Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej Nutri-Day

Transkrypt

1 Pac Probl A, Hig Sochacka-Tatara Epidemiol 2010, E, Majewska 91(3): R. Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej Nutri-Day Assessment of nutrition in Polish population by web-based Nutri-Day application Agnieszka Pac, Elżbieta Sochacka-Tatara, Renata Majewska Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wprowadzenie. Żywienie jest jednym z czynników, które wpływają na zdrowie człowieka, a które możemy stosunkowo łatwo modyfikować. Jednak zmiana sposobu żywienia wymaga w pierwszej kolejności wiedzy na czym polegają nieprawidłowości. Cel. Ocena żywienia populacji osób korzystających z aplikacji internetowej Nutri-Day ze szczególnym uwzględnieniem spożycia owoców i warzyw. Materiał i metody. Dane dotyczące żywienia zebrane zostały za pomocą formularza internetowego, umieszczonego na ogólnodostępnej stronie www. W analizie wykorzystane zostały wywiady żywieniowe (24-godz) zebrane w okresie od stycznia 2009 do kwietnia 2010 r. W analizie wykorzystano 263 wywiady żywieniowe pochodzące od osób w wieku lat. Większość respondentów stanowiły kobiety (85,8%), osoby z wyższym wykształceniem (56,3%), mieszkające w dużym mieście (72,3%). Wyniki. Średni poziom energii oszacowany na podstawie analizy całodziennych racji pokarmowych wynosił 1628,2 kcal. Większość respondentów deklarowała spożywanie czterech (37,3%) lub pięciu posiłków (35,4%). Dodatkowo w 52,9% analizowanych racjach pokarmowych zaobserwowano spożywanie różnych pokarmów pomiędzy głównymi posiłkami. Aż 38,1% CRP nie zawierało owoców, a w 20,2% przypadkach respondenci nie spożywali w ogóle warzyw, przy czym 11,8% racji nie zawierało ani owoców ani warzyw tendencja ta nie zależała od płci, aktywności fizycznej czy poziomu BMI respondentów (p>0,05). Analizowane racje pokarmowe zawierały przeciętnie 1,2 porcje owoców (średnio 193 g) oraz 1,7 porcji warzyw (średnio: 168 g). Wnioski. Wyniki badań prowadzonych w specyficznej populacji użytkowników Internetu wskazały na występowanie pewnych nieprawidłowości w składzie analizowanych całodziennych racji pokarmowych. W szczególności spożycie warzyw i owoców było zbyt niskie w porównaniu z zaleceniami. Introduction. Nutrition is one of the modifiable factors influencing human health. However, to change the nutrition one must have knowledge of nutritional irregularities. Aim. To assess the nutrition of web-based Nutri-Day application users with the focus on fruit and vegetables consumption. Material and method. The nutritional data were collected in a nutritional questionnaire at open-access web page. In the present analysis we used 24h dietary recalls collected between January 2009 and April The analysis was based on 263 recalls from the respondents aged years. The highest percentage of respondents were women (85.8%), people with higher education (56.3%) and living in a big city (72.3%). Results. An average daily energy intake from all analyzed recalls was kcal. Most of the respondents declared that they had four (37.3%) or five (35.4%) meals in the last 24 h. In addition, 52.9% declared snacking between meals. We observed that in 38.1% of recalls there were no fruits and in 20.2% no vegetables, in 11.8% there were neither fruits nor vegetables. This relation was not dependent on gender, physical activity level or BMI of the respondents (p>0.05). There were 1.2 servings of fruits (mean weight: 193 g) and 1.7 servings of vegetables (mean weight: 168 g). Conclusions. The results of the study in the population of Internet users showed that there were some irregularities in the composition of the analyzed daily food rations. In particular, the intake of fruits and vegetables was too low in comparison with nutritional recommendations. Keywords: nutrition, fruits, vegetables, Internet Słowa kluczowe: żywienie, owoce, warzywa, Internet Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Agnieszka Pac Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM ul. Kopernika 7A, Kraków tel. (12) , fax (12) , agnieszka.pac@uj.edu.pl Wykaz skrótów: BMI body mass index wskaźnik wagowo-wzrostowy CRP całodzienna racja pokarmowa DALY disability-adjusted life years utrata lat życia skorygowana niepełnosprawnością WHO Światowa Organizacja Zdrowia Wprowadzenie Żywienie jest jednym z czynników, które mogą wpływać na zdrowie człowieka. W wielu badaniach potwierdzono zależność pomiędzy zwyczajami żywieniowymi a występowaniem chorób takich jak otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia, osteoporoza czy niektóre nowotwory [1, 2, 3, 4].

2 420 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Szwedzki Instytut Zdrowia Publicznego [5] wskazuje, że w państwach Unii Europejskiej nieprawidłowe żywienie odpowiedzialne jest za 4,5% utraty lat życia (DALY), dodatkowo 3,7% utraty DALY spowodowane jest otyłością, a 1,4% brakiem aktywności fizycznej, co łącznie daje utratę DALY wyższą niż oszacowania dla najmocniejszego czynnika ryzyka jakim jest palenie papierosów (9%). Również w Raporcie WHO z 2002 r. [6] nieprawidłowości związane z żywieniem wskazane zostały jako jedne z głównych przyczyn chorobowości i umieralności w krajach rozwiniętych. Sześć spośród siedmiu wiodących czynników ryzyka związanych jest z nieprawidłową dietą oraz brakiem aktywności fizycznej (nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu, BMI, niewystarczające spożycie owoców i warzyw, brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu). Światowa Organizacja Zdrowia podjęła kroki zmierzające do poprawy tej sytuacji, wynikiem których jest między innymi Ogólna strategia działań WHO w zakresie żywienia, aktywności fizycznej oraz zdrowia [7], w której określono kierunki działań zmierzających do poprawy zdrowia populacji. Światowa Organizacja Zdrowia w swoim raporcie z roku 2008 [8] zwraca uwagę, że najważniejszym elementem poprawy sytuacji zdrowotnej jest podejmowanie działań profilaktycznych, zwłaszcza profilaktyki pierwszej fazy. Działaniem takimi jest również modyfikacja zachowań żywieniowych, podejmowanie działań mających na celu promowanie prawidłowego sposobu żywienia oraz podejmowanie przez poszczególne jednostki próby zmiany nieprawidłowych zachowań żywieniowych. Pierwszym krokiem przy podejmowaniu tego typu działań, zarówno na poziomie populacji jak i jednostki, jest ocena problemu czyli ocena aktualnego sposobu żywienia. Dzięki temu możliwe stanie się określenie obszarów, w których pojawiają się nieprawidłowości, a następnie podjęcie działań profilaktycznych. Współcześnie, dzięki dużej dostępności i łatwości w poszukiwaniu informacji, coraz częściej wykorzystujemy możliwości jakie daje Internet. Znaczna część populacji zwłaszcza młodej wykorzystuje zasoby Internetu w celu uzyskania podstawowych informacji z różnych dziedzin, w tym również z zakresu żywienia. Dlatego też autorzy postanowili wykorzystać ten kanał do zbierania informacji dotyczących sposobu żywienia populacji polskiej. Stworzono stronę internetową na której dostępne są informacje odnośnie zasad prawidłowego żywienia oraz umieszczono na niej aplikację internetową, opartą na autorskim programie Nutri-Day, umożliwiającą użytkownikom sprawdzenie składu spożytych racji pokarmowych [9]. Dzięki temu uzyskano dostęp do dużej części populacji użytkowników Internetu, zainteresowanych aspektami żywienia niezależnie od płci, wieku czy miejsca zamieszkania tych osób. Cel badania Ocena żywienia populacji osób korzystających z aplikacji internetowej Nutri-Day - ze szczególnym uwzględnieniem częstości spożycia owoców i warzyw. Materiał i metody Dane żywieniowe zebrane zostały w oparciu o formularz zamieszczony na stronie internetowej przygotowanej przez autorki. Jest to ogólnie dostępna strona, na której umieszczona została aplikacja internetowa pozwalająca jej użytkownikom na samodzielne wprowadzenie składu całodziennych racji pokarmowych (CRP). Bezpośrednio po wprowadzeniu danych o spożyciu pokarmów/napojów respondent otrzymuje opis składu wprowadzonej racji w postaci oszacowania ilości energii oraz makro- (białka, tłuszcze, węglowodany) i mikroskładników diety (witaminy, składniki mineralne). Zawartość energii oraz składników pokarmowych oszacowana jest na podstawie bazy danych Tabele składu i wartości odżywczej żywności [10] opracowanej w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie. Jednoczenie respondent otrzymuje informacje o wielkości pokrycia zapotrzebowania na energię i wybrane składniki pokarmowe na poziomie zalecanym, zgodnie z rekomendacjami opracowanymi dla populacji polskiej [11]. Szczegółowo zasady działania aplikacji zostały opisane we wcześniejszych publikacjach [9,12]. W analizie wykorzystane zostały wywiady żywieniowe wprowadzone w okresie od stycznia 2009 do kwietnia 2010 r. Podstawowym kryterium włączenia CRP do analizy była podaż energii przekraczająca 500 kcal. Jeżeli podaż energii dla CRP mieściła się w zakresie kcal jadłospisy poddano dodatkowej weryfikacji, usuwając te, które składały się wyłącznie z jednego produktu (26 rekordów). Zabiegu takiego dokonano, aby z pierwotnej bazy danych usunąć jadłospisy wprowadzane na próbę, w celu sprawdzenia zawartości kalorii, itp. Ostatecznie analizie poddano 263 wywiady żywieniowe spełniające powyższe kryteria. Analiza prowadzona była w dwóch aspektach: po pierwsze w odniesieniu do podaży energii i podstawowych składników pokarmowych, oszacowanych w oparciu o wspomniane wcześniej Tabele składu i wartości odżywczej żywności [10] oraz w odniesieniu do spożycia poszczególnych grup pokarmów. Każdy zadeklarowany przez respondenta pokarm/napój przypisano do jednej z grup spożycia a następnie zliczono liczbę porcji produktów z danej grupy spożytych w CRP (przyjmując, że podczas jednego posiłku spożyta została jedna porcja danego produktu niezależnie od wielkości tej porcji). Oznacza to, że jeżeli np. osoba na śniadanie zjadła banana, a podczas podwieczorku dwa

3 Pac A, Sochacka-Tatara E, Majewska R. Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej jabłka i banana, to ogółem spożyła 3 porcje owoców (jedną podczas śniadania i dwie podczas podwieczorku). Oszacowano również łączną masę wszystkich produktów spożytych przez respondenta w ramach danej grupy. W bieżącej analizie wykorzystano dane dotyczące przede wszystkim spożycia owoców i warzyw (z wyłączeniem spożycia ziemniaków). Spożycie poszczególnych grup produktów analizowano w grupach płci, wieku ( 20, 21-40, >40), wykształcenia oraz poziomu aktywności fizycznej i wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI) respondentów. Analizując wykształcenie respondentów, ze względu na małą liczebność osób z wykształceniem podstawowym, zdecydowano się utworzyć dwie grupy (podstawowe/średnie oraz wyższe). Poziom aktywności fizycznej rozpatrywano w dwóch kategoriach mała i średnia, natomiast BMI w kategoriach < 25 kg/m 2 nazwanej umownie normą (tylko 8 respondentów miało BMI<18,5 kg/m 2 ) oraz 25 kg/m 2 nadwaga. Ze względu na brak zgodności z rozkładem normalnym dla analizowanych zmiennych ilościowych w analizie posłużono się testem Manna-Whitney a (przy porównywaniu dwóch grup) oraz testem Kruskala-Wallisa (dla trzech grup). Zależność pomiędzy zmiennymi wyrażonymi jakościowo testowano za pomocą testu c 2 oraz testu dokładnego Fishera (dla małych liczebności). W analizie wykorzystano pakiet SPSS 14.0, we wszystkich porównaniach przyjmując poziom istotności a=0,05. Wyniki W badanej populacji przeważały kobiety (85,8%), przy czym zaznaczyć należy, że w 6,1% racji pokarmowych respondenci nie podali swojej płci. Najmłodszy respondent był w wieku 13 lat, podczas gdy wiek najstarszej osoby, która wprowadziła swoje dane wynosił 76 lat, największa grupa respondentów była w wieku lat (57,1%). Osoby korzystające z aplikacji Nutri-Day i wprowadzające dane o swoich CRP najczęściej pochodziły z dużego miasta (72,3%) i miały wykształcenie wyższe (56,3%). Większość respondentów określało poziom swojej aktywności fizycznej jako niski; wysoki poziom aktywności fizycznej zadeklarowało zaledwie 7 osób (2,9%). Analizując wskaźnik BMI zaobserwowano, że najczęściej masa ciała respondentów mieściła się w zakresie normy (62,4%), jednak u 34,3% stwierdzono nadwagę lub otyłość (tab. I). W badanych CRP przeważały racje składające się z czterech (37,3%) lub pięciu posiłków (35,4%). Dodatkowo 54,3% mężczyzn oraz 53,8% kobiet deklarowało podjadanie pomiędzy głównymi posiłkami. 95,8% respondentów deklarowało spożycie obiadu, natomiast tylko 79,1% racji zawierało jakikolwiek ciepły posiłek w ciągu dnia. Tabela I. Charakterystyka badanych Table I. Characteristics of the study population N %* Płeć / Gender Kobieta/Female ,8 Mężczyzna / Male 35 14,2 Braki danych / Missing data 16 Wiek / Age , ,1 > ,1 Braki danych / Missing data 16 Wykształcenie / Education Podstawowe / primary 8 3,6 Średnie / secondary 89 40,1 Wyższe / higher ,3 Braki danych / Missing data 41 Miejsce zamieszkania / Residence area Duże miasto# / city ,3 Małe miasto / town 38 17,3 Wieś / Rural area 23 10,5 Braki danych / Missing data 43 Poziom aktywności fizycznej / Physical activity level Niski / Low ,7 Umiarkowany / Moderate 95 38,5 Wysoki / High 7 2,8 Braki danych / Missing data 16 BMI < 18,5 kg/m 2 8 3,3 18,5-24,9 kg/m , ,9 kg/m ,3 30 kg/m ,0 Braki danych / Missing data 18 * odsetki liczone do ogółu obserwacji ważnych / percentage for non-missing values # duże miasto miasto powyżej 100 tys. mieszkańców/ big city city over 100 thousand of inhabitants W tabeli II zaprezentowano przeciętną podaż energii oraz białka, tłuszczu i węglowodanów w analizowanych CRP. Średnia wartość energetyczna posiłków spożytych w ciągu całego dnia wynosiła 1628,2 kcal, przy czym aż dla połowy badanych racji pokarmowych wartość ta była niższa niż 1522 kcal. Jednocześnie zaobserwowano iż tłuszcze były przeciętnie źródłem 33,9% energii a białko 15,7%. Analizując podaż energii i makroskładników diety w zależności od wieku badanych, stwierdzono, że istotnie częściej zbyt niska kaloryczność CRP występowała w najmłodszej grupie wiekowej. Podobną sytuację zaobserwowano w stosunku do podaży białka, tłuszczu i węglowodanów wraz z wiekiem wzrastała średnia ich podaż w grupie różnice te były statystycznie istotne (tab. II). Analizując rozkład energii na pochodzącą z białka, tłuszczu i węglowodanów zaobserwowano brak istotnych różnic w udziale białka w wartości energetycznej CRP, natomiast wraz z wiekiem istotnie wzrastał udział tłuszczu jako źródła

4 422 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Tabela II. Przeciętna wartość energetyczna oraz zawartość makroskładników w badanych całodziennych racjach pokarmowych Table II. Average energy intake and macronutrient content in daily food intake records Średnia SD Mediana (Q3-Q1)/2 /mean Energia / Energy (kcal) 1628,2 650,4 1522,0 499,5 Białko / Protein (g) 63,1 24,6 60,2 17,8 % energii z białka 15,7 5,0 14,8 2,6 / % of energy from protein Tłuszcz / Fat (g) 64,1 32,3 60,4 21,0 % energii z tłuszczu 33,9 9,5 33,2 5,5 / % of energy from fat Węglowodany / Carbohydrates (g) 211,4 94,8 201,7 64,1 % energii z węglowodanów / % of energy from carbohydrates 50,4 10,7 50,9 6,3 energii (od 32,3% w najmłodszej grupie wiekowej do 37,4% w grupie osób powyżej 40 roku życia), przy jednoczesnym mniejszym udziale (tab. III). Zaobserwowano również statystycznie wyższy udział białka oraz tłuszczu w wartości energetycznej analizowanych CRP mężczyzn (16,7% energii z białka oraz 35,8% z tłuszczów) w porównaniu do grupy kobiet (odpowiednio 15,5% z białka i 33,5% z tłuszczu). Podaż energii oraz podstawowych składników energetycznych nie różniła się statystycznie istotnie w zależności od wykształcenia, poziomu aktywności fizycznej oraz BMI badanych (dane nie zamieszczone w tabelach). Analizując spożycie owoców w badanych racjach pokarmowych stwierdzono, że owoce znalazły się tylko w 61,9% analizowanych racji. Żaden spośród badanych czynników (płeć, wiek, wykształcenie, poziom aktywności fizycznej oraz BMI) nie wpływał istotnie Tabela III. Przeciętna wartość energetyczna oraz zawartość makroskładników w badanych całodziennych racjach pokarmowych w zależności od wieku respondentów Table III. Average energy intake and macronutrient content in daily food intake records by age >40 p Energia / Energy (kcal) 1421,0 1670,9 1803,5 0,001 (738,1) (635,3) (573,1) Białko / Protein (g) 60,2 (29,1) % energii z białka / % of energy from protein 17,8 (7,9) Tłuszcz / Fat (g) 54,8 (38,0) % energii z tłuszczu/ % of energy from fat 32,3 (10,3) Węglowodany / Carbohydrates (g) 181,9 (104,2) % energii z węglowodanów / % of energy from carbohydrates 49,8 (12,0) 63,2 (24,6) 15,0 (4,0) 64,4 (31,9) 32,9 (8,8) 222,6 (89,2) 52,1 (10,0) 68,6 (19,6) 15,3 (3,4) 75,6 (26,8) 37,4 (10,0) 223,6 (95,8) 47,3 (11,0) 0,024 0,212 0,000 0,012 0,002 0,041 na częstość spożywania owoców. 79,8% racji pokarmowych zawierało warzywa. Zaobserwowano, że osoby posiadające wyższe wykształcenie istotnie rzadziej sięgały po warzywa w swoich racjach pokarmowych niż osoby mające niższe wykształcenie (75,2% vs 87,6%, p=0,020) (tab. IV). Spośród badanych racji pokarmowych w składzie aż 11,8% nie znalazły się ani owoce ani warzywa. Zaobserwowano, że racje nie zawierające ani owoców ani warzyw najczęściej pochodziły od osób w wieku lat; aż 14,9% racji w tej grupie w porównaniu do osób młodszych (4,1%) oraz starszych (5,3%). Różnica ta była statystycznie istotna. Żaden z pozostałych czynników nie różnicował częstości spożywania owoców i warzyw (tab. V). Tabela IV. Częstość spożywania owoców i warzyw. Table IV. Frequency of fruit and vegetable intakes Owoce / Fruits Warzywa / Vegetables Tak / Yes Nie / No p Tak / Yes Nie / No p N (%) N (%) N (%) N (%) Ogółem / Total 153 (61,9) 94 (38,1) 197 (79,8) 50 (20,2) Płeć / Gender Kobieta / Female 135 (63,7) 77 (36,3) 0, (80,2) 42 (19,8) 0,678 Mężczyzna / Male 18 (51,4) 17 (48,6) 27 (77,1) 8 (22,9) Wiek / Age (65,3) 17 (34,7) 0, (83,7) 8 (16,3) 0, (58,9) 58 (41,1) 106 (75,2) 35 (24,8) >40 38 (66,7) 19 (33,3) 50 (87,7) 7 (12,3) Wykształcenie / Education Co najwyżej średnie / primary or secondary 65 (67,0) 32 (33,0) 0, (87,6) 12 (12,4) 0,020 Wyższe / higher 75 (60,0) 50 (40,0) 94 (75,2) 31 (24,8) BMI <25 99 (61,5) 62 (38,5) 0, (78,3) 35 (21,7) 0, (64,3) 30 (35,7) 71 (84,5) 13 (15,5) Poziom aktywności fizycznej / Physical activity level Mała / Low 86 (59,3) 59 (40,7) 0, (83,4) 24 (16,6) 0,085 Umiarkowana / Moderate 67 (65,7) 35 (34,3) 76 (74,5) 26 (25,5)

5 Pac A, Sochacka-Tatara E, Majewska R. Ocena żywienia populacji polskiej z wykorzystaniem aplikacji internetowej Tabela V. Spożycie przynajmniej jednej porcji owoców lub warzyw Table V. Intake of at least one portion of fruits or vegetables Tak / Yes Nie / No p Ogółem / Total 232 (88,2) 31 (11,8) - Płeć / Gender Kobieta / Female 191 (90,1) 21 (9,9) 0,386* Mężczyzna / Male 30 (85,7) 5 (14,3) Wiek / Age (95,9) 2 (4,1) 0, (85,1) 21 (14,9) >40 54 (94,7) 3 (5,3) Wykształcenie / Education Co najwyżej średnie / primary or secondary 91 (93,6) 6 (6,2) 0,142 Wyższe / higher 110 (88,0) 15 (12,0) BMI < (87,6) 20 (12,4) 0,070* (95,2) 4 (4,8) Poziom aktywności fizycznej / Physical activity level Mała / Low 133 (91,7) 12 (8,3) 0,169 Umiarkowana / Moderate 88 (86,3) 14 (13,7) * p w teście dokładnym Fishera ze względu na małe liczebności / p value for Fisher exact test (because of small number of observations in groups) W tabeli VI przedstawiono średnią liczbę porcji oraz masę owoców i warzyw spożytych w CRP. Przeciętnie całodzienna racja pokarmowa zawierała 193,1 g owoców (SD=243,0) oraz 168,2 g warzyw (SD=196,3). Odpowiadało to 1,2 porcjom owoców oraz 1,7 porcjom warzyw. Zauważyć jednak należy, że obserwowane odchylenia standardowe wskazują na bardzo duże zróżnicowanie badanej grupy pod tym względem. Mężczyźni przeciętnie spożywali 388,9 g (SD = 336,6), natomiast kobiety 362,0 g (293,6) gowoców i warzyw łącznie. Dyskusja Informacje uzyskane za pośrednictwem aplikacji Nutri-Day wskazują na zbyt niską przeciętną wartość energetyczną analizowanych całodziennych racji pokarmowych w badanej grupie. Mimo, że przeciętnie udział głównych składników energetycznych w CRP był zbliżony do zaleceń dietetycznych, może z wyjątkiem zbyt dużej ilości energii pochodzącej z tłuszczów analiza w podgrupach wykazała, że podaż ta zależała przede wszystkim od wieku badanych. Najmłodsza grupa wiekowa charakteryzowała się bardzo niską podażą energii znacznie poniżej zaleceń dietetycznych, co w powiązaniu z faktem, że dotyczy to osób młodych, jeszcze rozwijających się jest bardzo niepokojące. W najstarszej grupie wiekowej (powyżej 40 lat) zaobserwowano natomiast znacznie podwyższony udział tłuszczu w kaloryczności racji pokarmowych. Uzyskane wyniki pozostają w zgodzie z danymi zbieranymi przy pomocy tej samej aplikacji wcześniej [14] co potwierdzałoby pewną stabilizację obrazu żywienia w populacji osób korzystających z naszej aplikacji. Zaznaczyć tutaj należy, że jest to populacja szczególna bardziej zainteresowana zagadnieniami związanymi z żywieniem i szukająca takich informacji. Struktura demograficzna badanych pokazuje, że w większości są to kobiety (a zatem osoby najczęściej przygotowujące posiłki w gospodarstwach domowych) oraz osoby z wykształceniem wyższym, przez co przypuszczalnie posiadające większą wiedzę. Analizując spożycie owoców i warzyw w badanej populacji zaobserwowano, że stosunkowo dużo, bo 38,1% racji nie zawierało owoców, a 20,2% nie miało w swoim składzie warzyw. Odnosząc się do rekomendacji WHO/FAO każdy człowiek powinien spożywać co najmniej 400 g owoców i warzyw (nie włączając w to ziemniaków) dziennie. W badanej populacji średnia ilość pożywanych owoców i warzyw w grupie mężczyzn była tylko nieznacznie niższa od tych zaleceń, podczas gdy w grupie kobiet była ona niższa średnio o 42 g. Podaż owoców i warzyw w tej populacji była niższa od zaobserwowanych w badaniach indywidualnego spożycia żywności w gospodarstwach domowych opublikowanych przez Szponara i wsp. [14]. W badaniach tych, prowadzonych na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski, w zależności od metody jaką posłużono się w oszacowaniu spożycia owoców i warzyw, przeciętna podaż wynosiła 512,5 g przy użyciu metody badania budżetów domowych oraz 550,0 g jeżeli wykorzystano metodę wywiadu żywieniowego. Natomiast wyniki ogólnopolskiego badania WOBASZ [15] prowadzonego również na reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców Polski (wywiady żywieniowe dotyczyły męż- Tabela VI. Średnia masa oraz liczba porcji owoców i warzyw w całodziennych racjach pokarmowych Table IV. Mean weight and number of servings of fruits and vegetables in daily food intake records Mężczyźni / males Kobiety / Females Ogółem / Total Owoce / Fruits Masa / Weight 183,0 (255,6) 195,4 (236,4) 193,1 (243,0) p=0,353 Liczba porcji Number of servings 0,8 (1,0) 1,2 (1,3) 1,2 (1,3) p=0,060 Warzywa / Vegetables Masa / Weight 205,9 (200,2) 162,2 (178,2) 168,2 (196,3) p=0,204 Liczba porcji Number of servings 1,5 (1,3) 1,7 (1,5) 1,7 (1,5) p=0,669 Owoce i warzywa łącznie / Fruits and vegetables Masa / Weight 388,9 (336,6) 357,6 (293,6) 362,0 (299,5) p=0,750 Liczba porcji Number of servings 2,3 (1,8) 3,0 (2,2) 2,9 (2,2) p=0,112 p

6 424 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): czyzn i kobiet) pokazały, że spożycie owoców i warzyw w grupie mężczyzn było zbliżone do oszacowanego w naszych badaniach i wynosiło średnio 399 g, natomiast w grupie kobiet było wyższe niż w naszych badaniach 398 g. Rozbieżności te wynikać mogą z różnic w strukturze badanej populacji, zwłaszcza kobiet. W naszych badaniach wywiady żywieniowe pochodziły w przeważającej większości od młodych kobiet, natomiast w badaniu WOBASZ grupa badana była bardziej zróżnicowana pod względem wieku. Pomimo iż średni poziom spożycia owoców i warzyw był zbliżony do zaleceń WHO należy zwrócić uwagę na ogromne zróżnicowanie w ich spożyciu w badanej populacji, o czym świadczyć mogą bardzo duże wartości odchyleń standardowych w stosunku do oszacowanych średnich wartości podaży. Oznacza to, iż pomimo, że uśredniając ilość spożywanych owoców i warzyw, można uznać ich podaż niemal za zadawalającą rozpatrując indywidualne spożycie należy podkreślić, że znaczna część badanej populacji nie realizuje tych zaleceń. Aż 60,3% analizowanych racji pokarmowych nie spełniało zalecenia dotyczącego minimalnej ilości spożywanych owoców i warzyw, a ponad 10% badanych racji nie zawierało w ogóle ani owoców ani warzyw. Warzywa i owoce są źródłem cennych witamin, ale również zawierają składniki mineralne takie jak wapń, potas, magnez czy sód. Są również źródłem błonnika, który reguluje perystaltykę jelit, obniża stężenie cholesterolu czy poprawia tolerancję glukozy [16, 17]. Odpowiednia ilość owoców i warzyw w diecie może pomóc w profilaktyce chorób układu krążenia [18, 19] czy nowotworów [20]. Działanie takie może mieć miejsce poprzez różnorodne mechanizmy, między innymi poprzez działanie związków zawartych w owocach i warzywach takich jak flawonoidy, karotenoidy, witamina C, kwas foliowy jak również błonnik pokarmowy, które mogą mieć wpływ na zahamowanie procesu kancerogenezy czy zapobiegać występowaniu stresu oksydacyjnego. Dlatego też bardzo ważne jest podejmowanie kolejnych działań zmierzających do poprawy realizacji zaleceń dietetyków w populacji polskiej, tak aby mogło to w przyszłości przynieść oczekiwane efekty zdrowotne na skalę całej populacji, ale również dla poszczególnych jednostek realizujących te zalecenia. Baza danych Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw, H. Kunachowicz, I. Nadolna, B. Przygoda, K. Iwanow Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2005, Wydanie III rozszerzone i uaktualnione została wykorzystana za zgodą IŻŻ. Piśmiennictwo / References 1. McCullough ML, Feskanich D, et al. Diet quality and major chronic disease risk in men and women: moving toward improved dietary guidance. Am J Clin Nutrit 2002, 76: Bazzano L, He J, et al. Fruit and vegetable intake and risk of cardiovascular disease in US adults: the first National Health and Nutrition Examination Survey Epidemiologic Follow-up Study. Am J Clinical Nutrition 2002, 76: McCullough M, Rodriguez C, et al. Dairy, Calcium, and Vitamin D Intake and Postmenopausal Breast Cancer Risk in the Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev 2005, 14: Kłosiewicz-Latoszek L. Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób przewlekłych. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Determinants of the burden of disease in the European Union. Stockholm, National Institute of Public Health, 1997; Food and health in Europe: a new basis for action. WHO Regional Publications European Series, No The world health report 2002 Reducing Risks, Promoting Healthy Life. WHO, Geneva, 2002; whr/2002/en/whr02_en.pdf 7. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health, WHO, Geneva 2004; strategy/eb11344/strategy_english_web.pdf 8. The World Health Report 2008 primary Health Care (Now More Than Ever), WHO, Geneva 2008, int/whr/2008/whr08_en.pdf 9. Pac A, Majewska R i wsp. Wywiad żywieniowy przez Internet jako element promocji zdrowego stylu życia. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): Kunachowicz H, Nadolna I i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B Normy żywienia człowieka Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa Penar A. Ocena żywienia przy pomocy autorskiego programu komputerowego nutri-day. Probl Hig 2000, 69, Sochacka-Tatara E, Pac A, Majewska R. Ocena żywienia za pomocą wywiadu żywieniowego przez Internet Assessment of nutritional status based on self-report via Internet. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1); Szponar L, Sekuła W, Rychlik E i wsp. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Prace IŻŻ, Warszawa Sygnowska E, Waśkiewicz A i wsp. Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63(6): S1-S Gawędzki J, Hryniewiecki L (red). Żywienie człowieka podstawy nauki o żywieniu. PWN, Warszawa Van Duyn MA, Pivonka E. Overview of health benefits of fruit and vegetable consumption for the dieteticcs proffesional: selected literature. J Am Diet Assoc 2000, 100: Hung HC, Joshipura KJ.Fruit and Vegetable Intake and Disease. J Natl Cancer Inst 2004, 96: Ness AR, Powles JW. Fruit and vegetables, and cardiovascular disease: a review. Int J Epidemiol 1997, 26: Koushik A, Hunter DJ, Spiegelman D. Fruits, Vegetables, and Colon Cancer Risk in a Pooled Analysis of 14 Cohort Studies. J Natl Cancer Inst 2007, 99: