Prawo upadłościowe i naprawcze. Dr Anna Rachwał 2014/2015

Transkrypt

1 Prawo upadłościowe i naprawcze Dr Anna Rachwał 2014/2015

2 Prawo upadłościowe i naprawcze upadłość likwidacyjna 9. Likwidacja masy upadłości

3 Zasady likwidacji masy upadłości Sposoby likwidacji masy upadłości (art. 311 PUiN): Sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości sposób preferowany, art. 316 PUiN Sprzedaż zorganizowanych części przedsiębiorstwa jeżeli sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości jest niemożliwa lub nieopłacalna, art. 318 PUiN Sprzedaż nieruchomości i rzeczy ruchomych Ściągnięcie wierzytelności i wykonanie innych praw majątkowych Sprzedaż wierzytelności i innych praw majątkowych

4 Tryb likwidacji masy upadłości W toku przetargu na nabycie przedsiębiorstwa upadłego sędzia komisarz zatwierdził wybór oferty Franciszka. Syndyk nie stawił się do zawarcia umowy. Franciszek wniósł powództwo o stwierdzenie obowiązku syndyka złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy sprzedaży. Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać sąd? I W skład masy upadłości spółki z o.o. Klon wchodziła nieruchomość. Syndyk zbył ją swojemu znajomemu bez zgody rady wierzycieli na nabycie z wolnej ręki i został odwołany ze względu na nienależyte pełnienie obowiązków. Nowy syndyk żąda od nabywcy wydania nieruchomości. Zasadnie? II

5 Tryb likwidacji masy upadłości Sprzedaż składników masy upadłości następuje w drodze przetargu (art. 320 PUiN) Warunki przetargu zatwierdza sędzia-komisarz Wybór oferty: syndyk + zatwierdzenie przez sędziego komisarza Jeżeli do zawarcia umowy nie dojdzie z winy oferenta, przeprowadza się nowy przetarg, w którym ten oferent nie może uczestniczyć (art. 321 ust. 2 PUiN) brak roszczenia syndyka o zawarcie umowy przez oferenta Odpowiednie zastosowanie przepisów KC: Roszczenie o zawarcie umowy przez syndyka? Art. 321 ust. 2 PUiN ma służyć przyspieszeniu postępowania, nie może być wykorzystywany dla obchodzenia przez syndyka procedury wyboru oferenta nie powinien być stosowany nawet odpowiednio, jeżeli syndyk uchyla się od zawarcia umowy

6 Tryb i skutki likwidacji masy upadłości Likwidacja składników majątkowych przez sprzedaż z wolnej ręki: Nieruchomość, przedsiębiorstwo lub jego część: za zgodą rady wierzycieli określającą warunki zbycia (art. 323 PUiN) Rzeczy ruchome; wierzytelności i inne prawa majątkowe: za zgodą sędziego-komisarza (art. 326 ust. 1 PUiN; PROJEKT 14: rada wierzycieli) PROJEKT 14: możliwość przejęcia rzeczy ruchomych przez wierzycieli Skutki sprzedaży w postępowaniu upadłościowym (tylko przetarg czy również sprzedaż z wolnej ręki?) Skutki sprzedaży egzekucyjnej nabycie pierwotne w stanie wolnym od obciążeń, także podatkowych (art. 313 ust. 1 PUiN) Zbycie przedsiębiorstwa jako całości: przejście na nabywcę koncesji, zezwoleń i ulg, chyba, że mają charakter osobisty Niedopuszczalność wstąpienia nabywcy w istniejące umowy? Przejście zakładu pracy na pracodawcę (art KP)

7 Prawo upadłościowe i naprawcze upadłość likwidacyjna 10. Zaspokojenie wierzycieli

8 Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie I Przedsiębiorca Adam był zobowiązany do dostarczenia przedsiębiorcy Bogdanowi maszyn za cenę zł. Bogdan zapłacił z góry. Ogłoszono Adama obejmująca likwidację jego majątku. Bogdan był ponadto zobowiązany do zwrotu Adamowi pożyczki w kwocie zł, której termin zwrotu w chwili ogłoszenia upadłości jeszcze nie nadszedł. Bogdan złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Skutecznie? II Wierzba sp. z.o.o. zawarła ze spółką z o.o. Brzoza umowę, zgodnie z którą Wierzba miała wybudować na nieruchomości Brzozy kompleks budynków. Wynagrodzenie ustalono na zł. Wierzba rozpoczęła budowę, po czym ogłoszono upadłość Brzozy (wynagrodzenie nie zostało zapłacone). Syndyk ustanowiony w postępowaniu upadłościowym Brzozy zażądał od Wierzby wykonania umowy o roboty budowlane. Wierzba była zobowiązana (z innego stosunku prawnego) do zapłaty Brzozie zł, złożyła więc oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Skutecznie?

9 Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie Potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił (art. 93 ust. 1 PUiN): zachowanie uprawnienia powstałego przed ogłoszeniem upadłości Nie (?) stosuje się do wierzytelności, które nie spełniały przesłanek potrącenia na podstawie art. 498 KC (w szczególności nie były pieniężne), ale uzyskały tą kwalifikację dzięki przekształceniu w pie-niężne na podstawie przepisów PUiN Stosuje się do wierzytelności wynikających z umów, których wykonania zażądał syndyk Oświadczenie o potrąceniu musi być złożone najpóźniej wraz ze zgłoszeniem wierzytelności (art. 96 PUiN) Skuteczność oświadczenia o potrąceniu może być badana w postępowaniu o zapłatę, nawet jeżeli sędzia-komisarz odmówił uznania skuteczności potrącenia (sporne: tak: wyr. SN z r., V CSK 311/10)

10 Zaspokojenie wierzycieli: potrącenie Niedopuszczalność potrącenia: Wierzytelność podlegająca zgłoszeniu z wierzytelnością (masy) powstałą po ogłoszeniu upadłości (art. 95 PUiN) wierzytelności do upadłego powstała przed ogłoszeniem upadłości i nabyta przez dłużnika w drodze czynności prawnej lub indosu po ogłoszeniu upadłości lub w okresie roku przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli dłużnik upadłego wiedział o istnieniu podstawy ogłoszenia upadłości (art. 94 PUiN; - w celu potracenia -) Skuteczne potrącenie, tylko jeżeli nabycie nastąpiło wskutek wejścia w prawa zaspokojonego wierzyciela (na podstawie art pkt 1 KC) Oświadczenie o potrąceniu złożone jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, nawet w krytycznym okresie roku i na podstawie nabytej w tym czasie wierzytelności jest jednak skuteczne (wyr. SN z r., II CSK 424/07)

11 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo W księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości należącej do upadłego 3 marca zostało wpisane roszczenie o przeniesienie własności opisanego lokalu użytkowego (o wartości zł) na rzecz Beaty, a 10 kwietnia - hipoteka na zabezpieczenie wierzytelności banku B o zwrot kredytu w wysokości zł do wysokości zł. Zarówno Beata, jak i bank B zgłosili swoje roszczenia w postępowaniu upadłościowym. W postępowaniu upadłościowym syndyk zbył przedsiębiorstwo upadłego jako całość za kwotę zł; wartość nieruchomości została oszacowana na zł. W jaki sposób syndyk powinien zaspokoić roszczenia Beaty i banku B?

12 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo Prawo odrębności: sumy uzyskane z likwidacji przedmiotu hipoteki, hipoteki morskiej, zastawu, zastawu rejestrowego lub skarbowego przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone (art. 336 ust. 1, art. 345 PUiN) Prawa i roszczenia osobiste wpisane do księgi wieczystej: Przekształcają się w prawo zaspokojenia wartości tego prawa ze sprzedaży nieruchomości obciążonej > prawo odrębności Wygasają i są wykreślane na podstawie planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości Realizacja praw rzeczowych nie stoi na przeszkodzie sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości: W planie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży przedsiębiorstwa wyodrębnia się sumę przypadającą na przedmiot obciążenia, która podlega osobnemu podziałowi z uwzględnieniem prawa odrębności (art. 314 PUiN)

13 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo Kolejność zaspokojenia: prawa rzeczowe i roszczenia osobiste są zaspokajane wg przysługującego im pierwszeństwa : (I) pierwszeństwo wieczystoksięgowe: zasada prior tempore potior iure: (a) roszczenie o przeniesienie własności zostało wpisane do księgi wieczystej wcześniej, mogłoby zatem korzystać z pierwszeństwa przed hipoteką; ze względu na brak zaspokojenia roszczeń niepieniężnych uprawniony powinien otrzymać pieniężną równowartość prawa (tak: PROJEKT 14); ALE: (b) zasada prior tempore odnosi się do kolejności praw rzeczowych i wpisanych uprawnień; w postępowaniu upadłościowym nie realizuje się jednak wpisanego uprawnienia do przeniesienia własności, ale zastępujące go roszczenie o zapłatę równowartości, hipotekę natomiast zgodnie z jej pierwotną treścią; dlatego jednak hipoteka korzysta z pierwszeństwa przed przekształconymi roszczeniami (II) pierwszeństwo upadłościowe: roszczenia powinny być realizowane w takiej kolejności, w jakiej zabezpieczone wierzytelności podlegają zaspokojeniu zgodnie z art. 342 ust. 1 PUiN; jeżeli należą do tej samej kategorii, powinny zostać odpowiednio zredukowane

14 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo Plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego: (1) koszty likwidacji przedmiot i inne koszty postępowania upadłościowego proporcjonalnie do wartości obciążonego składnika nie więcej niż 10% ceny (art. 345 ust. 1 PUiN) (2) nieruchomość, statek morski: roszczenia alimentacyjne i quasialimentacyjne oraz wynagrodzenie za pracę pracowników upadłego wykonujących pracę na nieruchomości lub statku za okres ostatnich 3 miesięcy przed sprzedażą, do 3-krotności minimalnego wynagrodzenia (art. 346 PUiN) W zależności od przyjętej interpretacji pierwszeństwa: (Ia) Przekształcone roszczenie Beaty o przeniesienie własności lokalu użytkowego zł, a następnie hipoteka banku B pozostała kwota (tu: mniej niż zł) albo (Ib): najpierw hipoteka wyczerpie całość uzyskanej kwoty, Beata nie otrzyma nic z kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości (II) Roszczenie Beaty i roszczenie banku B: odpowiednio zredukowane (to samo pierwszeństwo, art. 342 ust. 2 pkt 4 PUiN)

15 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo W skład majątku spółki z o.o. Zięba wchodził m. in. specjalistyczny samochód ciężarowy. Spółka Zięba zawarła ze spółką akcyjną Kowalik umowę pożyczki na kwotę zł. Na zabezpieczenie pożyczki ustanowiono zastaw rejestrowy na samochodzie specjalistycznym należącym do spółki Zięba. Umowa zastawnicza przewiduje, że w razie niespłacenia wierzytelności w terminie spółka Kowalik ma prawo do przejęcia samochodu na własność i zobowiązuje się do zwrotu nadwyżki wartości samochodu nad zabezpieczoną wierzytelnością. Przed zwróceniem pożyczki przez spółkę Zięba, ogłoszono jej upadłość likwidacyjną. Spółka Kowalik oświadczył o przejęciu samochodu na własność i domaga się jego wydania. Zasadnie? Czy syndyk może sprzedać przedsiębiorstwo spółki jako całość, wraz z ciężarówką obciążoną zastawem rejestrowym?

16 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo Zastaw rejestrowy: Prawo odrębności (art. 336, 345 PUiN) - w miejsce egzekucji z przedmiotu zastawu Zachowanie uprawnienia wierzyciela do pozaegzekucyjnego zaspokojenia z przedmiotu zastawu, zarówno przez przejęcie na własność jak i zbycie w drodze przetargu publicznego prowadzonego przez notariusza lub komornika (art. 327, art. 328 PUiN) Konflikt pozaegzekucyjnych sposobów zabezpieczenia i sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości: Jeżeli przedmiot obciążony zastawem rejestrowym jest składnikiem przedsiębiorstwa upadłego i jego sprzedaż wraz z przedsiębiorstwem może być korzystniejsza niż oddzielna sprzedaż przedmiotu zastawu, przepisów art. 327 oraz art. 328 nie stosuje się. oddzielna sprzedaż w rozumieniu likwidacji przedmiotu w postępowaniu upadłościowym czy sprzedaż przedmiotu na podstawie umowy zastawniczej?

17 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo W skład majątku spółki z o.o. Kukułka wchodził linia produkcyjna do produkcji swetrów. Spółka Kukułka zawarła ze spółką akcyjną Dzięcioł umowę pożyczki na kwotę zł. Na zabezpieczenie pożyczki spółka Kukułka przeniosła na spółkę Dzięcioł własność linii produkcyjnej. Przed zwróceniem pożyczki przez spółkę Kukułka, ogłoszono jej upadłość likwidacyjną. Spółka Dzięcioł domaga się wydania jej linii produkcyjnej powołując się swoje prawo własności. Syndyk wolałby sprzedać przedsiębiorstwo spółki jako całość. Czy będzie mimo to musiał wydać spółce Dzięcioł linię produkcyjną?

18 Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo Przewłaszczenie i cesja na zabezpieczenie: Nie przysługuje prawo wyłączenia (art PUiN) Zaspokojenie wierzyciela odbywa się na zasadach prawa odrębności przez pierwszeństwo zaspokojenia się z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu przewłaszczenia, jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej z datą pewną (art. 84 ust. 2 PUiN; lub uzyskała ją następczo, uchw. SN z , III CZP 33/11) Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących zastawu zwykłego (!) i wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie pozwala na stosowanie art. 327 i art. 328 PUiN, gdyż dotyczą one zastawu rejestrowego; Wątpliwe: skoro stosuje się przepisy o zastawie, prawu wyłączenia (art. 70 PUiN) nadal podlega nieruchomość będąca przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie (bo nieruchomość nie podlega obciążeniu zastawem)

19 Zaspokojenie wierzycieli zwykłych Wierzytelność Grzegorza z tytułu pożyczki w kwocie zł udzielonej Dariuszowi była zabezpieczona poręczeniem udzielonym przez Pawła. Po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku Dariusza (dłużnika), Paweł zapłacił Grzegorzowi z tytułu umowy poręczenia zł. Grzegorz zgłosił pozostałe zł jako wierzytelność w postępowaniu upadłościowym Dariusza; wierzytelność w wysokości zł zgłosił także Paweł (poręczyciel), świadomy, że Grzegorz będzie domagał się od niego zapłaty. Jeżeli w kategorii 4, w której zostały umieszczone obie wierzytelności wierzyciele otrzymają po 20% wartości swoich wierzytelności, jakie kwoty powinni otrzymać Grzegorz i Paweł?

20 Zaspokojenie wierzycieli zwykłych Plan podziału funduszy masy upadłości: kategorie zaspokojenia (art. 342 PUiN) (1) wierzytelności masy zaspokajane na bieżąco w miarę wpływu środków (art. 343 ust. 1 PUiN) (2) wierzytelności pracowników wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne za ostatnie 2 lata, wierzytelności alimentacyjne i quasi-alimentacyjne (3) pozostałe wierzytelności publicznoprawne (4) kategoria ogólna: pozostałe niezabezpieczone wierzytelności prywatnoprawne (5) odsetki, grzywny, kary administracyjne, darowizny, zapisy Kolejność zaspokojenia (art. 344 PUiN): kategoria wyższa w całości przed kategorią niższą; w ramach kategorii redukcja stosunkowo do wysokości wierzytelności

21 Zaspokojenie wierzycieli zwykłych Szczególne zasady zaspokojenia (art. 355 PUiN) Poręczenie: poręczyciel do wysokości dokonanej zapłaty; wierzyciel w pozostałym zakresie (- nie stosuje się pierwszeństwa wierzyciela wynikającego z art KC) Dług solidarny: wierzyciel w niezaspokojonej wysokości; współdłużnik do wysokości dokonanej zapłaty (jw.) Wierzytelności niewymagalne i zależne od warunku zawieszającego złożenie do depozytu sądowego Wierzytelności zależne od warunku rozwiązującego wierzyciel Sporządzenie planu podziału funduszy masy: Sporządzenie: syndyk (art. 347 PUiN) Wierzyciele, upadły: zarzuty rozpoznawane przez sędziego-komisarza (art. 349, 350 PUiN) Zażalenie do sądu upadłościowego (art. 350 ust. 3 PUiN) Zatwierdzenie planu podziału przez sędziego-komisarza (art. 351 PUiN)