy fizycznej. Wykres 3 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Obrażanie partnera, wyzwiska, to normalna rzecz, podczas sporu między małżonkami Wniosek, że część Polaków pod pojęciem przemocy, ma na myśli jedynie stosunkowo ostre przejawy przemocy fizycznej, potwierdzają również wyniki odpowiedzi na pytania dotyczące przemocy seksualnej. W 2014 roku ze stwierdzeniem, że w sprawach seksu żona zawsze powinna zgadzać się na to co chce mąż, zgodziło się 16,5% badanych. Jest to wynik istotnie wyższy od odnotowanego w badaniu z 2007 roku, w którym z powyższym stwierdzeniem zgodziło się niespełna 10% ankietowanych. Również ze stwierdzeniem, że gwałt w małżeństwie nie istnieje zgodziło się kilkanaście procent badanych (w roku ,7%, w roku ,3% - różnica jest istotna statystycznie). Wyniki te wskazują, że dla niemałej grupy osób coś takiego jak przemoc seksualna w małżeństwie w ogóle nie może wystąpić w sprawach seksu, to żona powinna się dostosować do oczekiwań męża, a gdy jest inaczej, to nie należy go winić za stosowanie przemocy. Takie przekonania mogą być szczególnie niepokojące, gdyż wskazują, że wina za wystąpienie przemocy seksualnej leży po stronie żony-ofiary. Zgoda części osób ze stwierdzeniem, że gwałt w małżeństwie nie istnieje, wskazuje jak daleko posunięta jest ich skłonność do usprawiedliwienia przemocy seksualnej wśród małżonków, skoro kwestionują możliwość wystąpienia tak poważnego przestępstwa. Wykres 4 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem W sprawach seksu żona zawsze powinna zgadzać się na to co chce mąż Strona 28

29 Wykres 5 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Gwałt w małżeństwie nie istnieje Usprawiedliwianie przemocy poza nieuznawaniem pewnych jej przejawów za przemoc może mieć jeszcze inny charakter. W badaniu z 2014 roku, 23,8% badanych zgodziło się ze stwierdzeniem, że Sprawca przestanie stosować przemoc, gdy trafi na właściwego partnera, który nie będzie go prowokować. Takie przekonanie wprost przerzuca część odpowiedzialności za stosowanie przemocy na ofiarę. Podobnie jak w przypadku pytań dotyczącyvh przemocy seksualnej, wskazuje, że gdyby ofiara przemocy zgadzała się na to, co chce sprawca i zachowywała właściwie, to do przemocy w ogóle by nie dochodziło. Wykres 6 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Sprawca przestanie stosować przemoc, gdy trafi na właściwego partnera, który nie będzie go prowokować Co piąty ankietowany (21,6%) w badaniu z 2014 roku zgodził się ze stwierdzeniem, że obsesyjna zazdrość, to przejaw miłości wobec partnera. Jest to istotnie wyższy odsetek niż w badaniu z 2007 roku, w którym z takim przekonaniem zgodziło się 17,8% ankietowanych. Przypisywanie sprawcy przemocy szlachetnych pobudek, również świadczy o skłonności do usprawiedliwiania przemocy. Strona 29

30 Wykres 7 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Obsesyjna zazdrość, to przejaw miłości wobec partnera Choć wyniki dotyczące skłonności do usprawiedliwiania przemocy w rodzinie oszacowane na podstawie zgadzania się respondentów ze stwierdzeniem: Istnieją okoliczności, które usprawiedliwiają przemoc w rodzinie, wskazują na dość niską skłonność Polaków do usprawiedliwiania przemocy (83,2% respondentów stwierdziło, że żadne okoliczności nie usprawiedliwiają przemocy), to jednak dalsze analizy zaburzają ten optymistyczny obraz. Na podstawie wypowiedzi respondentów w kwestii zgadzania się bądź niezgadzania się z innymi przekonaniami zaprezentowanymi w trakcie badania, można stwierdzić, że część respondentów uważa za przemoc jedynie dość ostre przejawy przemocy fizycznej. Część badanych jest też gotowa przenieść część odpowiedzialności za sytuację przemocy ze sprawcy, na ofiarę. Jest to szczególnie widoczne w odpowiedziach na pytania dotyczące przemocy seksualnej. Istotne może też być, że część respondentów przypisuje sprawcom przemocy szlachetne motywy - 21,6% ankietowanych zgodziło się, że obsesyjna zazdrość, to przejaw miłości wobec partnera. W kontekście innych pytań dotyczących przemocy, sformułowanie obsesyjna zazdrość wskazywało na stosowanie przemocy psychicznej, dla której usprawiedliwieniem miała być miłość do partnera. Na podstawie powyższych analiz, można stwierdzić, że znaczna część Polaków o przemocy myśli w sposób stereotypowy. Wydaje się, że wielu badanych nie zalicza przemocy psychicznej, ekonomicznej czy seksualnej w rodzinie do kategorii przemocy. Znaczny odsetek bagatelizuje też łagodniejsze przejawy przemocy fizycznej. Można się spodziewać, że ankietowani odpowiadając na bezpośrednie pytanie dotyczące okoliczności mogących usprawiedliwiać przemoc, myśleli głównie o różnych formach przemocy fizycznej gdyby ich uwagę skierować przy tym pytaniu na przemoc psychiczną, można podejrzewać, że skłonność do usprawiedliwiania przemocy byłaby wyższa. O skłonności do usprawiedliwiania przemocy przez część osób, może świadczyć dość częste zgadzanie się respondentów z przekonaniami przerzucającymi odpowiedzialność za przemoc na ofiarę oraz przypisującymi sprawcy przemocy szlachetne motywy działań. Strona 30

31 Opinie na temat wsparcia dla ofiar przemocy Drugi z analizowanych obszarów dotyczy przekonań badanych dotyczących ofiar przemocy i wsparcia, jakie jest im udzielane. Ze stwierdzeniem, że wiele rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie nie otrzymuje potrzebnej im pomocy. Zgodziło się z nim 74,5% ankietowanych w 2014 roku, czyli istotnie mniej niż w roku 2007, kiedy to 84,2% respondentów zgodziło się z taką opinią. Opinia ta z jednej strony świadczy o tym, jak badani postrzegają rzeczywistość na ile uważają za odpowiednią pomoc, którą obecnie otrzymują rodziny dotknięte przemocą. Taka interpretacja skłania do optymistycznego wniosku, że od 2007 roku sytuacja mogła ulec poprawie. Z drugiej strony, fakt, że respondenci rzadziej zgadzają się z twierdzeniem, że wiele rodzin nie otrzymuje potrzebnej im pomocy, może świadczyć o niższej chęci respondentów do pomocy takim osobom mogą częściej stwierdzać, że nawet w ich ocenie niewielka pomoc, jaką takie rodziny otrzymują jest już wystarczająca. Wykres 8 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Wiele rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie nie otrzymuje potrzebnej im pomocy Podobnie można interpretować opinie na temat drugiego stwierdzenia, o które zapytano respondentów. Odczytując wyniki wprost, można stwierdzić, że w porównaniu do roku 2007, obecnie Polacy oceniają, że prawo gorzej chroni ofiary przemocy. Jednak odpowiedzi na to pytanie, zależały również od tego, co badani uważali za niedostateczny stopień ochrony cześć osób może uważać pewne rozwiązania za wystarczające, podczas gdy inne osoby będą oczekiwały jeszcze większej ochrony. W związku z tym, uprawnione wydaje się stosowanie tego pytania, jako wskaźnika oceny chęci badanych, do większej pomocy ofiarom. Interpretując dwa powyższe wykresy w taki sposób, należy dojść do wniosku, że zdecydowana większość Polaków uważa, że ofiarom przemocy należy się znaczne wsparcie zarówno na poziomie legislacyjnym, jak i instytucjonalnym Strona 31

32 Wykres 9 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Prawo w Polsce w niedostatecznym stopniu chroni ofiary przemocy w rodzinie Ankietowanych zapytano również, czy zgadzają się z poglądem,, że ofiarom przemocy w rodzinie nie warto pomagać, bo i tak wrócą do sprawcy. Odsetek osób zgadzających się z tym stereotypem wzrósł istotnie między rokiem 2007, a 2014 z 11,1% do 17,8%. Może to potwierdzać przypuszczenie, że obecnie mniej osób niż przed kilkoma laty, oczekuje zwiększenia pomocy dla ofiar przemocy. W tym przypadku jednak do twierdzenia, że ofiarom nie warto pomagać, nie skłania przekonanie o wystarczającej skuteczność obecnej pomocy (legislacyjnej czy faktycznej), tylko poczucie, że pomoc ofiarom przemocy w rodzinie i tak nie będzie miała charakteru długotrwałego. Wykres 10 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Ofiarom przemocy w rodzinie nie warto pomagać - i tak wrócą do sprawcy Interesujące są również rozkłady opinii badanych na temat tego, kogo dotyka przemoc w rodzinie. 80,7% respondentów zgodziło się, że zjawisko przemocy w rodzinie dotyczy różnych rodzin, a nie tylko środowisk patologicznych i z marginesu społecznego. Jest to wynik niższy o ponad 9 punktów procentowych od stwierdzonego w 2007 roku. Strona 32

33 Wykres 11 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Zjawisko przemocy w rodzinie dotyczy różnych rodzin, a nie tylko środowisk patologicznych i z marginesu społecznego Ponadto, ankietowanym zadano dodatkowe pytanie, którego nie zawierało badanie przeprowadzone w 2007 roku - czy zgadzają się, że zgłoszenie, że ktoś doświadcza przemocy w rodzinie jest donosicielstwem. Z takim stwierdzeniem zgodziło się 11,8% badanych. Choć zdecydowana większość respondentów się z tym zdaniem nie zgodziła, to ponad 10% osób zgadzających się, że zgłoszenie doświadczania przemocy jest donosicielstwem, może poważnie ograniczać kontrolę społeczną dotyczącą problemu, jakim jest przemoc w rodzinie. Wykres 12 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Zgłoszenie, ze ktoś doświadcza przemocy w rodzinie jest donosicielstwem Strona 33

34 Stereotypy dotyczące przemocy wobec dzieci W 2008 roku Ministerstwo Pracy i Polityki społecznej zleciło przeprowadzenie badania Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Badani zostali w nim poproszeni o stwierdzenie, czy zgadzają się, czy też nie zgadzają się z przedstawionymi stereotypami i przekonaniami dotyczącymi przemocy w rodzinie wobec dzieci odpowiedzi udzielali na skali sześciostopniowej (od 1 - w pełni się zgadzam do 6 - zupełnie się nie zgadzam ), która w celu umożliwienia porównań z badaniem przeprowadzonym w 2007 roku została sprowadzona do skali tak (połączone odpowiedzi 1, 2 i 3) -nie (połączone odpowiedzi 4, 5 i 6). Badani zostali poproszeni o ustosunkowanie się do 10 twierdzeń. Aby ograniczyć liczbę pytań w obecnej fali badania, przeprowadzono analizę czynnikową. Na podstawie jej wyników stwierdzono, że można wyróżnić dwie grupy stereotypów dotyczących przemocy wobec dzieci. Pierwsza z nich dotyczy skłonności respondentów do bagatelizowania przejawów przemocy wobec dzieci, druga natomiast zawiera stwierdzenia legitymizujące przemoc wobec dzieci. Na tej podstawie, liczbę pytań o stereotypy wobec dzieci ograniczono do 6, które najsilniej wpływały na dany czynnik. W wyniku analizy eksperckiej prowadzonej przez doświadczonych specjalistów zajmujących się przemocą w rodzinie, opartej na wynikach statystycznej analizy czynnikowej, kilka pytań zostało zmienionych. Bagatelizowanie przejawów przemocy wobec dzieci Pierwszym wyróżnionym czynnikiem była skłonność respondentów do bagatelizowania przemocy wobec dzieci. Na ten wymiar składały się trzy pytania. Pierwsze z nich wprost mówiło, że przemoc wobec dzieci w rodzinie, to wyolbrzymiony problem kłótnie, rękoczyny zdarzają się w każdym domu. Zarówno w 2008 i 2014 roku, zbliżony odsetek osób (statystycznie nieistotnie różny) zgodziło się z tymi stwierdzeniami odpowiednio 22,2% i 23,5%. Warte zaznaczenia jest, że mimo wymienienia w pytaniu nie tylko o przemocy psychicznej, ale i fizycznej, niemal co czwarty badany zgodził się z opinią, że takie sytuacje zdarzają się w każdym domu. Wykres 13 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Przemoc wobec dzieci w rodzinie, to wyolbrzymiony problem kłótnie, rękoczyny zdarzają się w każdym domu Kolejne pytanie składające się na wymiar bagatelizowania przemocy wobec dzieci, wskazało, że z opinią obrażanie dziecka, wyzwiska, to normalna rzecz w życiu rodzin, zgodziło się jedynie 8,5% respondentów w 2014 roku i 7,7% w roku 2008 (różnica nie jest istotna statystycznie). W odróżnieniu od poprzednio opisanego pytania, w którym zapytano czy przejawy przemocy psychicznej i fizycznej Strona 34

35 zdarzają się w każdej rodzinie, w tym zapytano czy przemoc psychiczna jest czymś normalnym w życiu rodzin. Różnica w odsetku osób zgadzających się z jednym i drugim stwierdzeniem wskazuje, że część badanych uważa, że jeśli raz na jakiś czas zdarzy się nawet ostrzejszy przejaw przemocy, to mówienie o przemocy jest przesadą, ale gdy w stwierdzeniu, nawet stosunkowo łagodniejsze przejawy przemocy, zostają są opisywane jako normalne, to respondentom trudniej się z tym zgodzić. Takie wyniki wskazują, że przynajmniej dla części respondentów, łatwiejsze jest zaakceptowanie sporadycznych przejawów ostrzejszych form przemocy, niż występowania przemocy na co dzień, nawet w łagodniejszej formie.. Wykres 14 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Obrażanie dziecka, wyzwiska, to normalna rzecz w życiu rodzin Stosunkowo dużo osób zgodziło się również ze stwierdzeniem, że pogróżki i zastraszanie dziecka w rodzinie to jeszcze nie przemoc. W 2014 roku zgodziło się z nim 16% ankietowanych, w 2008 istotnie więcej - 19,4%. Znaczna różnica między odsetkiem odpowiedzi zgadzających się z tym stwierdzeniem, a mówiącym, że obrażanie dziecka i wyzwiska to normalna rzecz w życiu rodzin, może wynikać z tego, że choć część badanych nie uznaje przejawów przemocy psychicznej, za przemoc, to jednak nie uważają ich też za coś normalnego. Wydaje się, że wciąż w wyobrażeniach wielu Polaków, przemoc w rodzinie ogranicza się jedynie do stosunkowo ostrych przejawów przemocy fizycznej, przez co, choć nie uważają przejawów przemocy psychicznej za coś normalnego, trudno jest im je też zaklasyfikować jako przemoc. Wykres 15 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Pogróżki i zastraszanie dziecka w rodzinie to jeszcze nie przemoc Strona 35

36 Legitymizacja przemocy wobec dzieci Drugi z analizowanych wymiarów dotyczy przyzwolenia na stosowanie przemocy wobec dzieci. Choć w związku z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, media informowały o prawnym zakazie dawania klapsa dzieciom, to jednak nadal istnieje duże przyzwolenie na stosowanie kar fizycznych wobec dzieci. Ze stwierdzeniem, że rodzice mają prawo ukarać swoje dziecko laniem, zgodził się co czwarty respondent (26%). Jest to wynik istotnie wyższy niż zaobserwowany w badaniu z 2008 roku. Wykres 16 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Rodzice mają prawo ukarać swoje dziecko laniem Istotnie niższy odsetek ankietowanych zgodził się ze stwierdzeniem, że rodzice mają prawo ukarać dziecko pozbawiając je posiłku. Z taką opinią zgodziło się niespełna 5% respondentów, w poprzedniej fali badania było to jednak jeszcze mniej osób 2% respondentów. Mimo wzrostu, taka forma karania dzieci znajduję akceptację jedynie u marginalnej części badanych. Wykres 17 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Rodzice mają prawo ukarać dziecko pozbawiając je posiłku W badaniu zapytano również o przejawy przemocy seksualnej wobec dzieci. Respondentów proszono o potwierdzenie lub zaprzeczenie, że najlepiej jest, jeśli dziecko, które ktoś w rodzinie skrzywdził seksualnie, nikomu się nie poskarży. Ponad 90% z nich powiedziało, że nie zgadza się z takim stwierdzeniem. Był to jednak i tak istotnie niższy odsetek niż w badaniu przeprowadzonym w 2008 roku, gdzie z takim zdaniem nie zgodziło się ponad 95% badanych. Strona 36

37 Wykres 18 Odsetek osób zgadzających się i niezgadzających się z przekonaniem Najlepiej jest, jeśli dziecko, które ktoś w rodzinie skrzywdził seksualnie, nikomu się nie poskarży Zebrane wyniki wskazują, że różny jest poziom legitymizacji dla różnych przejawów przemocy wobec dzieci. Podczas gdy znaczny odsetek badanych akceptuje karę lania dla dziecka, zdecydowanie niższe jest przyzwolenie dla ukarania dziecka przez odmówienie mu posiłku. W przypadku przemocy seksualnej, badani są również niemal zgodni nie ma dla niego przyzwolenia. Strona 37

38 Pośredni świadkowie przemocy znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dorosłych, dzieci oraz osób starszych i niepełnosprawnych. Druga część badania dotyczyła pośredniej znajomości osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Respondenci byli pytani, czy osobiście znają w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy. Pytania te były zróżnicowane ze względu na to, kto był ofiarą przemocy (pełnoletnie kobiety, pełnoletni mężczyźni, dzieci czy osoby starsze lub niepełnosprawne) oraz rodzaj doświadczanej przemocy (psychiczną, fizyczną, seksualną oraz w przypadku osób dorosłych ekonomiczną, a w przypadku dzieci zaniedbania). Taka struktura badania zdeterminowała układ poniższej części raportu. Podrozdziały zostały wyróżnione ze względu na to, wobec kogo skierowana była przemoc osób dorosłych, dzieci czy osób niepełnosprawnych. W każdym z nich opisany jest odsetek osób będących świadkami różnych form przemocy oraz przedstawiona została ogólna charakterystyka osób będących pośrednimi świadkami przemocy. Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób dorosłych Pierwszy podrozdział tej części raportu dotyczy znajomości rodzin z problemem przemocy wobec osób dorosłych. Jego pierwsza część prezentuje, jaki odsetek ankietowanych było pośrednimi świadkami przemocy wobec osób dorosłych (oddzielnie kobiet i mężczyzn), ogółem oraz w podziale na różne rodzaje przemocy. Wyniki zostały porównane z badaniem Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I 6, przeprowadzonym na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2010 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Ogółem Wykres 19 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i. słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy wobec kobiet? 6 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 38

39 Wykres 20 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy wobec mężczyzn? W 2014 roku 36,9% badanych znało w swoim otoczeniu o rodziny, w których dochodziło do różnych form przemocy 7 wobec kobiet. Jest to istotnie niższy odsetek, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy wobec kobiet z najbliższego otoczenia wiedziała ponad połowa badanych (60,1%). Inaczej przedstawiają się wyniki dotyczące wiedzy respondentów na temat przemocy w odniesieniu do mężczyzn. W roku 2014 o przemocy wobec mężczyzn słyszało 20,2% badanych. To o ponad 11 punktów procentowych mniej niż 4 lata wcześniej (różnica ta jest istotna statystycznie). Przemoc psychiczna Wykres 21 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy psychicznej wobec kobiet? 7 Ogólna kategoria przemocy, została utworzona przez zsumowanie respondentów, którzy odpowiedzieli, że znali w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie rodziny, w których dochodziło wobec kobiet przynajmniej do jednej z form przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej lub ekonomicznej. Analogicznie, pozostałe osoby to takie, które w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie nie słyszały o stosowaniu żadnej formy przemocy wobec kobiet. Strona 39

40 W 2014 roku 26,6% badanych znało rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodziło do przemocy psychicznej wobec kobiet. Jest to wynik istotnie niższy, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy psychicznej wobec kobiet z najbliższego otoczenia wiedziała prawie połowa badanych (47,0%). Wykres 22 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy psychicznej wobec mężczyzn? Inaczej przedstawiają się wyniki dotyczące wiedzy respondentów na temat rodzinnej przemocy psychicznej w odniesieniu do mężczyzn. Zarówno w 2010 roku, jak i obecnie, znaczna większość badanych nie słyszała o występowaniu takiej przemocy, przy czym w ciągu ostatnich 4 lat odsetek badanych posiadających wiedzę na jej temat istotnie zmalał (z 22,7% do 13,3%). Przemoc fizyczna Wykres 23 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy fizycznej wobec kobiet? W ostatniej fali badania, 19,6% badanych potwierdziło, że zna w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie rodziny, w których dochodzi do przemocy fizycznej wobec kobiet. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy fizycznej wobec kobiet z najbliższego otoczenia wiedziało 38,5% badanych. Strona 40

41 Wykres 24 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy fizycznej wobec mężczyzn? Choć odsetek osób znających rodziny z problemem przemocy fizycznej wobec mężczyzn jest istotnie niższy, niż dotyczący przemocy fizycznej wobec kobiet, to zależności przedstawiają się podobnie. Zarówno w 2010 roku, jak i obecnie, znaczna większość badanych nie słyszała o występowaniu takiej przemocy, przy czym w ciągu ostatnich 4 lat odsetek badanych posiadających wiedzę na jej temat istotnie zmalał (z 14,0% do 8,4%). Przemoc seksualna Wykres 25 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy seksualnej wobec kobiet? W 2014 roku 6,9% badanych znało w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodziło do przemocy seksualnej wobec kobiet. Jest to nieistotnie statystycznie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy seksualnej wobec kobiet z najbliższego otoczenia wiedziało 8,1% badanych. Strona 41

42 Wykres 26 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy seksualnej wobec mężczyzn? O przemocy seksualnej wobec mężczyzn słyszał jedynie niewielki odsetek badanych. Zarówno w roku 2010 i 2014, ponad 98% badanych nie słyszało o takim przypadku w swoim otoczeniu. Wedle zebranych danych, odsetek osób, które były pośrednimi świadkami przemocy seksualnej wobec mężczyzn, spadł między rokiem 2010, a 2014 z 1,8%, do 1%. Mimo, że wynik ten okazał się istotny statystycznie, to do porównań zjawisk o tak niskiej skali występowania, należy podchodzić z ostrożnością. Przemoc ekonomiczna Wykres 27 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy ekonomicznej wobec kobiet? W 2014 roku 13,6% badanych znało rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodziło do przemocy ekonomicznej wobec kobiet. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy ekonomicznej wobec kobiet z najbliższego otoczenia wiedziało 23,7% badanych. Strona 42

43 Wykres 28 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy ekonomicznej wobec mężczyzn? Podobnie przedstawiają się wyniki dotyczące wiedzy respondentów na temat przemocy ekonomicznej, w której ofiarami byli mężczyźni. Zarówno w 2010 roku, jak i obecnie, znaczna większość badanych nie słyszała o występowaniu takiej przemocy, przy czym w ciągu ostatnich 4 lat odsetek badanych posiadających wiedzę na jej temat istotnie zmalał z 11,6% do 7,4%. Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec kobiet W poniższym rozdziale przedstawiona została charakterystyka osób, które zadeklarowały, że były pośrednimi świadkami przemocy wobec kobiet. Każdy z wykresów prezentuje, jak rozkładają się wybrane cechy społeczno-demograficzne wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy. Dodatkowo, na każdym z wykresów przedstawiono również rozkład tych cech, wśród osób niebędących świadkami przemocy. Pozwala to ocenić, czy w grupie osób będących świadkami przemocy występuje względna nadreprezentacja jakiejś kategorii. Sposób interpretacji wykresów zostanie szczegółowo omówiony przy charakteryzowaniu pośrednich świadków przemocy ze względu na wiek. Wykres 29 Wiek pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Zebrane dane wskazują, że wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy w swoim otoczeniu, największą grupą są osoby po 60-tym roku życia. Stanowią one nieznacznie ponad jedną Strona 43

44 czwartą (25,5%) wszystkich osób będących pośrednimi świadkami przemocy w rodzinie w stosunku do kobiet. W grupie osób będących pośrednimi świadkami przemocy, najmniejszy odsetek stanowią natomiast osoby w wieku lat (14,6%) i lat (16,1%). Porównując jednak odsetek osób starszych, wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy, można zauważyć, że w tej drugiej grupie również stanowią one najwyższy odsetek (30,3%) - jeszcze wyższy, niż wśród osób znających w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy w rodzinie (25,5%). Oznacza to, że choć osób starszych jest wśród osób będących świadkami przemocy najwięcej w stosunku do innych kategorii wiekowych, to wynika to z tego, że ogólnie osób w takim wieku jest w badanej populacji najwięcej. Porównanie odsetka osób starszych wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy (odpowiednio 30,3% i 25,5%), wskazuje, że osoby w wieku 60 lat lub starsze stosunkowo istotnie rzadziej znają w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy w rodzinie. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku osób będących w wieku lat. Wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy, stanowiły one jedną z mniej licznych grup, ale porównując, jaki odsetek stanowiły one wśród osób znających (16,1%) i nieznających (13%) kobiet doświadczających przemocy, należy stwierdzić, że wśród pośrednich świadków, grupa osób będących w wieku lat jest istotnie nadreprezentowana osoby takie stanowią wyższy odsetek pośrednich świadków przemocy, niż wynikałoby to z odsetka jaki stanowią w całej próbie. Dodatkowo wykonany test t dla prób niezależnych wskazał, że średnia wieku wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy wobec kobiet (45,47) jest istotnie statystycznie niższa (t=3,528, p=0,000), niż wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy (47,76). Na podstawie zaprezentowanych danych, można powiedzieć, że wśród osób znających w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy, najwyższy odsetek stanowią osoby po 60 roku życia. Należy jednak zwrócić uwagę, że wynika to w znacznej mierze z tego, że ta kategoria wiekowa stanowi najwyższy odsetek w całej populacji również wśród osób niebędących pośrednimi świadkami przemocy. Chcąc porównać, które kategorie wiekowe są nadreprezentowane, trzeba porównywać ich odsetki w grupie osób znających i nieznających w swoim otoczeniu kobiet doświadczających przemocy. Właśnie do tych względnych porównań odnoszą się symbole *, które wskazują, że między odsetkiem osób z danej kategorii wiekowej wśród osób znających w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy i nieznających takich kobiet, występuje różnica istotna statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat. W związku z tym, można stwierdzić, że istotna nadreprezentacja osób w wieku lat występuje wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy wobec kobiet, a osoby w wieku 60 lub więcej lat są w niej istotnie niedoreprezentowane. Patrząc również na wyniki, które nie okazały się istotne statystycznie można stwierdzić, że ogólnie osoby młodsze częściej, niż osoby starsze znają w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy. Strona 44

45 Wykres 30 Płeć pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Wśród osób doświadczających przemocy, wyższy odsetek stanowiły kobiety, niż mężczyźni. Jednocześnie, kobiety istotnie częściej od mężczyzn zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec kobiet. Wśród osób potwierdzających wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 56,1% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły równo połowę. Różnice te były istotne statystycznie. Wykres 31 Wykształcenie pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Ponadto, można stwierdzić zależność pomiędzy wykształceniem a postrzeganiem zjawiska przemocy - osoby z wyższym wykształceniem istotnie częściej zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec kobiet, niż wynikałoby to z odsetka, jaki stanowią w całej populacji. Wśród osób potwierdzających wiedzę na temat przemocy wobec znajomych kobiet, stanowiły one 42,8% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 33,7%. Strona 45

46 Osoby z wykształceniem podstawowym istotnie częściej od pozostałych deklarowały, że nie słyszały o przemocy wobec kobiet w swoim otoczeniu. Wśród osób potwierdzających wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 3,6% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 7,1%. Analogiczne wyniki uzyskano w przypadku osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Wśród osób zauważających w swoim środowisku rodziny, w których kobiety doświadczają przemocy, stanowiły one 11,4% badanych, zaś w gronie osób niesłyszących o takiej przemocy - 17,1%. Choć pozostałe analizy nie okazały się istotne statystycznie, to wydaje się, że można zaobserwować trend wskazujący, że osoby lepiej wykształcone, częściej znają w swoim otoczeniu kobiety doświadczające przemocy. Wśród pośrednich świadków przemocy, najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem wyższym (42,8%) oraz średnim (33,2%). Wykres 32 Wielkość miejscowości zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Można również zaobserwować, że wśród pośrednich świadków przemocy zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowią osoby mieszkające na wsi (41,5%). Jest to jednak związane głównie ze strukturą zamieszkania ogółu Polaków - na podstawie zaprezentowanego wykresu można również stwierdzić, że osoby mieszkające na wsi istotnie rzadziej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec kobiet. Wśród osób potwierdzających wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 41,5% badanych, podczas gdy gronie osób niebędących świadkami przemocy - 46,6% ( różnica istotna statystycznie). Osoby mieszkające w miastach, częściej niż wynikałoby to z ich liczebności w całej populacji, twierdziły, że zauważają w swoim otoczeniu przemoc wobec kobiet. Choć w rozbiciu na kilka kategorii pod względem wielkości miejscowości zamieszkania taka zależność nie okazała się istotna statystycznie to byłaby istotna w przypadku ujęcia wszystkich mieszkańców miast w jednej kategorii osoby mieszkające w mieście. Strona 46

47 Wykres 33 Województwo zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec kobiet Istotne statystycznie różnice w zależności od zamieszkiwanego województwa, zauważono dla województw świętokrzyskiego i wielkopolskiego. Osoby mieszkające w województwie świętokrzyskim stanowiły większą część wszystkich pośrednich świadków przemocy wobec kobiet, niż wynikałoby to z procentu osób zamieszkującego to województwo. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 4,5% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 2,8%. Jednocześnie, osoby mieszkające w województwie wielkopolskim, częściej od pozostałych twierdziły, że nie spotkały się w swoim otoczeniu z przemocą wobec kobiet. W gronie osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 7,1% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 9,6%. Wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy nie zaobserwowano występowania istotnych statystycznie nadreprezentacji w żadnym z województw. Strona 47

48 Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Kolejny rozdział przedstawia charakterystykę osób, które znają w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie mężczyzn będących ofiarami przemocy w rodzinie. Podobnie jak w przypadku wykresów dotyczących pośrednich świadków przemocy wobec kobiet, każdy z nich prezentuje, jak rozkładają się wybrane cechy społeczno-demograficzne wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy. Do każdego z nich dołączona jest również informacja, dotycząca rozkładu tej cechy wśród osób niebędących świadkami przemocy. Pozwala to ocenić, czy w grupie osób będących świadkami przemocy występuje względna nadreprezentacja jakiejś kategorii 8. Wykres 34 Wiek pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Osoby w wieku lat częściej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec mężczyzn. Wśród osób deklarowały wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 29,7% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 21,9%. Natomiast, osoby powyżej 60 roku życia częściej od pozostałychtwierdziły, że nie wiedzą o przemocy wobec mężczyzn w najbliższym otoczeniu. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 22,7% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 29,8%. Obie te zależności są istotne statystycznie. Choć osoby starsze najrzadziej dostrzegały w swoim otoczeniu przemoc wobec mężczyzn, to jednak stanowiły drugą pod względem liczebności grupę, wśród pośrednich świadków przemocy. Test t dla prób niezależnych wskazał, że średnia wieku wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy wobec mężczyzn (44,04) jest istotna statystycznie niższa (t=4,462, p=0,000), niż wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy (47,56). 8 Sposób interpretacji wykresów został szczegółowo omówiony przy charakteryzowaniu pośrednich świadków przemocy wobec kobiet ze względu na wiek. Strona 48

49 Wykres 35 Płeć pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Mężczyźni istotnie częściej od kobiet zauważali w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec mężczyzn. Wśród osób potwierdzających wiedzę nt. przemocy, stanowili oni 58,3% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowili 45,4%. Jest to interesujące w zestawieniu z analogicznym wykresem dotyczącym przemocy wobec kobiet, gdzie stwierdzono, że mężczyźni istotnie rzadziej są pośrednimi świadkami przemocy wobec kobiet. Wykres 36 Wykształcenie pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Również struktura wykształcenia wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy istotnie się różniła. Podobnie jak w przypadku przemocy wobec kobiet, osoby z wyższym wykształceniem częściej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec mężczyzn. Wśród osób potwierdzających wiedzę nt. przemocy, stanowiły one 41,8% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, o ponad pięć punktów procentowych mniej. Osoby z wykształceniem podstawowym istotnie częściej od pozostałych deklarowały niewiedzę o przemocy wobec mężczyzn. Wśród osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły one 6,4% Strona 49

50 badanych, zaś w gronie deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły 2,5%. Można zaobserwować podobną zależność jak w przypadku świadków przemocy wobec kobiet osoby z wyższym wykształceniem istotnie częściej dostrzegają przemoc w rodzinie, również wobec mężczyzn. Wśród osób będących świadkami przemocy najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem wyższym i średnim, łącznie stanowiąc ponad 70% osób znających w swoim otoczeniu mężczyzn doświadczających przemocy. Wykres 37 Wielkość miejscowości zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Osoby mieszkające na wsi istotnie rzadziej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec mężczyzn. Wśród osób, które zetknęły się z tym problemem, stanowiły one 38,1% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 46,1% (różnica istotna statystycznie). Jest to zależność analogiczna do obserwowanej w przypadku przemocy wobec kobiet również wobec mężczyzn, osoby mieszkające w miastach istotnie częściej zauważały występowanie przemocy. Jednak, ze względu na wysoki odsetek Polaków mieszkających na wsi, a także podział mieszkańców miast na cztery kategorie w zależności wielkości miejscowości, mieszkańcy najmniejszych miejscowości stanowią najliczniejszą grupę wśród pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn. Strona 50

51 Wykres 38 Województwo zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn Wśród świadków przemocy wobec mężczyzn nie występuje nadreprezentacja mieszkańców żadnego z województw, w związku z czym nie można zaobserwować żadnych istotnych zależności statystycznych. Najczęściej wśród osób będących świadkami przemocy wobec mężczyzn występują mieszkańcy województwa mazowieckiego (12,9%) i śląskiego (12,8%), ale jest to związane głównie z nierówną liczbą mieszkańców poszczególnych województw. Strona 51

52 Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dzieci Kolejny podrozdział tej części raportu dotyczącej pośrednich świadków przemocy, poświęcony jest tematyce przemocy wobec dzieci w rodzinie. Pierwsza jego część opisuje, jaki odsetek osób zna w swoim otoczeniu rodziny dotknięte problemem różnych form przemocy wobec dzieci. W drugiej części znajduje się opis cech społeczno-demograficznych pośrednich świadków przemocy wobec dzieci. Wyniki zostały porównane z raportem Badania dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci 9, opracowanym na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2008 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat pomiędzy latami. Ogółem Wykres 39 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy wobec dzieci? W 2014 roku 47,1% badanych znało w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodziło do przemocy wobec dzieci. Jest to istotnie wyższy wynik, niż uzyskany podczas badania w 2008 roku, gdzie o przemocy wobec dzieci z najbliższego otoczenia wiedziało 41,8% badanych 10. Ponadto, jest to również istotnie wyższy wynik w porównaniu do udziału osób deklarujących znajomość w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie mężczyzn (20,2%) i kobiet (36,9%) doświadczających przemocy. W roku 2008 odsetek osób przyznających, że znają w swoim otoczeniu dzieci dotknięte problemem przemocy (41,8%) mieścił się między odsetkiem osób znających rodziny w których występowała przemoc w stosunku do mężczyzn (31,8%), a odsetkiem pośrednich świadków przemocy wobec kobiet (60,1%). 9 Badania dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci. Warszawa, lipiec, 2008; 10 Należy jednak podkreślić, że nie są to wyniki dokładnie porównywalne, gdyż w przypadku fali badania z 2014 roku, respondentów pytano o przemoc psychiczną, fizyczną, seksualną i zaniedbania, a w przypadku badania z 2008 roku, ten ostatni rodzaj przemocy był zastąpiony przemocą ekonomiczną. Strona 52

53 Przemoc psychiczna Wykres 40 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy psychicznej wobec dzieci? W 2014 roku 26,4% badanych znało w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodziło do przemocy psychicznej wobec dzieci. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdzie o przemocy psychicznej wobec dzieci z najbliższego otoczenia wiedziało 31,2% badanych. Ten rodzaj przemocy dotyka niemal równie często dzieci, co dorosłe kobiety (26,6%) i jest prawie dwukrotnie wyższy od liczby mężczyzn dotkniętych przemocą psychiczną (13,3%). Przemoc fizyczna Wykres 41 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy fizycznej wobec dzieci? Jednocześnie 25,7% badanych w 2014 roku stwierdziło, że zna w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodziło do przemocy fizycznej wobec dzieci. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdzie o przemocy fizycznej wobec dzieci z najbliższego otoczenia wiedziało 30,6% badanych. Porównując odsetek pośrednich świadków przemocy fizycznej wobec dzieci z odsetkiem osób znających w swoim otoczeniu osoby pełnoletnie doświadczające przemocy fizycznej, można stwierdzić, że przemoc fizyczna dotyka częściej nieletnich. O przemocy wobec kobiet słyszało Strona 53

54 19,6% badanych, a wobec mężczyzn 8,4%. Oznacza to, że ten rodzaj przemocy w opinii pośrednich świadków dotyka istotnie częściej dzieci, niż osób dorosłych. Przemoc seksualna Wykres 42 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy seksualnej wobec dzieci? W 2014 roku 4,2% badanych znało rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodziło do przemocy seksualnej wobec dzieci. Jest to nieistotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdzie o przemocy seksualnej wobec dzieci z najbliższego otoczenia wiedziało 4,8% badanych. Był to odsetek niższy od odsetka pośrednich świadków przemocy seksualnej wobec kobiet (6,8%), a wyższy od procentu osób znających w swoim otoczeniu mężczyzn będących ofiarami przemocy seksualnej (1%). Zaniedbanie Wykres 43 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy zaniedbania wobec dzieci? W badaniu z 2014 roku zapytano również o przemoc w formie zaniedbania wobec dzieci. Pytanie takie nie zostało zadane w badaniu sprzed 6 lat, w związku z czym nie ma możliwości porównania tego wyniku. Odpowiedzi ankietowanych wskazują jednak, że aż 30,6% badanych zna rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodzi do zaniedbywania dzieci. Stanowi to najwyższy odsetek ze wszystkich form przemocy, o które pytano respondentów. Strona 54

55 Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Niniejsza część raportu prezentuje opis społeczno-demograficzny osób znających w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie rodziny, w których dochodzi do przemocy wobec dzieci. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku charakterystyki bezpośrednich świadków przemocy wobec kobiet i mężczyzn, każdy wykres prezentuje, jak rozkładają się wybrane cechy wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy oraz jak wyglądają rozkłady tych cech wśród osób niebędących świadkami przemocy. Pozwala to na porównanie, czy w grupie osób będących świadkami przemocy występuje względna nadreprezentacja jakiejś kategorii. Sposób interpretacji wykresów został szczegółowo omówiony w części dotyczącej charakterystyki pośrednich świadków przemocy wobec kobiet ze względu na wiek. Wykres 44 Wiek pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Najliczniejszą grupę wśród osób znających w swoim otoczeniu rodziny z problemem przemocy wobec dzieci, stanowią osoby w wieku lat. Osoby w tym wieku częściej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec dzieci. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 27,9% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły 19,0%. Podobne wyniki uzyskano dla osób w wieku lat. Wśród osób zauważających w swoim środowisku rodziny, w których dzieci doświadczają przemocy, stanowiły one 15,5% badanych, zaś w gronie osób niesłyszących o takiej przemocy - 12,7%. Obie te zależności były istotne statystycznie. Można również zaobserwować, że wraz z wiekiem zmniejsza się udział świadków przemocy w stosunku do odsetka osób z danej kategorii wiekowej, które nie były pośrednimi świadkami przemocy wobec dzieci. Podobnie jak w przypadku pośrednich świadków przemocy wobec kobiet i mężczyzn, osoby powyżej 60 roku życia stosunkowo najrzadziej deklarowały wiedzę na temat przemocy wobec dzieci w swoim otoczeniu. Wśród osób potwierdzających, że zauważyły przemoc w swoim otoczeniu, stanowiły one 23,1% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły 33,6%. Test t dla prób niezależnych wskazał, że średnia wieku wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy Strona 55

56 wobec dzieci (44,34) jest istotna statystycznie niższa (t=7,949, p=0,000), niż wśród osób niebędących pośrednimi świadkami przemocy (49,33). Wykres 45 Płeć pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Wśród świadków przemocy wobec dzieci nie występuje nadreprezentacja żadnej z płci, w związku z czym nie można zaobserwować żadnych istotnych statystycznie zależności. Kobiet jest wśród świadków przemocy nieznacznie więcej, co jest zgodne z rozkładem płci w całej populacyji. Wykres 46 Wykształcenie pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Strona 56

57 Najliczniej wśród pośrednich świadków przemocy wobec dzieci reprezentowane były osoby najlepiej wykształcone. Respondenci z wyższym wykształceniem istotnie częściej od pozostałych zauważali w swoim otoczeniu przemoc w stosunku do dzieci. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 44,1% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 30,9%. Osoby z wykształceniem podstawowym istotnie częściej, w porównaniu z osobami z innym poziomem wykształcenia, twierdziły, że nie znają w swoim otoczeniu rodzin z problemem przemocy wobec dzieci. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 3,7% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 7,6%. Analogiczne wyniki uzyskano dla pozostałych grup wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie zauważalność przemocy wobec dzieci. Im wyższa kategoria wykształcenia, tym większy był udział osób będących pośrednimi świadkami przemocy w stosunku do osób nie znających w swoim otoczeniu rodzin z problemem przemocy wobec dzieci. Wykres 47 Wielkość miejscowości zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Podobnie jak w przypadku przemocy wobec kobiet i mężczyzn, osoby mieszkające na wsi istotnie rzadziej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec dzieci. Wśród osób deklarujących wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 40,5% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 48,2%. Osoby mieszkające w większych miejscowościach, istotnie częściej od pozostałych twierdziły, że zauważają w swoim środowisku przemoc wobec dzieci. Nie można zaobserwować jednak prostego trendu, że im większa miejscowość, tym większy odsetek osób deklarujących znajomość rodzin z problemem przemocy wobec dzieci. W miastach mających ponad 500 tysięcy mieszkańców zaobserwowano równy odsetek osób wiedzących o przemocy wobec dzieci, jak osób, które nie spotkały się z tym podczas gdy w mniejszych miastach odsetek osób będących świadkami przemocy Strona 57

58 wobec dzieci był wyższy, od odsetka osób nie znających w swoim otoczeniu rodzin, w których dzieci doświadczają przemocy. Wykres 48 Województwo zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec dzieci Jedyne istotne statystycznie wyniki w zależności od zamieszkałego województwa, można zaobserwować dla województw łódzkiego i zachodniopomorskiego. Osoby mieszkające w województwie zachodniopomorskim częściej zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec dzieci. Stanowiły one 5,6% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 3,6%. Odwrotnie jest dla województwa łódzkiego, którego mieszkańcy istotnie częściej od pozostałych deklarowali, że nie znają w swoim otoczeniu rodzin, w których miałoby dochodzić do przemocy wobec dzieci. Wśród osób potwierdzających wiedzę na temat przemocy, stanowiły one 5,6% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 7,4%. Strona 58

59 Znajomość rodzin z problemem przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych Ostatni podrozdział tej części raportu opisuje doświadczenia pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Tak samo jak w poprzednich częściach, opisane zostało jaki odsetek respondentów zna w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie rodziny, w których występuje problem przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych (także w podziale na formy przemocy). W dalszej części przedstawiono charakterystykę pośrednich świadków przemocy. W odróżnieniu do poprzednich analiz, wyniki dotyczące przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych nie zostały porównane z innymi badaniami, gdyż w poprzednich raportach opracowanych na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej nie pojawiły się pytania uprawniające do porównań. Ogółem Wykres 49 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych? W 2014 roku 26,0% badanych deklarowało, że zna rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodziło do przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Jest to wynik istotnie niższy odudziału osób deklarujących znajomość rodzin, w których dochodzi do przemocy wobec kobiet (36,9%), ale wyższy niż wśród pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn (20,2%). Przemoc psychiczna Wykres 50 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy psychicznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych? Strona 59

60 W 2014 roku 15,2% badanych znało rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodziło do przemocy psychicznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Był to istotnie niższy odsetek niż w przypadku pośrednich świadków przemocy wobec kobiet (26,6%) i porównywalny z odsetkiem osób deklarujących znajomość w swoim otoczeniu rodzin z problemem przemocy wobec mężczyzn (13,3%). Choć w drugim przypadku różnica jest niewielka, ze względu na dużą próbę badawczą wynik jest istotny statystycznie. Przemoc fizyczna Wykres 51 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy fizycznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych? Odsetek osób deklarujących znajomość w swoim otoczeniu rodzin, w których dochodzi do przemocy fizycznej wobec osób starszych jest istotnie wyższy od odsetka pośrednich świadków przemocy wobec mężczyzn (8,4%). W 2014 roku 10,0% zadeklarowało znajomość w swoim otoczeniu rodziny, z problemem przemocy fizycznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Udział osób będących pośrednimi świadkami przemocy wobec kobiet był jednak znacznie wyższy niemal co piąta osoba deklarowała, że zna w swoim otoczeniu rodzinę, w której dochodzi do przemocy fizycznej wobec kobiet. Przemoc seksualna Wykres 52 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy seksualnej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych? Strona 60

61 W 2014 roku 2,1% badanych powiedziało, że zna rodziny w swoim otoczeniu, w których dochodzi do przemocy seksualnej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Również odsetek pośrednich świadków tego rodzaju przemocy mieści się między odsetkiem osób znających rodziny, w których dochodzi do przemocy wobec kobiet (6,9%), a odsetkiem takich rodzin, w których dochodzi do przemocy seksualnej wobec mężczyzn (1%). Przemoc ekonomiczna Wykres 53 Odsetek odpowiedzi na pytanie Czy Pan/i osobiście zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których Pan/i słyszał/a lub wie, że dochodzi w nich do różnych form przemocy ekonomicznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych? Zgodnie z deklaracjami, 13,4% ankietowanych zna w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodzi do przemocy ekonomicznej wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Pod względem odsetka świadków pośrednich tego rodzaju przemocy, jest on zbliżony do odsetka osób znających w swoim otoczeniu rodziny dotknięte przemocą ekonomiczną wobec kobiet (13,6%). Jest natomiast istotnie wyższy od analogicznego odsetka dotyczącego przemocy wobec mężczyzn (7,4%). Na podstawie deklaracji pośrednich świadków przemocy, można zatem stwierdzić, że zasięg przemocy ekonomicznej wobec osób starszych i niepełnosprawnych jest relatywnie duży. Strona 61

62 Charakterystyka pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych Wykres 54 Wiek pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub osób niepełnosprawnych Wśród pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych jest niemal tyle samo osób w najmłodszej (26,1%) i najstarszej grupie wiekowej (26%) różnica ta nie jest istotna statystycznie. Należy jednak zaznaczyć, że osoby w wieku lat stanowiły istotnie większy odsetek w grupie osób znających w swoim otoczeniu lub sąsiedztwie osoby z problemem przemoc w rodzinie wobec osób starszych lub niepełnosprawnych, niż wśród osób nieznających takich rodzin (odpowiednio 26,1% i 22,3%) Wskazuje to, że znaczny odsetek osób w tej kategorii wiekowej wśród pośrednich świadków przemocy nie wynika tylko z dużej liczebności tej kategorii w całej próbie. Odwrotna sytuacja ma miejsce w stosunku do osób powyżej 60 roku życia, które istotnie częściej od pozostałych deklarowały, że nie zetknęły się z przemocą wobec osób starszych lub niepełnosprawnych w swoim otoczeniu. Wśród osób będących świadkami przemocy stanowiły one 26,0% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy - 29,8%. Wysoki odsetek osób powyżej 60 roku życia wśród pośrednich świadków przemocy wynika głównie z dużej liczebności tej kategorii wiekowej w całej próbie. Choć można było oczekiwać, że to właśnie osoby starsze będą częściej dostrzegały w swoim otoczeniu przemoc w stosunku do swoich rówieśników, okazało się, że to osoby młodsze częściej zwracają uwagę na ten problem. Warto jednak podkreślić, że w przypadku przemocy wobec osób starszych taka zależność jest słabsza niż np. w przypadku przemocy wobec dzieci respondenci w wieku lat zdecydowanie częściej dostrzegały w swoim otoczeniu osoby doświadczające przemocy. Strona 62

63 Test t dla prób niezależnych wskazał, że średnia wieku wśród osób będących pośrednimi świadkami przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych (45,61) jest istotnie statystycznie niższa (t=2,568, p=0,010), niż wśród osób niebędących pośrednimi świadkami przemocy (47,45). Wykres 55 Płeć pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub osób niepełnosprawnych Wśród świadków przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych nie występuje nadreprezentacja żadnej z płci, w związku z czym nie można zaobserwować żadnych istotnych zależności. Odsetek kobiet i mężczyzn wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy jest zbliżony i odpowiada rozkładowi płci w całej populacji. Pod tym względem pośredni świadkowie przemocy wobec osób starszych, nie różnią się istotnie od osób znających w swoim otoczeniu rodziny, w których dochodzi do przemocy wobec dzieci. Wykres 56 Wykształcenie pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub osób niepełnosprawnych Strona 63

64 Istotne zależności można natomiast zaobserwować ze względu na wykształcenie. Osoby z wyższym wykształceniem częściej od pozostałych zauważały w swoim otoczeniu przemoc w rodzinie wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Wśród osób potwierdzających wiedzę nt. przemocy, stanowiły one 41,6% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły 35,2%. Natomiast osoby z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym stosunkowo częściej od pozostałych deklarowały niewiedzę o przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Wśród osób potwierdzających wiedzę nt. przemocy, stanowiły one odpowiednio 3,6% oraz 12,9% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły 6,5% oraz 15,9%. Analogiczne wyniki uzyskano w przypadku świadków przemocy wobec kobiet, mężczyzn i dzieci. Również w ich przypadku osoby o wyższym wykształceniu stosunkowo częściej były świadkami przemocy wśród rodzin ze swojego otoczenia. Wykres 57 Wielkość miejscowości zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub osób niepełnosprawnych Wśród świadków przemocy wobec osób niepełnosprawnych lub starszych nie występuje nadreprezentacja mieszkańców żadnej z kategorii wielkości miejscowości zamieszkania, w związku z czym nie można zaobserwować żadnych istotnych zależności. Jest to interesujący wynik w kontekście wcześniejszych analiz, w których zarówno w przypadku przemocy wobec kobiet, mężczyzn jak i dzieci, w grupie deklarującej brak wiedzy o przypadkach przemocy występowała istotna statystycznie nadreprezentacja osób mieszkających na wsi. Może to oznaczać, że problem przemocy wobec osób starszych jest na wsi lepiej zauważalny lub większy, niż te dotyczące przemocy wobec osób dorosłych lub dzieci. Strona 64

65 Wykres 58 Województwo zamieszkania pośrednich świadków przemocy wobec osób starszych lub osób niepełnosprawnych Jedyna istotna zależność ze względu na województwo zamieszkania, wystąpiła w Wielkopolsce. Osoby mieszkające w tym województwie, częściej od pozostałych deklarowały, że nie znają w swoim otoczeniu rodzin w których dochodzi do przemocy wobec osób starszych lub niepełnosprawnych. Wśród osób potwierdzających wiedzę nt. przemocy, stanowiły one 6,8% badanych, zaś w gronie osób niebędących świadkami przemocy, stanowiły 9,1%. Strona 65

66 Przemoc w rodzinie wobec osób dorosłych (perspektywa ofiar, sprawców i bezpośrednich świadków przemocy) Niniejszy rozdział zawiera dane na temat osób, które osobiście były ofiarami, sprawcami lub świadkami przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych. Dodatkowo opisano również, jaką część wszystkich Polaków stanowiły osoby, które były zarówno ofiarami, jak i sprawcami przemocy w rodzinie oraz jaki odsetek Polaków nie miał żadnego kontaktu (ani bezpośredniego, ani pośredniego) z przemocą w rodzinie wobec osób dorosłych. Analizy zostały przeprowadzone łącznie oraz w podziale na formy przemocy, a także ogółem i w podziale na płeć badanych. Bycie ofiarą przemocy W części badania mającej na celu oszacowanie skali przemocy w rodzinie w Polsce, respondenci pytani byli o to, czy w całym swoim życiu doświadczyli różnych form przemocy psychicznej, fizycznej, seksualnej i ekonomicznej. Pierwsza część tego podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych doświadczył przynajmniej jednej z wymienionych form przemocy. W kolejnych częściach opisane zostały odpowiedzi respondentów dotyczące poszczególnych form przemocy. W miejscach, w których wyniki są porównywane z wcześniejszymi rezultatami, punktem odniesienia jest badanie Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich 11, zrealizowane na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2010 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji a wariancją. Ogółem Wykres 59 Odsetek osób doświadczających przemocy w ciągu swojego życia 11 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 66

67 W 2014 roku 24,7% badanych deklarowało, że w ciągu swojego życia osobiście doświadczyło przemocy w rodzinie. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdy do doświadczenia przemocy przyznała się ponad jedna trzecia badanych (33,8%). Wykres 60 Liczba form przemocy doświadczonych w ciągu swojego życia Spośród osób doświadczających przemocy w ciągu swojego życia 64% doświadczało wyłącznie jednej formy przemocy, podczas gdy 28,2% doświadczało dwóch form przemocy. Zdecydowanie mniej badanych odpowiednio 6,4% i 1,5% doświadczało 3 i 4 form przemocy w rodzinie. Wykres 61 Doświadczenie przemocy w ciągu ostatniego roku od przeprowadzenia badania. W ciągu ostatniego roku od przeprowadzenia badania przemocy doświadczyło 2,5% respondentów. Wśród ofiar przemocy w 2014 roku najwięcej osób doświadczało przemocy psychicznej (56,3%). Zdecydowanie mniej respondentów zadeklarowało, że doświadczana przez nich przemoc miała charakter agresji fizycznej (24,3%) lub przemocy ekonomicznej (18,3%). Najrzadziej badani przyznawali się do bycia ofiarą przemocy seksualnej (1,1%). Strona 67

68 Wykres 62 Rodzaje doświadczonej przemocy w ostatnim roku Wykres 63 Odsetek kobiet doświadczających przemocy w ciągu swojego życia Wykres 64 Odsetek mężczyzn doświadczających przemocy w ciągu swojego życia W 2014 roku, podobnie jak w 2010, kobiety istotnie częściej od mężczyzn odpowiadały twierdząco na pytanie o doświadczanie w ciągu życia przemocy. Zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, odsetek osób deklarujących bycie ofiarą przemocy był w 2014 roku istotnie niższy od danych uzyskanych w 2010 roku (odpowiednio 26,8% i 39,4% w przypadku kobiet i 22,3% i 27,7% w przypadku mężczyzn). Uzyskane wyniki nie uprawniają jednak do twierdzenia o zmniejszeniu skali zjawiska przemocy w rodzinie w ciągu ostatnich 4 lat. Strona 68

69 Przemoc psychiczna Wykres 65 Odsetek osób doświadczających w ciągu swojego życia przemocy psychicznej W 2014 roku 17,3% badanych potwierdziło, iż doświadczyło w ciągu swojego życia przemocy psychicznej, przy czym kobiety deklarowały ten fakt istotnie częściej, niż mężczyźni (kobiety 20,3%, mężczyźni 14,1%). Udział osób przyznających się do doświadczania przemocy psychicznej jest istotnie niższy do liczby takich osób w roku 2010, gdy problem ten dotyczył 27,2% badanych. Wykres 66 Odsetek kobiet doświadczających w ciągu swojego życia przemocy psychicznej Wykres 67 Odsetek mężczyzn doświadczających w ciągu swojego życia przemocy psychicznej Strona 69

70 Przemoc fizyczna Wykres 68 Odsetek osób doświadczających w ciągu swojego życia przemocy fizycznej Agresji fizycznej w rodzinie doświadczyło 15,8% badanych. Jest to odsetek nieistotnie różny od stwierdzonego w badaniu z 2010 roku (16%). Również w podziale na kobiety i mężczyzn nie wystąpiły istotne statystycznie różnice między badaniem z 2010 i 2014 roku. Interesujące jest, że w odróżnieniu od poprzednich badań, w 2014 roku nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy w częstości doświadczania przemocy przez kobiety i mężczyzn (kobiety 16,8%, mężczyźni 14,7%). W roku 2010 to kobiety istotnie częściej od mężczyzn deklarowały doświadczanie przemocy fizycznej. Wykres 69 Odsetek kobiet doświadczających w ciągu swojego życia przemocy fizycznej Wykres 70 Odsetek mężczyzn doświadczających w ciągu swojego życia przemocy fizycznej Strona 70

71 Przemoc seksualna Wykres 71 Odsetek osób doświadczających w ciągu swojego życia przemocy seksualnej Przemoc seksualna była najrzadziej wskazywaną formą przemocy. W 2014 roku do bycia ofiarą wykorzystywania seksualnego przez członka rodziny przyznało 1,5% respondentów. Jest to istotnie niższy odsetek od zaobserwowanego w 2010 roku. Trzeba jednak pamiętać, że przy tak niskich odsetkach, do wyników należy podchodzić z ostrożnością. Kobiety częściej od mężczyzn doświadczały przemocy seksualnej (2,7% ogółu kobiet deklaruje, iż w swojej rodzinie doświadczyła przemocy seksualnej, podczas gdy problem ten dotyczy jedynie 0,3% ogółu mężczyzn). Różnica ta jest istotna statystycznie. Wykres 72 Odsetek kobiet doświadczających w ciągu swojego życia przemocy seksualnej Wykres 73 Odsetek mężczyzn doświadczających w ciągu swojego życia przemocy seksualnej Strona 71

72 Przemoc ekonomiczna Wykres 74 Odsetek osób doświadczających w ciągu swojego życia przemocy ekonomicznej W 2014 roku 4,3% ogółu respondentów, niemal tyle samo kobiet, jak i mężczyzn (różnica nieistotna statystycznie), potwierdziło, iż względem nich w gospodarstwie domowym dochodziło do przemocy ekonomicznej. Stanowi to połowę odsetka osób deklarujących w roku 2010, że w ciągu swojego życia były ofiarami takiej formy przemocy jest to różnica istotna statystycznie. W porównaniu do deklaracji z 2010 roku, zmienił się rozkład odpowiedzi pod względem płci respondentów 4 lata temu kobiety istotnie częściej deklarowały, że doświadczyły przemocy ekonomicznej, obecnie różnica między odsetkiem osób doświadczających przemocy w podziale na płeć była nieistotna statystycznie. Istotnie zmniejszył się udział kobiet doświadczających przemocy ekonomicznej, natomiast różnica w odsetku mężczyzn doświadczających i niedoświadczających przemocy ekonomicznej nie zmieniła się istotnie. Wykres 75 Odsetek kobiet doświadczających w ciągu swojego życia przemocy ekonomicznej Strona 72

73 Wykres 76 Odsetek mężczyzn doświadczających w ciągu swojego życia przemocy ekonomicznej Strona 73

74 Bycie sprawcą przemocy Kolejna część raportu, pod względem struktury analogiczna do poprzedniej, ma na celu oszacowanie, jaki odsetek Polaków był sprawcami przemocy w rodzinie. Ankietowani byli pytani czy w całym swoim dorosłym życiu byli sprawcami różnych form przemocy psychicznej, fizycznej, seksualnej i ekonomicznej. Pytanie było zadane na skali tak-nie. Pierwsza część podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych był sprawcą przynajmniej jednej formy przemocy. W kolejnych częściach opisane zostały odpowiedzi respondentów dotyczące poszczególnych form przemocy. W miejscach, w których wyniki są porównywane z wcześniejszymi rezultatami, punktem odniesienia jest badanie Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich 12 zrealizowane dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2010 roku. Statystyki ogółem Wykres 77 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy W 2014 roku 9,3% badanych przyznało, że w ciągu swojego dorosłego życia było sprawcami przemocy względem innego członka rodziny. Jest to o istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdy do dopuszczania się przemocy przyznała się zdecydowanie większa grupa badanych (17,4%). W 2014 roku kobiety i mężczyźni równie często deklarowali stosowanie w swoim życiu przemocy wobec innych członków gospodarstwa domowego (brak różnicy istotnej statystycznie). W przypadku obu płci, odsetek osób deklarujących bycie sprawcą przemocy jest istotnie niższy od wyników uzyskanych w badaniach przeprowadzonych w 2010 roku (kobiety: 2010 r. 16,6%, 2014 r. 8,7%; mężczyźni: 2010 r. 18,3%, 2014 r. 10,0%). 12 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 74

75 Wykres 78 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy Wykres 79 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy Przemoc psychiczna Wykres 80 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy psychicznej Spośród ogółu ankietowanych 6,0% potwierdziło, iż dopuściło się w swoim życiu przemocy psychicznej. Kobiety deklarowały ten fakt częściej niż mężczyźni (kobiety 6,3% ogółu kobiet, mężczyźni 5,8% ogółu mężczyzn), jednak jest to różnica nieistotna. Procent osób, które były sprawcami przemocy psychicznej, jest dwukrotnie niższy od odsetka takich osób w roku 2010, gdy Strona 75

76 ogółem 12,3% badanych przyznawało, że stosowało tę formę przemocy. Różnica ta jest istotna statystycznie. Wykres 81 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy psychicznej Wykres 82 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy psychicznej Przemoc fizyczna Wykres 83 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy fizycznej Do stosowania przemocy fizycznej przyznało się 4,5% ankietowanych. Mężczyźni deklarowali ten fakt częściej niż kobiety (kobiety 4,1%, mężczyźni 4,9%), jednak jest to różnica nieistotna. Procent osób, które stosowały przemoc fizyczną, jest istotnie mniejszy w stosunku do liczby takich osób w roku 2010, gdy ogółem 7,9% badanych przyznawało, że stosowało przemoc fizyczną. Strona 76

77 Wykres 84 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy fizycznej Wykres 85 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy fizycznej Przemoc seksualna Wykres 86 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy seksualnej Wśród badanych osób niemal nikt nie przyznał się do stosowania przemocy seksualnej względem pozostałych członków rodziny (0,1%). Wśród sprawców przemocy seksualnej występują jedynie mężczyźni (0,2% ogółu mężczyzn potwierdza, iż w swojej rodzinie dopuściło się podobnych zachowań) w przypadku kobiet, żadna nie przyznała, iż jest sprawcą takiej przemocy. W 2010 roku istotnie więcej osób przyznawało się, że dopuściło się czynności o charakterze przemocy seksualnej względem członków rodziny, wśród nich występowały także kobiety (0,2% ogółu kobiet), jednakże do wnioskowania na podstawie tak małych odsetków należy podchodzić z ostrożnością. Strona 77

78 Wykres 87 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy seksualnej Wykres 88 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy seksualnej Przemoc ekonomiczna Wykres 89 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy ekonomicznej W 2014 roku 0,4% ogółu respondentów potwierdziło, że z ich winy w gospodarstwie domowym dochodziło do przemocy ekonomicznej. Stanowi to istotnie niższy odsetek od sprawców takiej przemocy w roku 2010 (3,2%). W porównaniu do deklaracji z 2010 roku, nie zmieniła się natomiast proporcja płci zarówno obecnie, jak i 4 lata temu kobiety niemal równie często jak mężczyźni deklarowały, że stosowały przemoc ekonomiczną wobec innych członków rodziny (różnice w odsetkach kobiet i mężczyzn stosujących przemoc nie różniły się istotnie w obu badaniach). Strona 78

79 Wykres 90 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy ekonomicznej Wykres 91 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia sprawcami przemocy ekonomicznej Bycie bezpośrednim świadkiem przemocy Prezentowana poniżej część raportu zawiera dane na temat osób będących bezpośrednimi świadkami przemocy w rodzinie. Respondenci byli pytani, czy w całym swoim życiu byli bezpośrednimi świadkami różnych form przemocy psychicznej, fizycznej, seksualnej i ekonomicznej. Na pytania badani mogli udzielić odpowiedzi tak lub nie. Podobnie jak w poprzednich podrozdziałach, pierwsza część przedstawia, jaki odsetek badanych był świadkiem przynajmniej jednej formy przemocy. W kolejnych częściach opisane zostały odpowiedzi respondentów dotyczące oddzielnie każdej z form przemocy. W miejscach, w których wyniki są porównywane z wcześniejszymi rezultatami, punktem odniesienia jest badanie Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich 13 zrealizowane dla Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej w 2010 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak 13 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 79

80 w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Ogółem Wykres 92 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy W 2014 roku 18,6% badanych przyznało, że było bezpośrednimi świadkami przemocy względem innego członka rodziny. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdy przemoc w domu obserwowało 24,7% badanych. Biorąc pod uwagę płeć respondentów, w 2014 roku kobiety były częściej (nieistotnie) świadkami przemocy wobec innych członków gospodarstwa domowego. W przypadku kobiet, odsetek osób deklarujących bycie w ciągu całego dorosłego życia bezpośrednimi świadkami przemocy był w 2014 roku znacząco niższy niż w roku 2010 (odpowiednio 19,1% i 28,6%). Nieistotne różnice zaobserwowano również w przypadku mężczyzn będących świadkami agresywnych zachowań (2010 r. 20,5%; 2014 r. 18,0%). Wykres 93 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy Strona 80

81 Wykres 94 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy Przemoc psychiczna Wykres 95 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy psychicznej Świadkami przemocy psychicznej było w 2014 r. 12,3% ogółu badanych, przy czym kobiety deklarowały ten fakt istotnie częściej, niż mężczyźni (kobiety 10,6% ogółu kobiet, mężczyźni 8,2% ogółu mężczyzn). Procent osób, które widziały przemoc psychiczną w swojej rodzinie, był istotnie niższy od odsetka takich osób w roku 2010, gdy ogółem 18,1% badanych przyznawało, że zauważało przemoc emocjonalną. Wykres 96 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy psychicznej Strona 81

82 Wykres 97 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy psychicznej Przemoc fizyczna Wykres 98 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy fizycznej W 2014 roku 9,2% respondentów potwierdziło, iż było świadkiem przemocy fizycznej. Kobiety deklarowały ten fakt częściej, niż mężczyźni (kobiety 10,2% ogółu kobiet, mężczyźni 8,1% ogółu mężczyzn), jednak jest to różnica nieistotna. Procent osób, które widziały agresywne zachowania względem innych członków gospodarstwa domowego był w 2014 roku niższy niż w 2010 roku, kiedy ogółem 11,9% respondentów przyznawało, że było bezpośrednim świadkiem przemocy fizycznej. Wykres 99 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy fizycznej Strona 82

83 Wykres 100 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy fizycznej Przemoc seksualna Wykres 101 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy seksualnej Przemoc seksualna była najrzadziej wskazywaną przez osoby badane formą przemocy. W 2014 r. bezpośrednimi świadkami wykorzystywania seksualnego w rodzinie było 0,5% respondentów. Jest to istotnie niższy odsetek niż osób deklarujących bycie takimi świadkami 2010 roku (1,9%). Wśród bezpośrednich świadków przemocy seksualnej występują niemal równie często mężczyźni jak i kobiety (odpowiednio 0,6% i 0,5%). Strona 83

84 Wykres 102 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy seksualnej Wykres 103 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy seksualnej Przemoc ekonomiczna Wykres 104 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy ekonomicznej W 2014 roku 3,7% ogółu respondentów, niemal tyle samo w grupie kobiet, jak i mężczyzn (różnica nieistotna statystycznie), potwierdziło, iż było świadkami przemocy ekonomicznej w swoim gospodarstwie domowym. Jest to istotnie niższy odsetek osób, niż w 2010 roku, gdy świadkami przemocy było zgodnie z deklaracjami 6,6% badanych. Strona 84

85 Wykres 105 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy ekonomicznej Wykres 106 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia bezpośrednimi świadkami przemocy ekonomicznej Bycie zarówno ofiarą jak i sprawcą przemocy Bycie zarówno ofiarą jak i sprawcą przemocy statystyki ogółem W tej części raportu przedstawione zostały szacunkowe dane na temat osób, które zarówno doświadczyły, jak i były sprawcami różnych rodzajów przemocy w rodzinie. Podobnie jak w poprzednich podrozdziałach, badani pytani byli o cztery rodzaje przemocy psychiczną, fizyczną, seksualną i ekonomiczną. Pierwsza część tego podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych doświadczył i był sprawca przynajmniej jednej z tych form przemocy. W kolejnych częściach opisane zostały odpowiedzi respondentów dotyczące poszczególnych form przemocy. W miejscach, w których wyniki są porównywane z wcześniejszymi wynikami, punktem odniesienia jest badanie Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich 14 zrealizowane dla Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej w 2010 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do 14 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 85

86 weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Wykres 107 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy w rodzinie W 2014 roku 7,2% badanych zarówno doświadczyło, jak i było sprawcą przemocy w swojej rodzinie. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku (12,1%). Biorąc pod uwagę płeć badanych, zarówno w 2014, jak i w 2010 roku proporcje między kobietami i mężczyznami wśród osób będących sprawcami i ofiarami przemocy były prawie równe (różnice nieistotne statystycznie). Ponadto, zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn odsetek osób przyznających się do bycia zarazem ofiarą jak i sprawcą przemocy był w 2014 r. niższy w 2010 r. (kobiety: 2010 r. 12,5%; 2014 r. 7,4%; mężczyźni: 2010 r. 11,5%; 2014 r. 6,8%). W obu przypadkach różnice te są istotne statystycznie. Wykres 108 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy w rodzinie Strona 86

87 Wykres 109 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy w rodzinie Przemoc psychiczna Wykres 110 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy psychicznej Spośród ogółu badanych 4,5% wskazało, że przynajmniej raz w ciągu całego swojego życia było ofiarą i sprawcą przemocy psychicznej. Kobiety deklarowały ten fakt istotnie częściej, niż mężczyźni (kobiety 5,2% ogółu kobiet, mężczyźni 3,7% ogółu mężczyzn). Procent osób doświadczających i stosujących przemoc psychiczną był niemal dwukrotnie niższy niż odsetek takich osób w roku 2010, gdy ogółem 8,3% badanych przyznawało, że było w takiej sytuacji. Różnica ta jest istotna statystycznie. Wykres 111 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy psychicznej Strona 87

88 Wykres 112 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy psychicznej Przemoc fizyczna Wykres 113 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy fizycznej W 2014 r. 3,5% ogółu badanych potwierdziło, że było zarówno sprawcą, jak i ofiarą przemocy fizycznej. Kobiety deklarowały ten fakt nieistotnie częściej, niż mężczyźni (kobiety 3,6% ogółu kobiet, mężczyźni 3,4% ogółu mężczyzn). Procent osób doświadczających i stosujących przemoc fizyczną nie zmienił się istotnie w stosunku do odsetka takich osób w roku Wykres 114 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy fizycznej Strona 88

89 Wykres 115 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy fizycznej Przemoc seksualna Wykres 116 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy seksualnej Wśród badanych osób nikt nie przyznał się do bycia zarazem ofiarą i stosowania przemocy seksualnej względem pozostałych członków lub członka rodziny (0,0%). W 2010 roku do podobnej sytuacji przyznało się 0,1% respondentów. Wykres 117 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy seksualnej Strona 89

90 Wykres 118 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy seksualnej Przemoc ekonomiczna Wykres 119 Odsetek osób będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy ekonomicznej W 2014 roku 0,3% ogółu respondentów, niemal tyle samo w grupie kobiet, jak i mężczyzn (różnica nieistotna statystycznie), potwierdziło, iż względem nich w gospodarstwie domowym doszło lub dochodziło do przemocy ekonomicznej oraz, że sami byli sprawcami takiej przemocy. Jest to istotnie niższy odsetek niż w 2010 roku. Wykres 120 Odsetek kobiet będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy ekonomicznej Strona 90

91 Wykres 121 Odsetek mężczyzn będących w ciągu swojego życia zarówno sprawcą jak i ofiarą przemocy ekonomicznej Brak osobistych i pośrednich doświadczeń z przemocą Kolejny podrozdział raportu przedstawia informacje na temat osób, które nie miały ani bezpośrednich, ani pośrednich doświadczeń z przemocą w rodzinie. Szacunki te zostały przedstawione na podstawie odpowiedzi respondentów na pytania dotyczące tego czy byli pośrednimi świadkami przemocy oraz czy byli ofiarami, sprawcami lub bezpośrednimi świadkami przemocy. Jedynie osoby, które na wszystkie te pytania odpowiedziały przecząco, były klasyfikowane jako takie, które nie miały osobistych i pośrednich doświadczeń z przemocą. Podobnie jak w poprzednich częściach wyniki zostały przedstawione również w podziale na rodzaje przemocy. Pierwsza część tego podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych nie miał kontaktu z żadną formą przemocy. W kolejnych częściach opisane zostały odpowiedzi respondentów dotyczące poszczególnych form przemocy. W miejscach, w których wyniki są porównywane z wcześniejszymi rezultatami, punktem odniesienia jest badanie Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich 15 zrealizowane dla Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej w 2010 roku. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. 15 Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec kobiet i wobec mężczyzn. Część I raport z badań ogólnopolskich. Listopad, Strona 91

92 Wykres 122 Odsetek osób, które w ciągu swojego życia nie miały bezpośrednich ani pośrednich doświadczeń z przemocą W 2014 roku 33,7% badanych zadeklarowało brak osobistych i pośrednich doświadczeń z przemocą. Jest to istotnie wyższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2010 roku, gdzie o przemocy wobec osób z najbliższego otoczenia nie wiedziało tylko 27,8% badanych. Analogicznie przedstawiają się wyniki dotyczące wiedzy respondentów na temat przemocy w rodzinie, przy odpowiedziach z podziałem na mężczyzn i kobiety, choć w przypadku tych pierwszych różnica nie jest istotna statystycznie. Wykres 123 Odsetek kobiet, które w ciągu swojego życia nie miały bezpośrednich ani pośrednich doświadczeń z przemocą Wykres 124 Odsetek mężczyzn, którzy w ciągu swojego życia nie mieli bezpośrednich ani pośrednich doświadczeń z przemocą Strona 92

93 Charakterystyka sytuacji oraz bezpośrednich uczestników (ofiary, sprawcy, świadkowie) przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych W poniższej części raportu przedstawiono charakterystykę bezpośrednich uczestników sytuacji przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych (ofiary, sprawców i świadków) ze względu na ich cechy społeczno-demograficzne. Relacje dotyczące sytuacji wystąpienia przemocy są prezentowane oddzielnie dla każdej z grup bezpośrednich uczestników, gdyż często te opisy nie są ze sobą zgodne. Dodatkowo, badani pytani byli o to, czy gdy dana sytuacja miała miejsce, to w ich rodzinie działo się coś szczególnego, czy występował w niej jakiś problem. Respondentów zapytano również o to, czy w związku z wystąpieniem problemu przemocy w rodzinie, zwracali się do jakichś instytucji o pomoc, a jeśli tak, to czy udzielona pomoc była skuteczna. Istotność wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Charakterystyka sytuacji wystąpienia przemocy wobec osób dorosłych Czas zdarzenia Wykres 125 Czas zdarzenia wystąpienia przemocy wobec osób dorosłych relacje świadków Strona 93

94 Wykres 126 Czas zdarzenia wystąpienia przemocy wobec osób dorosłych relacje ofiar Wykres 127 Czas zdarzenia wystąpienia przemocy wobec osób dorosłych relacje sprawców Zarówno ofiary, sprawcy, jak i bezpośredni świadkowie przemocy najczęściej wskazywali, że do ostatniego takiego zdarzenia doszło ponad 5 lat temu (w przypadku sprawców różnica między wskazaniami, że zdarzenie miało miejsce w ciągu ostatniego roku oraz że zdarzenie miało miejsce ponad 5 lat temu nie jest istotna statystycznie). Jednakże, sprawcy istotnie częściej niż pozostałe grupy deklarowali, że ostatnie zdarzenie przemocy, w którym uczestniczyli, miało miejsce w ciągu ostatniego roku. Jednocześnie, nie występują istotne różnice w relacjach ofiar i świadków, co do aktów przemocy popełnionych w ostatnim czasie. Jedni i drudzy w podobnym stopniu wskazywali na ostatnie zdarzenie przemocy jako popełnione w ciągu ostatniego roku (ofiary 23,4%, świadkowie 19,0%) i w ciągu ostatnich pięciu lat (ofiary -22,9%, świadkowie - 16,7%). Strona 94

95 W przypadku sprawców, podobny odsetek osób wskazywał na poszczególne okresy, w których doszło do ostatniego zdarzenia przemocy (odpowiednio 35,1%, 28,7%, 36,2% - różnice nieistotne). Częstotliwość doświadczania przemocy Wykres 128 Częstotliwość doświadczania przemocy relacje świadków Wykres 129 Częstotliwość doświadczania przemocy relacje ofiar Strona 95

96 Wykres 130 Częstotliwość doświadczania przemocy relacje sprawców W ocenie wszystkich wyżej wymienionych grup do aktów przemocy dochodziło najczęściej kilkakrotnie. Istnieje wyraźne podobieństwo deklaracji ofiar i świadków w kwestii częstotliwości doświadczania czy obserwowania przemocy. Jednocześnie, w relacjach sprawców, istotnie częściej niż w obu pozostałych grupach, wskazywano na pojedynczy akt przemocy i znacznie rzadziej na wielokrotne powtarzanie się tych zdarzeń. Rozbieżność pomiędzy deklaracjami ofiar i świadków a sprawcami może wynikać z niechęci do przyznawania się sprawców do wielokrotnego stosowania przemocy. Prawdopodobieństwo powtórzenia się aktu przemocy Wykres 131 Prawdopodobieństwo powtórzenia się aktu przemocy relacje sprawców Strona 96

97 Wykres 132Prawdopodobieństwo powtórzenia się aktu przemocy relacje ofiar Ponad połowa ofiar (52,4%) była pewna, że sytuacja, w której ktoś z rodziny zastosował wobec nich przemoc więcej się nie powtórzy. Jest to istotnie wyższy odsetek, niż udział sprawców przekonanych, że nie dojdzie ponownie do takiego zdarzenia (35,8%). Jednocześnie, sprawcy istotnie częściej uważali, że takie zdarzenie jest możliwe, jednak mało prawdopodobne (42,2%). Zarówno wśród ofiar jak i sprawców około 20% osób odpowiedziało, że powtórzenie się takiego zdarzenia jest bardzo lub dość prawdopodobne (różnice nieistotne statystycznie). Częstsze przekonanie ofiar przemocy, że zdarzenie się już nie powtórzy, może wynikać z młodszego wieku ofiar przemocy w czasie jej doświadczania jeśli osoba doświadczyła przemocy mając 20 lat, a obecnie ma 50 lat i nie mieszka z rodzicami, to może mieć pewność, że taka sytuacja się już nie powtórzy. Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do zdarzenia przemocy Podobnie jak w przypadku pytań o czas wystąpienia przemocy oraz prawdopodobieństwo powtórzenia się takiej sytuacji, respondentów zapytano również o wielkość miejscowości, w której zamieszkiwali, gdy ostatni raz zdarzyło się im być bezpośrednimi świadkami przemocy. Odpowiedzi na to pytanie prezentują poniższe wykresy. Strona 97

98 Wykres 133 Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do zdarzenia przemocy relacje świadków Wykres 134 Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do zdarzenia przemocy relacje ofiar Strona 98

99 Wykres 135 Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do zdarzenia przemocy relacje sprawców Według relacji ofiar, największą grupę osób dorosłych doświadczających przemocy w rodzinie, stanowiły osoby mieszkające na wsi (38,0%), co jest istotnie wyższym wynikiem, niż odsetek uzyskany w deklaracjach sprawców (25,7%). Sprawcy deklarowali, że dopuszczali się podobnych zachowań niemal równie często wobec mieszkańców wsi, co miast tysięcznych. Świadkowie natomiast, podobnie jak ofiary, istotnie najczęściej wskazywali, że do zdarzenia przemocy dochodziło na wsi (35%). Różnice w relacjach (szczególnie dotyczące odsetka zdarzeń przemocy mających miejsce na wsi) między świadkami i ofiarami, a sprawcami, mogą wynikać z różnic w gotowości do przyznawania się do bycia sprawcą przemocy w zależności od wielkości miejscowości zamieszkania. Wykres 136 Wielkość miejscowości zamieszkania a częstotliwość aktów przemocy deklaracje ofiar Zgodnie z relacjami ofiar przemocy, nie można zaobserwować uporządkowanej rosnąco lub malejąco zależności między miejscem zamieszkania rodziny, w której dochodzi do przemocy, a częstością Strona 99

100 występowania tej przemocy (tau-b Kendalla=0,049, p=0,279). Test chi-kwadrat wskazuje natomiast na istotne statystycznie różnice w częstotliwości doświadczania przemocy w miejscowościach różnej wielkości najczęściej ofiary w miastach tysięcznych deklarowały, że doświadczały przemocy wiele razy. Odsetek takich osób wśród ofiar zmienia się wraz ze zmianą wielkości miejscowości przyjmując wartość maksymalną dla miast od 20 do 100 tys. mieszkańców. Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie Wykres 137 Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie relacje świadków Wykres 138 Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie relacje ofiar Strona 100

101 Wykres 139 Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie relacje sprawców Według relacji ofiar, sprawców oraz świadków przemocy w rodzinie, osoby (gospodarstwa domowe 16 ) uczestniczące w sytuacji przemocy znajdowały się najczęściej w średniej (znośnej) sytuacji materialnej (45,8% według ofiar, 43,9% według sprawców - w przypadku sprawców odsetek ten nie jest istotnie większy od odsetka osób wskazujących, że sytuacja materialna była raczej dobra - i 47,9% według świadków przemocy). Częstotliwość występowania takiej odpowiedzi może po części wynikać z jej neutralności oraz względności określeń raczej, bardzo. Zarówno ofiary, sprawcy, jak i świadkowie przemocy najrzadziej deklarowali złą sytuację materialną (odpowiedzi raczej źle i bardzo źle odpowiednio 19,8%, 13,5%, 15,3%). Ponadto, sprawcy znacznie częściej niż ofiary wskazywali na dobrą sytuację materialną (odpowiedzi raczej dobrze, bardzo dobrze odpowiednio 42,7% i 34,3%). 16 Respondentom zadawano następujące pytanie: Gdy sytuacja ta miała miejsce, jak ocenił(a)by Pan/Pani swoją swojej rodziny sytuację materialną? Strona 101

102 Wykres 140 Sytuacja materialna ofiary, a częstotliwość doświadczania przemocy Na podstawie relacji ofiar nie można zaobserwować istotnej statystycznie zależności między częstotliwością doświadczania przemocy a sytuacją materialną gospodarstwa domowego. Tau-b Kendalla na poziomie 0,074 wskazuje na zbyt słabą zależność by można ją było uznać za istotną statystycznie (p=0,112). Stopień pokrewieństwa/powinowactwa ofiar i sprawców przemocy Wykres 141 Ofiary Odsetek odpowiedzi na pytania Kto się tak zachował, gdy zdarzyło się to ostatnim razem? Strona 102

103 Wykres 142 Sprawcy - Odsetek odpowiedzi na pytania W stosunku do kogo Pan/Pani się tak zachował(a)? Według ofiar przemocy w rodzinie, najczęściej dochodzi do przemocy ze strony partnera (36,5%). Podobnie deklarują sprawcy przemocy (25,3%), choć w ich przypadku nieistotnie rzadziej wskazywano również na męża/żonę jako ofiarę. Należy zauważyć, że istotnie rzadziej przemocy dopuszczają się kobiety-partnerki w relacji ofiar 7,1%. Z relacji ofiar i sprawców wynika, że aktów przemocy najczęściej dopuszczały się osoby z najbliższej rodziny. W obu grupach respondentów ponad połowa (odpowiednio 51,4% i 51,1%) wskazała na przemoc w stosunku do męża/żony bądź partnera/partnerki. Na drugim miejscu sprawcami przemocy byli rodzice (częściej ojcowie niż matki) 28,8% deklaracji ofiar i 25,4% sprawców. Jeśli dochodzi do przemocy ze strony osób z dalszej rodziny lub niespokrewnionych, to sprawcami według relacji ofiar częściej bywają mężczyźni. Jednocześnie, w opiniach sprawców w przypadku stosowania przemocy wobec osób z dalszej rodziny lub niespokrewnionych, również ofiarami częściej bywają mężczyźni. Różnica ta okazała się istotna statystycznie. Okoliczności wystąpienia przemocy w rodzinie relacje uczestników zdarzenia W badaniu osoby deklarujące doświadczanie przemocy oraz osoby deklarujące stosowanie przemocy wobec osób dorosłych zostały poproszone o opisanie okoliczności, w jakich do tego zdarzenia doszło. W pytaniu podkreślono, że chodzi o wydarzenia z życia całej rodziny nie musiały one dotyczyć bezpośrednio ofiary lub sprawcy. Badani mogli wskazać wiele odpowiedzi. Ze względu na małą liczbę odpowiedzi na pytania dotyczące okoliczności występowania niektórych rodzajów przemocy, nie zaprezentowano dla nich rozkładów odpowiedzi. Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy psychicznej Wykres 143. Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy psychicznej relacje ofiar Strona 103

104 Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy psychicznej relacje sprawców Spośród wszystkich odpowiedzi ofiar przemocy psychicznej, najwięcej (28,8%) wskazywało na występowanie w rodzinie problemu z alkoholem. Innymi często wskazywanymi problemami (jednak istotnie rzadziej niż alkohol) były brak pieniędzy (7,6%), problemy małżeńskie (7,9%) oraz inne Strona 104

105 problemy (15,4%). Bardzo często ofiary udzielały także odpowiedzi, że na zachowanie sprawcy nie miało wpływu nic szczególnego (17,3%). Wśród odpowiedzi sprawców przemocy psychicznej, najwięcej (24,1%) wskazywało na brak szczególnych zdarzeń mających wpływ na ich zachowanie. Dość często sprawcy udzielali także odpowiedzi, iż okolicznością wystąpienia przemocy był problem alkoholowy wśród członków rodziny (17,8%). Innymi często wskazywanymi problemami były problemy małżeńskie (7,5%), problemy w pracy (6,3%) oraz inne problemy rodzinne (9,8%). Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy fizycznej Wykres 144 Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy fizycznej relacje ofiar Wykres 145 Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy fizycznej relacje sprawców Spośród wszystkich odpowiedzi ofiar przemocy fizycznej, najwięcej (37,2%) wskazywało na wystąpienie w rodzinie problemu z alkoholem. Innymi często wskazywanymi problemami były: brak Strona 105

106 pieniędzy (8,8%), problemy małżeńskie (7,4%) oraz inne problemy (15,4%). Były one wskazywane jednak istotnie częściej niż problem z alkoholem. Bardzo często ofiary udzielały także odpowiedzi, że na zachowanie sprawcy nie miało wpływu nic szczególnego (13,0%). Wśród odpowiedzi sprawców przemocy fizycznej, najwięcej (25,0%) wskazywało na brak szczególnych zdarzeń mających wpływ na ich zachowanie. Nieistotnie rzadziej sprawcy udzielali także odpowiedzi, iż okolicznością wystąpienia przemocy był problem z alkoholem (18,8%), problemy małżeńskie (14,1%) oraz inne problemy rodzinne (17,2%). Innymi dość często wskazywanymi problemami były problemy finansowe (7,8%) i problemy w pracy (6,3%). Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy seksualnej Wykres 146 Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy seksualnej relacje ofiar Spośród wszystkich odpowiedzi ofiar przemocy seksualnej, najwięcej (37,5%) wskazywało na wystąpienie w rodzinie problemu z alkoholem. Innym często wskazywanym problemem było nieporozumienie małżeńskie (8,3%). Bardzo często ofiary udzielały także odpowiedzi, iż na zachowanie sprawcy nie miało wpływu nic szczególnego (29,2%). Należy jednak podkreślić, że ze względu na małą liczbę odpowiedzi nie można na tej podstawie wyciągać statystycznie uprawnionych wniosków. Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy ekonomicznej Wykres 147 Okoliczności wystąpienia w rodzinie przemocy ekonomicznej relacje ofiar Strona 106

107 Spośród wszystkich odpowiedzi ofiar przemocy ekonomicznej, najwięcej (19,3%) wskazywało na wystąpienie w rodzinie problemu z alkoholem. Innymi często wskazywanymi problemami były: brak pieniędzy (9,2%) oraz inne problemy (17,4%) - łącznie nieistotnie rzadziej wskazywane niż problem z alkoholem. Bardzo często ofiary udzielały także odpowiedzi, iż na zachowanie sprawcy nie miało wpływu nic szczególnego (18,3%). Korzystanie z pomocy w sytuacji wystąpienia przemocy w rodzinie i ocena jej skuteczności w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Bezpośredni świadkowie przemocy zostali zapytani również o to, czy w sytuacji jej wystąpienia, angażowane były jakieś instytucje mające pomagać w takich sytuacjach. W oddzielnym pytaniu, respondentów deklarujących korzystanie z pomocy (lub deklarujących zaangażowanie jakichś instytucji w rozwiązanie sytuacji) zapytano również o ocenę jej skuteczności. Udzielone odpowiedzi prezentują poniższe wykresy. Wykres 148 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy psychicznej relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia Strona 107

108 W zdecydowanej większości przypadków przemocy psychicznej, nie korzystano z żadnej formy pomocy ten fakt zadeklarowało 74,7% respondentów. Jeśli zwrócono się o jakąś pomoc, w 13% przypadków była to pomoc policji, zaś w 11,6% pomoc terapeutyczna, czy psychologiczna (wskazywane istotnie częściej od pozostałych). W kilku procentach przypadków pomocy udzielali: pracownik socjalny z ośrodka pomocy społecznej, kurator sądowy, kurator społeczny bądź prokuratura. Pozostałe formy pomocy w przypadku przemocy psychicznej były wykorzystywane sporadycznie. Wykres 149 Ocena skuteczności uzyskanej pomocy w sytuacji przemocy psychicznej relacje osób korzystających z pomocy W przypadku korzystania z wyżej opisanych rodzajów pomocy, w 32,6% sytuacji pomoc oceniono jako w pełni skuteczną, rozwiązującą problem. Nieistotnie częściej respondenci uważali, iż pomoc Strona 108

109 była jedynie częściowo skuteczna i nie rozwiązała definitywnie zaistniałego problemu. Wśród uczestników zdarzenia przemocy psychicznej w rodzinie 22,8% osób uważało, że pomoc, po którą się zwrócili nie była w ogóle skuteczna (jest to istotnie niższy odsetek w porównaniu do odsetka osób wskazujących, że pomoc była przynajmniej częściowo skuteczna). Wykres 150 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy fizycznej relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia W zdecydowanej większości przypadków wystąpienia przemocy fizycznej nie korzystano z żadnej formy pomocy ten fakt zadeklarowało 73,4% respondentów. Jeśli zwrócono się o jakąś pomoc, w 18,1% przypadków była to pomoc policji (istotnie częściej niż inna pomoc). W kilku procentach przypadków respondenci korzystali z pomocy psychologicznej, pomocy pracownika socjalnego z ośrodka pomocy społecznej, kuratora sądowego, kuratora społecznego, bądź prokuratury. Pozostałe formy pomocy w przypadku przemocy fizycznej były rzadko wykorzystywane. Strona 109

110 Wykres 151 Ocena skuteczności uzyskanej pomocy w sytuacji przemocy fizycznej relacje osób korzystających z pomocy W sytuacji korzystania z wyżej opisanych rodzajów pomocy, 32,7% respondentów pomoc oceniło jako w pełni skuteczną, rozwiązującą problem. Nieistotnie częściej respondenci uważali, iż pomoc była jedynie częściowo skuteczna i nie rozwiązała definitywnie zaistniałego problemu. Wśród uczestników przemocy fizycznej aż 32% osób uznało, że pomoc, po którą się zwrócili nie była w ogóle skuteczna, jednakże, w porównaniu do odsetka osób, które wskazały, że pomoc była przynajmniej częściowo skuteczna, takich osób było istotnie mniej. Wykres 152 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy seksualnej relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia W zdecydowanej większości przypadków przemocy seksualnej nie korzystano z żadnej formy pomocy dotyczyło to 78,0% respondentów. Jeśli zwrócono się o jakąś pomoc, zazwyczaj była to pomoc policji lub kuratora sądowego, kuratora społecznego bądź prokuratury (po 9,1% wskazań uzyskały obie wymienione formy pomocy), a także pomoc psychologiczna i terapeutyczna w odpowiedniej Strona 110

111 instytucji (8,3%). Niecałe 5% respondentów przyznało, że korzystało z pomocy pracownika socjalnego, taki sam odsetek przyznał się do korzystania z pomocy w ramach grup wsparcia. Jednakże, ze względu na niską liczebność próby, nie można wyciągnąć uprawnionych wniosków dotyczących tego, po jaką pomoc zwracano się częściej lub rzadziej. Również ze względu na niską liczebność próby, nie można wnioskować w kwestii oceny skuteczności tej pomocy. Wykres 153 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy ekonomicznej relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 154 Ocena skuteczności uzyskanej pomocy w sytuacji przemocy ekonomicznej relacje osób korzystających z pomocy W zdecydowanej większości przypadków przemocy ekonomicznej nie korzystano z żadnej formy pomocy takiej odpowiedzi udzieliło 77,5% respondentów. Jeśli zwrócono się o jakąś pomoc, w 11,3% przypadków była to pomoc terapeutyczna lub psychologiczna, zaś w 10,2% pomoc policji. W Strona 111

112 kilku procentach przypadków pomocy udzielał pracownik socjalny z ośrodka pomocy społecznej lub kurator sądowy, kurator społeczny bądź prokuratur, korzystano również z konsultacji prawnych. Pozostałe formy pomocy w przypadku przemocy ekonomicznej były wskazywane przez respondentów nieznacznie rzadziej. W przypadku korzystania z wyżej opisanych rodzajów pomocy, jedynie w 36,2% pomoc oceniono jako w pełni skuteczną, rozwiązującą problem. Częściej respondenci uważali, iż pomoc była jedynie częściowo skuteczna i nie rozwiązała definitywnie zaistniałego problemu. Wśród uczestników zdarzenia przemocy ekonomicznej 25,7% osób zadeklarowało, że pomoc, po którą się zwrócili nie była w ogóle skuteczna. Przy interpretacji tych wyników, trzeba jednak zwrócić uwagę, że tylko 19 respondentów udzieliło odpowiedzi na pytanie o skuteczność pomocy, więc wnioskowanie statystyczne na tej podstawie nie jest uprawnione. Charakterystyka dorosłych ofiar przemocy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Podobnie jak w przypadku opisu sytuacji wystąpienia przemocy oraz charakterystyki sprawców przemocy wobec osób dorosłych, bezpośrednich uczestników zdarzenia poproszono również o opisanie niektórych cech ofiar przemocy. Opinie na ten temat prezentowane są w podziale na odpowiedzi sprawców, ofiar i bezpośrednich świadków. Płeć ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 155 Płeć ofiary w relacjach świadków Wykres 156 Płeć ofiary w relacjach ofiar Strona 112

113 Wykres 157 Płeć ofiary w relacjach sprawców Zgodnie z relacjami ofiar, kobiety stanowiły blisko dwukrotnie większą grupę wśród osób doświadczających przemocy, niż mężczyźni (67,3% i 32,7% - różnica istotna statystycznie). Jednocześnie, według sprawców przemocy w rodzinie, najczęściej stosowali oni przemoc wobec mężczyzn (66,7%) istotnie częściej niż wobec kobiet (32,7%). Opinie świadków zgadzają się jednak z relacjami ofiar i wskazują, że najczęściej zauważali oni przemoc wobec kobiet (59,9%). Ta różnica jest również istotna statystycznie. Różnice w odpowiedziach respondentów może wynikać z faktu, że sprawcy częściej przyznawali się do podobnych zachowań względem mężczyzn, niż kobiet, gdyż przemoc wobec kobiet jest silniej piętnowana społecznie. Wykres 158 Płeć a częstotliwość doświadczania przemocy relacje ofiar Strona 113

114 Według relacji ofiar przemocy, kobiety doświadczające przemocy, rzadziej od mężczyzn wskazywały, że przemoc wobec nich miała charakter jednorazowy (21,4% i 11,7%). Znacznie częściej od mężczyzn wskazywały też, że sytuacje przemocy zdarzały się wielokrotnie (42,4%), wśród mężczyzn odsetek ten wyniósł 22,7% wszystkich przypadków przemocy. Istnienie zależności wskazującej, że wśród osób doświadczających przemocy, wobec kobiet takie sytuacje mają miejsce częściej, potwierdza test chikwadrat oraz istotna statystycznie i dodatnia korelacja tau-b Kendalla na poziomie 0,158 (p=0,002). Wiek ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Podobnie jak w pytaniu o płeć ofiar przemocy, badanych bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy zapytano również o wiek osób doświadczających przemocy. Odpowiedzi na te pytania prezentują poniższe wykresy. Wykres 159 Wiek ofiary w relacjach świadków Strona 114

115 Wykres 160 Wiek ofiary w relacjach ofiar Wykres 161 Wiek ofiary w relacjach sprawców Według relacji ofiar, największą grupę osób doświadczających przemocy, stanowiły osoby w wieku lat (35,4%), co jest istotnie wyższym wynikiem, niż odsetek ofiar w tym wieku uzyskany w deklaracjach sprawców (18,5%). Sprawcy najczęściej deklarowali, że stosowali przemoc wobec osób w wieku lat i lat (odpowiednio 22,7% i 22,8%), różnica nie jest istotna statystycznie. Do doświadczania przemocy najrzadziej przyznawały się osoby powyżej 60 roku życia (5,4%). Według sprawców, grupa osób powyżej 60 lat jest wśród ofiar ponad dwukrotnie większa (różnica istotna statystycznie), jednak udział osób w tej kategorii wiekowej wśród osób doświadczających przemocy nie należy do najwyższych (11,8%). Odsetek osób przyznających się do bycia ofiarą przemocy maleje wraz z wiekiem (choć nie dla każdej sąsiadującej kategorii wieku różnica jest istotna statystycznie). Wyjątkiem jest grupa poniżej 18 roku życia (7,1%), która jest jednak specyficzna, gdyż większość badanych uznawała, że skoro pytanie dotyczy osób dorosłych, to dotyczy jednie osób po 18 roku życia. Sprawcy natomiast najczęściej przyznają się do przemocy wobec 30-latków i 40-latków, podczas gdy pozostałe grupy wiekowe są wśród ofiar reprezentowane rzadziej, przy czym ich odsetek maleje w kategoriach innych niż lat i lat. Według deklaracji świadków przemocy, największy odsetek ofiar występuje wśród 40- latków. Strona 115

116 Wykres 162 Wiek a częstotliwość doświadczania przemocy relacje ofiar Według relacji ofiar przemocy, osoby młodsze doświadczały przemocy rzadziej od osób starszych. Ofiary przemocy z najniższej kategorii wiekowej w 18,6% przypadków wskazywały, że przemocy doświadczyły jedynie raz, natomiast w najstarszej kategorii wiekowej, odsetek ten wyniósł jedynie 6,7%. Częściej od osób młodszych, osoby ze starszych grup wiekowych wskazywały, że sytuacje przemocy zdarzały się wielokrotnie (46,7%), podczas gdy wśród osób z najmłodszej kategorii wiekowej było to 35,4% wszystkich przypadków przemocy. Istnienie zależności wskazującej, że wraz ze wzrostem wieku osób doświadczających przemocy, rośnie też częstotliwość doświadczania przemocy, potwierdza istotna statystycznie i dodatnia korelacja tau-b Kendalla na poziomie 0,107 (p=0,036). Wykształcenie ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 163 Wykształcenie ofiary w relacjach świadków Strona 116

117 Wykres 164 Wykształcenie ofiary w relacjach ofiar Wykres 165 Wykształcenie ofiary w relacjach sprawców Ze względu na fakt, że świadkowie i sprawcy przemocy mogli nie mieć dokładnych informacji na temat wykształcenia ofiar przemocy, w ramach badania na potrzeby tych grup wykształcenie średnie, niepełne średnie oraz pomaturalne zebrano w jedną kategorię, podobnie jak wykształcenie wyższe i licencjat. Według relacji ofiar, największą grupę osób doświadczających przemocy, stanowiły osoby z wykształceniem średnim (35,1%) 17, wskazywane wraz w wykształceniem wyższym (31%) istotnie częściej niż pozostałe kategorie wykształcenia. Łącznie z wykształceniem pomaturalnym odsetek ten sięgał 39,7% wszystkich ofiar, co jest wynikiem zbliżonym do wyniku uzyskanego w deklaracjach sprawców (41,5%). Świadkowie również najczęściej utrzymywali, że wśród ofiar przemocy przeważały osoby z wykształceniem średnim, niepełnym średnim lub pomaturalnym (36,0%), jednak stanowiły one grupę nieistotnie większą, niż osoby z wykształceniem podstawowym/gimnazjalnym (29,0%). Ponadto, zgodnie z deklaracjami ofiar przemocy, drugą co do liczebności kategorią pod względem wykształcenia jest grupa osób z wykształceniem wyższym (łącznie 31,0% wszystkich ofiar), podczas gdy sprawcy i świadkowie istotnie rzadziej wskazywali na wyższe wykształcenie ofiar. Strona 117

118 Wykres 166 Wykształcenie a częstotliwość doświadczania przemocy deklaracje ofiar Na podstawie deklaracji ofiar przemocy, należy odrzucić hipotezę, że wśród wszystkich kategorii wykształcenia, osoby doświadczające przemocy, doświadczają jej równie często. Jednakże, korelacja tau-b Kendalla (0,017, p=0,702) nie wskazała, że ta zależność ma charakter liniowy, w związku z czym, nie można wyznaczyć kierunku tej zależności. Sytuacja zawodowa ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 167 Sytuacja zawodowa ofiary w relacjach świadków Strona 118

119 Wykres 168 Sytuacja zawodowa ofiary w relacjach ofiar Wykres 169 Sytuacja zawodowa ofiary w relacjach sprawców Według relacji ofiar, największą grupę wśród doświadczających przemocy, stanowiły` osoby bezrobotne (41,9%), co jest znacznie wyższym wynikiem (istotnym statystycznie) niż odsetek bezrobotnych osób wśród wszystkich ofiar przemocy wskazany w deklaracjach sprawców (5,7%). Według sprawców przemocy w rodzinie, najczęściej stosowali oni przemoc wobec osób wykonujących pracę odpłatną (68,8%). Świadkowie również deklarowali, że ofiarami przemocy najczęściej były osoby pracujące (55,5%). Duża różnica występuje także w deklaracjach dotyczących ofiar należących do kategorii osób uczących się. Blisko jedna trzecia ofiar przemocy twierdziła, że w czasie doświadczenia przemocy były w trakcie nauki, podczas gdy z deklaracji sprawców i świadków wynika, iż takich osób było nie więcej niż kilkanaście procent. Różnice te są istotne statystycznie. Takie zależności mogą być efektem wieku ofiar w momencie doświadczenia przemocy zdecydowanie więcej ofiar wskazało, że było w wieku lat, niż wskazywały na to odpowiedzi świadków i sprawców. Młody wiek ofiar w czasie zdarzenia mógł się również przełożyć na ich sytuację zawodową. Wśród ofiar przemocy najmniej osób przyznało się do bycia na emeryturze (0,6%). Odsetek ten nie różnił się jednak istotnie od odsetka osób deklarujących, że zajmowały się domem (1,4%). Występuje tu analogia do odpowiedzi dotyczących wieku ofiar osoby starsze częściej są na emeryturze lub rencie, niż osoby poniżej 60 roku życia. Jednocześnie, odpowiedzi wskazujących, że wiek ofiar był powyżej 60 roku życia było najmniej wśród deklaracji ofiar przemocy. Strona 119

120 Wykres 170 Sytuacja zawodowa a częstotliwość doświadczania przemocy Na podstawie relacji ofiar nie można zaobserwować istotnych statystycznie zależności między częstotliwością doświadczania przemocy w rodzinie przez ofiary, a ich sytuacją zawodową. Wartość testu chi-kwadrat wskazała na brak takiej zależności. Stan cywilny ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 171 Stan cywilny ofiary w relacjach świadków Strona 120

121 Wykres 172 Stan cywilny ofiary w relacjach ofiar Wykres 173 Stan cywilny ofiary w relacjach sprawców Według relacji ofiar, sprawców oraz świadków przemocy w rodzinie, największą grupę osób doświadczających przemocy stanowiły osoby będące w związku małżeńskim (w każdym przypadku ponad połowa). Ofiary przemocy niemal dwukrotnie częściej przyznawały się do bycia panną/kawalerem, niż wynikało to ze wskazań sprawców przemocy i świadków. Różnica ta jest istotna statystycznie. Występuje tu analogia do odpowiedzi odnośnie wieku ofiar osoby młodsze stosunkowo rzadziej są w związku małżeńskim niż osoby po 30 roku życia, a właśnie wśród respondentów deklarujących, że byli ofiarami przemocy (w porównaniu do świadków i sprawców), najwięcej osób wskazało, że ofiara w czasie ostatniego takiego zdarzenia była w wieku lat. Osoby będące wdową lub wdowcem w momencie doświadczenia sytuacji przemocy, osoby rozwiedzione, a także osoby żyjący w konkubinacie, stanowiły najniższy odsetek wśród ofiar przemocy w każdym z wymienionych przypadków, odsetek takich osób wyniósł nie więcej niż 7% wszystkich ofiar. Strona 121

122 Niepełnosprawność ofiary w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 174 Niepełnosprawność ofiary w relacjach sprawców Wykres 175 Niepełnosprawność ofiary w relacjach ofiar Wykres 176 Niepełnosprawność ofiary w relacjach sprawców Wyjątkowo dużą zgodność w odpowiedziach zarówno ofiar, jak i sprawców i świadków można zaobserwować przy pytaniach dotyczących przemocy stosowanej wobec osób niepełnosprawnych. W każdym przypadku, odsetek osób niepełnosprawnych w stosunku do których dochodziło do przemocy, nie przekraczał 6%. Jednocześnie, nie można mówić o istotnej statystycznie różnicy pomiędzy odpowiedziami ofiar i świadków, a odpowiedziami sprawców przemocy w rodzinie. Strona 122

123 Ogólnie można stwierdzić, że do przemocy w stosunku do osób z niepełnosprawnościami dochodzi zdecydowanie rzadziej niż w przypadku osób w pełni zdrowych wynika to przede wszystkim z niższej liczebności osób niepełnosprawnych w populacji. Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie a doświadczanie przemocy w życiu dorosłym Wykres 177 Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie a doświadczanie przemocy w życiu dorosłym Wśród ofiar przemocy w dorosłym życiu aż 71,3% stanowiły osoby doświadczające przemocy również w dzieciństwie, podczas gdy 28,7% nie miało w dzieciństwie kontaktu z przemocą. W przypadku osób, które nie doświadczały w dorosłym życiu przemocy, 87,8% nie doświadczyło przemocy również w dzieciństwie, a jedynie 12,2% miało takie doświadczenia. W obu przypadkach różnice są istotne statystycznie. Wynik ten oznacza bardzo silną pozytywną zależność między byciem ofiarą przemocy w dzieciństwie i doświadczaniem przemocy w dorosłym życiu. Być może siła tej zależności jest do pewnego stopnia zawyżona, gdyż można podejrzewać, że osobom, które przyznały się, że wobec nich dochodziło w dzieciństwie do przemocy, łatwiej było się przyznać, że doświadczyły jej również w dorosłym życiu. Korelacja jest jednak tak silna, że można przypuszczać, iż nawet po wyeliminowaniu tego efektu, zależność taka byłaby znacząca. Strona 123

124 Wykres 178 Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie a częstotliwość doświadczania przemocy w życiu dorosłym Jednakże, biorąc pod uwagę częstotliwość doświadczania przemocy wśród ofiar w dorosłym życiu, w zależności od tego czy były one również ofiarami przemocy w dzieciństwie, nie można zaobserwować istotnych statystycznie różnic. Wykres 179 Bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie a doświadczanie przemocy w życiu dorosłym Wyniki dotyczące zależności związanych z byciem świadkiem przemocy w dzieciństwie są podobne do wyników zaobserwowanych przy badaniu zależności między doświadczaniem przemocy w dzieciństwie, a doświadczaniem jej w dorosłym życiu. Wśród ofiar przemocy w dorosłym życiu aż 75,7% stanowiły osoby będące świadkami przemocy również w dzieciństwie, podczas gdy 24,3% osoby niebędące świadkami przemocy. W przypadku osób, które nie doświadczały w dorosłym życiu Strona 124

125 przemocy, 85,3% nie było świadkami przemocy również w dzieciństwie, a jedynie 14,7% było jej świadkiem. Obie te różnice są istotne statystycznie. Taki wynik oznacza bardzo silną pozytywną korelację między byciem świadkiem przemocy w dzieciństwie i doświadczaniem przemocy w dorosłym życiu. Być może siła tej zależności jest do pewnego stopnia zawyżona, gdyż można podejrzewać, że osobom, które przyznały, że były świadkami przemocy w dzieciństwie, łatwiej było się przyznać, że doświadczyły jej również w dorosłym życiu. Korelacja jest jednak tak silna, że można przypuszczać, iż nawet po wyeliminowaniu tego efektu, zależność byłaby znacząca. Strona 125

126 Charakterystyka sprawców przemocy wobec osób dorosłych W poniższej części przedstawiona została charakterystyka sprawców przemocy wobec osób dorosłych, sporządzona na podstawie deklaracji bezpośrednich uczestników zdarzenia. Istotność wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Płeć sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 180 Płeć sprawcy w relacjach świadków Wykres 181 Płeć sprawcy w relacjach ofiar Wykres 182 Płeć sprawcy w relacjach sprawców Według relacji ofiar i świadków, sprawcami ostatniej sytuacji przemocy najczęściej byli mężczyźni (odpowiednio 76,4% i 75,8%). Kobiety stanowią zaledwie ok. ¼ wszystkich sprawców przemocy. Różnice te są istotne statystycznie. Inna sytuacja wystąpiła w przypadku sprawców. Zgodnie z Strona 126

127 deklaracjami osób stosujących przemoc w rodzinie, nie ma istotnej statystycznie różnicy pomiędzy płciami w odniesieniu do bycia sprawcą przemocy. Prawdopodobnie niektórzy ze sprawców mężczyzn, bagatelizują część zachowań, jakie przejawiają wobec członków rodziny, nie uznając ich za przemoc, podczas gdy sprawcy kobiety, mogą klasyfikować jako przemoc również łagodniejsze jej przejawy. Wykres 183 Płeć sprawcy a częstotliwość stosowania przemocy Na podstawie relacji ofiar przemocy nie udało się zaobserwować istotnych statystycznie zależności dotyczących częstości stosowania przemocy w zależności od płci sprawców. Zarówno test chikwadrat jak i wartość korelacji tau-b Kendalla (-0,007, p=0,891) nie wskazały na istotną zależność statystyczną. Wiek sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 184 Wiek sprawcy w relacjach świadków Strona 127

128 Wykres 185 Wiek sprawcy w relacjach ofiar Wykres 186 Wiek sprawcy w relacjach sprawców Zgodnie z deklaracjami ofiar, sprawcami przemocy były najczęściej osoby w wieku lat (56,8%). Podobnie uważają świadkowie (według ich relacji odsetek sprawców przemocy w wieku lat był najwyższy - 34,4%). Zarówno w relacjach ofiar jak i świadków, sprawcami przemocy istotnie rzadziej były osoby w wieku lat (10,5% i 7,9%) i młodsze (mniej niż 3% badanych) oraz powyżej 60 roku życia (11,9% i 13,7%). Inaczej przedstawiają się relacje sprawców. Najczęściej przyznawali oni, że w momencie stosowania przemocy mieli lat (32,4%) i lat (28,2%). Na pozostałe kategorie wiekowe respondenci wskazywali istotnie rzadziej. Według osób dopuszczających się przemocy, większy odsetek stanowiły osoby młodsze kategorie lat i lat były wskazywane istotnie częściej od pozostałych. Strona 128

129 Wykres 187 Wiek sprawcy a częstotliwość stosowania przemocy relacje ofiar Na podstawie relacji ofiar, można zaobserwować zależność wskazującą, że starsi sprawcy przemocy, stosowali przemoc częściej do osób młodszych. Istnienie takiej zależności potwierdza istotna statystycznie korelacja tau-b Kendalla na poziomie 0,126 (p=0,31). Wykształcenie sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 188 Wykształcenie sprawcy w relacjach świadków Strona 129

130 Wykres 189 Wykształcenie sprawcy w relacjach ofiar Wykres 190 Wykształcenie sprawcy w relacjach sprawców Zgodnie z relacjami ofiar, sprawcy przemocy najczęściej mieli wykształcenie średnie (36,7%). Podobnie deklarowali świadkowie, choć w ich przypadku rzadziej (nieistotnie) wskazywano również na wykształcenie zasadnicze zawodowe (29,4% i 32,6%). Łącznie jest to niemal identyczny wynik około 60% wszystkich sprawców. W relacji sprawców, osoby z wykształceniem średnim dopuszczały się przemocy w podobnym stopniu (29,0% - różnice nieistotne statystycznie), jak deklarowały to ofiary i świadkowie, podczas gdy na wykształcenie zasadnicze zawodowe wskazywało istotnie mniej respondentów (10,1%) niż u ofiar i świadków. W odpowiedziach udzielanych przez sprawców, zwraca uwagę wysoki procent osób z wykształceniem wyższym (40,2%) wśród dopuszczających się przemocy najwyższy wskazywany przez sprawców i istotnie wyższy niż wśród wskazań ofiar i świadków. Może on być wynikiem tego, że osoby z wyższym wykształceniem miały większą skłonność do przyznawania się do popełnionych przez siebie czynów. Ogólnie, w opiniach ofiar i świadków, można zauważyć stosunkowo dużą zgodność w relacjach dotyczących wykształcenia sprawców. Strona 130

131 Wykres 191 Wykształcenie a częstotliwość stosowania przemocy relacje ofiar Na podstawie deklaracji ofiar przemocy nie można zaobserwować istotnej statystycznie zależności między wykształceniem sprawcy przemocy, a tym jak często stosują ją wobec ofiar przemocy. Na brak takiej zależności wskazuje test chi-kwadrat oraz słaba i nieistotna statystycznie ujemna korelacja taub Kendalla (-0,063, p=0,178). Sytuacja zawodowa sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 192 Sytuacja zawodowa sprawcy w relacjach ofiar Strona 131

132 Wykres 193 Sytuacja zawodowa sprawcy w relacjach sprawców Wykres 194 Sytuacja zawodowa sprawcy w relacjach świadków Zgodnie z relacjami ofiar, największą grupę wśród sprawców przemocy stanowiły osoby wykonujące pracę odpłatną (72,2%). Jest to ponad czterokrotnie wyższy wynik, niż odsetek osób wykonujących pracę odpłatną według deklaracji sprawców przemocy (16,9%). Różnica ta jest istotna statystycznie. Świadkowie również najczęściej deklarowali, że sprawcami przemocy były osoby pracujące (64,3%). Według sprawców, w czasie, gdy stosowali oni przemoc wobec członka rodziny, najczęściej byli bezrobotni, lecz aktywnie poszukujący zatrudnienia (36,9%), bądź uczyli się w szkole lub na uczelni (33,5%). Występuje duża różnica w deklaracjach badanych odnośnie sprawców będących osobami uczącymi się. Ofiary przemocy oraz świadkowie twierdzili, że stanowili oni około 2,5% wszystkich sprawców, Strona 132

133 podczas gdy z deklaracji sprawców wynika, iż odsetek takich osób był kilkunastokrotnie wyższy. Występuje tu analogia do odpowiedzi dotyczących wieku sprawców osoby młodsze, które stanowiły najwyższy odsetek sprawców przemocy, stosunkowo częściej są w trakcie nauki, niż osoby powyżej 30 roku życia, podobnie osoby należące do wyższych kategorii wiekowych częściej pracują, niż osoby w wieku lat i stąd może wynikać różnica w relacjach. Wykres 195 Sytuacja zawodowa a częstotliwość stosowania przemocy relacje ofiar Na podstawie relacji ofiar nie można zaobserwować istotnych statystycznie zależności między częstotliwością stosowania przemocy w rodzinie przez sprawców, a ich sytuacją zawodową. Wartość testu chi-kwadrat wskazała na brak takiej zależności. Strona 133

134 Stan cywilny sprawcy w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia przemocy Wykres 196 Stan cywilny sprawcy w relacjach świadków Wykres 197 Stan cywilny sprawcy w relacjach ofiar Strona 134

135 Wykres 198 Stan cywilny sprawcy w relacjach sprawców Według relacji zarówno ofiar, jak i świadków, wśród sprawców przemocy przeważały osoby pozostające w małżeństwie. Odsetek tych osób wśród wszystkich sprawców wyniósł ok. 80% i był istotnie wyższy od pozostałych. Najrzadziej natomiast w opinii ofiar i świadków sprawcami były osoby pozostające w związku ze stałą partnerką lub partnerem, konkubinacie (1,6% i 1,7%) oraz osoby o statusie wdowy/wdowca (2,3% i 2,3%). Były one wskazywane istotnie rzadziej od pozostałych. Sprawcy również najczęściej wskazywali na pozostawanie w związku małżeńskim (51,4%), jednak odsetek ten był nieistotnie wyższy, niż odsetek wskazań na odpowiedź panna/kawaler oraz istotnie niższy niż w przypadku relacji ofiar i świadków. W opinii sprawców, osobami istotnie najrzadziej stosującymi przemoc wobec członków swojej rodziny pozostawały osoby w konkubinacie, wdowy i wdowcy oraz osoby rozwiedzione. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że osób o takim stanie cywilnym jest w całej populacji mniej, niż osób pozostających w związku małżeńskim, więc również z tego powodu, sprawców w ramach tej kategorii może być mniej wśród ogółu sprawców. Sprawcy deklarowali jednakże często bycie panną/kawalerem (39,5%). Jest to niemal czterokrotnie więcej niż według ofiar (10,0%) i świadków (10,4%). Różnice te są istotne statystycznie. Może to być spowodowane niższym wiekiem sprawców przemocy w momencie dopuszczenia się przemocy osoby młodsze mogły częściej pozostawać jeszcze w stanie wolnym. Strona 135

136 Wykres 199 Bycie sprawcą przemocy w życiu dorosłym a doświadczenie przemocy w dzieciństwie Wśród sprawców przemocy w dorosłym życiu aż 75,9% stanowiły osoby doświadczające przemocy w dzieciństwie. Jednocześnie, 24,1% osób nie będących ofiarami przemocy w dzieciństwie, dopuszczało się przemocy wobec członków swojej rodziny w dorosłym życiu. W przypadku osób, które nie były sprawcami przemocy w dorosłym życiu, 84% nie doświadczyło przemocy również w dzieciństwie, a jedynie 16% jej doświadczyło. Różnice te są istotne statystycznie. Taki wynik oznacza bardzo silną pozytywną zależność między byciem ofiarą przemocy w dzieciństwie i byciem sprawcą przemocy w dorosłym życiu. Być może siła tej zależności jest do pewnego stopnia zawyżona, gdyż można podejrzewać, że osobom, które przyznały się, że wobec nich dochodziło w dzieciństwie do przemocy, łatwiej było się przyznać, że były jej sprawcami w dorosłym życiu. Korelacja jest jednak tak silna, że można zakładać, iż nawet po wyeliminowaniu tego efektu, zależność taka byłaby znacząca. Wykres 200 Bycie sprawcą przemocy w życiu dorosłym a bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie Wyniki dotyczące bycia świadkiem przemocy w dzieciństwie są podobne do wyników zaobserwowanych przy badaniu zależności między doświadczaniem przemocy w dzieciństwie, a byciem jej sprawcą w dorosłym życiu. Wśród sprawców przemocy w dorosłym życiu aż 79,8% stanowiły osoby będące w dzieciństwie świadkami przemocy, podczas gdy jedynie 20,2% nie zetknęło się w dzieciństwie z przemocą. W przypadku osób, które nie doświadczały w dorosłym życiu przemocy, 81,3% nie było świadkami przemocy w dzieciństwie, a jedynie 18,7% było jej świadkami. Różnice te są istotne statystycznie. Taki wynik oznacza bardzo silną pozytywną korelację między byciem świadkiem przemocy w dzieciństwie i byciem sprawcą przemocy w dorosłym życiu. Być może Strona 136

137 siła tej zależności jest do pewnego stopnia zawyżona, gdyż można podejrzewać, że osobom, które przyznały, że były świadkami przemocy w dzieciństwie, łatwiej było się przyznać, do bycia sprawcami przemocy w dorosłym życiu. Korelacja jest jednak tak silna, że wydaje się, iż można przypuszczać, że nawet po wyeliminowaniu tego efektu, zależność taka byłaby znacząca. Charakterystyka bezpośrednich świadków przemocy wobec osób dorosłych Poniżej dokonano charakterystyki osób będących bezpośrednimi świadkami przemocy wobec dorosłych, z uwzględnieniem takich zmiennych jak: płeć, wiek, wykształcenie, wielkość miejscowości zamieszkiwania, województwo. Wykres 201 Płeć bezpośrednich świadków przemocy Wśród bezpośrednich świadków przemocy istotnie więcej było kobiet (56,2%), niż mężczyzn (43,8%). Można też stwierdzić, że kobiety nieznacznie częściej deklarowały bycie świadkami przemocy w rodzinie, gdyż wśród bezpośrednich świadków stanowią one 56,2% ogółu, natomiast 51,7% osób niebędących świadkami przemocy. Różnica ta jednak nie okazała się istotna statystycznie. Wykres 202 Wiek bezpośrednich świadków przemocy Strona 137

138 Wśród osób przyznających się do bycia bezpośrednimi świadkami przemocy w rodzinie wobec osób dorosłych, najwyższy odsetek stanowiły osoby mające w czasie badania od 18 do 29 lat (33,3%). Wraz z przejściem do wyższej kategorii wiekowej, udział danej grupy wśród ogółu świadków przemocy maleje. Najniższy zanotowano dla osób powyżej 60 roku życia, choć nie był on istotnie różny od odsetka osób w wieku lat. Porównanie udziału osób z każdej kategorii wiekowej wśród osób będących i niebędących świadkami przemocy, pozwala na zaobserwowanie, że osoby młodsze, stanowiły istotnie wyższy odsetek wśród bezpośrednich świadków przemocy, niż wynikałoby to ze struktury całej próby (i populacji). Wśród osób niebędących świadkami, osoby w wieku lat stanowiły 22,5% ogółu, podczas gdy co trzeci świadek był w najmłodszej kategorii wiekowej. Analizy wskazują, że wśród bezpośrednich świadków przemocy istotnie niedoreprezentowane są osoby w wieku 60 lat i więcej. Stanowiły one w próbie 30,8% osób, które nie były świadkami przemocy, a jedynie 13,5% świadków. Wykres 203 Wykształcenie bezpośrednich świadków przemocy Największy odsetek osób wśród bezpośrednich świadków przemocy stanowią absolwenci szkół wyższych (44,9%). Znaczny jest również udział osób z wykształceniem średnim (33,5%). W przypadku wykształcenia respondentów istotne jest jednak porównanie udziału osób z każdej kategorii wykształcenia wśród świadków i osób niebędących świadkami przemocy w rodzinie. Można zaobserwować, że wśród świadków przemocy istnieje nadreprezentacja osób lepiej wykształconych. Tak jak już to zostało zaznaczone, osoby o wykształceniu wyższym stanowiły 44,9% ogółu bezpośrednich świadków przemocy, natomiast tylko 35,5% osób niebędących świadkami. Świadczy to o tym, że osoby z wyższym wykształceniem istotnie częściej były świadkami przemocy w rodzinie, niż wskazywałaby na to ich liczebność w populacji. Dla porównania, wśród bezpośrednich świadków przemocy w rodzinie było 2,8% osób z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym, natomiast wśród osób niebędących świadkami przemocy w rodzinie, stanowili oni 6,4% ogółu. Wskazuje to, że wśród osób będących bezpośrednimi świadkami przemocy istotnie niedoreprezentowane (w stosunku do ich liczby w całej próbie), są osoby o wykształceniu podstawowym i gimnazjalnym. Wykres 204 Wielkość miejscowości zamieszkania bezpośrednich świadków przemocy Strona 138

139 Wśród bezpośrednich świadków przemocy, największy odsetek stanowią osoby mieszkające na wsi - 34,8% ogółu świadków przemocy. Należy jednak zaznaczyć, że grupa ta wśród osób niebędących świadkami przemocy jest jeszcze większa, co wskazuje, że znaczny udział tej grupy wśród osób będących świadkami wynika przede wszystkim z ich znacznego odsetka w strukturze populacji. Osoby mieszkające w miastach różnej wielkości stanowią po kilkanaście procent ogółu bezpośrednich świadków przemocy. Wśród osób mieszkających w większych miastach (powyżej 20 tys.) sytuacja jest odwrotna istotnie częściej dostrzegały one przemoc, niż wynikałoby to ze struktury próby. Wykres 205 Województwo zamieszkania bezpośrednich świadków przemocy Wśród bezpośrednich świadków przemocy najliczniejszą grupę stanowią mieszkańcy województwa mazowieckiego i śląskiego, jednak wynika to przede wszystkim z faktu, że są to województwa o największej liczbie mieszkańców. W żadnym z województw nie udało się zaobserwować istotnej statystycznie różnicy w odsetku osób z danego województwa wśród bezpośrednich świadków przemocy, w porównaniu do ich odsetka wśród osób niebędących świadkami przemocy. Strona 139

140 Ofiary i sprawcy przemocy wobec dzieci Kolejny rozdział raportu dotyczy uczestników (bezpośrednich świadków) zdarzenia przemocy wobec dzieci, czyli osób, które osobiście były ofiarami przemocy w dzieciństwie lub w ciągu swojego dorosłego życia były sprawcami przemocy w rodzinie wobec dzieci. Analizy zostały przeprowadzone łącznie oraz w podziale na formy przemocy, oraz ogółem i w podziale na płeć badanych. Bycie ofiarą przemocy w dzieciństwie W poniższym podrozdziale opisany został odsetek Polaków, którzy zadeklarowali, że gdy byli dziećmi doświadczali przemocy w rodzinie. Należy podkreślić, że o doświadczanie przemocy pytani byli pełnoletni respondenci, którzy opowiadali o sytuacjach mających miejsce w przeszłości. Pierwsza część tego podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych doświadczył przynajmniej jednej z form przemocy (psychicznej, fizycznej, seksualnej lub zaniedbania). W kolejnych częściach, odpowiedzi respondentów zostały przedstawione dla poszczególnych form przemocy. Odsetek osób doświadczających przemocy został również przedstawiony w podziale na kobiety i mężczyzn. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały pobrane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Osoby doświadczające w dzieciństwie przemocy w rodzinie wyniki ogółem Wykres 206 Odsetek osób doświadczających w dzieciństwie przemocy w rodzinie W 2014 roku 19,8% badanych deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przynajmniej jednej z form przemocy w rodzinie. Jest to niemal dwukrotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy w dzieciństwie, przyznało się 38,1% ankietowanych. Różnica ta jest istotna statystycznie. Strona 140

141 Wykres 207 Odsetek kobiet doświadczających w dzieciństwie przemocy w rodzinie Strona 141

142 Wykres 208 Odsetek mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy w rodzinie W 2014 roku 19,9% badanych kobiet deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przynajmniej jednej formy przemocy w rodzinie. Jest to ponad dwukrotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy w dzieciństwie, przyznało się 34% ankietowanych kobiet. Różnica ta jest istotna statystycznie. W przypadku mężczyzn, 19,8% deklarowało w 2014 roku, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy w rodzinie. Jest to znacznie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy w dzieciństwie, przyznało się 42,6% badanych mężczyzn. Również ta różnica okazała się istotna statystycznie. W porównaniu z rokiem 2008, niższy był odsetek kobiet i mężczyzn deklarujących doświadczanie przemocy w dzieciństwie. Wyrównały się również proporcje kobiet i mężczyzn deklarujących doświadczanie w dzieciństwie przemocy w 2008 roku, to mężczyźni w dzieciństwie istotnie częściej doświadczali przemocy; w 2014 roku procent kobiet i mężczyzn będących ofiarami przemocy w dzieciństwie niemal się wyrównał (nie różni się istotnie). Doświadczanie w dzieciństwie przemocy psychicznej Wykres 209 Odsetek osób doświadczających w dzieciństwie przemocy psychicznej W 2014 roku 13,4% badanych deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło w rodzinie przemocy psychicznej. Jest to istotnie niższy wynik, niż ten uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy psychicznej w dzieciństwie przyznało się 21,6% ankietowanych. Strona 142

143 Wykres 210 Odsetek kobiet doświadczających w dzieciństwie przemocy psychicznej Wykres 211 Odsetek mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy psychicznej W 2014 roku 14,6% badanych kobiet deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy psychicznej w rodzinie. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia tego rodzaju przemocy w dzieciństwie, przyznało się 19,9% ankietowanych kobiet. W przypadku mężczyzn, 12,2% deklarowało w 2014 roku, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy psychicznej w rodzinie. Jest to również istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia tego rodzaju przemocy w dzieciństwie przyznało się 23,6% badanych mężczyzn. W porównaniu do badania z roku 2008, istotnie mniejszy odsetek kobiet i mężczyzn deklaruje doświadczanie przemocy psychicznej. Poza tym, zmieniły się proporcje kobiet i mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy psychicznej w 2008 roku, to mężczyźni w dzieciństwie istotnie częściej doświadczali przemocy, natomiast według deklaracji z 2014 roku, nie występują istotne różnice. Strona 143

144 Doświadczanie w dzieciństwie przemocy fizycznej Wykres 212 Odsetek osób doświadczających w dzieciństwie przemocy fizycznej. W 2014 roku 13,4% badanych deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło w rodzinie przemocy fizycznej. Jest to identyczny odsetek, jak osób, wobec których była stosowana przemoc psychiczna oraz ponad dwukrotnie niższy wynik, niż ten uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy fizycznej w dzieciństwie przyznało się 27,5% ankietowanych ta ostatnia różnica jest istotna statystycznie. Wykres 213 Odsetek kobiet doświadczających w dzieciństwie przemocy fizycznej Wykres 214 Odsetek mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy fizycznej W 2014 roku 12,8% badanych kobiet deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy fizycznej w rodzinie. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy fizycznej w dzieciństwie przyznało się 24,2% ankietowanych kobiet. Strona 144

145 Spośród mężczyzn, 13,9% w 2014 roku deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy fizycznej w rodzinie. Jest to ponad dwukrotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy w dzieciństwie przyznało się 31,3% badanych mężczyzn. Różnica ta jest istotna statystycznie. W porównaniu do badania z roku 2008, istotnie mniejsza liczba kobiet i mężczyzn deklarowała doświadczanie przemocy fizycznej w dzieciństwie. Poza tym, znacznie wyrównały się proporcje kobiet i mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy fizycznej, choć nadal nieznacznie więcej badanych mężczyzn deklarowało, że doświadczyło tego rodzaju przemocy. Doświadczanie w dzieciństwie przemocy seksualnej Wykres 215 Odsetek osób doświadczających w dzieciństwie przemocy seksualnej W 2014 roku 1,1% badanych deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło w rodzinie przemocy seksualnej. Jest to kilkunastokrotnie niższy odsetek, niż wśród osób, wobec których była stosowana przemoc fizyczna lub psychiczna oraz istotnie niższy, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy seksualnej w dzieciństwie przyznało się 1,8% ankietowanych. Wykres 216 Odsetek kobiet doświadczających w dzieciństwie przemocy seksualnej Strona 145

146 Wykres 217 Odsetek mężczyzn doświadczających w dzieciństwie przemocy seksualnej W 2014 roku 2,0% badanych kobiet deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy seksualnej w rodzinie. Jest to nieistotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy seksualnej w dzieciństwie, przyznało się 2,8% ankietowanych kobiet. W przypadku mężczyzn, tylko 0,2% respondentów zadeklarowało w 2014 roku, że w dzieciństwie doświadczyło przemocy seksualnej w rodzinie. Jest to istotnie niższy wynik, niż ten uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy w dzieciństwie, przyznało się 0,8% badanych mężczyzn. W porównaniu do badania z roku 2008, mniejszy odsetek kobiet i mężczyzn deklaruje doświadczanie przemocy seksualnej, nadal jednak to kobiety istotnie częściej deklarowały, że w dzieciństwie były jej ofiarami. Doświadczanie w dzieciństwie zaniedbania Wykres 218 Odsetek osób doświadczających w dzieciństwie zaniedbania W przypadku przemocy zaniedbania, porównania nie są w pełni uprawnione, gdyż w badaniu z 2008 roku pytano o przemoc ekonomiczną wobec dzieci, a nie o zaniedbanie. Jednak ze względu na pokrewieństwo tych form przemocy, zdecydowano się na ich łączne zaprezentowanie. W 2014 roku 2,4% badanych deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło w rodzinie zaniedbania. Jest to prawie czterokrotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy ekonomicznej w dzieciństwie, przyznało się 9,0% ankietowanych. Różnica ta jest istotna statystycznie. Strona 146

147 Wykres 219 Odsetek kobiet doświadczających w dzieciństwie zaniedbania Wykres 220 Odsetek mężczyzn doświadczających w dzieciństwie zaniedbania W 2014 roku 2,6% badanych kobiet deklarowało, że w dzieciństwie doświadczyło w rodzinie zaniedbania. Jest to istotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy ekonomicznej w dzieciństwie, przyznało się 8,5% ankietowanych kobiet. Natomiast wśród mężczyzn 2,2% deklarowało w 2014 roku, że w dzieciństwie doświadczyło zaniedbania w rodzinie. Jest to ponad czterokrotnie niższy wynik, niż uzyskany w czasie badania w 2008 roku, gdy do doświadczenia przemocy ekonomicznej przyznało się 9,6% badanych mężczyzn. Różnica ta okazała się istotna statystycznie. W porównaniu do badania z roku 2008, istotnie mniejszy odsetek kobiet i mężczyzn przyznawał się do doświadczania zaniedbania/przemocy ekonomicznej w dzieciństwie. Ponadto, wyniki wskazują na fakt, że istotnie częściej dopuszczano się wobec badanych w dzieciństwie zaniedbania, niż przemocy seksualnej, jednak wielokrotnie rzadziej, niż przemocy psychicznej i fizycznej (wszystkie te różnice są istotne statystycznie). Bycie sprawcą przemocy wobec dzieci Kolejna część raportu przedstawia szacunki dotyczące tego, ilu Polaków w dorosłym życiu było sprawcami przemocy wobec dzieci. Pierwsza część tego podrozdziału podsumowuje, jaki odsetek badanych był sprawcą przynajmniej jednej formy przemocy (psychicznej, fizycznej, seksualnej lub zaniedbania). W kolejnych częściach odpowiedzi respondentów zostały oszacowane dla poszczególnych form przemocy. Odsetek osób będących sprawcami przemocy został także przedstawiony w podziale na kobiety i mężczyzn. Wyniki badania przeprowadzonego w 2014 roku, są Strona 147

148 porównywane z wcześniejszym badaniem zrealizowanym na zlecanie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2008 roku - Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Symbolem * zostały oznaczone różnice istotne statystycznie w teście zgodności chi-kwadrat, w którym testowaną hipotezą było, że obie próby zostały poprane z populacji o takim samym rozkładzie badanej zmiennej. Dodatkowo istotność pozostałych wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Wykres 221 Odsetek osób będących sprawcą przemocy wobec dzieci Spośród osób mających dzieci do 18 roku życia, do stosowania przynajmniej jednej z form przemocy przyznało się w 2014 roku 6,7% ankietowanych. To ponad dwukrotnie niższy odsetek niż zaobserwowany w badaniu z 2008 roku, gdy do stosowania przemocy wobec dziecka przyznało się 15,5% respondentów. Różnica ta jest istotna statystycznie. Wykres 222 Odsetek kobiet będących sprawcą przemocy wobec dzieci Strona 148

149 Wykres 223 Odsetek mężczyzn będących sprawcą przemocy wobec dzieci W 2014 roku, mężczyźni (6,8%) nieistotnie częściej od kobiet (6,5%) deklarowali, że byli sprawcami przemocy wobec dziecka. Przemoc psychiczna wobec dzieci Wykres 224 Odsetek osób będących sprawcą przemocy psychicznej wobec dzieci W 2014 roku, 4,7% respondentów mających dzieci do 18 roku życia wskazało, że zdarzyło im się stosować przemoc psychiczną. To istotnie niższy odsetek niż w badaniu przeprowadzonym w 2008 roku, kiedy do bycia sprawcą tego rodzaju przemocy przyznało się 8,4% rodziców dzieci do 18 roku życia. Wykres 225 Odsetek kobiet będących sprawcą przemocy psychicznej wobec dzieci Strona 149

150 Wykres 226 Odsetek mężczyzn będących sprawcą przemocy psychicznej wobec dzieci W badaniu przeprowadzonym w 2014 roku, 5,1% kobiet przyznało, że stosowało przemoc psychiczną wobec swojego dziecka. Jest to istotnie niższy odsetek w porównaniu do badania przeprowadzonego w 2008 roku, kiedy to do bycia sprawcą przemocy psychicznej przyznało się 8,8% kobiet mających dzieci do 18 roku życia. Wśród mężczyzn odsetek osób stosujących przemoc psychiczną wobec dziecka był według deklaracji respondentów istotnie niższy. Do bycia sprawcą przemocy psychicznej przyznało się w 2014 roku 4,3% mężczyzn mających niepełnoletnie dzieci. Jest to niższy odsetek niż odnotowany w badaniu z 2008 roku, kiedy do stosowania przemocy wobec dziecka przyznało się 7,9% mężczyzn mających dzieci do 18 roku życia. Podobnie jak w badaniu z 2008 roku, według deklaracji ankietowanych, równie często przemoc psychiczną wobec dzieci stosowały kobiety i mężczyźni (różnica nieistotna statystycznie). Zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, odsetek sprawców przemocy psychicznej istotnie zmalał. Przemoc fizyczna Wykres 227 Odsetek osób będących sprawcą przemocy fizycznej wobec dzieci Wśród osób badanych, mających dzieci do 18 roku życia, 3,4% przyznało się w 2014 roku do stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci. Jest to istotnie niższy odsetek w porównaniu do badania z 2008 roku, kiedy to 9,4% respondentów mających niepełnoletnie dzieci, przyznał się do bycia sprawcami przemocy fizycznej wobec dzieci. Strona 150

151 Wykres 228 Odsetek kobiet będących sprawcą przemocy fizycznej wobec dzieci Wykres 229 Odsetek mężczyzn będących sprawcą przemocy fizycznej wobec dzieci Sprawcami przemocy fizycznej w rodzinie wobec dzieci, częściej byli mężczyźni niż kobiety (różnica nieistotna). W badaniu z 2014 roku do stosowania przemocy fizycznej wobec dziecka przyznało się 3,7% mężczyzn i 3,3% kobiet. Zarówno jeden jak i drugi odsetek jest istotnie niższy, niż w czasie badania z 2008 roku, kiedy to wśród kobiet mających dzieci do 18 roku życia, do stosowania przemocy fizycznej przyznało się 10,5%, natomiast wśród mężczyzn mających niepełnoletnie dzieci do bycia sprawcami przemocy przyznało się 7,9%. Przemoc seksualna Wykres 230 Odsetek osób będących sprawcą przemocy seksualnej wobec dzieci Strona 151

152 W badaniu z 2014 roku, żaden z rodziców nie przyznał się do stosowania przemocy seksualnej wobec własnego dziecka. W 2008 roku na fakt stosowania tego typu przemocy wskazało 0,1% osób badanych. Wykres 231 Odsetek kobiet będących sprawcą przemocy seksualnej wobec dzieci Wykres 232 Odsetek mężczyzn będących sprawcą przemocy seksualnej wobec dzieci Powyżej prezentowane są wykresy w podziale na kobiety i mężczyzn, jednak przy tak małych liczebnościach osób przyznających się do stosowania wobec dzieci przemocy seksualnej, porównywanie wyników nie jest uprawnione. Zaniedbanie Wykres 233 Odsetek osób zaniedbujących dzieci Strona 152

153 Porównywanie wyników dotyczących zaniedbania nie jest w pełni uprawnione, gdyż w 2008 roku respondenci byli pytani o stosowanie wobec dzieci przemocy ekonomicznej, a nie zaniedbania. Jednakże, ze względu na pokrewieństwo tych form przemocy, zdecydowano się na zaprezentowanie ich na wspólnych wykresach. W 2014 roku, do zaniedbywania dzieci przyznało się jedynie 0,3% osób mających dzieci do 18 roku życia. Do stosowania przemocy ekonomicznej w 2008 roku przyznało się natomiast 2,5% takich osób. Jest to różnica istotna statystycznie. Wykres 234 Odsetek kobiet zaniedbujących dzieci Wykres 235 Odsetek mężczyzn zaniedbujących dzieci W 2014 roku, kobiety równie często jak mężczyźni przyznawali się do stosowania przemocy zaniedbania wobec dzieci. W przypadku przemocy ekonomicznej badanej w 2008 roku, wystąpiły różnice to mężczyźni istotnie częściej (3,9%) od kobiet (1,4%) przyznawali się do stosowania tej formy przemocy. Strona 153

154 Charakterystyka sytuacji oraz bezpośrednich uczestników (ofiary, sprawcy, świadkowie) przemocy w rodzinie wobec dzieci W poniższej części, opierając się na relacjach bezpośrednich uczestników, scharakteryzowano sytuację, w jakiej doszło do ostatniego zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci oraz ofiary i sprawców takiej przemocy. Dorośli respondenci pytani byli, czy sami w dzieciństwie doświadczyli przemocy oraz o to, czy w ciągu całego swojego dorosłego życia zdarzyło się im stosować przemoc wobec dzieci. Dodatkowo zapytano badanych, czy w ciągu swojego dorosłego życia byli bezpośrednimi świadkami przemocy w rodzinie wobec dzieci. Jeśli respondenci potwierdzili, że przynajmniej raz zetknęli się jako ofiary, sprawcy lub bezpośredni świadkowie z przynajmniej jedną z form przemocy w rodzinie wobec dzieci, byli proszeni o opisanie zdarzenia, które miało miejsce ostatnio. Opis został podzielony na trzy części charakterystykę sytuacji, charakterystykę ofiary i charakterystykę sprawcy przemocy. Nie dla wszystkich pytań prezentowane są relacje ofiar, sprawców i świadków, gdyż nie o wszystkie charakterystyki zapytano wszystkich uczestników zdarzeń przemocy. Istotność wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Czas ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Wykres 236 Czas ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Strona 154

155 Wykres 237 Czas ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach świadków Według relacji sprawców, do ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci najczęściej dochodziło powyżej 5 lat temu (62,8%). Podobnie deklarowali świadkowie (74,8%). W obu kategoriach była to najczęściej wskazywana odpowiedź. Znacznie rzadziej zaznaczane były kategorie wskazujące, że zdarzenie miało miejsce w ciągu ostatniego roku (sprawcy 17,7%, świadkowie 15,7%) oraz między rokiem, a pięcioma latami temu (sprawcy 19,4%, świadkowie 9,5%). Ta ostatnia różnica między deklaracjami sprawców i świadków jest istotna statystycznie. Częstotliwość zdarzeń przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Wykres 238 Częstotliwość zdarzeń przemocy wobec dzieci w relacjach ofiar Strona 155

156 Wykres 239 Częstotliwość zdarzeń przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Wykres 240 Częstotliwość zdarzeń przemocy wobec dzieci w relacjach świadków W opinii wszystkich grup (ofiary, sprawcy i świadkowie) przemoc wobec dzieci w rodzinie istotnie najczęściej występowała kilka razy. Sprawcy wskazywali jednak na istotnie wyższy odsetek takiej częstotliwości (73,3%) w stosunku do ofiar (55,5%). W badaniu zaobserwowano znaczące różnice pomiędzy deklaracjami sprawców, a odpowiedziami ofiar i świadków, w kwestiach dotyczących sytuacji wielokrotnego stosowania przemocy. Wśród wszystkich sprawców, jedynie 6,4% z nich stwierdziło, że stosowało przemoc wiele razy. Dla porównania, w przypadku ofiar jest to 33,8%, a w przypadku świadków - 22,2%. Różnice te są istotne statystycznie. Ze względu na społeczną poprawność, wielokrotni sprawcy przemocy mogli zaniżać w swoich odpowiedziach częstotliwość jej stosowania, udzielając zamiast odpowiedzi zdarzyło się to wiele razy, odpowiedzi zdarzyło się to kilka razy. Strona 156

157 Wykres 241 Prawdopodobieństwo powtórzenia się aktu przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Ponad połowa sprawców (61,7% - istotnie najwięcej) jest pewna, że sytuacja, w której zastosowali wobec dziecka z rodziny przemoc, więcej się nie powtórzy. Założenie, że takie zdarzenie jest jednak możliwe, ale mało prawdopodobne zadeklarowało 34,1% badanych. Żaden z badanych sprawców nie uznał, że podobne zachowania wobec dzieci są wciąż bardzo prawdopodobne. Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Wykres 242 Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Strona 157

158 Wykres 243 Wielkość miejscowości zamieszkania, w której doszło do ostatniego zdarzenia przemocy wobec dzieci w relacjach świadków Według świadków, akty przemocy wobec dzieci najczęściej zdarzały się na wsi (40,5%). Podobnie uważali sprawcy (31,5%), lecz w ich przypadku nieistotnie rzadziej zaznaczano odpowiedz, że do takich sytuacji doszło w mieście mającym od 20 tys. do 100 tys. mieszkańców. Należy jednak pamiętać, że mieszkańcy wsi stanowili również w całej próbie około 40% wszystkich osób. W opinii świadków, w miastach różnej wielkości do aktów przemocy wobec dzieci dochodziło w wyrównanych proporcjach (od 12,3% do 17,3% - różnice nieistotne statystycznie). Według sprawców to zróżnicowanie było większe (od 9,8% do 25,1%) i można stwierdzić, że zgodnie z ich deklaracjami, w miastach od 20 do 100 tys. istotnie częściej dochodziło do sytuacji przemocy, niż w miastach od 100 tys. do 500 tys. Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników Wykres 244 Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci w relacjach sprawców Strona 158

159 Wykres 245 Sytuacja materialna uczestników zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci w relacjach świadków Zarówno sprawcy, jak i świadkowie, najczęściej określali swój (swojej rodziny) status majątkowy w momencie zaistnienia przemocy w rodzinie jako średni, znośny (43,7%, 47,1%), w drugiej kolejności zaś jako raczej dobry (28,1%, 26,0%), choć w przypadku świadków nieistotnie rzadziej wskazywano również odpowiedź raczej zła. Wynika z tego, że zdecydowana większość gospodarstw domowych, w których dochodziło do przemocy wobec dzieci znajdowała się w stosunkowo dobrej sytuacji materialnej. Według sprawców, najmniejszy odsetek stanowiły osoby w bardzo dobrej (5,7%) i w bardzo złej sytuacji majątkowej (7,8%), choć ten drugi odsetek okazał się nieistotnie różny od odsetka osób deklarujących, że sytuacja była raczej zła. Podobnie wyglądały deklaracje świadków (2,3% i 3,9%), które jednak były istotnie rzadziej wskazywane od pozostałych. Strona 159

160 Stopień pokrewieństwa/powinowactwa ofiar i sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 246 Ofiary odsetek odpowiedzi na pytanie Proszę pomyśleć o takiej sytuacji, która miała miejsce ostatnim razem. Kto się tak zachował? Wykres 247 Świadkowie - odsetki odpowiedzi na pytanie Jaki był stopień pokrewieństwa między sprawcą, a ofiarą Zgodnie z relacjami ofiar, sprawcą przemocy wobec nich jako dzieci najczęściej byli rodzice. Istotnie częściej ojciec (52,1%) niż matka (23,6%). Również według świadków, do stosowania przemocy wobec dzieci najczęściej dochodziło ze strony rodziców: ojciec 51,0%, matka 22,6%. Okoliczności zdarzenia przemocy w rodzinie wobec dzieci relacje sprawców Osoby badane, deklarujące stosowanie przemoc wobec dzieci, zostały poproszone o opisanie okoliczności, w jakich do tego zdarzenia doszło. W pytaniu podkreślono, że chodzi o wydarzenia z życia całej rodziny nie musiały one dotyczyć bezpośrednio ofiary lub sprawcy. Badani mogli wskazać Strona 160

161 wiele odpowiedzi. Ze względu na małą liczbę odpowiedzi na pytania dotyczące okoliczności występowania niektórych rodzajów przemocy, nie zaprezentowano dla nich rozkładów odpowiedzi. Wykres 248 Okoliczności wystąpienia przemocy psychicznej wobec dzieci relacje sprawców Wśród odpowiedzi sprawców przemocy psychicznej w stosunku do dzieci, najwięcej (15,5%) wskazywało na wystąpienie w rodzinie problemów finansowych jako okoliczność towarzyszącą aktom przemocy nie można jednak wskazać, że odpowiedź ta była wskazywana najczęściej, gdyż wiele innych odpowiedzi zostało wskazanych nieistotnie rzadziej. Bardzo często sprawcy udzielali także odpowiedzi, iż na ich zachowanie nie miało wpływu nic szczególnego (13,6%). Innymi często wskazywanymi problemami były problemy małżeńskie (11,7%), problemy szkolne i inne problemy rodzinne (po 9,7%) oraz alkohol (8,7%). Wykres 249 Okoliczności wystąpienia przemocy fizycznej wobec dzieci relacje sprawców Wśród odpowiedzi sprawców przemocy fizycznej wobec dzieci, najwięcej osób (43,3%) wskazywało na brak szczególnych zdarzeń mających wpływ na ich zachowanie. Dość często sprawcy udzielali Strona 161

162 także odpowiedzi, że okolicznością wystąpienia przemocy był problem z alkoholem w rodzinie (10,0%), problemy małżeńskie (8,9%) oraz inne problemy (16,7%). Innymi często wskazywanymi okolicznościami były problemy finansowe (6,7%) i problemy szkolne (4,4%). Pozostałe odpowiedzi były udzielane rzadko. Jednak ze względu na małą liczebność osób odpowiadających na to pytanie, różnice te nie są istotne statystycznie. Okoliczności wystąpienia przemocy seksualnej oraz zaniedbania wobec dzieci relacje sprawców W związku z tym, że żaden ze sprawców nie powiedział o okolicznościach wystąpienia przemocy seksualnej, to nie jest możliwe przedstawienie okoliczności, w jakich do takich sytuacji dochodziło. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku zaniedbania, gdzie odpowiedzi na pytanie o okoliczności zdarzenia udzieliło jedynie pięciu respondentów. Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy w rodzinie wobec dzieci i ocena jej skuteczności w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 250 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy fizycznej bezpośrednich uczestników zdarzenia wobec dzieci relacje W zdecydowanej większości przypadków przemocy fizycznej wobec dzieci nie korzystano z żadnej formy pomocy ten fakt zadeklarowało 88,5% respondentów (istotnie najczęściej). Jeśli zwrócono się o jakąś pomoc, najczęściej była to pomoc policji. Pozostałe formy pomocy w przypadku przemocy fizycznej były wykorzystywane istotnie rzadziej. Strona 162

163 Wykres 251 Ocena skuteczności uzyskanej pomocy w sytuacji przemocy fizycznej wobec dzieci W przypadku korzystania z wyżej opisanych rodzajów pomocy, w 37,0% pomoc oceniono jako skuteczną, rozwiązującą problem. Nieistotnie częściej respondenci uważali, iż pomoc była jedynie częściowo skuteczna i nie rozwiązała definitywnie zaistniałego problemu. Wśród uczestników przemocy fizycznej 23,9% osób uznało, że pomoc, po którą się zwrócili, nie była w ogóle skuteczna (na odpowiedź tę wskazało istotnie mniej respondentów, niż na odpowiedzi wskazujące na przynajmniej częściową skuteczność pomocy). Wykres 252 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy psychicznej wobec dzieci relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia Strona 163

164 W zdecydowanej większości przypadków (istotnie najczęściej) przemocy psychicznej wobec dzieci nie korzystano z żadnej formy pomocy na taką odpowiedź wskazało 82,8% respondentów. Stosowanie którejkolwiek z form pomocy deklarowano istotnie rzadziej. Wykres 253 Ocena skuteczności uzyskanej pomocy w sytuacji przemocy psychicznej wobec dzieci W przypadku korzystania z wyżej opisanych rodzajów pomocy, aż w 46,1% sytuacji oceniono ją jako skuteczną, rozwiązującą problem. Nieistotnie rzadziej respondenci uważali, iż pomoc była jedynie częściowo skuteczna i nie rozwiązała definitywnie zaistniałego problemu. Wśród uczestników przemocy psychicznej tylko 10,5% osób uznało, że pomoc, po którą się zwrócili, nie była w ogóle skuteczna. Ta odpowiedź była wskazywana istotnie rzadziej. Wykres 254 Korzystanie z pomocy w sytuacji przemocy seksualnej wobec dzieci relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia Strona 164

165 W zdecydowanej większości przypadków przemocy seksualnej wobec dzieci nie korzystano z żadnej formy pomocy tak zadeklarowało 88,1% respondentów. Odpowiedź tę wskazywano istotnie najczęściej. Ze względu na małą liczbę odpowiedzi, nie można określić po jaką pomoc uczestnicy przemocy zwracali się najczęściej. Wykres 255 Korzystanie z pomocy w sytuacji zaniedbania wobec dzieci relacje bezpośrednich uczestników zdarzenia W zdecydowanej większości przypadków zaniedbania wobec dzieci nie korzystano z żadnej formy pomocy ten fakt zadeklarowało 86,8% respondentów istotnie więcej niż osób korzystających z pomocy. Ze względu na niską liczebność osób wskazujących z jakiej pomocy skorzystali, nie można wnioskować statystycznie o tym który rodzaj pomocy był stosowany częściej, a który rzadziej. Charakterystyka ofiar przemocy w dzieciństwie Poniżej, na podstawie relacji bezpośrednich uczestników zdarzenia, przedstawiono charakterystyki ofiar przemocy w rodzinie wobec dzieci, z uwzględnieniem takich zmiennych jak: płeć, wiek, niepełnosprawność. Należy pamiętać, że ofiary będące osobami dorosłymi odwołują się w swoich wypowiedziach do sytuacji, jakich doświadczyły w dzieciństwie. Istotność wniosków została oceniona za pomocą testu weryfikującego hipotezę o różnicy wielkości frakcji jest to test analogiczny do testu t, służącego do weryfikacji hipotezy o różnicy średnich w dwóch próbach. Jednak w odróżnieniu od testu t, zakłada on homogeniczność wariancji. Założenie to wynika z funkcyjnej zależności między wielkością frakcji, a wariancją. Strona 165

166 Płeć ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 256 Płeć ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach ofiar Wykres 257 Płeć ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Wykres 258 Płeć ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach świadków W opinii ofiar, przemoc w dzieciństwie była częściej stosowana wobec dziewczynek (52,4%) niż w stosunku do chłopców (47,6%), choć odsetki te są zbliżone do siebie (różnica ta nie jest istotna statystycznie). Inaczej w badaniu deklarowali sprawcy (dziewczynki 37,3%, chłopcy 62,7%) i świadkowie (42,5% i 57,5%). Różnice te okazały się istotne statystycznie. Powodem odmiennych deklaracji ofiar może być fakt, że poddawani badaniu dorośli mężczyźni, inaczej niż kobiety interpretowali zdarzenia z dzieciństwa i nie wszystkie z nich byli skłonni obecnie uznać za przemoc, traktując je być może jako dość surowe, ale jednak uprawnione metody wychowawcze. Strona 166

167 Wiek ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 259 Wiek ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach ofiar Wykres 260 Wiek ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Strona 167

168 Wykres 261 Wiek ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach świadków Według relacji ofiar, najrzadziej doświadczały one przemocy w rodzinie będąc w wieku poniżej 5 lat (0,3%). Również wśród wskazań sprawców i świadków, najrzadziej przemoc dotyczyła osób w tej kategorii wiekowej, choć w przypadku świadków nieistotnie częściej wskazywano również na grupę powyżej 18 lat. Należy jednak zauważyć, że zarówno sprawcy jak i świadkowie deklarują tu wyższy odsetek (5,5% i 5,0% - jest to różnica istotna statystycznie). Powodem może być fakt, ze ofiary rzadziej mogą przywołać w pamięci najwcześniejsze okresy swojego życia. Ich zdaniem, również na wiek 5-9 lat przypadał niższy odsetek doświadczania przemocy w rodzinie (17%), niż wynikałoby to z relacji sprawców (37,1%). Niepełnosprawność ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 262 Niepełnosprawność ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Strona 168

169 Wykres 263 Niepełnosprawność ofiar przemocy wobec dzieci w relacjach świadków Istnieje podobieństwo w relacjach sprawców i świadków w sprawie przemocy w rodzinie wobec dzieci niepełnosprawnych. Żaden ze sprawców nie wskazał, że stosował przemoc wobec dzieci niepełnosprawnych. Według świadków, do takich aktów dochodziło niezwykle rzadko (3,1%). Wynika z tego, że przemocy doświadczały w większości dzieci bez niepełnosprawności. Mimo, iż różnica nie jest istotna statystycznie w relacjach sprawców i świadków, to jednak wyniki te potwierdzają hipotezę postawioną przy okazji interpretowania wyników dotyczących niepełnosprawności dorosłych ofiar przemocy, która wskazywała, że sprawcy mogą mieć problem z przyznawaniem się do przemocy wobec osób niepełnosprawnych. Charakterystyka sprawców przemocy wobec dzieci Poniżej, na podstawie relacji bezpośrednich uczestników zdarzenia, przedstawiono charakterystyki sprawców przemocy w rodzinie wobec dzieci, z uwzględnieniem takich zmiennych jak: płeć, wiek, niepełnosprawność. Należy pamiętać, że ofiary będące osobami dorosłymi odwołują się w swoich wypowiedziach do sytuacji, jakich doświadczyły w dzieciństwie. Płeć sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach bezpośrednich uczestników zdarzenia Wykres 264 Płeć sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach ofiar Strona 169

170 Wykres 265Płeć sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach sprawców Wykres 266 Płeć sprawców przemocy wobec dzieci w relacjach świadków Według relacji ofiar, wśród sprawców przemocy wobec dzieci istotnie wyższy odsetek stanowili mężczyźni (68,4%). Kobiet było ponad dwa razy mniej (31,6%). Podobnie uważali świadkowie. W obu grupach różnica była istotna statystycznie. Według deklaracji sprawców, wśród sprawców przemocy wobec dzieci wyższy był odsetek kobiet niż mężczyzn, ale różnica ta nie jest istotna statystycznie. Strona 170