GIEŁDA ENERGII ELEKTRYCZNEJ NORD POOL. Struktura giełdy Nord Pool

Transkrypt

1 GIEŁDA ENERGII ELEKTRYCZNEJ NORD POOL Nord Pool jest pierwszą międzynarodową giełdą energii elektrycznej. Założona została w 1993 roku. Jej właścicielami są norweska firma Statnett SF oraz szwedzka firma Kraftnat. Uczestniczą w niej kraje skandynawskie. Jest to najbardziej otwarty rynek energii elektrycznej, charakteryzuje się dużą płynnością i pełni rolę cenotwórczą. Giełda jest kontrpartnerem każdej transakcji i pełni funkcję rozliczeniową. Posiada serwis informacyjny, rozprowadzający oficjalne dane. Na rynku spotyka się około 180 uczestników, wśród nich są wytwórcy energii, dystrybutorzy, przedsiębiorstwa przemysłowe, więksi odbiorcy, brokerzy i traderzy. Uczestnicy mają zapewnioną anonimowość, rozliczenie finansowe, zapewnienie dostawy mocy, poufność dostarczanych przez uczestników informacji i dostęp do oficjalnych informacji o rynku. Prowadzone są transakcje na parkiecie natychmiastowym i terminowym. Handluje się kontraktami na energię/moc dla 24 godzin następnej doby, kontraktami futures i opcjami. Najdalszy zasięg kontraktów to okres 3 lat. Wprowadza się również kontrakty forward. Struktura giełdy Nord Pool Elspot - parkiet natychmiastowy Nord Pool w danym tygodniu przekazuje informacje dotyczące obrotu giełdowego w następnym tygodniu i określa przedziały cenowe, w jakich powinny się mieścić oferty kupna i sprzedaży. Przedmiotem handlu na tym parkiecie są kontrakty dzienne na fizyczną dostawę energii w następnym dniu w poszczególnych godzinach. Można składać oferty na dany tydzień, jednak większość ofert dotyczy najbliższego dnia. Oferty należy przesyłać do godziny12:00 danego dnia. Uczestnik giełdy składa ofertę dla wszystkich godzin, w których będzie brał udział w transakcjach, może też składać nowe oferty w ciągu dnia. Uczestnicy giełdy nie znają ceny ani wielkości transakcji przed nadesłaniem wszystkich ofert i kalkulacji cen. Po 12:00 giełda jest zamknięta i następuje przetwarzanie danych. Obliczanie ceny jest oparte na bilansie między ofertami kupna i sprzedaży, poprzez wyznaczenie punktu równowagi. O godzinie 14:00 publikuje się ceny na następny dzień, po czym uczestnicy mają 30 minut na sprawdzenie zgodności otrzymanych danych z własnymi ofertami i ewentualne zgłoszenie zastrzeżeń. Godzina 14:30 to czas upublicznienia informacji o cenach systemowych poprzez serwis informacyjny. Z chwilą ustalenia cen uczestnicy informowani są o ilościach energii zakwalifikowanych do transakcji giełdowych. Kontrakty dotyczą każdej godziny osobno i zawierają dane o wielkości mocy i cenie. Rozliczenie następuje bezpośrednio po zawarciu kontraktu bez względu na późniejsze rzeczywiste ilości energii kupionej lub sprzedanej. Rozliczenie finansowe dokonywane jest bezpośrednio między poolem a uczestnikiem giełdy. Faktura wysyłana jest do uczestników giełdy w każdy poniedziałek i obejmuje wyniki transakcji za ubiegły tydzień. W razie zaistnienia ograniczeń sieciowych operator systemu wyznacza obszary ofertowe dla uczestników giełdy. Mechanizm ceny na rynku bieżącym jest używany do regulacji przepływu energii w sytuacjach ograniczonej wielkości w centralnym systemie. Rozwiązywanie problemu wąskich gardeł jest różne w Norwegii i Szwecji. W

2 Szwecji Svenska Kraftnat płaci za regulacje w dół na terenach z nadmiarem energii i za regulacje w górę na terenach z deficytem. Koszty te odzyskuje poprzez taryfy za przesyłanie energii. W systemie norweskim używany jest inny mechanizm. Cena jest obniżana na terenach z nadwyżką energii i podnoszona na terenach z deficytem energii. Na terenach leżących we wspólnym systemie szwedzko-norweskim, uczestnicy szwedzcy płacą cenę ustalaną dla terenów Szwecji, natomiast norwescy płacą cenę ustalaną dla terenów Norwegii. Na rynku bieżącym uczestnicy mogą wybrać walutę, w jakiej chcą przeprowadzić transakcję spośród: korona norweska, korona szwedzka, marka fińska i euro. Pozwala to uczestnikom zredukować ryzyko walutowe. Eltermin - parkiet terminowy Parkiet terminowy jest czysto finansowy i służy do zarządzania ryzykiem portfeli kontraktów uczestników giełdy. Zapewnia on gwarancję wykonania transakcji w przyszłości po ustalonej cenie, dotyczącej z góry określonej mocy jednakowej we wszystkich godzinach okresu objętego kontraktem. Nord Pool rozwinął elektroniczny parkiet terminowy, aby spełniał rosnące wymagania graczy. Jest to rynek finansowy charakteryzujący się dużą płynnością i wysokim stopniem bezpieczeństwa wykonania transakcji. Kontrakty handlowane na Eltermin dzielimy na: futures, forwards oraz opcje europejskie i azjatyckie. Kontrakty dotyczące dostawy na okres dłuższy niż 8 tygodni są grupowane w bloki po 4 tygodnie. Kontrakty obejmujące więcej niż rok, są grupowane w pakiety sezonowe, składające się z 3-6 bloków. Podział kontraktów: Kontrakty tygodniowe: w poszczególnych dniach obrotu na giełdzie można handlowac kontraktami 4-7 tygodniowymi. Bloki: pakiet sezonowy dzieli się na bloki 1, 17, 41 tygodnia handlowego. Sezony: sezon 1 roku: tygodnie 1-16 sezon 2 roku: tygodnie sezon 3 roku: tygodnie 41-52/53. Kontrakty terminowe są przedmiotem obrotu w sposób ciągły w godzinach od 10:00 do 15:00 w dniach roboczych od poniedziałku do piątku. W tym czasie uczestnicy mogą swobodnie handlować. Można używać bezpośrednio własnych łączy elektronicznych np. z własnego biura (komputer PC z programem POWER CLICK) albo połączeń telefonicznych poprzez punkt łączności giełdy. Wszystkie nie wycofane oferty są ważne do końca dnia. Korzystający z systemu elektronicznego mogą dodatkowo korzystać w dodatkowych aktualnych informacji dostępnych w miejscach ich przebywania, np. emitowanego automatycznie przeglądu zgłoszonych ofert wraz z ich cenami, mogą zmieniać zgłoszone oferty lub je anulować. Po zamknięciu giełdy o godzinie 15:00 określa się ceny końcowe, tzn. ostatnią cenę kupna lub sprzedaży zrealizowaną w transakcjach. Cena kontraktów nie będących przedmiotem obrotu to średnia ceny najlepszej i ostatniej ceny sprzedaży. Czas pomiędzy 15:30 a 16:00 przeznaczony jest na przekazanie uczestnikom informacji o obrotach za pomocą faksu. Również możliwe jest teraz dodatkowe przeprowadzanie transakcji na życzenie. W ciągu kolejnych 30 minut uczestnicy sprawdzają zgodność operacji z własnymi danymi i ewentualnie zgłaszają nieprawidłowości. Następnego dnia do 8:30 uczestnicy giełdy otrzymują wykaz transakcji z rozliczeniem finansowym, a zobowiązania należy uregulować do godziny 11:00. Rozliczeń takich dokonuje się codziennie i obejmują one

3 rozliczenia oparte na zmianach wartości rynkowej portfela kontraktów i wymaganych zabezpieczeń. Uczestnicy otrzymują codziennie zestawienia zawierające wykaz dokonanych transakcje, wynik i ceny transakcji, zmiany wartości kontraktowej za dzień poprzedni, wymagane zabezpieczenia, opłaty handlowe. Wartość portfela każdego uczestnika jest obliczana codziennie ze względu na zachodzące zmiany na rynku - codzienne fluktuacje cen. Rozlicza się pozycje kupujących i sprzedających poprzez przelewy pieniężne pomiędzy ich kontami, w ten sposób straty i zyski na kontraktach są natychmiast widoczne i realizowane w tym samym czasie. Parkiet bilansujący W systemie energetycznym konieczna jest równowaga pomiędzy produkcją i zużyciem energii w tym samym czasie. Zapewnia ona zrównoważenie przewidywanej różnicy pomiędzy ilością dostarczonej energii a zaistniałymi potrzebami. Rynek bilansujący umożliwia uczestnikom osiągnięcie równowagi pomiędzy popytem a podażą w momencie dostarczenia energii. Działają na nim producenci energii chcący zbilansować swoją pozycję uzyskaną na parkiecie natychmiastowym. Uczestnicy przedstawiają oferty kupna i sprzedaży najpóźniej na 2 godziny przed rozpoczęciem godziny dostawy. Następnie OS oblicza i publikuje cenę równowagi dla danej godziny. Gracze mogący w krótkim czasie regulować pracę swoich sieci energetycznych, podają swoje oferty regulacji w dół lub w górę. Uczestnicy regulują swoje dostawy i zużycie w czasie nie dłuższym niż 15 minut. Tylko producenci składają swoje oferty. Wszyscy inni uczestnicy pozostają bierni. Oferty dla każdej godziny są układane ze względu na cenę. Następnie na ich podstawie obliczana jest cena dla każdej godziny. Parkiet bilansujący służy jako narzędzie operatora sieci do niwelowania wszystkich nieprzewidzianych różnic pomiędzy rzeczywistym a planowanym przesłaniem energii w krótkim czasie. Ten segment rynku energii nie jest wspólny dla Norwegii i Szwecji. W Szwecji Svenska Kraftnat jest odpowiedzialna za równowagę pomiędzy wartością produkcji i zużycia energii na terenie całego kraju, za główną sieć i połączenia zagraniczne, krótkoterminowe bilanse mocy krajowego systemu elektroenergetycznego (regulacja częstotliwości) oraz niwelowanie zatorów w przesyłaniu energii. W Norwegii taką funkcję pełni firma Statnett. Dla Szwecji i Finlandii został zorganizowany w tym celu Elbas, który zaczął działać w marcu Handel dotyczy każdej godziny doby, najpóźniej na dwie godziny przed rozpoczęciem godziny dostawy. Uczestnicy mogą handlować w dwóch walutach: marce fińskiej i koronie szwedzkiej. Wspólny rynek nordycki Norwegia produkuje prawie wyłącznie energię wodną, Szwecja i Finlandia zarówno wodną, nuklearną jak i cieplną, Dania natomiast cieplną (węgiel i gaz naturalny) oraz wiatrową.

4 Współpraca pomiędzy krajami nordyckimi w obrocie energią zaczęła się w 1915 roku. Współpraca rozwija się w celu optymalnego obrotu wspólnymi zasobami energii. W 1991 wprowadzono prawo regulujące rynek energii i ustanowiono tam wspólny rynek energii. Nie ma ograniczeń co do importu czy eksportu pomiędzy krajami. Dominująca rola poszczególnych firm działających na krajowych rynkach została drastycznie zredukowana, a rynek nordycki stal się silniejszy wobec sił zewnętrznych, co jest rezultatem wspólnego rynku. Dzisiejszy rynek nordycki składa się z bezpośredniego handlu między uczestnikami (bilateralny handel) i kontraktów handlowanych na giełdzie Nord Pool. Ciągle powiększa się udział giełdy w całkowitym obrocie energią. Norwegia dominuje na rynku bieżącym i terminowym, jej udziel to 63.4% i 68.2% odpowiednio. Szwecja odpowiadała za 33.2% obrotów na rynku bieżącym i 25.6% obrotów na rynku terminowym. Finlandia zaś odpowiadała za 3.4% i 2.5% obrotów na obu rynkach. Uczestnicy z innych krajów stanowili 3.7% handlu na rynku terminowym na Nord Pool. Nastąpił 14% spadek cen na rynku bieżącym w Ceny na rynku terminowym reagowały na ceny z rynku spot. Integracja z Europą Istnieje kilka połączeń czterech krajów nordyckich z sąsiadami. Kilka projektów jest w fazie przygotowywania, które zbliżą nordycki przemysł energetyczny do kontynentu w następnych paru latach. 19 lutego 1999 weszła w życie Dyrektywa Unii Europejskiej, zgodnie z którą energia elektryczna jest uważana jako zwykły towar mogący być handlowanym bez ograniczeń w obszarze Unii. Zgodnie z Dyrektywą Kraje unijne zaczęły procesy deregulacji rynków energii. Niektóre kraje rozważają użycie nordyckiego modelu jako punkt startu przemian. W 1998 roku Nord Pool poczynił wielki krok naprzód notując wzrost we wszystkich dziedzinach. Usunięto taryfy graniczne pomiędzy Szwecją i Finlandią. W Danii kontynuuje się proces zmiany prawa dla rynku energii. Celem pozostaje dalsze ulepszenie współpracy pomiędzy krajami, jak regulacja usług energetycznych, dostosowanie balansu, przepływ informacji, itp. W 1998 system rozliczania przeszedł restrukturyzację. Usługi rozliczania bilateralnego, zaoferowane po raz pierwszy w 1997, odniosły wielki sukces. Zgonie ze statystykami, około 80% kontraktów dwustronnych jest rozliczanych przez giełdę. Opłaty za usługi rozliczeniowe zostały znacznie zredukowane na jesieni 1998 roku, częściowo jako rezultat renegocjacji porozumień z dostawcami usług rozliczeniowych. Opłaty za rozliczenia kontraktów handlowanych na giełdzie i kontraktów dwustronnych są identyczne. System rozliczania powinien działać w ten sposób, aby minimalizować ryzyko i być w pełni bezpiecznym systemem. Uczestnicy (Market Council i Board of Directors) oceniają, czy ceny i wielkości transakcji bilateralnych mają być publikowane w celu umocnienia obrazu całości rynku. Ważne jest mieć niezależną i obiektywną giełdę energii,w celu dostarczania wiarygodnych sygnałów o cenach dla rynku energii elektrycznej oraz zdobywa akceptację jako cena referencyjna dla handlu energią. Warunki rynku

5 Nord Pool odniósł sukces w powiększaniu swego udziału na rynku bieżącym i terminowym. Udział Nord Pool na rynku kontraktów standaryzowanych jest szacowany na ponad 20%.Jednak udział w rynku różni się w zależności od terminu wygaśnięcia. Nord Pool ma udział około 70% w kontraktach tygodniowych i blokowych, podczas gdy udział w kontraktach sezonowych czy rocznych stanowi 15%. Na rynku bieżącym giełda ma udział 20%, jednak udział jej różni się w okresie 24-godzinnym i w każdej porze roku. W okresach z dużymi odchyleniami od prognozowanej konsumpcji lub warunków dostaw, Nord Pool ma relatywnie większy udział w rynku niż w normalnych warunkach. Dochody Nord Pool to głównie stałe lub zmienne opłaty, około 82% jego dochodów zależy od wielkości obrotów. Celem jest oferowanie takich cen, aby odzwierciedlały one koszt usług i promowały zachęcały do obrotu energią na giełdzie. W związku z tym system opłat podlega ciągłym zmianom. W 1998 na rynku terminowym opłaty zależne od wielkości transakcji zostały znacznie zmniejszone. Nord Pool Consulting W pażdzierniku 1998 założono oddzielną firmę Nord Pool Consulting, firmę będącą własnością Nord Pool, Statnett SF i Svenska Kraftnat, każda ma jedną trzecią udziału. Celem firmy jest oferowanie usług doradczych dla międzynarodowych odbiorców w dziedzinach planowania, rozpoczynania działalności i operacji wymiany energii. Firma oferuje usługi w zakresie: 1. projektowanie i rozwój infrastruktury dla rynku energii 2. strategie rozwoju dla uczestników na rynku regulowanym 3. specyfikacja i selekcja systemów informacyjnych 4. przegląd i ocena wybranych infrastruktur Firma jest związana z kilkoma projektami w Europie i poza nią. APX - specyfikacja funkcji giełdy energii, wzór rynku bieżącego i rozwój modelu dla handlu międzynarodowego. CalPX - konsultacje w zakresie zarządzania giełdą i odpowiedzialności operatora systemu za rozwój nowych rynków handlu kontraktami na energię. Sachsen, Germany - Analiza powołania giełdy handlu energią na dostawę fizyczną, ma być ulokowana w Lipsku. Rozwój w Europie Deregulacja rynków energii w Europie już się rozpoczęła. W Holandii powstała giełda energii, Niemcy planują utworzyć taką u siebie. W Wielkiej Brytanii reorganizuje się rynek energii elektrycznej. Proponowane rozwiązania są zbliżone do modelu nordyckiego. Hiszpania już założyła giełdę oferującą handel kontraktami na energię z dostawą fizyczną. Ambicją Nord Pool jest służenie jako model handlu energią, w tym celu chce brać

6 udział w projektach europejskich. Nord Pool zamierza nawiązać współpracę z innymi giełdami energii. Taka współpraca istnieje z International Petroleum Exchange w Londynie w celu generowania korzyści zarówno dla uczestników IPE jak i Nord Pool. Nordic Electricity Clearing (NEC) Oferuje on rozliczanie kontraktów handlowanych na rynku terminowym i bieżącym oraz na rynku kontraktów dwustronnych. Najważniejsze zadania NEC to: zarządzanie portfelem każdego uczestnika i prowadzenie dokumentacji, minimalizacja ryzyka kontrpartnera transakcji poprzez wyznaczanie odpowiednich wymagań zapewniających bezpieczeństwo, monitorowanie warunków mogących zmienić sytuację uczestnika rynku i uniemożliwić mu rozliczenie transakcji. W listopadzie 1998 zostały wprowadzone nowe ceny za rozliczanie kontraktów finansowych. W związku ze zmianami obowiązywały takie same opłaty za rozliczanie kontraktów bilateralnych i tych handlowanych na Eltermin. W ten sposób Nord Pool zaznacza, że usługi rozliczania kontraktów są oddzielną częścią jego działalności, oferowaną uczestnikom działającym na rynku umów dwustronnych na takich samych warunkach, jakie obowiązują na Eltermin. Zarządzanie ryzykiem Poprzez funkcję kontrpartnera każdej transakcji, Nord Pool gwarantuje fizyczną dostawę i rozliczenie pieniężne. Uczestnicy pozostają anonimowi. Analiza ryzyka taje się coraz bardziej ważnym narzędziem w przemyśle energetycznym. Ryzyko w krajach nordyckich jest tradycyjnie wiązane ze zmianami pogodowymi, mogącymi spowodować fluktuacje w wielkości produkowanej energii i zapotrzebowaniu na nią. Ostatnio zarządzanie ryzykiem finansowym stało się ważnym tematem w przemyśle energetycznym. Nord Pool gra kluczową rolę w redukowaniu ryzyka. Podczas kupowania i sprzedawania kontraktów na energię należy rozważyć kilka typów ryzyka: ryzyko niedotrzymania warunków umowy przez kontrpartnera, ryzyko administracyjne, ryzyko walutowe, ryzyko ceny, ryzyko płynności. Rola Nord Pool polega na oferowaniu produktów i usług dostarczających uczestnikom efektywne narzędzie przeciwko ryzyku. Jednym z nich jest funkcja rozliczania, gwarantująca rozliczenie pieniężne i dostawę energii. Obecnie giełda rozlicza 20% wszystkich transakcji w krajach nordyckich oraz oferuje rozliczanie także partnerom transakcji dwustronnych. Produkty finansowe są używane jako instrumenty służące zabezpieczaniu cen. Uczestnicy mają możliwość zabezpieczania i bilansowania swoich pozycji z horyzontem czasowym do trzech lat. Ryzyko ceny oznacza zmiany cen kontraktów, najlepszym zabezpieczeniem przeciwko niemu jest płynność rynku, przejrzystość cen i wiarygodna cena referencyjna oparta o możliwie największym udziale całości rynku.

7 Na zmienność cen na rynku mają wpływ warunki meteorologiczne (wiatr, temperatura) oraz ceny energii wymienianej pomiędzy różnymi obszarami krajów nordyckich i z innymi krajami.