CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH. Tomasz Szuk

Transkrypt

1 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, SERIA G, T. 92, z. 2, 2006 CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH Tomasz Szuk Akademia Rolnicza we Wroc³awiu Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Kierownik katedry: prof. dr hab. Józef Ryznar S³owa kluczowe: koszty eksploatacji, sprzêt rolniczy, gospodarstwa indywidualne Key words: eploitation costs, farm equipment, individual farms S y no p s i s: Badania przeprowadzono w gospodarstwach indywidualnych województwa opolskiego w 2003 roku. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu czynników ekonomiczno-organizacyjnych na poziom kosztów eksploatacji posiadanego sprzêtu technicznego. Uzyskane wyniki potwierdzi³y hipotezê, e w najwiêkszym stopniu na poziom jednostkowych kosztów eksploatacji wszystkich badanych œrodków mechanizacyjnych, wp³ywaj¹ obszar gospodarstwa i poziom ich rocznego wykorzystania. WSTÊP Podstawow¹ zasad¹ ka dej dzia³alnoœci powinna byæ racjonalnoœæ. Osi¹gn¹æ j¹ mo na dwojako: uzyskuj¹c jak najwy szy efekt przy niezmiennych nak³adach lub utrzymuj¹c efekt na sta³ym poziomie a minimalizuj¹c ponoszone nak³ady. Regu³a ta by³a stosowana intuicyjnie ju w czasach przedhistorycznych. Przejawia³a siê ona w d¹ noœci ówczesnego cz³owieka do uzyskiwania najwiêkszych rezultatów pracy przy mo liwie najmniejszym wysi³ku, co spowodowa³o pojawienie siê prymitywnych narzêdzi. Uniwersalnoœæ mechanizmu relacji nak³ad-efekt podlega jednak ograniczeniom zwi¹zanym z oddzia³ywaniem ró norodnych czynników. Wspó³czeœnie g³ównym elementem warunkuj¹cym wybór odpowiedniej drogi osi¹gniêcia tej racjonalnoœci wydaje siê rynek. W sytuacji typowego rynku konsumenta jedynym sposobem uzyskania odpowiedniego poziomu efektywnoœci jest proces minimalizacji kosztów. Zmniejszanie poziomu kosztów przy utrzymaniu efektu produkcyjnego jest dzia³aniem z³o onym i trudnym. Obserwowane jest to szczególnie w dzia³ach charakteryzuj¹cych siê zró nicowan¹ struktur¹, takich jak np. produkcja rolna. Optymalizacja kosztów dzia³alnoœci rolniczej jest zagadnieniem bardzo rozleg³ym. W opracowaniu skoncentrowano siê na kosztach eksploatacji sprzêtu rolniczego, które stanowi¹ znaczny udzia³ w ca³kowitych kosztach produkcji dochodz¹cy nawet do 60% [Karwowski 1996] i maj¹ bezpoœredni wp³yw na mo liwoœci konkurencyjne gospodarstw rolnych na rynku [Szuk 2003].

2 122 T. SZUK MATERIA I METODY Postêp w rolnictwie wi¹ e siê ze stosowaniem nowoczesnych technologii produkcji w celu zwiêkszenia efektywnoœci. Oznacza to koniecznoœæ wprowadzania w gospodarstwach nowoczesnych ci¹gników, nowych urz¹dzeñ i maszyn rolniczych. Maszyny te powinny byæ wykorzystywane w sposób ekonomiczny i racjonalny z punktu widzenia organizacji. Mechanizacja indywidualnych gospodarstw rolniczych poch³ania znaczne zasoby kapita³u, dlatego dzia³ania te powinny byæ ekonomicznie uzasadnione. Wa ne jest zatem badanie i ocena kosztów eksploatacji sprzêtu rolniczego oraz czynników nañ wp³ywaj¹cych. Celem opracowania jest okreœlenie g³ównych czynników determinuj¹cych poziom jednostkowych kosztów eksploatacji. Najwiêksze koszty mechanizacji w gospodarstwach rolniczych s¹ zwi¹zane z zakupem i u ytkowaniem drogich maszyn. W pracy scharakteryzowano koszty eksploatacji nastêpuj¹cych œrodków mechanizacyjnych: ci¹gników rolniczych, kombajnów do zbioru zbó, kombajnów do zbioru buraków cukrowych, kombajnów do zbioru ziemniaków. Sformu³owano nastêpuj¹c¹ hipotezê badawcz¹: poziom kosztów jednostkowych eksploatacji jest œciœle zwi¹zany ze stopniem wykorzystania rocznego badanego sprzêtu i obszarem gospodarstwa. Badania zosta³y przeprowadzone w 30 dobranych losowo gospodarstwach indywidualnych po³o onych w gminie Kluczbork, na terenie województwa opolskiego. Materia³ pierwotny obejmowa³ informacje za 2003 rok, które zebrano przy pomocy kwestionariusza wywiadu. Informacje podane przez w³aœcicieli gospodarstw by³y niejednokrotnie wielkoœciami szacunkowymi, które zweryfikowano w oparciu o dokumenty i dane znajduj¹ce siê w Urzêdzie Gminy w Kluczborku. Koszty eksploatacji wybranych œrodków obliczono wed³ug metody IBMER z uwzglêdnieniem informacji ewidencyjnych uzyskanych od rolników. W celu ustalenia kosztów jednostkowych eksploatacji niezbêdna jest znajomoœæ poziomu rocznego wykorzystania sprzêtu w gospodarstwach. W warunkach wiêkszoœci gospodarstw indywidualnych jedynym sposobem jest posi³kowanie siê normatywami nak³adów mechanicznej si³y poci¹gowej i maszyn przy ró nych uprawach polowych. W pracy wykorzystano do tego celu normatywy wydane przez Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich we Wroc³awiu [Poradnik eksperta ]. Ponadto, okreœlony w ten sposób czas pracy ci¹gników przyjêto jako 70% wielkoœci globalnej, doliczaj¹c narzut na prace ogólnogospodarcze i transport. Postêpowanie takie uzasadnione jest wynikami badañ przedstawianymi w literaturze [Bielejec 2000, Zaremba 1997]. Ustalaj¹c ³¹czny czas pracy w roku kombajnów uwzglêdniono normatywy ich wydajnoœci oraz poziom plonów w gospodarstwach. Do wyboru istotnych statystycznie cech, wp³ywaj¹cych na poziom jednostkowych kosztów eksploatacji pos³u y³ rachunek prostych. Analizy przeprowadzano na poziomie istotnoœci a =. Obliczenia wykonano przy wykorzystaniu pakietu komputerowego Statistica 5,0 PL. WYNIKI BADAÑ W badanej zbiorowoœci przeciêtna powierzchnia ogólna gospodarstwa wynosi³a 22,2 ha i by³a trzykrotnie wiêksza ni œrednia w gminie. WskaŸnik bonitacji u ytków rolnych dla badanej zbiorowoœci wynosi³ 1,09. W gospodarstwie zamieszkiwa³o 5 osób, zaœ œrednio 3

3 CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO osoby w nim pracowa³y. Przeciêtny wiek w³aœciciela gospodarstwa wynosi³ oko³o 41 lat, który uznaje siê jako sprzyjaj¹cy do prowadzenia gospodarstwa, bowiem w tym wieku rolnik posiada niezbêdne doœwiadczenie, a jednoczeœnie jest otwarty na wszelkiego rodzaju nowoœci wprowadzane w rolnictwie [Listwan 2002]. Z przeprowadzonych badañ wynika, e 43,3% w³aœcicieli gospodarstw posiada³o wykszta³cenie zawodowe uzupe³nione kursem rolniczym, wykszta³cenie podstawowe posiada³o 13,3%, natomiast podstawowe i kurs rolniczy 3,4% badanych. Poziom wykszta³cenia zawodowego rolniczego osi¹gnê³o 13,3%, tyle samo ukoñczy³o szko³y œrednie i kurs rolniczy. Potencjalnie najlepiej przygotowana kadra do prowadzenia gospodarstwa rolnego stanowi³a 13,4%, z tego 10% posiada³o wykszta³cenie œrednie rolnicze, a 3,4% wykszta³cenie wy sze. G³ówn¹ produkcjê roœlinn¹ w badanych gospodarstwach stanowi³y zbo a (76% GO), a nastêpnie okopowe (10,4% GO) i przemys³owe (7,9% GO). W produkcji zwierzêcej dominowa- ³a produkcja byd³a i trzody chlewnej. ¹czna obsada inwentarza ywego kszta³towa³a siê na dosyæ wysokim poziomie w porównaniu z przeciêtn¹ krajow¹ i wynosi³a 66 SD na 100 ha UR. W badanej zbiorowoœci wykorzystywano wy³¹cznie mechaniczn¹ si³ê poci¹gow¹. Wszystkie obiekty posiada³y przynajmniej jeden ci¹gnik. Przeciêtnie przypada³o 1,9 szt. ci¹gnika na gospodarstwo. W badanej zbiorowoœci zdecydowanie przewa a³y ci¹gniki o ma³ej i œredniej mocy (tab. 1). Ci¹gniki o wiêkszej mocy, tj. powy ej 60 KM posiada³o 35% badanych gospodarstw. WskaŸnik wyposa enia w ci¹gniki wynosi³ 8,4 sztuki na 100 ha u ytków rolnych i by³ ni szy od œredniej w województwie i kraju, które wynosi³y odpowiednio: 9,7 i 9,0 [PSR 2002]. Œredni wiek ci¹gników wynosi³ prawie lat, a rolnicy zamierzali u ytkowaæ je jeszcze œrednio przez 9 lat. Tabela 1. Wyposa enie badanych gospodarstw w mechaniczn¹ si³ê poci¹gow¹ Typ ci¹gnika Liczba sztuk na 100 ha UR % udzia³ w ogólnej liczbie gospodarstw % udzia³ w ogólnej liczbie ci¹gników Dotychczasowy okres u ytkowania a [ lat] Szacunek zu ycia [%] Szacunek wartoœci [z³] Typ T 25A Typ C 330 Typ MF 235 Typ MF 255 Typ C 360,360-3p Typ Zetor 7211 Typ U 912 Typ MTZ 82 Typ U1212 Typ U1012,1014 Ci¹gnikiogó³em Œrednia Wspó³czynnik zmiennoœci 1,95 0,60 3,45 0,75 0,15 8,41 43,3 13,3 7,7 3,3 186,8 23,2 7,1 41,1 8,9 1, , , ,1 ród³o: obliczenia w³asne. Wyposa enie badanych gospodarstw w kombajny do zbioru zbo a, buraków i ziemniaków w porównaniu z innymi maszynami wypad³o znacznie gorzej. Kombajny zbo owe (najczêœciej Bizon Z056 i podobne) posiada³o 43,3% rolników, na 100 ha UR przypada³o 2 kombajny, a ich dotychczasowy okres u ytkowania wynosi³ 17 lat. Kombajny zbo owe stanowi³y 34,2% w ogólnej liczbie kombajnów. Kombajny do ziemniaków (jednorzêdowe) posiada³o 53,3% gospodarstw. Ich udzia³ w ogólnej liczbie kombajnów wynosi³ 42,1%. W

4 124 T. SZUK badanych gospodarstwach 2,4 kombajnu do ziemniaków przypada³o na 100 ha UR, zaœ wiek ich u ytkowania wynosi³ 14 lat. Udzia³ kombajnów do zbioru buraków (jedno i dwurzêdowe) to 23,7% ogólnej liczby kombajnów, posiada³o je tylko 30% gospodarstw. Przeciêtny okres ich u ytkowania wynosi³ oko³o 14 lat, zaœ na 100 ha UR przypada³o 1,4 kombajnu. Œrednie zu ycie wszystkich kombajnów by³o szacowane na 60%. Wartoœæ przeciêtnego kombajnu do zbioru zbó wynosi³a z³, natomiast kombajny buraczane i ziemniaczane wyceniano na kwotê z³. Szczegó³owe dane przedstawiono w tabeli 2. Wyliczone koszty eksploatacji ci¹gników i kombajnów wykazywa³y znaczne zró nicowanie, co wynika z wp³ywu ró norodnych czynników. Literatura podaje, e mog¹ to byæ czynniki natury przyrodniczej, ekonomicznej i organizacyjnej. Do zbadania wp³ywu tych czynników wykorzystano rachunek prostych. W ten sposób okreœlono wystêpowanie wspó³zale noœci dla obserwowanych zmiennych, a nastêpnie dokonano oceny istotnoœci statystycznej i si³y zale noœci. Analizê cech zwi¹zanych z u ytkowaniem ci¹gników przeprowadzono na ca³ej zbiorowoœci gospodarstw, natomiast badaj¹c wp³yw ró nych cech na jednostkowe koszty eksploatacji kombajnów zbiorowoœæ zawê ano wy- ³¹cznie do tych gospodarstw, które ten sprzêt posiada³y. Tabela 2. Wyposa enie badanych gospodarstw w kombajny Typ kombajnu Liczba sztuk na 100 ha UR % udzia³ w ogólnej liczbie gospodarstw % udzia³ w ogólnej liczbie kombajnów Dotychczasowy okres u yt- kowania [lata] Szacunek zu ycia [%] Szacunek wartoœci [z³] Kombajnzbo owy Kombajndo ziemniaków Kombajndo buraków Œrednia Wspó³czynnik zmiennoœci 2,0 2,4 1,4 43,3 53,3 30,0 34,2 42,1 23, ,0 11, ,0 11, ,8 ród³o: obliczenia w³asne. Do analizy wybrano nastêpuj¹ce cechy oddzia³uj¹ce na poziom jednostkowych kosztów eksploatacji ci¹gników i kombajnów: powierzchniê ogóln¹ gospodarstwa w ha, powierzchniê u ytków rolnych w ha, liczbê parcel, œredni¹ odleg³oœæ parcel od oœrodka gospodarczego w km, liczbê ci¹gników w gospodarstwie, dotychczasow¹ liczbê lat u ytkowania ci¹gników (kombajnów), % zu ycia ci¹gników (kombajnów zbo owych), moc ci¹gników w KM/100ha UR, wartoœæ ci¹gników (kombajnów) w z³/100 ha UR, us³ugi wykonywane kombajnami w godzinach, wykorzystanie roczne ci¹gników (kombajnów) w godzinach, ³¹czne koszty eksploatacji ci¹gników (kombajnów) w roku w z³. Wartoœci wspó³czynników okreœlaj¹ce zale noœci pomiêdzy wybranymi cechami, a jednostkowymi kosztami eksploatacji ci¹gników przedstawia tabela W badanej zbiorowoœci obserwowano istotny statystycznie wp³yw obszaru gospodarstwa (g³ównie u ytków rolnych) i wykorzystania rocznego na jednostkowe koszty eksploatacji ci¹gników. W miarê wzrostu tych wielkoœci koszty jednostkowe eksploatacji zmniej-

5 CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO Tabela Wspó³czynniki prostej miêdzy wybranymi cechami w zbiorowoœci ci¹gników Wyszczególnienie * Powierzchnia ogólna [ha] Powierzchnia UR [ha] Liczba parcel Œrednia odleg³oœæ od parcel[km] Liczba ci¹gników Lata u ytkowania ci¹gników % zu ycia ci¹gników Moc ci¹gników [kw/100 ha UR] Wartoœæ ci¹gników z³/100 ha UR] Wykorzystanie roczne ci¹gników [h] Koszty eksploatacjici¹gników w roku[z³] Jednostkowe koszty eksploatacji[z³]ci¹gników oznaczone wspó³czynniki ród³o: obliczenia w³asne. s¹ istotne z p < 0,92* 0,54* 0,09 0,90* 0,80* -0,35 ; 0,92* 0,78* * 0,68* -0,13 0,02-0,38* -0,37* 0,96* 0,94* -0,42* liczebnoœæ n= 0,78* 0,58* -0,10-0,23 0,75* 0, ,54* * 0,24 0,10-0,47* -0,44* 0,41* 0,45* 0,68* 0,58* 0,24-0,13-0,04 0,70* 0,71* -0,13-0,10 0,10-0,13 0,87* - 0,14 0,09 0,02-0,04 0,87* -0,11-0,23 0,01 0,11 0,15-0,38* -0,47* -0,11 0,96* -0,24 0,61* -0,37* -0,23-0,44* -0,23 0,96* - - 0,90* 0,96* 0,41* 0,70* 0,01-0,91* -0,49* 0,80* 0,94* 0,75* 0,45* 0,71* - 0,11-0,24-0,91* -0,35-0,42* 0,19 0,14 0,15 0,61* -0,49* Tabela Wspó³czynniki prostej miêdzy wybranymi cechami w zbiorowoœci kombajnów zbo owych Wyszczególnienie * Powierzchnia ogólna [ha] Powierzchnia UR [ha] Liczba parcel Œrednia odleg³oœæ od parcel[km] Liczba kombajnów % zu ycia kombajnów Wartoœæ kombajnów z³/100 ha UR] Us³ugikombajnowe[h] Wykorzystanie roczne kombajnów [h] Koszty eksploatacji w roku[z³] Jednostkowe koszty eksploatacji[z³] oznaczone wspó³czynniki ród³o: obliczenia w³asne. s¹ istotne z p < ; 0,88* 0,50 0,55 0,38 0,39-0,37 0,49 0,66* - liczebnoœæ 0,88* 0,77* -0,44 0,59* 0,68* - n= 13 0,50 0,77* 0,01 0,19-0,59* -0,39 0,55-0,03-0,44 0,38 0,01-0,03 0,63* -0,73* 0,54 0,33 0,39 0,19 0,63* -0,89* 0,04 0,40 0, ,73* -0,89* -0,03-0,37-0, ,04-0,49 0,59* 0,59* 0,40 0,55-0,80* 0,66* 0,68* 0,44 0,54 0,23 0, ,39 0, , ,80*

6 126 T. SZUK szaj¹ siê, wspó³czynniki wynosz¹ odpowiednio r = 0,42 i r = 0,49. Przeprowadzony rachunek liniowej wskazuje interesuj¹ce zale noœci. Ci¹gniki o du ej mocy by³y wykorzystywane znacznie poni ej swoich mo liwoœci, o czym œwiadcz¹ wspó³czynniki pomiêdzy moc¹ ci¹gników, a ich wykorzystaniem r =. Z kolei moc ci¹gników skorelowana jest istotnie ujemnie z powierzchni¹ u ytków rolnych, co sugeruje i parametry ci¹gników w wielu gospodarstwach by³y niedostosowane do rzeczywistych potrzeb. Generowa³o to wy szy poziom jednostkowych kosztów eksploatacji, na co wskazuje wartoœæ wspó³czynnika pomiêdzy moc¹ a kosztami jednostkowymi r = 0,61. Podobne relacje zachodz¹ w odniesieniu do wartoœci ci¹gników. Ponadto, zaobserwowano ujemn¹ zale noœæ pomiêdzy œredni¹ odleg³oœci¹ parcel od oœrodka gospodarczego a kosztami jednostkowymi. Wydaje siê, e by³o to zwi¹zane poœrednio z wielkoœci¹ gospodarstwa, gdy w zwi¹zku z powiêkszaniem area³u gospodarstwa wchodzi³y w posiadanie gruntów, które by³y nieraz po³o one w znacznej odleg³oœci. Wyst¹pi³a te tendencja wzrostu kosztów jednostkowych w miarê wyd³u ania okresu u ytkowania ci¹gników i ich zu ycia technicznego. Wartoœci wspó³czynników okreœlaj¹ce zale noœci pomiêdzy wybranymi cechami, a jednostkowymi kosztami eksploatacji kombajnów zbo owych przedstawia tabela Analizê przeprowadzono jedynie w grupie gospodarstw, które posiada³y kombajny zbo- owe. Takich obiektów by³o 1 Z punktu widzenia statystyki jest to liczebnoœæ niewielka, dlatego wnioskowanie o istotnych statystycznie zale noœciach mo na przeprowadzaæ maj¹c wspó³czynnikami o wysokich wartoœciach. Tak uzyskane wartoœci wskazuj¹ kierunek zale noœci i wyraÿne tendencje. Przeprowadzona analiza wskazywa³a wp³yw obszaru gospodarstwa na wielkoœæ jednostkowych kosztów eksploatacji kombajnów (r = ). Obserwowano tak e bardzo wysoki i istotny statystycznie wspó³czynnik pomiêdzy wykorzystaniem rocznym a kosztami jednostkowymi (r = 0,80). Oprócz wykorzystania we w³asnym gospodarstwie, kombajnami wykonywano równie us³ugi zewnêtrzne, co zwiêksza³o ca³kowity ich czas pracy w roku i wp³ywa³o na obni enie poziomu jednostkowych kosztów eksploatacji potwierdza to wartoœæ wspó³czynnika pomiêdzy liczb¹ godzin us³ug a kosztami jednostkowymi (r = ). Intensywna eksploatacja i przed³u enie okresu ca³kowitego u ytkowania powoduje wzrost jednostkowych kosztów eksploatacji, co wynika g³ównie z wiêkszego stopnia zu ycia poszczególnych elementów roboczych, a co za tym idzie wzrostu kosztów napraw. Wspó³czynnik pomiêdzy latami u ytkowania kombajnów zbo owych a kosztami jednostkowymi ich eksploatacji (r = ) uzasadnia tê tezê. Wartoœci wspó³czynników okreœlaj¹ce zale noœci pomiêdzy wybranymi cechami a jednostkowymi kosztami eksploatacji kombajnów ziemniaczanych przedstawia tabela Wspó³czynniki wyliczono jedynie dla gospodarstw, które posiada³y kombajny do zbioru ziemniaków. Wœród badanej zbiorowoœci takich obiektów by³o. Zanotowano zbli one zale noœci, czyli w miarê wzrostu powierzchni gospodarstwa i wykorzystania rocznego jednostkowe koszty eksploatacji spada³y (wspó³czynniki odpowiednio r = 0,38 i r = 0,25). Wartoœci te nie s¹ istotne statystycznie, ale spowodowane to jest prawdopodobnie zbyt ma³¹ liczebnoœci¹ próby. Us³ugi pomimo œcis³ego zwi¹zku z powierzchni¹ UR gospodarstwa nie mia³y wp³ywu na koszty jednostkowe, co wynika z niewielkiego ich rozmiaru w badanej grupie. Wspó³czynniki okreœlaj¹ce zale noœci pomiêdzy wybranymi cechami a jednostkowymi kosztami eksploatacji kombajnów buraczanych przedstawia tabela

7 127 CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO... kombajnów ziemniaczanych w zbiorowoœci cechami wybranymi miêdzy prostej Wspó³czynniki Tabela yszczególnienie W [ha] ogólna Powierzchnia 1. UR [ha] Powierzchnia 2. parcel Liczba [km] parcel od odleg³oœæ Œrednia kombajnów u ytkowania Lata UR] ha kombajnów z³/100 Wartoœæ kombajnowe[h] Us³ugi 7. [h] roczne Wykorzystanie 8. roku[z³] w eksploatacji Koszty 9. [z³] eksploatacji koszty Jednostkowe 10. 0,88* -0,73* -0,54 0,14-0,39-0,38 0,88* 0,77* 0,45-0,88* -0,64* -0,45 0,77* -0,38-0, ,04-0,40 0,45-0,22-0,42-0,45-0,51-0,87* - -0,38-0,22 0,40-0,02-0,73* -0,88* -0,55-0,42 0,87* - 0,13-0,54-0,64* - -0,45 0,87* 0,13 0,14-0,04-0,51-0,13-0,39-0,40-0,87* 0,40 0,13-0,02-0,38-0, ,02-0,02 n= liczebnoœæ ; < p z istotne s¹ wspó³czynniki oznaczone * w³asne. obliczenia ród³o: buraczane) (kombajny cechami wybranymi miêdzy prostej Wspó³czynniki Tabela yszczególnienie W [ha] ogólna Powierzchnia 1. UR [ha] Powierzchnia 2. parcel Liczba [km] parcel od odleg³oœæ Œrednia kombajnów u ytkowania Lata UR] ha kombajnów z³/100 Wartoœæ kombajnowe[h] Us³ugi 7. [h] roczne Wykorzystanie 8. w roku[z³] eksploatacji Koszty 9. [z³] eksploatacji koszty Jednostkowe 10. * 0,79* 0,29-0,82* -0,53-0,17 0,10-0,11 * 0,79* 0,29-0,82* -0,53 0,11-0,09 0,79* 0,79* 0,46-0,44 0,43 0,29 0,29 0, ,77* -0,49 0,42-0,17-0,82* -0,82* -0, ,85* 0,20-0,53-0,53-0,77* 0,85* 0,62-0,17-0,49 0,62 0,26 0,10 0,11-0,42 0,08-0,11-0,09 0,43-0,17 0,20 0,26 0,08 9 n= liczebnoœæ ; < p z istotne s¹ wspó³czynniki oznaczone * w³asne. obliczenia ród³o:

8 128 T. SZUK W zbiorowoœci 30 badanych gospodarstw indywidualnych jedynie 9 posiada³o kombajny do zbioru buraków. Liczba ta nie uzasadnia wnioskowania statystycznego, zaznacza jedynie ujemny kierunek pomiêdzy obszarem gospodarstwa a jednostkowymi kosztami eksploatacji kombajnów (r = 0,11). Wyst¹pi³y równie zale noœci pomiêdzy obszarem a wykonywaniem us³ug (r = 0,53) oraz wykonywaniem us³ug a rocznym wykorzystaniem (r = 0,62). Przeprowadzone badania potwierdzi³y istotne zale noœci pomiêdzy obszarem gospodarstwa i wykorzystaniem godzinowym w roku a kosztami jednostkowymi eksploatacji posiadanych ci¹gników i kombajnów. Jedynie w przypadku kombajnów do zbioru buraków z niewielkiej liczebnoœci gospodarstw posiadaj¹cych ten rodzaj sprzêtu nie zaobserwowano tak silnych zale noœci. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Proces mechanizacji oprócz podniesienia poziomu wydajnoœci pracy przyczynia siê do zmniejszenia wysi³ku cz³owieka i stworzenia lepszych warunków pracy w rolnictwie. Korzyœci te podlegaj¹ jednak ograniczeniom, które wynikaj¹ przede wszystkim z wysokich cen œrodków mechanizacyjnych. Nie bez znaczenia jest te poziom kosztów ich eksploatacji, na który wp³ywaj¹ m. in. specyfika produkcji rolnej i organizacja u ytkowania maszyn i urz¹dzeñ technicznych. Na podstawie przeprowadzonych badañ sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski: 1. Badana zbiorowoœæ gospodarstw indywidualnych charakteryzowa³a siê trzykrotnie wy sz¹ przeciêtn¹ powierzchni¹ w porównaniu do œredniej, zarówno województwa jak i kraju. Wyposa enie w sprzêt techniczny nale y uznaæ za zadowalaj¹cy z punktu widzenia iloœci. Jednak nale y stwierdziæ, e posiadany sprzêt czêsto jest przestarza³y technicznie i technologicznie. 2. Przeprowadzona analiza rachunku prostych jednoznacznie wskaza³a, e w najwiêkszym stopniu na poziom jednostkowych kosztów eksploatacji wszystkich badanych œrodków mechanizacyjnych, wp³ywaj¹ obszar gospodarstwa i poziom ich rocznego wykorzystania. Wyniki te potwierdzi³y hipotezê badawcz¹ postawion¹ w pracy. W wielu gospodarstwach zaznacza³o siê niedostosowanie parku maszynowego do rzeczywistych potrzeb. Potwierdzeniem tego by³a zbyt du a moc posiadanych ci¹gników. Stan taki generuje dodatkowe koszty zwi¹zane z eksploatacj¹. Rozwi¹zaniem wydaje siê zwiêkszenie wykorzystania posiadanego sprzêtu przez powiêkszenie area³u gospodarstw lub dzia- ³alnoœæ us³ugow¹. Zwa aj¹c na wiek w³aœcicieli badanych gospodarstw, jak równie ich wykszta³cenie, nale y spodziewaæ siê takiego zachowania.

9 CZYNNIKI DETERMINUJ CE POZIOM KOSZTÓW EKSPLOATACJI SPRZÊTU ROLNICZEGO LITERATURA Bielejec J. 2000: Transport rolny. IBMER, Warszawa. Karwowski T. 1996: Zasady eksploatacji i op³acalnoœci zakupu maszyn. IBMER Warszawa, 4-8. Listwan T. 2002: Zarz¹dzanie kadrami. Wydawnictwo CH Beck Warszawa; Poradnik eksperta w zakresie organizacji produkcji rolnej Regionalne Centrum Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Wroc³aw; Powszechny spis rolny. 2002: GUS, Warszawa. Szuk T. 2003: Jakoœæ procesów pracy jako element przewagi konkurencyjnej gospodarstw rolnych. Prace Naukowe AE Wroc³aw, Nr 983, Wroc³aw. Zaremba W. 1997: Ekonomika i organizacja mechanizacji rolnictwa. PWRiL,Warszawa. Tomasz Szuk FACTORS DETERMINING OF EXPLOITATION COST S LEVEL OF AGRICULTURAL EQUIPMENT IN INDIVIDUAL FARMS Summary The research was carried out in individual farms in Opole province in 200 The aim of the study was to determine the effect of economic and organisational factors on eploitation costs` level of technical equipment. Among all the investigated mechanization meens, the strongest effect of the farmn area and utilizing level within a year on eploitation costs` was fully confirmed. Adres do korespondencji: dr in. Tomasz Szuk Akademia Rolnicza we Wroc³awiu Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa ul. M. Curie-Sk³odowskiej Wroc³aw tel. (0 71) tomson@ekonom.ar.wroc.pl