Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych wybranej grupy mężczyzn uprawiających siatkówkę

Transkrypt

1 56 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(1): Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych wybranej grupy mężczyzn uprawiających siatkówkę Assessment of dietary intake, nutritional status and physical capacity in a selected group of male volleyball players Krzysztof Durkalec-Michalski 1/, Bogna Zawieja 2/, Emilia Zawieja 3/, Tomasz Podgórski 4/, Jan Jeszka 1/ 1/ Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2/ Katedra Metod Matematycznych i Statystycznych, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 3/ Studia na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 4/ Zakład Biochemii, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu Wprowadzenie. Sposób żywienia i stan odżywienia mogą istotnie determinować wydolność fizyczną sportowców grających w piłkę siatkową. Cel. Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych oraz związków pomiędzy nimi, wśród mężczyzn uprawiających siatkówkę. Materiały i metody. Badaniami objęto grupę 14 mężczyzn uprawiających piłkę siatkową. Przeprowadzono ocenę sposobu żywienia metodą bieżącego notowania z 5 kolejnych dni. Analizę składu ciała wykonano metodą impedancji bioelektrycznej. W celu oceny zdolności wysiłkowych przeprowadzono specyficzne testy: zmodyfikowany t-test badający zwinność (MAT), a także wielostopniowy test wahadłowy 20 m (MSR), pomiar wyskoków dosiężnych z miejsca i rozbiegu oraz pomiar zasięgu w bloku i ataku. Wyniki. Wartość energetyczna diety siatkarzy wynosiła 2923±429 kcal/ dobę. Badani spożywali średnio 4,3 g/kg mc węglowodanów, 1,5 g/kg mc białek oraz 1,2 g/kg mc tłuszczów w ciągu doby. Analiza składu ciała wykazała, że poziom tkanki tłuszczowej, beztłuszczowej masy ciała i całkowity poziom wody w organizmie sportowców wynosiły odpowiednio: 19,4, 80,6 i 59%. W teście MSR zawodnicy przebiegali średnio 78,3 dwudziestometrowych odcinków, z kolei czas wykonania testu MAT wynosił 5,5 s. Średni zasięg siatkarzy w ataku i bloku wynosił: 329,1 i 315,4 cm, natomiast wyniki wyskoków dosiężnych z miejsca i rozbiegu zarejestrowano na poziomie: 50,3 i 64,1 cm. W badaniach zaobserwowano związek pomiędzy wynikami testów sprawnościowych, a komponentami składu ciała oraz podażą wybranych witamin. Wnioski. Siatkarze spożywają zbyt mało węglowodanów, przy nadmiernym spożyciu tłuszczów. Wielu sportowców odznacza się podwyższonym poziomem tkanki tłuszczowej i niskim całkowitym poziomem wody. Siatkarzy wyróżnia jednak wysoki poziom zwinności i skoczności, przy nieco niższej adaptacji krążeniowo-oddechowej. Szczególną uwagę zwraca także związek pomiędzy sposobem żywienia, składem ciała i zdolnościami wysiłkowymi sportowców uprawiających piłkę siatkową. Introduction. Nutrition and nutritional status can substantially determine the physical performance of athletes playing volleyball. Aim. The assessment of dietary intake, nutritional status and physical capacity in a selected group of male volleyball players. Material & Method. 14 male volleyball players participated in the study. The dietary intake was estimated based on five-day dietary records. The body composition parameters were recorded using the bioelectrical impedance method. The assessment of athletes physical capacity was based on modified agility t-test (MAT), multistage 20m shuttle run test MSR), jump tests (vertical jump-vj and spike jump-sj), block reach (BR) and spike reach (SR) measurements. Results. The energy intake of athletes was 2923±429 kcal/day. The average consumption of carbohydrates, protein and fat were 4.3, 1.5 and 1.2 g/kg body weight, respectively. Mean values of body fat, free fat mass and total body water were respectively: 19.4, 80.6 and 59.0%. The average number of completed 20-meter laps in MSR was 78.3, whereas the mean score of MAT was 5.5 s. Concerning jump tests, the recorded scores of SJ, VJ, BR and SR were: 64.1; 50.3; and cm, respectively. Moreover, significant correlations were found between body composition parameters, dietary intake and physical capacity tests. Conclusion. The volleyball players consumed inadequate amount of carbohydrates in comparison to the requirements, whereas the fat intake was too high. Most of the athletes had higher fat mass and lower total body water level than the reference values. The study showed that volleyball players were distinguished by a high level of agility, but a lower level of aerobic cardiovascular endurance. Furthermore, a significant relationship was observed between dietary intake, body composition parameters and physical capacity. Key words: volleyball, sport, nutrition, physical capacity, body composition Słowa kluczowe: piłka siatkowa, sport, żywienie, wydolność fizyczna, skład ciała Probl Hig Epidemiol 2016, 97(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. o zdrowiu inż. Krzysztof Durkalec-Michalski Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 31, Poznań tel , durkmich@up.poznan.pl

2 Durkalec-Michalski K i wsp. Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych wybranej grupy mężczyzn Wprowadzenie Aktywność fizyczna korzystnie wpływa na regulację poziomu tkanki tłuszczowej, przyrost masy mięśniowej, tolerancję glukozy i profil lipidowy, a także ogólne samopoczucie [1]. Uwagę zwraca fakt, że aktywność fizyczna przyjmuje szczególną rolę w sporcie, w którym wysoka intensywność i objętość wysiłku ma na celu stymulację wzrostu wydolności fizycznej, niezbędnej w efektywnym wykonaniu pracy mięśniowej [2]. Należy zaznaczyć, że odnoszenie sukcesów w sporcie wyczynowym wymaga nie tylko właściwie przygotowanego programu treningowego, ale także stosowania prawidłowo zbilansowanej diety. Dostarczanie nieodpowiedniej ilości energii oraz składników odżywczych może zmniejszać adaptację organizmu do wysiłku fizycznego, prowadzić do redukcji beztłuszczowej masy ciała, siły i wytrzymałości mięśniowej, a także do obniżenia odporności oraz wzrostu ryzyka przetrenowania i powikłań stanu zdrowia [3]. W procesie treningowym cenny wydaje się być także monitoring stanu odżywienia sportowców, prowadzony m.in. za pomocą analizy składu ciała. Prawidłowy poziom komponentów tkankowych może bowiem znacząco oddziaływać na zdolności wysiłkowe sportowców [4]. Niestety wielu trenerów i zawodników zapomina, że nadmiar tkanki tłuszczowej stanowi często swoisty nieefektywny balast, zwiększający masę ciała, z którą sportowiec będzie musiał wykonywać bardziej obciążający wysiłek, m.in. podczas dynamicznego przemieszczania się po boisku, a w przypadku siatkówki wykonywania wielu wyskoków, co skutkuje obniżeniem zdolności motorycznych i obciążeniem układu mięśniowo-stawowego [5-6]. Cel Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych, a także próba określenia występujących pomiędzy nimi związków korelacyjnych, w wybranej grupie mężczyzn uprawiających piłkę siatkową. Materiały i metody Badania przeprowadzono z udziałem 14 mężczyzn trenujących piłkę siatkową, należących do Klubu Uczelnianego AZS UAM Poznań, grających w II lidze polskiej siatkówki. Ogólną charakterystykę badanych przedstawiono w tabeli I. Badani wykonywali średnio 5 jednostek treningowych w tygodniu, przy czym czas ich trwania wynosił ok. 2 godzin. Dodatkowo raz w tygodniu sportowcy rozgrywali jeden mecz ligowy. Ocenę sposobu żywienia siatkarzy przeprowadzono metodą bieżącego notowania wszystkich spożytych produktów i napojów, w tym także suplementów i odżywek, w ciągu pięciu kolejnych dni. Korzystając Tabela I. Ogólna charakterystyka sportowców Table I. General characteristics of athletes M±SD Min-Max Wiek (lata) /Age (years) 20,8±0, Staż treningowy (lata) /Training experience (years) 8,9±2, Wysokość ciała /Body height (cm) 196± Masa ciała /Body mass (kg) 87,4±3, BMI (kg/m 2 ) 22,7±1,1 21,4-25,3 z programu Dietetyk oszacowano wartość energetyczną dziennej racji pokarmowej oraz zawartość składników odżywczych. Otrzymane wartości spożycia makroskładników diety porównano z zaleceniami dla danej dyscypliny sportu [7]. Analizę składu ciała przeprowadzono z wykorzystaniem metody bioimpedancji elektrycznej, stosując analizator BIA101S AKERN-RJL (Włochy). Badania prowadzono z zachowaniem wszystkich zaleceń metodycznych rekomendowanych w literaturze [8]. W celu oceny zdolności wysiłkowych przeprowadzono zmodyfikowany t-test badający zwinność zawodników (modified agility t-test MAT), pomiar wyskoków dosiężnych z miejsca i rozbiegu oraz pomiar zasięgu w bloku i ataku, a także wielostopniowy test wahadłowy 20 m (multistage 20-m shuttle run test MSR) [9, 10]. Na podstawie wyników testu MSR wyznaczono wartości przewidywanego VO 2 max [11]. Analizę statystyczną przeprowadzono z użyciem pakietu SAS 9.3 i Microsoft Office Excel. Dla określenia związków pomiędzy uzyskanymi wynikami obliczono wartości współczynnika korelacji liniowej Pearsona. Analizę korelacji kanonicznych (CCA) przeprowadzono w celu zidentyfikowania i zmierzenia siły związku pomiędzy dwoma zbiorami skorelowanych zmiennych losowych. Na przeprowadzenie niniejszych badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu nr 331/14 z dnia 8 maja 2014 r. Praca finansowana z projektu na podtrzymanie potencjału badawczego Katedry Higieny Żywienia Człowieka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Wyniki Zawodnicy pobierali ze zwyczajową dietą od 2220 do 3504 kcal dzienne (średnio 2923±429 kcal/dobę). Pobór węglowodanów wynosił w ciągu doby od 3,1 do 5,9 g/kg mc (średnio 4,3±0,8 g/kg mc ); białek od 0,9 do 1,9 g/kg mc (średnio 1,5±0,3 g/kg mc ) i tłuszczów od 0,8 do 1,6 g/kg mc (średnio 1,2±0,2 g/kg mc ). Rozkład tłuszczów, białek i węglowodanów w dziennym poborze energii oznaczono na poziomie: 32:17:51%. Analiza składu ciała siatkarzy (tab. II) wykazała, że średnia zawartość wody całkowitej (TBW) wy-

3 58 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(1): nosiła jedynie 59%. Uwagę zwraca fakt, że poziom tkanki tłuszczowej (FM) u badanych zawodników przekraczał wartości referencyjne i wynosił średnio 19,4%. Na postawie analizy statystycznej (tab. III) stwierdzono, że zawartość tkanki tłuszczowej jest ujemnie skorelowana ze spożyciem białka (r=-0,51, p=0,06), natomiast zawartość tkanki beztłuszczowej dodatnio (r=0,51, p=0,06). Z kolei ocena wybranych specyficznych prób czynnościowych wykazała, iż średni czas wykonania testu MAT wynosił 5,5 s (tab. II). Wyniki MAT były ujemnie skorelowane z pomiarem Tabela II. Stan odżywienia i zdolności wysiłkowe siatkarzy Table II. Nutritional status and exercise capability of volleyball players Parametr /Parameter M±SD Min-Max Całkowity poziom wody w organizmie 59,0±15,8 55,4-62,5 /Total body water content (%) Beztłuszczowa masa ciała /Fat free mass (%) Beztłuszczowa masa ciała /Fat free mass (kg) 80,6±2,8 68,9±2,8 75,7-85,4 55,2-77,7 Tkanka tłuszczowa /Fat mass (%) 19,4±2,8 14,6-24,3 Ilość odcinków 20 m w teście MSR 78,3±19, /Number of 20-meter laps in MSR Oszacowane VO 2 max 44,8±6,5 30,6-50,8 /Estimated VO 2 max (ml/kg/min) Zmodyfikowany test zwinności MAT 5,5±0,3 5,09-5,83 /Modified agility t-test MAT (s) Zasięg w ataku /Spike reach (cm) 329,1±13, Zasięg w bloku /Block reach (cm) 315,4±7, Wyskok dosiężny z rozbiegu /Spike jump (cm) 64,1±8, Wyskok dosiężny z miejsca /Vertical jump (cm) 50,3±6, Tabela III. Wybrane współczynniki korelacji dla badanych parametrów Table III. Selected correlation coefficients for examined parameters Badane cechy /Tested features Współczynnik korelacji /Correlation coefficient Poziom istotności /Significance level Podaż białka a poziom tkanki tłuszczowej r=-0,51 p=0,06 /Protein intake vs. body fat Podaż białka a poziom tkanki beztłuszczowej r=0,51 p=0,06 /Protein intake vs. fat free mass MAT a wyskok dosiężny z miejsca r=-0,53 p=0,05 /MAT vs. vertical jump Podaż tłuszczu a MAT /Fat intake vs. MAT r=0,61 p=0,02 Podaż nasyconych kwasów tłuszczowych a MAT r=0,57 p=0,035 /Saturated fatty acids intake vs. MAT Zasięg w bloku a masa ciała r=0,57 p=0,03 /Block reach vs. body mass Zasięg w ataku a masa ciała r=0,63 p=0,01 /Spike reach vs. body mass Zasięg w bloku a wysokość ciała r=0,77 p=0,001 /Block reach vs. body height Zasięg w ataku a wysokość ciała r=0,78 p=0,001 /Spike reach vs. body height Zasięg w bloku a BMI /Block reach vs. BMI r=-0,77 p=0,001 Zasięg w ataku a BMI /Spike reach vs.bmi r=-0,73 p=0,003 Wyskok dosiężny z miejsca a masa ciała r=-0,72 p<0,005 /Vertical jump vs. body mass Wyskok dosiężny z miejsca a wysokość /Vertical jump vs. body height r=-0,72 p<0,005 wyskoku dosiężnego z miejsca (r=-0,53, p=0,05). Zauważono także związek pomiędzy spożyciem tłuszczu i nasyconych kwasów tłuszczowych, a czasem osiąganym w MAT (p=0,02 i p=0,035). Średnia ilość przebieganych odcinków 20-metrowych w teście MSR wynosiła 78,3, z kolei oszacowane na podstawie tych wskaźników wartości VO 2 max wyznaczono na średnim poziomie 44,8 ml/kg/min. Zawodnicy osiągali 64,1 cm w próbie wyskoku dosiężnego z rozbiegu, a w próbie wyskoku dosiężnego z miejsca 50,3 cm. Z kolei średni wynik pomiaru zasięgu w bloku i ataku wyniosły odpowiednio 315,4 i 329,1 cm. Należy zwrócić uwagę, że zaobserwowano dodatnie korelacje pomiędzy zasięgiem w bloku i w ataku, a masą oraz wysokością ciała zawodników. Ujemne korelacje zaobserwowano natomiast pomiędzy wynikami zasięgów a wartością BMI, a także pomiędzy wynikami skoków dosiężnych z miejsca a masą i wysokością ciała siatkarzy (tab. III). Szczególną uwagę zwraca ocena CCA (ryc. 1b), która wykazała słaby związek pomiędzy wynikami v1 2,0 1,5 1,0 0,5 0-0,5-1,0-1, ,0 a 2-1,5-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 W1 2,0 1, , , , , ,5-2,0 4-2,5-2,5-2 -1,5-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 b w1 v1 v1, w1 pierwsza para zmiennych kanonicznych /first pair of canonical variables Ryc. 1. Korelacja kanoniczna pomiędzy wynikami testów sprawnościowych i (a) podażą witamin (statystyka Roya, p<0,05), (b) poborem energii i makroskładników (statystyka Roya, p<0,05) Fig.1. Canonical correlation between the results of efficiency tests and (a) vitamin intake (F statistic for Roy s, p <0.05), (b) energy and macronutrient intake (F statistic for Roy s, p<0.05)

4 Durkalec-Michalski K i wsp. Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych wybranej grupy mężczyzn testów sprawnościowych (zasięg w bloku, liczba odcinków w teście MSR, czas w teście MAT), a spożyciem makroskładników i energii (białko, węglowodany, tłuszcze, energia). Korelacja kanonicza pomiędzy pierwszą parą zmiennych kanonicznych wynosiła 0,85. Udział poszczególnych cech w pierwszej parze zmiennych kanonicznych przedstawiono w tabeli IV. Zauważono także korelację (ryc. 1a) pomiędzy podażą witamin (C, B 1, B 2, B 12, kwasu foliowego), a wynikami testów sprawnościowych (zasięg w bloku, liczba odcinków w teście MSR, czas w teście MAT); udział poszczególnych cech zmiennych kanonicznych przedstawiono w tabeli IV. Korelacja kanonicza pomiędzy pierwszą parą zmiennych kanonicznych wynosiła 0,92. W obu przypadkach, na podstawie statystyki Roya (opartej o największa wartość własną) wykazano istotność korelacji kanonicznej pomiędzy pierwszą parą zmiennych kanonicznych (p<0,05), zaś na podstawie statystyki Pillaia (uwzględniającej wszystkie wartości własne) nie wykazano istotności tej korelacji. Ze względu na małą liczebność badanej próby, dużą różnicę pomiędzy pierwszą i drugą składową główną oraz dużą wartość korelacji, można jednak uznać jej istotność (wynik ten należy wszakże potwierdzić w dalszych badaniach opartych na większej próbie). Dyskusja W literaturze niewiele prac weryfikowało prawidłowość diety wśród mężczyzn trenujących siatkówkę. Większość autorów w ocenie sposobu żywienia siatkarzy ograniczało się do mniej dokładnych metod ankietowych. W niniejszych badaniach pięciodniowa ocena sposobu żywienia metodą bieżącego notowania wykazała, że sportowcy dostarczali średnio 2923 kcal/dobę, co korespondowało z wynikami innych autorów [12-15]. Co więcej, w jednym z tych badań zarejestrowano, że podaż energii na tym poziomie była niewystarczająca względem dziennych wydatków energetycznych badanych [12]. Znacznie większe ilości pobieranej energii stwierdzono natomiast u hiszpańskich koszykarzy, podczas gdy najniższą podaż energii zaobserwowano w badaniach kobiet trenujących piłkę siatkową [16-17]. Wydaje się oczywiste, że właściwy sposób żywienia w sporcie powinien zapewniać pobór odpowiednich ilości składników odżywczych w celu pokrycia zwiększonego zapotrzebowania organizmu [3, 4]. Badani siatkarze spożywali zbyt niskie ilości węglowodanów względem rekomendacji (6-8 g/kg mc ) [7]. Podobną tendencję zaobserwowano także u zawodników innych dyscyplin [14, 16, 18]. Ponadto, wśród badanych sportowców odnotowano podwyższone spożycie tłuszczów (32% energii), co także korespondowało z wynikami innych autorów [17, 19]. Z kolei spożycie białek wśród badanych siatkarzy wynosiło 1,5 g/kg mc / dobę, co było zbliżone do zaobserwowanego wśród piłkarzy nożnych i spełniało rekomendacje (1,2-1,7 g/kg mc ) [7, 14]. Warto wspomnieć, że w literaturze obserwowano także znacznie wyższe pobory białek, m.in. u koszykarzy oraz pływaków [15, 16]. Wykonana w niniejszych badaniach analiza składu ciała wykazała ponadto podwyższony poziom tkanki tłuszczowej, przekraczający normatywny zakres wartości fizjologicznych w tej grupie wiekowej (15-18%). Inni autorzy odnotowali niższe wartości tego komponentu tkankowego wśród mężczyzn uprawiających siatkówkę [20-22]. Należy jednak zaznaczyć, że w przytoczonych badaniach poziom tkanki tłuszczowej szacowano w oparciu o pomiar fałdów skórnych. Brak jest natomiast prac, w których w ocenie składu ciała wykorzystywano metodę impedancji bioelektrycznej u mężczyzn uprawiających siatkówkę. Warto zwrócić uwagę także na istniejące związki pomiędzy komponentami składu ciała, a spożyciem makroskładników i poborem energii. Papadopoulou zaobserwowali dodatni związek pomiędzy podażą energii a FM wśród kobiet uprawiających sporty drużynowe, należących do greckich Kadr Olimpijskich [23]. Natomiast w niniejszych badaniach odnotowano, że spożycie białka było dodatnio skorelowane z FFM, a ujemnie z FM, jednak przy stosunkowo niskim poziomie istotności (p=0,06). Należy nadmienić także o znaczeniu wykonanych w niniejszej pracy specyficznych próbach czynnościowych. Analiza ich rezultatu pozwoliła na zaobserwowanie dodatniej korelacji pomiędzy wynikami zasię- Tabela IV. Standaryzowane współczynniki kanoniczne pomiędzy wynikami testów sprawnościowych a podażą energii, makroskładników i witamin Table IV. Standardized canonical coefficients between results of efficiency tests and energy, macronutrient and vitamin intake Zmienna kanoniczna V1 /canonical variables V1 Zasięg w bloku /block reach Liczba odcinków w teście MSR /number of 20-meter laps in MSR Test zwinności MAT /agility t-test MAT Zmienna kanoniczna W1 energii /energy Podaż /intake węglowodanów /carbohydrates białek /proteins tłuszczów /lipids 0,814-0,064 0,613 /canonical 1,540-1,029-1,856 0,594-0,200 0,524-0,772 variables witamin /vitamins W1 C B 12 foliany B 1 B 2 D E /folate -0,443-1,35 0,392 15,29-13,91-0,285 0,866

5 60 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(1): gów, a masą i wysokością ciała badanych zawodników. Inni autorzy wskazują z kolei na zależności pomiędzy mocą wyskoków, a masą ciała [24, 25]. Właściwa regulacja masy i składu ciała siatkarzy wydaje się zatem szczególnie istotna, ponieważ im większym wyskokiem i zasięgiem dysponuje zawodnik, tym efektywniej jest on w stanie atakować piłkę ponad siatką, co zwiększa jego skuteczność w grze. Należy również pamiętać, że podczas gry w siatkówkę zawodnicy zmuszeni są także do ciągłego poruszania się w różnych kierunkach na małej powierzchni boiska. Stąd ważny jest u nich wysoki poziom zwinności, co w pracy oceniono zmodyfikowanym t-testem. Uwagę zwraca fakt, że u badanych siatkarzy zarejestrowano wysokie i przewyższające zawodników australijskich oraz kobiety wyniki, przy nieco niższej zwinności w odniesieniu do piłkarzy nożnych [26 28]. Pomimo korzystnych wyników testów sprawnościowych u siatkarzy nie stwierdzono wysokiego poziomu wydolności krążeniowo-oddechowej. Szacowane na podstawie testu MSR wartości VO 2 max wynosiły bowiem średnio 44,8 ml/kg/min [12]. Wyniki te potwierdzają obserwacje wskazujące, że siatkarze osiągają nieco gorsze wyniki maksymalnego minutowego poboru tlenu, aniżeli zawodnicy innych gier zespołowych, np. piłkarze nożni i koszykarze, co może mieć jednak związek zarówno z charakterystyką tych dyscyplin sportu, jak i różnym poziomem wytrenowania zawodników [25, 29]. Wnioski 1. Siatkarze spożywają mało węglowodanów, przy podwyższonym spożyciu tłuszczów, natomiast podaż białek mieści się w obrębie wartości rekomendowanych. 2. U znacznego odsetka siatkarzy stwierdzono podwyższony poziom tkanki tłuszczowej, jak i stosunkowo niski całkowity poziom wody, przy jednoczesnym wysokim poziomie zwinności i skoczności, a także średnim poziomie adaptacji krążeniowo-oddechowej. 3. Istnienie związków pomiędzy sposobem żywienia, stanem odżywienia i zdolnościami wysiłkowymi wskazuje na konieczność kontroli diety i edukacji żywieniowej osób uprawiających piłkę siatkową. Należy jednak nadmienić, iż korelacje w niniejszej pracy były wyznaczone dla niezbyt dużej liczebności próby, stąd wykazanie istotności korelacji jest utrudnione i badania należałoby powtórzyć dla większej liczby osób, aby potwierdzić uzyskane wyniki. Piśmiennictwo / References 1. Plewa M, Markiewicz A. Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości. Endokrynol Otyłość Zab Przem Mat 2006, 2(1): Birch K, MacLaren D, George K. Fizjologia sportu. Krótkie wykłady. PWN, Warszawa Kreider RB, Wilborn CD, Taylor L, et al. ISSN exercise & sport nutrition review: research & recommendations. J Int Soc Sports Nutr 2010, 2: Maciejczyk M, Więcek M, Szymura J, et al. Influence of increased body mass and body composition on cycling anaerobic power. J Strength Cond Res 2015, 29(1): Nikolaidis PT. Body mass index and body fat percentage are associated with decreased physical fitness in adolescent and adult female volleyball players. J Res Med Sci 2013, 18(1): Häkkinen K. Changes in physical fitness profile in female volleyball players during the competitive season. J Sports Med Phys Fitness. 1993, 33(3): Snetselaar LG. Nutrition counselling skills for medical nutrition therapy. Aspen Publishers, Frederick MD Kyle UG, Bosaeus I, De Lorenzo AD, et al. Bioelectrical impedance analysis-part I: review of principles and methods. Clin Nutr 2004, 23(5): Sassi RH, Dardouri W, Yahmed MH, et al. Relative and absolute reliability of a modified agility T-test and its relationship with vertical jump and straight sprint. J Strength Cond Res 2009, 23(6): Léger A, Lambert J. A maximal multistage 20-m shuttle run test to predict VO2max. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1982, 49(1): Ramsbottom R, Brewer J, Williams C. A progressive shuttle run to estimate maximal oxygen uptake. Br J Sports Med 1988, 22(4): Wierniuk A, Włodarek D. Assessment of physical activity, energy expenditure and energy intakes of young men practicing aerobic sports. Rocz PZH 2014, 65(4): Erdman KA, Tunnicliffe J, Lun VM, Reimer RA. Eating patterns and composition of meals and snacks in elite Canadian athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2013, 23: Chryssanthopoulos C, Kontzinos K, Petridou A, Maridaki M. Nutritional intake of semi-professional soccer players during a week in the competitive season. Serb J Sports Sci 2009, 3(1-4): Kabasakalis A, Kalitsis K, Tsalis G, Mougios V Imbalanced nutrition of top-level swimmers. Int J Sports Med 2007, 28(9): Schröder H, Navarro E, Mora J, et al. Dietary habits and fluid intake of a group of elite Spanish basketball players: a need for professional advice? Eur J Sport Sci 2004, 4(2): Papadopoulou SD, Papadopoulou SK, Vamvakoudis E, Tsitskaris G. Comparison of nutritional intake between volleyball and basketball women athletes of the Olympic National Teams. Gazz Med Ital Arch Sci Med 2008, 167:

6 Durkalec-Michalski K i wsp. Ocena sposobu żywienia, stanu odżywienia i zdolności wysiłkowych wybranej grupy mężczyzn Farajian P, Kavouras SA, Yannakoulia M, Sidissis LS. Dietary intake and nutritional practices of elite Greek aquatic athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2004, 14(5): Papadopoulou SK, Papadopoulou SD, Gallos GK. Macro- and micro-nutrient intake of adolescent Greek female volleyball players. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2002, 12: Bandyopadhyay A. Anthropometry and body composition in soccer and volleyball players in West Bengal, India. J Physiol Anthropol 2007, 26(4): Duncan MJ, Woodfield L, al-nakeeb Y. Anthropometric and physiological characteristics of junior elite volleyball players. Br J Sports Med 2006, 40(7): Popovic S, Bjelica D, Jaksic D, Hadzic R. Comparative study of anthropometric measurement and body composition between elite soccer and volleyball players. Int J Morphol 2014, 32(1): Papadopoulou SK, Papadopoulou SD. Nutritional status of top team-sport athletes according to body fat. Nutr Food Sci 2010, 40(1): Palao JM, Manzanares P, Valadés D. Anthropometric, physical, and age differences by the player position and the performance level in volleyball. J Hum Kin 2014, 44: Ostojic SM, Mazic S, Dikic N. Profiling in basketball: physical and physiological characteristics of elite players. J Strength Cond Res 2006, 20(4): Lockie RG, Schultz AB, Callaghan SJ, et al. A preliminary investigation into the relationship between functional movement screen scores and athletic physical performance in female team sport athletes. Biol Sport 2015, 32: Lockie RG, Callaghan SJ, Berry SP, et al. Relationship between unilateral jumping ability and asymmetry on multidirectional speed in team-sport athletes. J Strength Cond Res. 2014, 28(12): Yanci J, Los Arcos A, Mendiguchia J, Brughelli M. Relationships between sprinting, agility, one- and two-leg vertical and horizontal jump in soccer players. Kinesiology 2014, 46(2): Rankovic G, Mutavdzic V, Toskic D, et al. Aerobic capacity as an indicator in different kinds of sports. Bosn J Basic Med Sci 2010, 10(1):