Słownik pojęć i skrótów A

Transkrypt

1 Słownik pojęć i skrótów 1 1 Słownik pojęć i skrótów A Abakawir (ABC) Ziagen - nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy ACTG - AIDS Clinical Trials Group (Zespół Badań Klinicznych nad AIDS): sieć obejmująca wiele ośrodków klinicznych w USA. Zadaniem wchodzących w jej skład jednostek jest prowadzenie badań nad nowymi lekami i opracowywania strategii leczenia dorosłych i dzieci zakażonych HIV. Sieć jest sponsorowana i zarządzana przez Narodowy Instytut Alergii i Chorób Zakaźnych (National Institute of Allergy and Infectious Diseases NIAID). Została utworzona w roku 1987 i jest największą tego rodzaju organizacją na świecie. Agenerase nazwa handlowa amprenawiru (APV) inhibitora proteazy HIV. AIDS- Acquired Immunodeficiency Syndrome (Zespół nabytego upośledzenia odporności): końcowe stadium choroby będącej skutkiem zakażenia HIV, charakteryzującego się upośledzeniem układu immunologicznego i występowaniem trudnych do leczenia infekcji oportunistycznych i nowotworów: klasyfikacja stadiów infekcji HIV. Amprenavir (APV) Agenerase inhibitor proteazy HIV. Amylaza: enzym uczestniczący w rozkładaniu cukrów, obecny m. in. w soku trzustkowym; podwyższoną aktywność amylazy stwierdza się na przykład w zapaleniu trzustki. Anemia: zmniejszenie zdolności krwi do przenoszenia tlenu spowodowane niskim stężeniem hemoglobiny lub zmniejszoną ilością krwinek czerwonych. Występuje po dużej utracie krwi lub w wyniku niedostatecznego tworzenia się krwinek czerwonych lub hemoglobiny. Objawami anemii są osłabienie i poczucie zmęczenia. Antagonizm: działanie przeciwstawne, znoszące się nawzajem. Antygen: substancja obca, będąca często składnikiem drobnoustrojów, stymulująca odpowiedź immunologiczną organizmu, humoralną (produkcję przeciwciał) i / lub komórkową. Aptivus nazwa handlowa tipranawiru (TPV) inhibitora proteazy HIV. Atazanavir (ATV) Reyataz inhibitor proteazy HIV. Atripla lek zawierający w jednej tabletce 3 leki: tenofowir, emtricitabinę i efawirenz. B bdna- branched DNA - (test rozgałęzionego DNA) jedna z metod oznaczania ilości kopii RNA lub DNA HIV. Bilirubina: żółtawy barwnik pochodzący przede wszystkim z rozpadu starzejących się krwinek czerwonych, usuwanych z krążenia i niszczonych, co jest zjawiskiem normalnej wymiany tych krwinek. W warunkach prawidłowych bilirubina jest przetwarzana i wydalana z organizmu przez wątrobę. Zbyt duże stężenie bilirubiny w surowicy krwi (hiperbilirubinemia) objawia się żółtaczką (zażółceniem skóry i białkówek oczu) i wskazuje na uszkodzenie wątroby. Biopsja: pobranie małej próbki komórek lub tkanek, mieszczącej się w świetle nakłuwającej igły, do badań pod mikroskopem lub badań mikrobiologicznych; dokonywana np. dla oceny zmian w wątrobie, ale także w innych narządach i tkankach. C CD4 (receptor CD4): białko, którego obecność na powierzchni komórki pozwala wirusowy HIV przyłączyć się do niej, a potem w nią wniknąć; receptory CD4 obecne są na powierzchni między innymi limfocytów pomocniczych T, makrofagów, komórek dendrytycznych. CDC Centers for Disease Control and Prevention (Ośrodki Kontroli Chorób i Zapobiegania) federalna agencja zdrowia publicznego w USA, monitorująca występowanie chorób zakaźnych i innych, badająca ich

2 Słownik pojęć i skrótów 2 2 epidemiologię, opracowująca sposoby zapobiegania; CDC przyczyniło się do poznania dróg przenoszenia krótko po pojawieniu się AIDS, tworzy klasyfikacje stadiów infekcji HIV, zalecenia dotyczące profilaktyki infekcji oportunistycznych, profilaktyki po ekspozycji na HIV itp. Cholesterol: substancja tłuszczowa w tkankach, ważny składnik błon komórkowych i osłonek nerwów; istnieją dwa główne typy cholesterolu we krwi: LDL (ang. low density lipoprotein), uważany za czynnik ryzyka dla chorób serca i HDL (ang. high-density lipoprotein), chroniący przed chorobami serca. CMV wirus cytomegalii; wirus należący do rodziny Hermes, często występujący u osób zdrowych, nie powodując żadnych objawów; u osób z upośledzeniem odporności (przy licznie komórek CD4 < 50/μl) może powodować poważne choroby, najczęściej zapalenie siatkówki oka, niekiedy też zapalenia płuc, jelit, mózgu. Combivir lek łączący w jednej tabletce zydowudynę i lamiwudynę. Crixivan nazwa handlowa indinawiru (IDV) inhibitora proteazy. D d4t: stawudyna Zerit nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Darunawir (TMC 114) Prezista inhibitor proteazy HIV. ddc: didanosina Videx nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. ddc: zalcitabina Hivid nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. delawirydyna (DLV) Resriptor nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy, zarejestrowany tylko w USA. E Efawirenz (EFV) Stocrin (Sustiva) nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. ELISA enzyme-linked immunosorbent assay: test immunoenzymatyczny, używany najczęściej w poszukiwaniu przeciwciał przeciwko wirusowi HIV w surowicy pacjenta. Dodatni wynik testu wymaga powtórzenia i jeśli znów jest dodatni, potwierdzenia testem Western blot. Dopiero dodatni wynik tego testu pozwala na rozpoznanie zakażenia HIV u badanej osoby. Emtricitabina (FTC) Emtriva nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Enfuwirtyd (T-20) Fuzeon inhibitor fuzji (wniknięcia) wirusa HIV do wrażliwych komórek, jedyny lek stosowany w iniekcjach. Epivir jedna z nazw handlowych lamiwudyny (3TC), nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy. Eradykacja: całkowite usunięcie drobnoustroju (np. HIV) z organizmu, także z krwi i innych rezerwuarów tkankowych. F FDA - Food and Drug Administration (Agencja do Spraw Żywności i Leków): agencja federalna w USA, której powierzona jest kontrola nad badaniami, promocją oraz sprzedażą leków i żywności. Zadaniem Agencji jest także rejestracja nowych leków poprzedzona oceną ich skuteczności i bezpieczeństwa, a także nadzór nad ich stosowaniem. Fenotyp: zespół cech organizmu (np. anatomicznych, fizjologicznych); stanowi wynik współdziałania genotypu i warunków środowiska. Fosamprenawir Lexiva inhibitor proteazy HIV, który zastąpił amprenawir. Fortovase (SQV) nazwa handlowa jednej z postaci sakwinaviru inhibitora proteazy HIV, wycofywana z użycia.

3 Słownik pojęć i skrótów 3 3 Fuzeon nazwa handlowa pierwszego leku należącego do grupy inhibitorów fuzji, enfuwirtydu (T-20). G Gen: podstawowa jednostka, w której zapisana jest forma i funkcja komórek lub organizmu; w bardziej potocznym rozumieniu gen jest odcinkiem DNA (lub u niektórych wirusów RNA). warunkującym wystąpienie określonej cechy organizmu, np. koloru oczu; geny są przekazywane potomstwu i decydują o wszystkich dziedzicznych właściwościach organizmu. Genotyp: zespół wszystkich genów organizmu, warunkujący jego właściwości dziedziczne; charakterystyczny dla danego organizmu; w czasie rozwoju osobniczego pod wpływem genotypu i czynników zewnętrznych wytwarza się fenotyp. H HAART: (ang. higly active antiretroviral therapy) (wysoce aktywna terapia antyretrowirusowa), termin używany najczęściej na określenie skojarzenia zawierającego 2 NRTI (nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy) i 1 IP (inhibitor proteazy HIV). HAV: (ang. hepatitis A virus) wirus powodujący zapalenie wątroby typu A. HBV: (ang. hepatitis B virus) wirus powodujący zapalenie wątroby typu B. HCV: (ang. hepatitis C virus) wirus powodujący zapalenie wątroby typu C. Hemofilia: dziedziczna choroba dotycząca chłopców, polegająca na niedoborze czynników krzepnięcia. Prowadzić to może do potencjalnie niebezpiecznych krwawień. Hematuria: obecność krwi w moczu. Hemoglobina: zawarty w krwinkach czerwonych, zawierający żelazo, barwnik krwi, który służy do transportu tlenu z płuc do tkanek. Stężenie hemoglobiny obniżone jest np. w anemii. Hepatomegalia: powiększenie wątroby. Hepatotoksyczność: działanie toksyczne (szkodliwe) różnych substancji na wątrobę, np. alkoholu, niektórych leków. Hiperglikemia: nadmiernie wysoki poziom cukru (glukozy) we krwi. Hiperlipidemia: nadmiernie wysoki poziom tłuszczów ( np. cholesterolu, triglicerydów) we krwi. HIV: (ang. human immunodeficiency virus), (ludzki wirus upośledzenia odporności): jeden z grupy wirusów powodujących upośledzenie układu immunologicznego, występujących powszechnie wśród małp naczelnych i innych ssaków. Znane są dwa ludzkie wirusy upośledzenia odporności: HIV-1, zidentyfikowany w roku 1983, będący główną przyczyną AIDS na świecie oraz wirus HIV-2, odkryty w roku 1986, występujący przede wszystkim na obszarach Afryki Zachodniej, rzadziej prowadzący do AIDS. Hivid (ddc) nazwa handlowa zalcytabiny, nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy, obecnie wycofywanego z użycia. I Immunoglobuliny: białka produkowane przez komórki plazmatyczne, pochodzące ze znajdujących się we krwi i tkankach limfocytów B. Wszystkie przeciwciała są immunoglobulinami, produkowanymi w odpowiedzi na antygeny drobnoustrojów, które przedostały się do organizmu. Indinawir (IDV) Crixivan inhibitor proteazy HIV. Infekcje oportunistyczne: zakażenia, które nie stanowią zagrożenia dla osób ze sprawnym układem odpornościowym, stwarzające niebezpieczeństwo dla osób zakażonych HIV z obniżoną liczbą komórek CD4. Przykładami infekcji oportunistycznych są Mycobacterium avium complex, Toxoplasma gondii i inne. Integraza: enzym wirusa HIV umożliwiający włączenie przepisanego na DNA materiału genetycznego wirusa do chromosomów komórki gospodarza. Hamowanie aktywności integrazy wydaje się obiecującym celem dla nowych leków antyretrowirusowych, choć wiąże się z wieloma trudnościami. Trwa poszukiwanie leków hamujących aktywność tego enzymu.

4 Słownik pojęć i skrótów 4 4 Interakcja leków: wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej leków. Wpływ ten może być antagonistyczny (znoszący nawzajem swoje działanie) lub synergistyczny (wzmacniający działanie jednego lub więcej przyjmowanych równocześnie leków), co w niektórych przypadkach może spowodować nawet skutek śmiertelny. Ryzyko wystąpienia niepożądanych interakcji wzrasta wraz ze zwiększaniem się liczby przyjmowanych leków. Nie wszystkie leki wchodzą w interakcje, niektóre można kojarzyć bez niekorzystnego efektu. Invirase - (SQV) nazwa handlowa pierwszej postaci sakwinaviru inhibitora proteazy HIV, obecnie stosowana wraz z ritonawirem. In vitro: (łac.) wykazanie działania, np. leku, w warunkach doświadczalnych, dosłownie w szkle. In vivo: (łac.) wykazanie działania, np. leku, w żywym organizmie. K Kaletra nazwa handlowa lopinawiru wzmacnianego niewielką dawką ritonawiru. Kivexa połączenie w jednej tabletce dwóch nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy: lamiwudyny i abakawiru. Klasyfikacja stadiów infekcji HIV: opracowana przez CDC w roku 1992 do celów nadzoru epidemiologicznego i obowiązująca obecnie, a dotycząca pacjentów nieleczonych HAART: KRYTERIA KLINICZNE A B bezobjawowa, choroba objawowa, stany ostra (pierwotna) infekcja HIV lub PGL* nie należące do A lub C C choroby wskaźnikowe AIDS KRYTERIA K LABORATORYJNE (komórki CD4 + ) 1. > 500/ml (> 29%) A1 B1 C /ml (14-28%) A2 B2 C2 3. < 200/ml (< 14%) A3 B3 C3 * PGL- ang. persistent generalized lymphadenopathy - przetrwała uogólniona limfadenopatia. Kategoria kliniczna A Kategoria kliniczna B Kategoria kliniczna C 1. bezobjawowe zakażenie HIV 2. przetrwała uogólniona limfadenopatia 3. ostra (pierwotna) infekcja HIV (ostra choroba retrowirusowa) z towarzyszącymi objawami lub ostra infekcja HIV w wywiadzie. 1. objawy ogólne, jeśli nie mogą zostać przypisane żadnej określonej chorobie i utrzymują się przynajmniej przez miesiąc, jak gorączka > 38,5 o C lub biegunka utrzymująca się 1 miesiąc 2. choroby zapalne miednicy, szczególnie gdy powikłane są ropniami jajników lub jajowodów 3. angiomatosis bacillaris 4. kandydoza jamy ustnej lub pochwy (przewlekle nawracająca lub źle reagująca na leczenie) 5. dysplazja, rak szyjki macicy (in situ) 6. infekcja Herpes zoster ( > 2 dermatomy, > 2 epizody) 7. idiopatyczna czerwienica trombocytopeniczna 8. listerioza 9. leukoplakia włochata jamy ustnej 10. neuropatie obwodowe 11. inne choroby, które nie definiują AIDS, przypisywane infekcji HIV i wskazujące na znaczne upośledzenie odporności komórkowej. 1. bakteryjne, powtarzające się zapalenia płuc (2 lub więcej epizodów w czasie 12 miesięcy) * 2. posocznica salmonellozowa, nawracająca 3. zakażenie M. tbc - płuc * lub pozapłucne 4. zakażenie innymi gatunkami lub niezidentyfikowanymi dotąd mykobakteriami 5. kandydoza przełyku 6. kandydoza oskrzeli, tchawicy lub płuc 7. zapalenie płuc spowodowane P. carinii 8. histoplazmoza (pozapłucna lub rozsiana) 9. kokcydioidomykoza (pozapłcna lub rozsiana) 10. isosporiaza (biegunka utrzymująca się 1 miesiąc) 11. kryptosporidioza (biegunka utrzymująca się 1 miesiąc) 12. toksoplazmoza mózgu 13. zakażenie Herpes simplex: przewlekłe owrzodzenia (utrzymujące się 1 miesiąc), zapalenia płuc, przełyku 14. postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia 15. zakażenie wirusem cytomegalii: zapalenie siatkówki z utratą widzenia lub inne lokalizacje (poza wątrobą, śledzioną, węzłami chłonnymi) 16. encefalopatia związana z zakażeniem HIV 17. zespół wyniszczenia spowodowany HIV 18. mięsak Kaposiego 19. chłoniak immunoblastyczny lub Burkitta, lub pierwotny mózgu 20. inwazyjny rak szyjki macicy * jednostki dodane do klasyfikacji w roku Definicja kliniczna AIDS obejmuje stadia C1, C2 i C3. W USA rozpoznaje się AIDS także u osób mieszczących się w stadiach A3, B3 (niezależnie od stadium klinicznego) i C3. Komórki CD4 (limfocyty CD4) rodzaj krwinek białych, posiadających na swej powierzchni receptor powierzchniowy CD4, pomagających zwalczać infekcje; HIV atakuje komórki CD4 powodując zaburzenia ich funkcji lub ich zniszczenie. Komórki dendrytyczne: rodzaj komórek układu odpornościowego występujących w skórze i błonach śluzowych; zwykle są to pierwsze komórki docierające do miejsc uszkodzonych lub objętych stanem zapalnym, gdzie wiążą się z

5 Słownik pojęć i skrótów 5 5 atakującym drobnoustrojem i transportują go do okolicznych węzłów chłonnych, gdzie inicjowana jest immunologiczna odpowiedź komórkowa organizmu. Kreatynina: substancja powstająca w wyniku rozpadu kreatyny, związku uczestniczącego w przekazywaniu energii w komórkach mięśni. Stężenie kreatyniny we krwi i w moczu jest miarą wydolności nerek. L Lamiwudyna (3TC) nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Leki antyretrowirusowe leki hamujące namnażanie się wirusa HIV w organizmie człowieka na różnych etapach cyklu replikacji. Obecnie zarejestrowane leki należą do trzech głównych grup: inhibitorów odwrotnej transkryptazy (nukleozydowych, nukleozydowych i nienukleozydowych), enzymu niezbędnego na początku cyklu życiowego wirusa, umożliwiającego przepisanie materiału genetycznego wirusa z RNA na DNA, inhibitorów proteazy HIV, enzymu niezbędnego na końcu cyklu życiowego wirusa oraz inhibitorów fuzji czyli jak dotąd jednego leku hamującego wnikanie wirusa HIV do wrażliwych na zakażenie komórek. Leki antyretrowirusowe nie usuwają HIV z organizmu, a zmniejszają jego ilość, co zwalnia postęp zakażenia i znacznie wydłuża życie osób zakażonych HIV. Do maja 2007r. w USA i w Unii Europejskiej (w większości także w Polsce) zarejestrowano następujące leki: NAZWA RODZAJOWA UŻYWANE NAZWA HANDLOWA DATA REJESTRACJI PRODUCENT SKRÓTY (USA) NUKLEOZYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY zydowudyna AZT, ZDV Retrovir Glaxo SmithKline didanozyna ddi Videx Bristol-Myers Squibb Videx EC zalcytabina ddc Hivid Hoffmann-La Roche stawudyna d4t Zerit Bristol-Myers Squibb lamiwudyna 3TC 3TC, Epivir Glaxo SmithKline abakawir ABC Ziagen Glaxo SmithKline emtricytabina FTC Emtriva Gilead Sciences NUKLEOTYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY tenofowir DF TDF Viread Gilead Sciences NIENUKLEOZYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY delawirydyna* DLV Rescriptor* Pfizer (dawniej Agouron) efawirenz EFV Stocrin, Sustiva Merck, Bristol-Myers Squibb newirapina NVP Viramune Boehringer Ingelheim INHIBITORY PROTEAZY HIV sakwinawir SQV Invirase Hoffmann-La Roche Fortovase** indinawir IDV Crixivan Merck ritonawir RTV Norvir Abbott nelfinawir NFV Viracept Agouron amprenawir** APV Agenerase** Glaxo SmithKline lopinawir/ritonawir LPV/r Kaletra Abbott atazanawir ATV Reyataz Bristol-Myers Squibb fosamprenawir FPV Lexiva Glaxo SmithKline tipranawir TPV Aptivus Boehringer Ingelheim darunavir DRV (TMC 114) Prezista Gilead Sciences INHIBITORY FUZJI enfuwirtyd T-20 Fuzeon Hoffmann-La Roche * - lek zarejestrowany tylko w USA, **- leki wycofane z produkcji. Leki złożone NAZWA HANDLOWA SKŁAD DATA REJESTRACJI COMBIVIR zydowudyna (300mg) + lamiwudyna (150mg) TRIZIVIR abacavir (300mg) + lamiwudyna (150mg) + zydowudyna (300mg) KIVEXA (Epzicom USA) abakawir (600mg) + lamiwudyna (300mg) TRUVADA tenofowir (300mg) + emtricitabina (200mg) ATRIPLA tenofowir (300mg) + emtricitabina (200mg) + efawirenz (600mg) Leukocyty (krwinki białe): komórki krwi o podstawowym znaczeniu dla obrony organizmu przed zakażeniem. Lexiva nazwa handlowa fosamprenawiru, inhibitora proteazy HIV, który zastąpił amprenawir.

6 Słownik pojęć i skrótów 6 6 Limfadenopatia: przewlekły stan chorobowy węzłów chłonnych spowodowany zakażeniem lub procesem nowotworowym, podczas którego węzły chłonne ulegają powiększeniu, mogą stać się wyczuwalne lub nawet widoczne. W przebiegu infekcji HIV węzły chłonne ulegają często powiększeniu, nie świadczy to jednak o szybszym postępie zakażenia do AIDS. Jeżeli węzły chłonne są powiększone dłużej, niż miesiąc, w co najmniej dwóch różnych okolicach, poza okolicą pachwinową, stan taki określany jest jako przetrwała uogólniona limfadenopatia. HIV nie jest jedyną przyczyną uogólnionej limfadenopiatii. Limfocyty: krwinki białe odpowiedzialne za odporność nabytą organizmu. Dwa główne rodzaje limfocytów to limfocyty B, odpowiedzialne za odpowiedź humoralną (produkcję przeciwciał) i limfocyty T, odpowiedzialne za odporność komórkową. Komórki CD4 należą do limfocytów T. Lipidy: tłuszcze. Lopinawir (LPV) inhibitor proteazy HIV, stosowany równocześnie z ritonawirem Kaletra. M MACS: (ang. Multicenter AIDS Cohort Study) jedna z największych na świecie grup osób zakażonych HIV, homoseksualistów, obserwowanych od roku Badania prowadzone w 4 miastach amerykańskich: Baltimore, Chicago, Los Angeles i Pittsburgu obejmują ponad osób, a ich wyniki są niezwykle cenne dla wiedzy o przebiegu zakażenia, infekcjach oportunistycznych, wpływie leków i innych kwestiach związanych z HIV/AIDS. Miopatia: choroba mięśni, która może być spowodowana między innymi infekcją lub działaniem przyjmowanych leków. Spośród leków antyretrowirusowych wywołać ją może AZT, ale także sama infekcja HIV. Mutacja punktowa: zamiana na inny tylko jednego aminokwasu, który powinien znajdować w konkretnym miejscu genu odpowiedzialnego za powstawanie składników wirusa, która może spowodować oporność wirusa na leki. Mutagenność: zdolność substancji chemicznej do wywoływania zmian genetycznych (mutacji). N Nefrotoksyczność: uszkadzający lub niszczący wpływ, na przykład leków, na komórki nerki. Nelfinavir (NFV) Viracept inhibitor proteazy HIV. Neuropatia obwodowa: zespół objawów, na który składają się początkowo uczucie drętwienia, palenia, później strzelający lub ciągły ból końców palców rąk i stóp, z czasem dalszych części kończyn dolnych i górnych, ujawniające się u części pacjentów, zwykle 2 do 6 miesięcy po rozpoczęciu leczenia niektórymi NRTI.Objawy neuropatii mogą dotyczyć jednego nerwu (mononeuropatia) lub jednocześnie wielu nerwów (polineuropatia). Newirapina (NVP) Viramune nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. NNRTI: (ang. non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors) nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy. Norvir (RTV) nazwa handlowa ritonawiru, inhibitora proteazy HIV. NRTI: (ang. nucleoside reverse transcriptase inhibitors) nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy. O Odwrotna transkryptaza: enzym wirusa HIV, dzięki któremu materiał genetyczny wirusa z kwasu RNA przepisywany jest na kwas DNA, co stanowi podstawowy etap cyklu życiowego retrowirusów. Leki hamujące aktywność tego enzymu nazywane są inhibitorami odwrotnej transkryptazy. Okienko serologiczne (immunologiczne): okres między zakażeniem, np. HIV, a pojawieniem się swoistych przeciwciał przeciwko drobnoustrojowi, który spowodował zakażenie. Okres półtrwania: czas niezbędny do eliminacji połowy ilości np. leku z organizmu, określany skrótem T 1 /2.

7 Słownik pojęć i skrótów 7 7 Oporność: takie zmiany wirusa, które powodują iż staje się on niewrażliwy na stosowane leki. Oporność krzyżowa: rozwój oporności na jeden lek, powodujący oporność także na inny, niestosowany dotąd lek, należący do tej samej klasy. Osocze (plazma): płynna, nie zawierająca komórek (krwinek czerwonych, białych, płytek) część krwi. P Parestezje: nietypowe doznania, takie jak uczucie mrowienia, pieczenia. Mogą być pierwszym objawem polineuropatii obwodowej ( neuropatia obwodowa) albo przejściowym, nienasilającym się objawem ubocznym leku. PCR (ang: polymerase chain reaction) reakcja łańcuchowa polimerazy, jedna z metod służąca między innymi do określania ilości kopii RNA HIV we krwi obwodowej. Placebo: substancja nieaktywna (np. cukier); w badaniach klinicznych porównywano skuteczność leku właśnie z placebo. PMR: płyn mózgowo-rdzeniowy. Polineuropatia obwodowa: neuropatia obwodowa. Poziom wykrywalności: pojęcie używane między innymi dla określenia najmniejszej ilości kopii RNA HIV dającej się wykryć zastosowanym testem. Prezista (DRV, TMC-114) nazwa handlowa inhibitora proteazy HIV. Profilaktyka pierwotna: zapobieganie pojawieniu się po raz pierwszy infekcji oportunistycznych u osób z upośledzoną odpornością (np. przyjmowanie Biseptolu przy liczbie komórek CD4 < 200/μl w celu zapobieżenia wystąpienia zapalenia płuc spowodowanego Pneumocystis carinii). Profilaktyka poekspozycyjna: profilaktyka po kontakcie z HIV stosowana z użyciem dwóch lub trzech leków antyretrowirusowych przede wszystkim u pracowników służby zdrowia, ale także u osób, które uległy narażeniu na zakażenie w konsekwencji gwałtu lub osób niezakażonych, które miały intymny kontakt z osobą zakażoną HIV, a stosowane zabezpieczenia zawiodły. Profilaktyka wtórna: zapobieganie wystąpieniu nawrotów infekcji oportunistycznych, po zakończeniu leczenia ostrego ich epizodu (np. po przechorowaniu zapalenia płuc spowodowanego Pneumocystis carinii). Proteaza HIV: enzym wirusa HIV, niezbędny do powstawania nowych zakaźnych cząstek wirusa w końcowym etapie cyklu życiowego HIV w zakażonej komórce. Leki hamujące aktywność tego enzymu nazywane są inhibitorami proteazy. R Randomizacja: losowy przydział pacjentów spełniających kryteria uczestnictwa do poszczególnych grup w badaniach klinicznych leków. Ritonawir (RTV) Norvir inhibitor proteazy HIV, obecnie używany najczęściej do wzmacniania działania innych inhibitorów proteazy. Replikacja: namnażanie się wirusa, produkcja nowych zakaźnych cząstek wirusa w organizmie osoby zakażonej. Rescriptor (DLV) nazwa handlowa nienukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy, delawirydyny, zarejestrowanego tylko w USA. Retrovir (AZT, ZDV) nazwa handlowa pierwszego zarejestrowanego nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy. Reyataz (ATV) nazwa handlowa atazanawiru, inhibitora proteazy HIV.

8 Słownik pojęć i skrótów 8 8 S Sakwinawir (SQV) pierwszy zarejestrowany inhibitor proteazy HIV, pod nazwą handlową Invirase, później na pewien czas wprowadzono nowszą postać leki Fotrovase która obecnie wycofywana jest z użycia; Invirase stosowana jest obecnie w połączeniu z niewielką dawką ritonawiru. Serokonwersja: pojawienie się w organizmie przeciwciał skierowanych przeciwko drobnoustrojowi, np. wirusowi HIV. Zmiana statusu serologicznego osoby badanej z ujemnego do dodatniego. SIV (ang. simian immunodeficiency virus) małpi wirus upośledzenia odporności. Stocrin nazwa handlowa efawirenzu nienukleozydowego inhibitora proteazy HIV. Synergizm: współdzialanie między dwoma lub wieloma substancjami (np. lekami), które daje razem większy efekt, niż suma ich indywidualnych działań. T T 1 / 2 = okres półtrwania: czas niezbędny do eliminacji połowy ilości np. leku z organizmu. Teratogenność: zdolność substancji chemicznej (leku) do wywoływania wad rozwojowych u płodu. Test na HIV: test poszukujący przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi HIV, których obecność potwierdzona testem Western blot pozwala na rozpoznanie zakażenia HIV. Transmisja: określenie używane na przeniesienia zakażenia. Transmisja wertykalna: przeniesienie zakażenia, np. HIV, z matki na dziecko. Trizivir lek łączący w jednej tabletce 3 nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: abacawir, lamiwudynę i zydowudynę. Trombocytopenia: obniżenie liczby płytek krwi, pełniących istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi oraz w odpowiedzi immunologicznej i powstawaniu odczynów zapalnych. Przy bardzo niskich wartościach płytek krwi dochodzić może do trudnych do opanowania krwawień. Trójglicerydy: połączenie glicerolu z kwasami tłuszczowymi, krążące we krwi; podwyższone stężenie trójglicerydów, szczególnie gdy towarzyszy mu wzrost cholesterolu LDL, wiąże się z miażdżycą naczyń krwionośnych. Truvada lek łączący w jednej tabletce tenofowir i emtricitabinę. V Viracept (NFV) nazwa handlowa nelfinawiru, inhibitora proteazy HIV. Viread (TDF) nazwa handlowa tenofowiru, nukleotydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy. W Wiremia (ang. viral load): ilość cząstek wirusa HIV, liczonych jako kopie kwasu rybonukleinowego RNA wirusa HIV w 1 ml plazmy. Poziom wiremii oceniany jest w monitorowaniu skuteczności leczenia antyretrowirusowego. Wirus: jeden z najmniejszych drobnoustrojów, które nie mogą żyć poza komórką ustroju gospodarza (człowieka).

9 Słownik pojęć i skrótów 9 9 Z Zalcytabina (ddc) Hivid nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy, obecnie wycofywany z użycia. Zydowudyna (ZDV, AZT) Retrovir pierwszy zarejestrowany nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Zespół Stevens - Johnsona: poważna, niekiedy śmiertelna choroba, charakteryzująca się gorączką, ciężką wysypką z tworzeniem się pęcherzy, nudnościami, wymiotami. Zespół może zostać wywołany przez ciężką reakcję alergiczną na niektóre leki. Ziagen (ABC) nazwa handlowa abakawiru, nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy. Ż Żółtaczka: żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu spowodowane wzrostem stężenia bilirubiny we krwi. Jest zwykle objawem schorzeń wątroby, najczęściej wirusowych jej zapaleń powodowanych przez wirusy HAV, HBV, HCV. Dorota Rogowska-Szadkowska maj 2007r.