Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych oraz praktyczne sposoby jej ograniczenia. Dorota Walerjan, Tomasz Żak

Transkrypt

1 Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych oraz praktyczne sposoby jej ograniczenia. Dorota Walerjan, Tomasz Żak Problematyka odpowiedzialności członków zarządu zyskała ostatnio na popularności, głównie za sprawą kryzysu na rynkach finansowych, zwiększonej liczby upadłości oraz problemu tzw. toksycznych opcji walutowych. Czynniki te, połączone ze wzrastającą świadomością prawną wspólników oraz wierzycieli, sprawiły, że z jednej strony podmioty te zaczęły częściej kierować swe roszczenia wobec menedżerów zarządzających spółkami, a z drugiej strony członkowie zarządu zaczęli zwracać większą uwagę na ryzyka związane z grożącą im odpowiedzialnością i poszukiwać rozwiązań, które ograniczyłyby te ryzyka. Publikacja przedstawia zagadnienia związane z odpowiedzialnością członków zarządu spółek kapitałowych począwszy od odpowiedzialności o charakterze cywilnoprawnym, poprzez podatkową, karną, karno-skarbową, po odpowiedzialność na gruncie przepisów ustawy o rachunkowości oraz kodeksu pracy. Omówienie regulacji prawnych uzupełnione jest o analizę najważniejszych orzeczeń sądowych, poglądy doktryny, liczne przykłady oraz przedstawienie praktycznych sposobów pozwalających na zmniejszenie ryzyka odpowiedzialności menedżerów. Książka kierowana jest przede wszystkim do członków zarządu, wspólników, akcjonariuszy oraz wierzycieli spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych, jak również do prawników obsługujących takie spółki. Spis treści: Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1. Odpowiedzialność wobec spółki 1.1. Uwagi wstępne 1.2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z postanowieniami umowy spółki (statutu) lub przepisami prawa (art. 293 oraz 483 KSH) Uwagi ogólne Szkoda i związek przyczynowy (a) Szkoda i jej naprawienie (b) Związek przyczynowy Bezprawność zachowania członków zarządu Wina Miernik staranności Indywidualizacja odpowiedzialności 1.3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce przy jej tworzeniu (art. 292 oraz 480 KSH)

2 Uwagi ogólne Bezprawność zachowania członków zarządu Wina 1.4. Odpowiedzialność za nadmierne korzyści zapewnione w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego (art. 481 KSH) Uwagi ogólne Delikty członków zarządu 1.5. Odpowiedzialność za dezinformowanie osób biorących udział w obrocie papierami wartościowymi (art. 484 KSH) 1.6. Odpowiedzialność za dokonanie nienależnych wypłat (świadczeń) na rzecz wspólników (akcjonariuszy) spółki (art oraz art KSH) Uwagi ogólne Pojęcie nienależnego świadczenia Odpowiedzialność członków zarządu 1.7. Odpowiedzialność za zgłoszenie spółki do rejestru pomimo znacznego zawyżenia wartości aportów (art. 175 KSH) Uwagi ogólne Wartość wkładu niepieniężnego Odpowiedzialność członków zarządu 1.8. Odpowiedzialność za objęcie akcji własnych przez spółkę akcyjną, jej spółkę zależną lub spółdzielnię zależną (art KSH) Uwagi ogólne Zakaz obejmowania akcji własnych Odpowiedzialność członków zarządu 1.9. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy przekształceniu spółki (art. 568 KSH) Znaczenie prawne absolutorium dla odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki Uwagi ogólne Uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium Zaskarżenie uchwały w przedmiocie absolutorium Odwołanie udzielonego absolutorium Skutki prawne udzielenia absolutorium Skutki prawne nieudzielenia absolutorium Dochodzenie przez spółkę roszczenia przeciwko członkowi jej zarządu Uwagi ogólne Decyzja zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) w sprawie roszczeń o naprawienie szkody Właściwość sądu Powództwo wspólnika (akcjonariusza) na rzecz spółki (actio pro socio) Uwagi ogólne Zakres zastosowania Przesłanki oraz skutki wytoczenia powództwa przez wspólnika Ochrona pozwanego członka zarządu Rozdział 2. Odpowiedzialność wobec wspólników, akcjonariuszy, wierzycieli spółki oraz osób trzecich 2.1. Uwagi wstępne 2.2. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku zgłoszenia fałszywych danych dotyczącej wkładów przy tworzeniu spółki lub podwyższeniu jej kapitału zakładowego (art. 291 oraz art. 479 KSH) Uwagi ogólne

3 Fałszywe oświadczenie dotyczące wniesienia wkładów Wina oraz zasady odpowiedzialności 2.3. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki w organizacji (art KSH) 2.4. Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania w przypadku bezskuteczności egzekucji (art. 299 KSH) Uwagi ogólne Cechy i zakres odpowiedzialności członków zarządu Bezskuteczność egzekucji Istnienie zobowiązania spółki Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie Brak winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości Brak szkody wierzyciela pomimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Dochodzenie roszczeń przeciwko członkowi zarządu 2.5. Odpowiedzialność za niezłożenie w wymaganym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (art. 21 ust. 3 PrUpN) Uwagi ogólne Szkoda Wina Dochodzenie roszczeń 2.6. Odpowiedzialność za dezinformowanie osób biorących udział w obrocie papierami wartościowymi (art. 484 KSH) 2.7. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy łączeniu i podziale spółki (art. 512, art. 526 i art. 548 KSH) Uwagi ogólne Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących odpowiedzialności wobec spółki Odpowiedzialność członków zarządu 2.8. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy przekształceniu spółki (art. 568 KSH) 2.9. Odpowiedzialność za wyrządzenie szkody nieprowadzeniem oddzielnego zarządu majątkiem spółek połączonych (art KSH) Odpowiedzialność odszkodowawcza na zasadach ogólnych (art. 300 oraz art. 490 KSH) Rozdział 3. Odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne spółki 3.1. Odpowiedzialność na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zagadnienia ogólne Charakterystyka odpowiedzialności podatkowej Odpowiedzialność spółki jako podatnika Odpowiedzialność płatnika i inkasenta Odpowiedzialność następców prawnych Odpowiedzialność za cudzy dług (a) Zagadnienia ogólne (b) Regulacja odpowiedzialności podatkowej osób trzecich art. 107 OrdPU (c) Odpowiedzialność solidarna (d) Odpowiedzialność subsydiarna (e) Wyjątkowy charakter odpowiedzialności osób trzecich (f) Zakres przedmiotowy odpowiedzialności z art. 107 OrdPU Decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej Termin na wydanie decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej oraz przedawnienie wynikającego z niej zobowiązania Właściwość miejscowa organów podatkowych 3.2. Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 116 OrdPU Zasady odpowiedzialności członka zarządu

4 (a) Przesłanki odpowiedzialności określone w art. 116 OrdPU (b) Pozytywne i negatywne przesłanki odpowiedzialności członka zarządu (c) Zakres przedmiotowy odpowiedzialności członka zarządu 3.3. Odpowiedzialność członka zarządu w praktyce i orzecznictwie Przesłanka pełnienia funkcji członka zarządu Bezskuteczność egzekucji Przesłanki egzoneracyjne Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości Przesłanka braku winy Wskazanie mienia spółki pozwalającego na zaspokojenie zaległości podatkowych Rozkład ciężaru dowodu Podmiot postępowania w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich Członek zarządu jako strona postępowania podatkowego dotyczącego zobowiązań spółki Brak możliwości odstąpienia od orzeczenia odpowiedzialności Odpowiedzialność osoby trzeciej w sytuacji utraty bytu prawnego przez podatnika Rozdział 4. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej członków zarządu D&O 4.1. Uwagi wstępne 4.2. Zakres podmiotowy i przedmiot ubezpieczenia 4.3. Ochrona ubezpieczeniowa Okres ubezpieczenia i zgłoszenie szkody Wysokość odszkodowania Wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela 4.4. Zagadnienia podatkowe Charakter umowy ubezpieczenia członka zarządu Możliwość rozpoznania i opodatkowania przychodu podatkowego po stronie członka zarządu Argumenty przeciwko rozpoznaniu przychodu podatkowego w przypadku zawarcia umów ubezpieczenia grupowego Rozdział 5. Praktyczne sposoby ograniczenia ryzyka odpowiedzialności członków zarządu 5.1. Uwagi wstępne 5.2. Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu 5.3. Regulamin zarządu 5.4. Uchwały zarządu 5.5. Procedury wewnętrzne 5.6. Rejestr pełnomocnictw 5.7. Audyt wewnętrzny/zewnętrzny 5.8. Opinie specjalistów 5.9. Kontrakt menedżerski oraz umowa o pracę Rozdział 6. Wybrane zagadnienia odpowiedzialności karnej członków zarządu 6.1. Uwagi wstępne 6.2. Skutki odpowiedzialności karnej zarządców 6.3. Odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych

5 Uwagi ogólne Działanie na szkodę spółki (art. 585 KSH) Niezgłoszenie wniosku o upadłości spółki (art. 586 KSH) Ogłaszanie i przedstawianie nieprawdziwych danych (art. 587 KSH) Dopuszczenie do nabycia własnych udziałów lub akcji albo brania ich w zastaw (art. 588 KSH) Bezprawne wydanie dokumentów na udziały lub prawa do zysków w spółce z o.o. (art. 589 KSH) Bezprawne wydanie akcji nieopłaconych lub przed rejestracją (art. 592 KSH) Delikty członków zarządu Niewłaściwe oznaczenie pism (art. 595 KSH) 6.4. Odpowiedzialność na podstawie wybranych przepisów Kodeksu karnego Uwagi ogólne Nadużycie zaufania (art. 296 KK) Sprzedajność i przekupstwo menedżerskie (art. 296a KK) Udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia roszczeń wierzycieli (art. 300 KK) Faworyzowanie wierzycieli (art KK) Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika (art KK) Niezgłoszenie danych lub zgłoszenie fałszywych danych do ubezpieczenia społecznego (art. 219 KK) 6.5. Odpowiedzialność za wykroczenia na podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy 6.6. Odpowiedzialność na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości Uwagi ogólne Nieprowadzenie ksiąg rachunkowych, niesporządzenie sprawozdania finansowego oraz nienależyte wykonanie obowiązków w tym zakresie (art. 77 Ustawy o rachunkowości) Niepoddanie sprawozdania badaniu, nieudzielenie wyjaśnień biegłemu rewidentowi, niezłożenie sprawozdania do ogłoszenia lub we właściwym sądzie (art. 79 Ustawy o rachunkowości) 6.7. Odpowiedzialność na podstawie wybranych przepisów Kodeksu karnego skarbowego Odpowiedzialność członków zarządu na gruncie Kodeksu karnego skarbowego uwagi wstępne Odpowiedzialność karno-skarbowa członków zarządu Czyny zabronione: przestępstwa i wykroczenia skarbowe Podstawowe kary i środki karne przewidziane przez KKS Wybrane przestępstwa i wykroczenia skarbowe (a) Uchylanie się od opodatkowania (art. 54 KKS) (b) Nieprawdziwe deklaracje lub oświadczenia (art. 56 KKS) (c) Uporczywe niewpłacanie podatku (art. 57 KKS) (d) Brak ksiąg (art. 60 KKS) (e) Nierzetelne i wadliwe prowadzenie ksiąg (art. 61 KKS) (f) Niewystawienie albo wadliwe lub nierzetelne wystawienie faktury albo rachunku (art. 62 KKS) (g) Wprowadzenie organu w błąd (art. 76 KKS) (h) Przestępstwa i wykroczenia skarbowe popełniane przez płatnika (art. 77, 78, 79 KKS) (i) Nieskładnie wymaganej informacji podatkowej (art. 80 KKS) (j) Niedopełnienie obowiązków w zakresie zgłoszenia identyfikacyjnego (art. 81 KKS) (k) Utrudnianie czynności kontrolnych (art. 83 KKS) (l) Dopuszczanie do popełnienia czynu zabronionego (art. 84) (m) Przypadki mniejszej wagi

6 Wybrane możliwości uniknięcia kary za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe (a) Korekta deklaracji (b) Czynny żal