Analiza kosztów transportu drogowego

Transkrypt

1 Krzysztof Witkowski, Klaudia Tanona Uniwersytet Zielonogórski Analiza kosztów transportu drogowego Wstęp Celem artykułu jest przedstawienie kosztów transportu drogowego w ramach prowadzenia działalności handlowo- usługowej przez wybrane przedsiębiorstwo transportowe z województwa lubuskiego. Położenie województwa na przecięciu dwóch europejskich korytarzy transportowych jest istotną przyczyną intensywnego rozwoju firm transportowych na tym terenie. W samej Zielonej Górze wydano około dwustu koncesji na transport krajowy. Dokonując wyboru usługi transportowej, bierze się pod uwagę przede wszystkim cenę i jakość. Ranga ceny wskazuje na konieczność prowadzenia analizy kosztów transportu, zaś przy jakości ocenia się czas transportu od nadawcy do odbiorcy towaru. Transport drogowy jest w Polsce drogi. Na taki stan składają się niekorzystna infrastruktura oraz bardzo wysokie koszty, które mogą stanowić nawet 45% wszystkich kosztów logistycznych w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Stąd bardzo ważne jest właściwe planowanie kosztów transportu drogowego. Koszty transportu Transport jest głównym elementem łańcucha transportowo-magazynowego, logistycznego. Rozwój poszczególnych gałęzi transportu sprawił, że nastąpiło znaczne zwiększenie dostępu do różnych środków transportowych, przede wszystkim transportu samochodowego. Transport drogowy jest obecnie dla polskiej gospodarki gałęzią o kluczowym znaczeniu. Wykonuje ponad 80 procent ogólnych przewozów ładunków mierzonych w tonach. Z jednej strony popularny- z drugiej strony bardzo drogi. Aby transport samochodowy utrzymał pozycję lidera w przewozach ładunków w przyszłości, konieczne jest unowocześnienie infrastruktury oraz podejmowanie wszelkich starań mających na celu minimalizację wysokich kosztów. Do zadań zarządzania logistycznego należy m.in. minimalizacja kosztów transportu. Zależy to przede wszystkim od wyboru gałęzi i środka transportowego, które charakteryzują się niskimi kosztami, wyboru tras i dróg, technologii przewozu, techniki prowadzonych robót ładunkowych oraz czasu trwania procesu transportowego. Szczegółowo koszty transportu (Kt) można wyrazić wzorem: 1 Kt = Kas + Kpts + Kmts + Kb + Ku + Krs + Kd + Kints + Kut gdzie: Kt koszty transportu, Kas koszty amortyzacji samochodów i budynków bazy samochodowej, Kpts koszt pracy (robocizny) kierowców i obsługi transportowej z narzutami, Kmts koszty zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, Kb koszty biurowe, Ku koszty ubezpieczenia środków transportu, Krs koszty remontów i konserwacji środków transportowych, Kd koszty dzierżawy (placów, pomieszczeń), Kints inne koszty bazy transportowej, Kut koszty zewnętrznych usług transportowych. Koszty transportu podzielić można na koszty stałe i koszty zmienne. Suma kosztów stałych i kosztów zmiennych daje koszty całkowite transportu. Koszty zmienne to koszty przewozu obejmujące paliwo (ilość zużytego paliwa zależna jest od odległości), płace pracowników zatrudnionych do obsługi środków transportu, konserwację sprzętu, odbiór towaru oraz jego dostawę. Stosunkowo wysoki udział w kosztach transportu mają koszty stałe. Koszty stałe to amortyzacja środków transportu i płace pracowników administracyjnych. Przykładem mogą być koszty całkowite usług transportu kolejowego, które są zależne od odległości. 2 1 J. Twaróg Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznao 2003, s M. Nowicka-Skowron Efektywnośd systemów logistycznych, PWE, Warszawa 2000, s Logistyka 5/2013

2 Koszty stałe są to koszty, które nie reagują na zmiany wielkości produkcji transportowej. Stąd wiadomo, iż w miarę wzrostu wielkości produkcji transportowej koszty rosną mniej niż proporcjonalnie. Ze względu na to, iż udział kosztów stałych w kosztach ogółem jest wysoki, koszty jednostkowe spadają w miarę wzrostu wielkości produkcji. Koszty jednostkowe transportu obliczane są jako koszty 1 tonokilometra, czyli przeciętne koszty przewozu 1 tony ładunku na odległość 1 kilometra lub też koszty 1 pasażerokilometra - przeciętne koszty przewozu 1 pasażera na odległość 1 kilometra. W transporcie część kosztów ma charakter stały względem odległości przewozu (degresja odległościowa kosztów jednostkowych), a część względem wielkości przedmiotu przewozu (degresja kosztów jednostkowych związanych z wielkością przedmiotu przewozu). Ma to odzwierciedlenie w wysokości stawek taryfowych. Dodatkowo koszty jednostkowe przewozu większymi środkami transportowymi (wagony, samochody ciężarowe) są niższe od kosztów przewozu małymi środkami transportu. 3 Koszty transportu są zróżnicowane w zależności od rodzaju transportu. Każdy rodzaj transportu wymaga bowiem bazy materialnej oraz odmiennych nakładów pracy, co wpływa na koszty transportu, zwłaszcza na relacje między kosztami stałymi i zmiennymi. Efektywność obsługi transportowej może mieć dwojaki charakter. Efektywność ekonomiczna obsługi transportowej polega na zorganizowaniu procesu transportowego w taki sposób, aby zapewnić użytkownikom najniższy nakład kosztów na realizację zadania transportowego i wspólnych kosztów działalności podstawowej, w tym kosztów transportu. Efektywność funkcjonalna polega na sprawnym zorganizowaniu procesu transportowego, który odpowiada określonym przez użytkowników warunkom jakości i sposobu realizacji usług transportowych. 4 Niska efektywność funkcjonalna świadczonych usług transportowych powoduje powstanie kosztów utraconych korzyści straty, czyli koszty pochodne. Wynikają one z: 5 a) obniżania jakości ładunków lub ubytków powstałych w trakcie przewozu, prac ładunkowych bądź składowania, co może być związane głównie z nieprawidłowością organizacji tych czynności procesu transportowego lub nieprzewidzianym przedłużaniem się ich w czasie; b) zamrożenia środków obrotowych w czasie transportu; c) dodatkowych kosztów obrotu, wynikających z wyboru określonej gałęzi transportu lub sposobu przewozu; d) dodatkowych kosztów opakowania i ubezpieczenia; e) obniżenia ilości i jakości produkowanych wyrobów wskutek niedostarczenia w wyznaczonym czasie przewożonych materiałów do produkcji; f) innych strat rynkowych związanych z zawodnością transportu. Poziom kosztów pochodnych zależy od jakości transportu, ceny usług transportowych muszą być rozpatrywane przy uwzględnieniu ich jakości. Dla użytkowników niska cena przewozu nie zawsze oznacza niskie koszty. Ustalając powiązanie między punktem dostawy i odbioru, wybierając dostawcę, lokalizację centrum dystrybucji własnych produktów, czy też decydując ostatecznie o wielkości zamówienia, trzeba oprócz kosztów składania zamówień i kosztów utrzymania zapasów w firmie, uwzględnić koszty wynikające z opłat za przewóz i opłat za usługi dodatkowe lub koszty transportu własnego i usług dodatkowych wykonywanych we własnym zakresie oraz obciążające firmę decydenta dodatkowe koszty związane z przewozem. 6 Minimalizacja kosztów transportowych często jest działaniem niepożądanym, ponieważ może przyczynić się do pogorszenia poziomu obsługi klienta i zwiększenia innych kosztów logistycznych. Dlatego nie należy zmieniać środka transportu na tańszy, ale tak zorganizować transport, aby np. zwiększyć sprzedaż. 7 Koszty w przedsiębiorstwie transportowym możemy podzielić na: Koszty rodzajowe, Koszty stałe i zmienne, 3 E. Mendyk Ekonomika i organizacja transportu, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s E. Mendyk Ekonomika i organizacja transportu, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s E. Mendyk Ekonomika i organizacja transportu, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s E. Gołembska: Kompendium wiedzy o logistyce, Warszawa, Poznao, PWN,1999, s Dembioska Cyran, Jedlioski M., Milewska B.,Logistyka. Wybrane zagadnienia do studiowania przedmiotu, Uniwersytet Szczecioski 2001, s. 142 Logistyka 5/

3 Koszty pośrednie i bezpośrednie, Koszty krańcowe i jednostkowe, Koszty własne produkcji transportowej, Koszty zewnętrzne działalności transportowej. Jednym z najczęściej stosowanych podziałów kosztów jest ich układ rodzajowy. 8 Taki podział ma zastosowanie we wszystkich przedsiębiorstwach, nie tylko transportowych. Koszty rodzajowe wydzielają siedem grup kosztów, takich jak amortyzacja, świadczenie na rzecz pracowników, zużycie materiałów i energii, wynagrodzenia, usługi obce, podatki i opłaty oraz inne koszty rodzajowe. W przedsiębiorstwie transportowym największy udział mają usługi obce, które według Głównego Urzędu Statystycznego, w roku 2011 stanowiły ponad 43% kosztów rodzajowych przedsiębiorstw transportowych. Usługi obce w przedsiębiorstwie transportowym to usługi wykonywane przez różnych dostawców, m.in. w zakresie bieżącego utrzymania czystości taboru przewozowego, udostępnienia infrastruktury drogowej dla realizacji usługi przewozowej, jak również obsługi informatycznej przedsiębiorstwa. Drugą co do wielkości jest wysokość wynagrodzeń. W firmach są stosowane różne metody ich naliczania, jednak najbardziej sprawiedliwym przelicznikiem jest procent od wysokości frachtu. Na koszt własny usługi transportowej składają się: technologia realizowanej usługi transportowej, waga towaru, objętość towaru, odległość przemieszczania, niebezpieczeństwo związane z przewozem towaru (ADR) i wartość towaru. 9 Kosztem zewnętrznym działalności transportowej jest przykładowo koszt paliwa, który na początku roku 2013 wynosił w Polsce ponad 5 złoty za litr. Wliczony kosztu paliwa w cenę frachtu stanowi blisko połowę wartości wykonania usługi. Odpowiednia gospodarka taborem, umiejętności kierowcy i dbałość o ekonomiczną jazdę pozwalają zmniejszyć niektóre koszty. Analiza całkowitych kosztów badanego przedsiębiorstwa Działalność każdego przedsiębiorstwa jest nierozłącznie związania z ponoszeniem kosztów, ponieważ nie możliwe jest prowadzenie działalności bez ich ponoszenia. Każde przedsiębiorstwo, aby mogło produkować wyrób lub świadczyć usługi i osiągać przy tym przychody ze sprzedaży, najpierw musi ponieść określone koszty. Analiza przychodów, kosztów przedsiębiorstwa oraz wszelkie wskaźniki, zostały obliczone na podstawie sprawozdawczości finansowej badanego przedsiębiorstwa, mianowicie bilansu oraz rachunku zysku i strat z lat oraz dodatkowych materiałów własnych firmy. Analiza całkowitych kosztów przedsiębiorstwa obejmuje: koszty podstawowej działalności operacyjnej, koszty pozostałej działalności operacyjnej, koszty finansowe. Ogólna analiza kosztów może być przeprowadzona na podstawie danych zamieszczonych w sprawozdawczości finansowej. Tabele 1., 2., oraz 3., przedstawiają kolejno koszty podstawowej działalności operacyjnej, pozostałej działalności operacyjnej oraz koszty finansowe, ponoszone przez przedsiębiorstwo w latach W skład kosztów działalności operacyjnej wchodzą amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia pracowników, ubezpieczenia społeczne wraz z innymi świadczeniami, pozostałe koszty rodzajowe oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów. Koszty podstawowej działalności operacyjnej w 2009 roku wyniosły ,45 zł, z czego największą wpływ na końcową wartość ma zużycie materiałów i energii ,03 zł, wartość sprzedanych towarów i materiałów zł oraz usługi obce ,79 zł. W kolejnych latach, gdzie w 2010 roku koszty równe były ,37 zł, a w 2011 roku ,80 zł, głównymi ich składnikami były te same pozycje, a mianowicie zużycie materiałów i energii ,34 zł w 2010 roku i ,17 zł w 2011 roku, usługi obce w 2010 roku ,01 zł oraz ,91 z w 2011 roku, wartość sprzedanych towarów i materiałów ,31 zł w 2010 roku i ,90 zł w ostatnim w badanych lat. W każdym przypadku największy udział ma zużycie materiałów i energii, które kształtuje się na poziomie od 31 do 35 % kosztów 8 E. Mendyk Ekonomika i organizacja transportu, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s M. Ciesielski (red.), Rynek usług logistycznych, Difin, W-wa 2005, s Logistyka 5/2013

4 działalności operacyjnej, natomiast najmniejszy ubezpieczenia społeczne wraz z innymi świadczeniami, co z kolei wynosi 1% lub 2 % kosztów. Tabela 1. Koszty podstawowej działalności operacyjnej Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 % 2010 % 2011 % 1 Amortyzacja ,79 zł ,89 zł ,95 zł 3 2 Zużycie materiałów i energii ,03 zł ,34 zł ,17 zł 35 3 Usługi obce ,79 zł ,31 zł ,91 zł 17 4 Podatki i opłaty ,36 zł ,56 zł ,20 zł 9 5 Wynagrodzenia ,75 zł ,17 zł ,64 zł 6 6 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia ,20 zł ,83 zł ,06 zł 1 7 Pozostałe koszty rodzajowe ,53 zł ,26 zł ,97 zł Wartość sprzedanych towarów i materiałów Koszty działalności operacyjnej ,00 zł ,01 zł ,90 zł ,45 zł ,37 zł ,80 zł 100 Tabela 2. Koszty pozostałej działalności operacyjnej Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych 0 zł 0 zł 0 zł 0 zł 0 zł 0 zł 3 Inne koszty operacyjne ,77 zł ,28 zł ,23 zł 4 Pozostałe koszty operacyjne ,77 zł ,28 zł ,23 zł Pozostałe koszty operacyjne przedstawione w Tabeli 2. kształtują się kolejno na poziomie 19026,77 zł w 2009 roku, ,28 zł w 2010 roku oraz ,23 zł w 2011 roku. Zauważamy wzrost kosztów w roku 2010 w porównaniu do roku ubiegłego o ,15 zł, czyli aż o ponad 243 %, po czym kolejno spadek o 15332,05 zł, czyli o 23,3 % w 2011 roku. Wśród wszystkich części składowych pozostałych kosztów operacyjnych zarówno strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych, jak i aktualizacja wartości aktywów niefinansowych, w badanym przedziale czasowym koszty przyjmują wartości 0 zł. Wartości dodatnie wykazują jedyne koszty ujęte w pozycji inne koszty operacyjne. Tabela 3. Koszty finansowe Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK Odsetki (w tym dla jednostek powiązanych) 2 433,51 zł 5 946,89 zł 755,42 zł 2 Strata ze zbycia inwestycji 0 zł 0 zł 0 zł 3 Aktualizacja wartości finansowych 0 zł 0 zł 0 zł 4 Inne 0 zł ,10 zł 0 zł 5 Koszty finansowe 2 433,51 zł ,99 zł 755,42 zł Logistyka 5/

5 Koszty finansowe, jakie ponosi przedsiębiorstwo, kształtują odsetki, strata ze zbycia inwestycji, aktualizacja wartości finansowych i inne koszty. Strata ze zbycia inwestycji oraz aktualizacja wartości finansowych w badanym okresie przyjmują wartość 0 zł. Odsetki ponoszone od zaciągniętych kredytów wzrosły w roku 2010 o zł w porównaniu do roku ubiegłego i wynosiły 5 946,89 zł. W roku 2011 nastąpił spadek ich wartości do 755,42 zł, co oznacza spłatę większości ich wartości przez firmę. Koszty finansowe w 2009 roku wyniosły 2 433,51 zł, następnie w roku 2010 ich wartość wzrosła do ,99zł, na co wpływ ma wysoka wartość kosztów wykazanych jako inne koszty finansowe. W 2011 roku nastąpił już znaczny spadek, gdzie koszty wynosiły już tylko 755,42 zł, zauważamy istotny dla przedsiębiorstwa spadek kosztów finansowych przedsiębiorstwa, głownie spłatę odsetek od zaciągniętych kredytów. W badanym okresie czasu, łączny koszt transportu wzrasta w 2010 roku w porównaniu do roku ubiegłego o około 2 mln, po czym w roku 2011 maleje o około 1 mln, co można odczytać z danych zamieszczonych w Tabeli 4. Mianowicie w 2009 roku jego wartość wyniosła ,57 zł, po czym wzrosła do kwoty ,40 zł w 2010 roku. Ów koszt w 2011 roku wyniósł ,76 zł. Tabela 4. Koszt transportu Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 % 2010 % 2011 % Koszt amortyzacji pojazdów i budynków Koszt pracy kierowców i obsługi transportowej z narzutami Koszt zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów ,79 zł 6, ,89 zł 4, ,95 zł 5, ,75 zł 15, ,17 zł 10, ,64 zł 12, ,03 zł 69, ,34 zł 58, ,17 zł 75,0 4 Koszty biurowe ,00 zł 0, ,00 zł 0, ,00 zł 0,2 5 6 Koszty ubezpieczenia środków transportu Koszty remontów i konserwacji środków transportu ,00 zł 4, ,00 zł 3, ,00 zł 3, ,00 zł 3, ,00 zł 22, ,00 zł 2,6 7 Koszt dzierżawy - zł 0,0 - zł 0,0 - zł 0,0 8 Inne koszty bazy transportowej ,00 zł 0, ,00 zł 0, ,00 zł 0,3 9 Koszty zewnętrznych usług transportowych - zł 0,0 - zł 0,0 - zł 0,0 10 Koszty transportu ,57 zł ,40 zł ,76 zł 100 Największy udział w całościowym łącznym koszcie transportu miał koszt zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, który w 2009 roku wyniósł ,03 zł (69,3%), w 2010 roku ,34 zł (58,8%) oraz w 2012 roku ,17 zł (75,0%). Drugi pod względem wielkości okazał się koszt pracy kierowców i obsługi transportowej z narzutami, gdzie ,75 zł, stanowi 15,8% łącznego kosztu transportu w 2009 roku, ,17 zł, co daje 10,9% owego kosztu w 2010 roku oraz ,64 zł, czyli 12,5 % kosztu transportu. Koszt dzierżawy oraz koszty zewnętrznych usług transportowych w badanym okresie przyjmują wartość 0 zł. Wynika to z faktu, iż P.H.U. Jubo Trans nie korzystało z zewnętrznych usług transportowych w badanym okresie, a baza transportowa oraz wszelkie budynki, z jakich korzysta firma, są jej własnością. Najmniejszy udział procentowy w całościowym koszcie mają koszty biurowe oraz inne koszty bazy transportowej. Koszty biurowe przedsiębiorstwa P.H.U. Jubo Trans w 2009 roku wyniosły 12tys.zł, co stanowi zaledwie 0,3% łącznego kosztu, w 2010 roku zł, czyli 0,2% oraz w 2011 nieznaczny ich wzrost do zł, 0,2%. Inne koszty bazy transportowej, to wszystkie koszty 415 Logistyka 5/2013

6 nie wyszczególnione osobno w charakterystyce kosztów. Ich wartość w 2009 roku to zł (0,4%), w 2010 roku 20tys.zł (0,3%) oraz zł (0,3%). Podsumowanie Wraz z dynamicznym rozwojem gospodarki zaostrza się konkurencja, która wymusza na wszystkich przedsiębiorstwach podjęcia działań zmierzających do optymalizacji kosztów prowadzenia działalności. Transport samochodowy ma dużą przewagę nad innymi środkami przewożenia ładunków przede wszystkim ze względu na dużą dostępność, elastyczność oraz przewozy od drzwi do drzwi, czyli od wytwórcy do odbiorcy usługi. Analiza kosztów transportu drogowego w wybranym przedsiębiorstwie przeprowadzona została w oparciu o współczesną literaturę z zakresu transportu i kosztów z nim związanych oraz o dane uzyskane z przedsiębiorstwa. W badaniu wykorzystano metodę statystyczną, matematyczną oraz wywiad pisemny i ustny. Przeprowadzona analiza opłacalności sprzedaży jest bardzo ważnym ogniwem w prowadzeniu działalności. Poziom ponoszonych kosztów przez przedsiębiorstwo jest jednym z najistotniejszych mierników efektywności działalności gospodarczej. Przychody uzyskiwane przez przedsiębiorstwo rosną równie szybko, jak wskaźnik określający wielkość przychodów ze sprzedaży na jedną osobę zatrudnioną w przedsiębiorstwie, czy na jedną jednostkę majątku, co wykazuje pozytywną sytuację finansową i rozwój oraz opłacalność sprzedaży. Ekonomiczna jazda, powstanie nowych dróg, korzystniejsze połączenie punktów załadunku i rozładunku towarów ma wpływ na zmniejszenie uzyskiwanego średniego spalania paliwa przez samochody. Analiza kosztów całkowitych ukazuje coroczny wzrost kosztów podstawowej działalności operacyjnej, z czego największy wpływ na ich wartość końcową ma zużycie materiałów i energii, mianowicie od 31% do 35%, wartość sprzedanych towarów i materiałów 23-24% oraz usługi obce, które stanowią od 17% do 22% łącznej ich sumy. Rok 2010 ukazuje bardzo duży wzrost nakładów pieniężnych pozostałej działalności operacyjnej oraz wartości finansowych, po czym w 2011 roku ich spadek w porównaniu do roku ubiegłego. Wskaźnik rentowności ROI, czyli zwrotu z inwestycji, wykazuje tendencje wzrostowe, co jest bardzo ważną i pozytywną informacją dla zarządu przedsiębiorstwa, gdyż świadczy o coraz większym stopniu osiąganego zysku z inwestowania w swą działalność. Łączny koszt transportu w 2010 roku wzrósł o około 2 mln zł w porównaniu do roku ubiegłego, po czym w roku następnym spadł o 1 mln, w porównaniu do 2010 roku. Największy udział w jego łącznej wartości miał koszt zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, natomiast najmniejszy udział procentowy w całościowym koszcie mają wydatki biurowe oraz inne wartości pieniężne bazy transportowej. Literatura [1] Ciesielski M. (red.), Rynek usług logistycznych, Difin, W-wa 2005 [2] Dembińska Cyran, Jedliński M., Milewska B.,Logistyka. Wybrane zagadnienia do studiowania przedmiotu, Uniwersytet Szczeciński 2001 [3] Gołembska E., Kompendium wiedzy o logistyce, Warszawa, Poznań, PWN,1999 [4] Mendyk E., Ekonomika i organizacja transportu, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznań 2002 [5] Nowicka-Skowron M., Efektywność systemów logistycznych, PWE, Warszawa 2000 [6] Twaróg J., Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003 [7] Witkowski K., The aspect of integrated logistics for sustainable Development, Procedings of the Joint International IGIP-SEFI Annual Conference 2010: Diversity unifies - Diversity in Engineering Education, Trnava - Slovakia, 2010 [8] Witkowski K., The computer integration aspect in Supply Chain Management, Fórum Manažéra, 2011, no 1 Logistyka 5/