PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU CHEŁMSKIEGO AKTUALIZACJA

Transkrypt

1 OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU CHEŁMSKIEGO PROGRAM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU CHEŁMSKIEGO PROGRAM OCHRONY RODOWISKA AKTUALIZACJA DLA POWIATU CHEŁMSKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYW NA LATA DO ROKU 2016 (AKTUALIZACJA- I) Wykonawcy: mgr Marek Benedykci ski mgr in. Filip Perkiewicz Kierownik projektu: mgr Marek Benedykci ski ul. Grobla 13B/14, Pozna ; tel. Chełm (061) , r ;

2 SPIS TRE CI I. WPROWADZENIE ZAŁO ENIA OGÓLNE PODSTAWY PRAWNE CEL I ZAKRES PROGRAMU...5 II. STREFA SPOŁECZNO GOSPODARCZA POŁO ENIE I CHARAKTERYSTYKA UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE ROZWÓJ GOSPODARCZY TURYSTYKA PLACÓWKI SŁU BY ZDROWIA PLACÓWKI O WIATOWE EDUKACJA EKOLOGICZNA W POWIECIE...23 III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA SZLAKI KOMUNIKACYJNE GOSPODARKA WODNO-KANALIZACYJNA GOSPODARKA ENERGETYCZNA I GAZYFIKAZCJA CIEPOWNICTWO SIE GAZOWA ENERGIA ELEKTRYCZNA...43 IV. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY UKSZTAŁTOWANIE TERENU U YTKOWANIE TERENU WARUNKI KLIMATYCZNE POWIETRZE ATMOSFERYCZNE WODY PODZIEMNE WODY POWIERZCHNIOWE RZEKI JEZIORA CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY O YWIONEJ LASY FAUNA

3 8. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU PARK NARODOWY PARKI KRAJOBRAZOWE REZERWATY PRZYRODY U YTKI EKOLOGICZNE POMNIKI PRZYRODY OBSZARY SIECI NATURA V. GŁÓWNE RÓDŁA ZAGRO E RODOWISKA W POWIECIE CHEŁMSKIM ZAGRO ENIA WÓD PODZIEMNYCH ZAGRO ENIA WÓD POWIERZCHNIOWYCH ZAGRO ENIA POWIETRZA ZAGRO ENIA ZWI ZANE Z TRANSPORTEM I POWA NE AWARIE HAŁAS GOSPODARKA ODPADAMI PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE...93 VI. UWARUNKOWANIA ZEWN TRZNE GŁÓWNE CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PA STWA CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO VII. CELE GŁÓWNE I SZCZEGÓŁOWE OBJ TE PROGRAMEM OCHRONY RODOWISKA DLA POWIATU CHEŁMSKIEGO VIII. HARMONOGRAM RZECZOWO FINANSOWY REALIZACJI PROGRAMU IX. NARZ DZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU NARZ DZIA I INSTRUMENTY PROGRAMOWO- PLANISTYCZNE NARZ DZIA I INSTRUMENTY REGALMENTUJ CE MO LIWO CI KORZYSTANIA ZE RODOWISKA NARZ DZIA I INSTRUMENTY FINANSOWE NARZ DZIA I INSTRUMENTY KARNE I ADMINISTRACYJNE UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI O RODOWISKU DZIAŁALNO KONTROLNA

4 IX. RÓDŁA FINANSOWANIA FUNDUSZE OCHRONY RODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY RODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY RODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY RODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ GMINNE FUNDUSZE OCHRONY RODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ FUNDACJA EKO FUNDUSZ (działalno do r.) FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ X. UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU XI. WDRA ANIA I MONITORING PROGRAMU XII. WSKA NIKI EFEKTYWNO CI PROGRAMU XIII. STRESZCZENIE W J ZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

5 I. WPROWADZENIE 1. ZAŁO ENIA OGÓLNE Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2008, Nr 25 poz. 150 ze zm.) nakłada na Zarz d Powiatu, jako realizacj polityki ekologicznej pa stwa, obowi zek aktualizacji powiatowego programu ochrony rodowiska. Programy ochrony rodowiska podlegaj aktualizacji nie rzadziej, ni co 4 lata i okre laj cele ekologiczne, priorytety, harmonogram działa proekologicznych, oraz ródła finansowania niezb dne do osi gni cia postawionych celów. Opracowanie pt.: Aktualizacja Programu Ochrony rodowiska Powiatu Chełmskiego na lata zwany dalej Programem, jest podstaw działa Samorz du Powiatu Chełmskiego w zakresie polityki ekologicznej i tworzenia innych programów bran owych. 2. PODSTAWY PRAWNE Dokument został opracowany w zwi zku z obowi zkiem nało onym na powiaty przez ustaw z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony rodowiska w art. 17 i 18, oraz ustaw z 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy Prawo Ochrony rodowiska w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony rodowiska okre laj Wytyczne sporz dzania programów ochrony rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (M grudzie 2002). 3. CEL I ZAKRES PROGRAMU Celem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony rodowiska dla Powiatu Chełmskiego na lata z perspektyw do roku Ochrona rodowiska przyrodniczego jest jedn z głównych dróg prowadz cych do osi gni cia zrównowa onego rozwoju, nale y jednak pami ta, e nie jedyn. O w pełni zrównowa onym rozwoju mo na dopiero mówi po osi gni ciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. 5

6 Podstawowym narz dziem osi gni cia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie rodowiska przyrodniczego. Ład społeczny mo e by osi gni ty np. poprzez akceptacj mieszka ców dla proponowanych i poodejmowanych działa. Ład gospodarczy osi ga si poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki, ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wi e si np. z odpowiedni lokalizacj terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Celem niniejszego opracowania jest nakre lenie ogólnych zasad zrównowa onego rozwoju oraz działa powiatu. Jest rzecz niezb dn, aby do prac nad powiatowym programem ochrony rodowiska były wł czone wszystkie wła ciwe ze wzgl du na zasi g swojej działalno ci instytucje, zwi zane z ochron rodowiska i zagospodarowaniem przestrzennym oraz przedsi biorstwa oddziaływuj ce na rodowisko, a tak e przedstawiciele społecze stwa. Program ochrony rodowiska dla Powiatu Chełmskiego na lata z perspektyw do roku 2016 okre la: Aktualn diagnoz stanu rodowiska i główne przyczyny tego stanu; Główne problemy ekologiczne powiatu; Priorytetowe cele i działania w podziale na krótkoterminowe (lata ) i długoterminowe (do roku 2016); Harmonogram zada w zakresie poprawy stanu rodowiska w gminie; Instrumenty prawne i ekonomiczne niezb dne do wdro enia Programu; System monitoringu i zarz dzania rodowiskiem Promocj programu i edukacj społeczn. Szczególne rozwini cie Programu stanowi Plan Gospodarki Odpadami. Program Ochrony rodowiska dla Powiatu Chełmskiego b dzie wykorzystany do: Strategicznego zarz dzania powiatem w zakresie ochrony rodowiska, Racjonalnej gospodarki przestrzennej i rozwoju przedsi biorczo ci zgodnie z zasad zrównowa onego rozwoju; Tworzenia programów operacyjnych dla powiatu, Planowania bud etu powiatu, Ubiegania si o fundusze celowe ze ródeł krajowych i Unii Europejskiej, Działa w zakresie edukacji ekologicznej. 6

7 II. STREFA SPOŁECZNO GOSPODARCZA 1. POŁO ENIE I CHARAKTERYSTYKA Powiat chełmski został utworzony po reformie administracyjnej w 1999 roku. Zlokalizowany jest we wschodniej cz ci Polski, a jego wschodnia granica, któr rzeka Bug, stanowi równie granic pa stwa z Ukrain. Obszar powiatu zajmuje ł czn powierzchni km 2. Pod wzgl dem administracyjnym powiat chełmski przynale y do województwa lubelskiego. Od północy graniczy on z powiatem włodawskim, od zachodu z powiatami ł czy skim, widnickim i krasnostawskim, a od strony południowej z powiatem hrubieszowskim oraz, na niewielkiej długo ci z powiatem zamojskim. Wschodni granic natomiast, stanowi granica Polski z Ukrain. Powiat obejmuje 15 gmin, z czego jedna jest gmin miejsk, a pozostałe 14 to gminy wiejskie. W powiecie jest 137 miejscowo ci wiejskich, z czego 125 to miejscowo ci sołeckie oraz jedno miasto, którym jest Rejowiec Fabryczny. Podział powiatu na poszczególne jednostki terytorialne przedstawia tabela 1. Tabela 1. Podział powiatu chełmskiego na jednostki terytorialne L.p. Nazwa gminy Rodzaj gminy Powierzchnia [km 2 ] Ilo miejscowo ci Ilo miejscowo ci sołeckich 1 Białopole wiejska 103, Chełm wiejska 221, Dorohusk wiejska 192, Dubienka wiejska 96, Kamie wiejska 96, Le niowice wiejska 117, Rejowiec Fabryczny miejska 14, Rejowiec Fabryczny wiejska 87, Rejowiec wiejska 106, Ruda-Huta wiejska 112, Sawin wiejska 190, Siedliszcze wiejska 154, Wierzbica wiejska 146, Wojsławice wiejska 110, mud wiejska 136, S U M A 1 886, ródło: dane z urz dów gmin powiatu chełmskiego, stan na 31 grudnia 2008 roku 7

8 Plan powiatu chełmskiego przedstawia, zamieszczona poni ej rycina 1. Ryc. 1. Podział administracyjny powiatu chełmskiego 8

9 2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE Według danych uzyskanych z poszczególnych gmin, powiat zamieszkiwany jest przez osób, co daje redni g sto zaludnienia 43 osób na 1 km 2. Liczba mieszka ców i rednia g sto zaludnienia na 1 km 2 w poszczególnych gminach powiatu chełmskiego przedstawiona została w tabeli 2. Tabela 2. Ludno i g sto zaludnienia w gminach powiatu chełmskiego L.p. Nazwa gminy Rodzaj gminy Liczba ludno ci Zaludnienie [osób/km 2 ] 1 Białopole wiejska ,24 2 Chełm wiejska ,15 3 Dorohusk wiejska ,59 4 Dubienka wiejska ,64 5 Kamie wiejska ,38 6 Le niowice wiejska ,19 7 Rejowiec Fabryczny miejska ,05 8 Rejowiec Fabryczny wiejska ,65 9 Rejowiec wiejska ,03 10 Ruda-Huta wiejska ,92 11 Sawin wiejska ,17 12 Siedliszcze wiejska ,85 13 Wierzbica wiejska ,03 14 Wojsławice wiejska ,21 15 mud wiejska ,22 S U M A ,24 ródło: dane z urz dów gmin powiatu chełmskiego, stan na 31 grudnia 2008 roku Struktura wiekowa ludno ci powiatu chełmskiego według danych pochodz cych z GUS, została przedstawiona w tabeli 3. Tabela 3. Struktura wiekowa mieszka ców powiatu chełmskiego Procent z ogólnej liczby ludno ci w wieku: przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym 21,8 60,8 17,4 ródło: Główny Urz d Statystyczny, stan na 31 grudnia 2008 roku 9

10 W strukturze wiekowej mieszka ców powiatu chełmskiego blisko 61% stanowi ludno w wieku produkcyjnym. Ludno w wieku przedprodukcyjnym to około 22% ogólnej liczby mieszka ców powiatu. Ludno w wieku poprodukcyjnym stanowi około 17% liczby mieszka ców regionu. Powiat Chełmski posiada podpisane umowy partnerskie o współpracy mi dzyregionalnej z trzema podmiotami: Rejon Kowelski (Ukraina) Miasto Trebiszów (Słowacja) Gmina Soleczniki (Litwa). 3. ROZWÓJ GOSPODARCZY Rozwój gospodarczy powiatu kształtuje koniunktura gospodarcza jak i wzrost działalno ci przemysłowo-usługowej. W poszczególnych gminach powiatu planuje si trzy kierunki rozwoju: turystyczny (w tym agroturystyczny), przemysłu lekkiego i rolnictwa. Rozbudowa bazy turystyczno-noclegowej stanowi szans rozwoju powiatu. Na terenie gmin powiatu chełmskiego znajduj si tereny uzbrojone, grunty i zabudowania z przeznaczeniem wła nie na tego typu działalno. W nowych warunkach gospodarczych wzrasta wiadomo rolników w zakresie produkcji zdrowej ywno ci. Na terenie powiatu wyst puj dogodne warunki dla rolnictwa ekologicznego. W gminach rozwija si turystyka, rolnictwo, przemysł rolno-spo ywczy, przetwórstwo zbo owo-młynarskie, obsługa mechanizacji rolnictwa, przemysł drzewny, produkcja ro linna. Rozwojowi podlegaj równie usługi dla ludno ci, handel, rzemiosło i plantacje rolnicze. W powiecie chełmskim prawie wszystkie zarejestrowane przedsi biorstwa znajduj si w r kach prywatnych, które stanowi blisko 80% cało ci przedsi biorstw. Spółki prawa handlowego stanowi tylko niewielk cz. Wyst puj tu równie spółki cywilne jako niewielki odsetek ogółu przedsi biorstw. Zdecydowanie najwi ksz grup stanowi przedsi biorstwa jednoosobowe. Spo ród przedsi biorców prowadz cych swoj działalno na terenie powiatu chełmskiego, do najwa niejszych nale : Cementownia Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym, przy ul. Fabrycznej 1, PPHU Elektrostal Lublin Sp. J., Oddział, Cegielnia w Bu nie 89, Browar Jagiełło Sp. J., w Pokrówce, przy ul. Gminnej 57, Zakład Remontowo-Konstrukcyjno-Budowlany i Handlowy MetBud w Wólce Rejowieckiej 75, 10

11 Omega Plus Sp. z o.o. w Antoninie 4, Eko-Piekarnia w Pokrówce, przy ul. Gminnej 23, Przedsi biorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Chełmie, przy ul. Ks. Skargi 11, Zakład Tworzyw Sztucznych Polimer Sp. z o.o. w miejscowo ci Janów 212a, ZPHU "Alex-Bis" Produkcja Papieru Toaletowego w Rejowcu, przy ul. Chełmskiej 15, PTHiU Bud. In. TALIMEX w Rejowcu, przy ul. Chełmskiej 1, PPUH Agroplast w Sawinie, przy ul. Lubelskiej 24, Agroplast-Trans w Sawinie, przy ul. Lubelskiej 24, Stacja Paliw Cerber w Siedliszczu, P.T.U. Roltex w Siedliszczu, Mosso w Siedliszczu, Gra-Tir-Serwis w Siedliszczu, Centrum Rehabilitacji Medica Poland w Siedliszczu, Zakład Produkcji Pieczywa Chlebio w Sawinie, przy ul. Lubelskiej 9, Firma Budmax Wrzosek Anna w Sawinie, przy ul. Chuteckiej 45, Stacja Paliw Petromont Sp. z o.o. w miejscowo ci Stołpie, Magazyn Mosso Sp. J. w miejscowo ci Sielec, Sprzeda Materiałów Budowlanych i Opałów w Rudzie-Hucie, przy ul. Szkolnej 36, Przedsi biorstwo Techniczno-Handlowe Roltex Sp..z.o.o. w Rejowcu, przy ul. Przemysłowej 9, PPHU Winyl-Pol Sp. J. w miejscowo ci Siedliszcze 104, Zakład Przerobu Drewna Drewans A. Sabara ski w miejscowo ci Strachosław 120, Wyrób i Sprzeda Mebli Mebkam G. Czapka w Kamieniu 105, Przedsi biorstwo Usługowo-Produkcyjne w Dubience Sp. z o.o. w miejscowo ci Piaski 13, Zakład Usługowo-Handlowy W. Szłapak w miejscowo ci D bina 4, Drewnobud E. Dziekan w mudzi

12 4. TURYSTYKA Powiat chełmski cechuje si rednim poziomem lesisto ci, wynosz cym około 17% powierzchni. Wyst puje tu du a ilo terenów obj tych prawn ochron. Najwa niejszym tego typu obiektem jest fragment Poleskiego Parku Narodowego, zlokalizowany w gminie Wierzbica. Do innych obiektów obj tych ochron nale dwa parki krajobrazowe, trzy obszary chronionego krajobrazu oraz liczne rezerwaty przyrody. W północnej cz ci powiatu przebiegaj granice Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie. Do dobrze jest tu równie rozwini ta sie wodna. Obszar ten le y w mi dzyrzeczu Wieprza i Bugu, a do wa nych rzek w powiecie nale równie Wełnianka, Udal, Uherka, Wojsławka, Mogielnica, winka i Rejka. Wyst puj tu tak e liczne zbiorniki wodne, w postaci małych jezior, stawów rybnych oraz zbiorników retencyjnych. Równie ukształtowanie rze by terenu wpływa na wysok warto powiatu pod wzgl dem turystycznym. Ze wzgl du na walory przyrodnicze w powiecie chełmskim wyst puj dogodne warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, a tak e konnej. Ułatwieniem w poznawaniu walorów przyrodniczych i krajobrazowych powiatu s szlaki turystyczne. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze na obszarze powiatu wyznaczyło trasy sze ciu takich szlaków. Pierwszym, jest oznaczony kolorem czerwonym Szlak Nadbu a ski o długo ci 184,5 km. Zaczyna si on w miejscowo ci Hanna, w powiecie włodawskim, a ko czy w stolicy powiatu hrubieszowskiego. W miejscowo ci Ucha ka w powiecie chełmskim zaczyna si kolejna trasa. Jest ni niebieski Szlak Tadeusza Ko ciuszki o długo ci 120,5 km, który ko czy si w miejscowo ci Krasnystaw. Kolejnym jest zielony Szlak Rezerwatów Przyrody rozpoczynaj cy swój przebieg w powiecie włodawskim, w miejscowo ci Urszulin, a ko cz cy si w Wojsławicach w powiecie chełmskim. Na jego trasie, o długo ci 101,3 km, mo na napotka mi dzy innymi zbiornik retencyjny w miejscowo ci ółta ce, wzgórze widokowe Dziewicza Góra, podziemia kredowe w Chełmie, czy rezerwaty przyrody. Czwartym szlakiem znajduj cym si na terenie powiatu chełmskiego, jest rozpoczynaj cy si w Rejowcu Fabrycznym Szlak Aria ski. Trasa, o długo ci 64,1 km została oznaczona kolorem ółtym i ko czy si w powiecie zamojskim, w miejscowo ci Skierbieszów. W miejscowo ci Hniszów, w gminie Ruda-Huta ko czy si, biegn cy od Urszulina w powiecie włodawskim, ółty Szlak Pojezierny Południowy. Ma on długo 57,8 km, a na jego 12

13 trasie mo na napotka, obj ty ochron prawn w formie pomnika przyrody, d b szypułkowy Bolko (Quercus robur). Na terenie powiatu chełmskiego wytyczono tak e oznaczony niebieskim kolorem Szlak Bagien i Moczarów. Jego trasa prowadzi od Dorohuska do Chełma, a długo wynosi 45 km. Id c szlakiem mo na podziwia mi dzy innymi walory rezerwatów Roskosz, Brze no i Bagno Serebryskie. Te trzy formy obszarowej ochrony przyrody zostały utworzone w celu zachowania niezwykle rzadkich torfowisk niskich, typu w glanowego. Spo ród szlaków rowerowych, przez teren powiatu chełmskiego przebiega trasa dwóch cie ek. Czerwony, Nadbu a ski Szlak rowerowy o długo ci 286 km rozpoczyna si w Janowie Podlaskim, w powiecie bialskim, a ko czy w Hrubieszowie, w powiecie hrubieszowskim. Drugi szlak rowerowy stanowi trasa Uroki Sobowickie, rozpoczynaj cy si i ko cz cy w Chełmie. Jest to cie ka o długo ci 18 km, która prowadzi rowerzystów mi dzy innymi poprzez rezerwaty Wolwinów i Torfowisko Sobowice. Na obszarze pi ciu gmin powiatu chełmskiego oraz siedmiu gmin s siaduj cego z nim powiatu włodawskiego został utworzony Poleski Szlak Konny. Jest to profesjonalna trasa konna o długo ci 280 km, której przebieg został opracowany przez Regionalne Towarzystwo Gminy Sawin przy współpracy z O rodkiem Je dziecko-hodowlanym urawiejka z Bukowy Małej. Podró uj c szlakiem mo na podziwia mi dzy innymi walory rezerwatów przyrody Stawska Góra, Bachus, czy Serniawy. Na terenie powiatu chełmskiego istniej nast puj ce o rodki je dzieckie oferuj ce nauk jazdy konnej, a tak e przeja d ki i rajdy konne: O rodek Je dziecko-hodowlany urawiejka w Bukowie Małej, O rodek Rekreacyjno-Sportowy Pod Wiatrakiem w Natalinie, O rodek Je dziecki w miejscowo ci Kolonia Ochota, O rodek Je dziecki w miejscowo ci Horodyszcze, O rodek Je dziecki przy zaje dzie Trzy D by w Janowie, O rodek Je dziecki w miejscowo ci Janów II, O rodek Je dziecki Caritas w Pokrówce, Stajnia Tesa w Kamieniu. 13

14 Uzupełnieniem szlaków turystycznych na terenie powiatu chełmskiego s utworzone na terenie parków krajobrazowych cie ki dydaktyczne. Pozwalaj one pozna specyfik poszczególnych obszarów chronionych. W Chełmskim Parku Krajobrazowym zostały utworzone trzy takie cie ki. Pierwsz jest cie ka przyrodnicza Bagno Serebryskie, która przebiega przez rezerwat przyrody o tej samej nazwie. Rozpoczyna si ona w miejscowo ci Nowiny, a ko czy w okolicach wsi Koza Gotówka. Jej trasa, długo ci 4,5 km, umo liwia poznanie ekosystemu torfowiska niskiego typu w glanowego. Znajduje si tutaj wie a widokowa. Na terenie gminy Sawin została wytyczona cie ka Bachus. Rozpoczyna si ona około 3 km na północny-zachód od miejscowo ci Sawin. Trasa o długo ci 4,5 km umo liwia zapoznanie si z interesuj c flor i faun ró norodnych zbiorowisk le nych. W południowo-wschodniej cz ci Chełmskiego Parku Krajobrazowego została utworzona, 6-cio kilometrowa cie ka przyrodnicza Sta ków. Prowadzi ona zwiedzaj cych poprzez ekosystem le ny i wodny. Umo liwia zapoznanie si z zasadami prowadzenia gospodarki le nej, a na trasie mo na podziwia zabytkowe le niczówki i chałupy po nieczynnej obecnie wyłuszczarni nasion. cie ka zaczyna si przy zbiorniku Sta ków, a ko czy we wsi Nowiny. W Strzeleckim Parku Krajobrazowym zostały wytyczone dwie cie ki dydaktyczne. W gminie Dubienka, na terenie doliny rzeki Bug została wytyczona trasa cie ki Starorzecze Bugu o długo ci 5 km. Jej przebieg prowadzi wzdłu rzeki poprzez starorzecza, tzw. bu yska oraz poprzez bogate florystycznie zbiorowiska ł k ko nych. cie ka zaczyna si i ko czy w okolicach o rodka wypoczynkowego w Starosielu. W centralnej cz ci parku, na terenie gminy Białopole wytyczono przebieg cie ki Lasy Strzeleckie. Jej długo wynosi 6 km, a pocz tek znajduje si w Maziarni Strzeleckiej. Trasa prowadzi przez ró ne typy siedlisk le nych i umo liwia poznanie ciekawej fauny i flory, a tak e zasad prowadzenia gospodarki le nej. W miejscowo ci Hniszów znajduje si cie ka przyrodniczo-historyczna Bolko. Jest to trasa o długo ci 1,2 km, której najciekawszy element stanowi park dworki w Hniszowie z najpot niejszym na Lubelszczy nie okazem d ba szypułkowego Bolko (Quercus robur). Na skraju omawianego parku dworskiego rozpoczyna si tak e 5-cio kilometrowa trasa cie ki Meandry Bugu. Prowadzi ona nad rzek Bug oraz do wzniesienia, z którego mo na podziwia krajobraz. Szczególne walory przyrodnicze tego obszary spowodowały wł czenie go do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony Dolina rodkowego Bugu, oznaczony kodem PLB

15 Na terenie gminy Rejowiec Fabryczny została utworzona cie ka Kotlina Pawłowa ukazuj ca najcenniejsze osobliwo ci przyrodnicze tego obszaru oraz miejsca zaznaczone histori. Przebieg cie ki jest bardzo zró nicowany, w zachodniej i północno-zachodniej cz ci wyst puj stawy rybne oraz wyrobiska potorfowe. Mo na tu podziwia bogate florystycznie zespoły ro linne b d ce ostoj rzadkich gatunków fauny wodno-błotnej. Oprócz walorów przyrodniczych powiat chełmski charakteryzuje si mnogo ci zabytków kulturalnych i architektonicznych. Urokliwe pałace i dworki mo na spotka w ka dej z gmin. Zdecydowan wi kszo w ród zewidencjowanych obiektów zabytkowych stanowi drewniane zabudowania wiejskie pochodz ce z lat 20 i 30 XX wieku. Obszar powiatu chełmskiego jest jednym z ostatnich regionów w skali kraju, gdzie zachowały si tradycyjne drewniane budowle we wzgl dnie niezmienionym stanie. Wykaz obiektów zabytkowych, zgodnie z danymi uzyskanymi z urz dów poszczególnych gmin oraz z Wojewódzkiego Urz du Ochrony Zabytków przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Wykaz obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu chełmskiego Lokalizacja Rodzaj obiektu Gmina Chełm* zespół cerkwi greko-katolickich ko ciół parafialny pod wezwaniem Wszystkich wi tych w miejscowo ci Depułtycze Nowe kopiec ziemny (mogiła) w miejscowo ci Depułtycze Stare drewniana karczma w miejscowo ci Nowosiółki Kolonia kopiec ziemny w miejscowo ci Srebrzyszcze kopiec ziemny w miejscowo ci Depułtycze Królewskie park podworski w miejscowo ci Depułtycze Nowe Kolonia pozostało ci ogrodu dworskiego w miejscowo ci Nowosiółki ko ciół parafialny rzymsko-katolicki w miejscowo ci Podgórze zespół pałacowo-parkowy w miejscowo ci Srebrzyszcze trzy kopce ziemne (mogiły kurhanowe) w miejscowo ci Sta ków wie a wraz ze wzgórzem w miejscowo ci Stołpie drewniany młyn w miejscowo ci Uher 15

16 Gmina Białopole Gmina Dorohusk pi kopców ziemnych w miejscowo ci Zawadówka zało enie ogrodowe w miejscowo ci Staw Pasieka cmentarz wojenny z I i II wojny wiatowej w miejscowo ci Strupin Łanowy pozostało ci zespołu dworskiego w miejscowo ci Uher dawna ku nia i stolarnia dworska w miejscowo ci Białopole drewniana kapliczka w miejscowo ci Busieniec ko ciół parafialny od wezwaniem Wniebowzi cia Naj wi tszej Marii Panny w miejscowo ci Bu no zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Raciborowice zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Strzelce dawna kaplica dworska w miejscowo ci Kurmanów zespół pałacowo-parkowy w miejscowo ci Maziarnia Strzelecka kopiec ziemny (mogiła kurhanowa) w miejscowo ci Barbarówka pałac Suchodolskich wraz z pozostało ciami parku dworskiego, dwoma nagrobkami i rze b w. Barbary w Dorohusku pozostało ci zespołu dworsko-parkowego w miejscowo ci wier e cmentarz grzebalny rzymsko-katolicki w miejscowo ci wier e murowana kapliczka w miejscowo ci Zamie cie figura z krzy em w miejscowo ci Dorohusk Osada zespół ko cioła parafialnego pod wezwaniem Naj wi tszej Marii Panny i w. Jana Nepomucena w miejscowo ci Dorohusk Osada pi domów przy ul. I Armii Wojska Polskiego w miejscowo ci Dorohusk Osada dwa domy drewniane przy ul. Ogrodowej w miejscowo ci Dorohusk Osada drewniany dom w miejscowo ci Dorohusk zespół kaplicy cmentarnej pod wezwaniem w. Maksymiliana Kolbe w miejscowo ci Husynne budynek szkoły w miejscowo ci Husynne pozostało ci zespołu dworskiego w miejscowo ci Husynne drewniany budynek szkoły w miejscowo ci Husynne drewniana szkoła w miejscowo ci Michałówka murowana kapliczka w miejscowo ci Mo ciska 16

17 murowana kapliczka w miejscowo ci Turka figura NMP Niepokalanego Pocz cia w miejscowo ci Okopy dwie murowane kapliczki w miejscowo ci Okopy murowana kapliczka w miejscowo ci Ostrów budynek szkoły, obecnie dom w miejscowo ci wier e drewniany dom w miejscowo ci wier e zespół ko cioła parafialnego pod wezwaniem w. Apostołów Piotra i Pawła w miejscowo ci wier e obiekty cmentarza grzebalnego w miejscowo ci wier e obiekty cmentarza prawosławnego w miejscowo ci wier e kapliczka w. Jana Nepomucena w miejscowo ci wier e murowana kapliczka w miejscowo ci wier e były budynek Urz du Gminy przy ul. 22 Lipca w miejscowo ci wier e drewniany budynek szkoły w miejscowo ci wier e były budynek Posterunku Policji przy ul. 22 Lipca w miejscowo ci wier e budynek murowany przy ul. 22 Lipca budynek drewniany, obecnie szkoła podstawowa w miejscowo ci wier e pozostało ci zespołu dworskiego w miejscowo ci wier e murowany budynek Urz du Gminy, obecnie szkoła w miejscowo ci Turka budynek szkoły w miejscowo ci Turka drewniany budynek w miejscowo ci Turka dwie kapliczki, murowana i drewniana w miejscowo ci Wólka Okopska murowana kapliczka w miejscowo ci Zamie cie mogiła powsta cza w miejscowo ci Barbarówka cmentarz unicki w miejscowo ci Berdyszcze cmentarz prawosławny w miejscowo ci Brze no cmentarz rzymskokatolicki w miejscowo ci Brze no mogiła choleryczna w miejscowo ci Dobryłówka cmentarz rzymskokatolicki w miejscowo ci Dorohusk cmentarz ewangelicki w miejscowo ci Dorohusk cmentarz rzymskokatolicki w miejscowo ci Husynne cmentarz prawosławny w miejscowo ci Husynne cmentarz prawosławny w miejscowo ci Kolemczyce mogiły wojenne w miejscowo ci Okopy cmentarz ewangelicki w miejscowo ci Skordiów cmentarz prawosławny w miejscowo ci wier e dwa cmentarze ydowskie w miejscowo ci wier e 17

18 Gmina Dubienka Gmina Kamie Gmina Le niowice* Miasto Rejowiec Fabryczny Gmina cmentarz ewangelicki w miejscowo ci Teosin cmentarz wojenny z I wojny wiatowej w miejscowo ci Turka cmentarz parafialny w miejscowo ci Dubienka ko ciół parafialny pod wezwaniem w. Trójcy w miejscowo ci Dubienka cerkiew prawosławna w miejscowo ci Dubienka budynek Urz du Gminy w miejscowo ci Dubienka kilka domów mieszkalnych w miejscowo ci Dubienka kilkana cie kapliczek przydro nych na terenie gminy zespół pocerkiewny w miejscowo ci Pławnice murowana kapliczka w miejscowo ci Andrzejów murowana kapliczka w miejscowo ci w Mołodutyn drewniana kapliczka przydro na w miejscowo ci Natalin figura Naj wi tszej Marii Panny w miejscowo ci Strachosław wiatrak ko lak w miejscowo ci Natalin ko ciół poewangelicki pod wezwaniem w. Michała Archanioła w miejscowo ci Kamie gród dworski w miejscowo ci Czerniejew kurhan w miejscowo ci Józefin kurhan w miejscowo ci Koczów kurhan w miejscowo ci Stachosław kurhan w miejscowo ci Wolawce zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci D bina cmentarz rzymskokatolicki w miejscowo ci Kumów zespół ko cielny w miejscowo ci Kumów pozostało ci fortalicji w miejscowo ci Sielec grodzisko w miejscowo ci Horodysko kaplica Rzewuskich na cmentarzu parafialnym w miejscowo ci Kumów trzy kopce ziemne w miejscowo ci Plisków zało enie dworsko-parkowe w miejscowo ci Sielec zespół zabudowy mieszkaniowej Morawinek przy ul. Chełmskiej w mie cie Rejowiec Fabryczny zespół dwóch budynków przy ul. Fabrycznej w mie cie Rejowiec Fabryczny park miejski Lasek-D binka przy ul. Lubelskiej w mie cie Rejowiec Fabryczny grodzisko Dworzysko w miejscowo ci Kanie 18

19 Rejowiec Fabryczny Gmina Rejowiec Gmina Ruda-Huta Gmina Sawin zespół pałacowo-parkowy i park w miejscowo ci Kanie zespół pałacowo-parkowy w miejscowo ci Krasne ko ciół rzymsko-katolicki w miejscowo ci Pawłów cmentarz rzymsko-katolicki w miejscowo ci Pawłów kopiec ziemny (mogiła kurhanowa) w miejscowo ci Majdan Krepowski murowany dom, tzw. ratusz w miejscowo ci Rejowiec zespół pałacowo-parkowy w miejscowo ci Rejowiec cerkiew unicka z dzwonnic w miejscowo ci Rejowiec ko ciół rzymsko-katolicki w miejscowo ci Rejowiec pozostało ci zespołu dworsko-parkowego w miejscowo ci Hniszów drewniany wiatrak ko lak w miejscowo ci alin dawny ko ciół ewangelicko-augsburski, obecnie ko ciół polsko-katolicki pod wezwaniem w. Mateusza w miejscowo ci Ruda-Huta zespół architektoniczny przy ul. Brzeskiej w miejscowo ci Sawin, w tym ko ciół rzymsko-katolicki pod wezwaniem Przemienienia Pa skiego, przytułek dla starców wraz z murem i drzewostanem ko ciół rzymsko-katolicki pod wezwaniem Wszystkich wi tych w Przysiółku park dworski w miejscowo ci Czułczyce Kolonia grodzisko Zamczysko w miejscowo ci Czułczyce Kolonia grodzisko Horodyszcze w miejscowo ci Sajczyce kopiec ziemny (mogiła kurhanowa) w miejscowo ci Czułczyce popówka przy ul. Rynek w miejscowo ci Sawin ko ciół parafialny pod wezwaniem w. Rocha w miejscowo ci Czułczyce murowana neogotycka kapliczka przy ul. Wygon w miejscowo ci Sawin drewniana przydro na kapliczka w. Jana Nepomucena w miejscowo ci Bachus zespół szkolny przy ul. Brzeskiej w miejscowo ci Sawin murowana piwnica dworska w miejscowo ci Łowcza mogiła powsta cza w miejscowo ci Bachus cmentarze ewangelickie, prawosławne, greko-katolickie, ydowskie, wojenne z I wojny wiatowej oraz mogiła powsta cza i zbiorowa mogiła wojenna w miejscowo ciach Bukowa Mała, Bachus, Bukowa Wielka, 19

20 Gmina Siedliszcze Gmina Wierzbica Gmina Wojsławice Gmina mud Chutcze, Czułczyce, Czułczyce Kolonia, Krobonosz Kolonia, Łowcza, Łukówek, Petryłów, Malinówka, Przysiółek, Sawin zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Chojeniec zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Chojno Nowe zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Kulik zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Mogielnica zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Siedliszcze grodzisko Zamczysko w miejscowo ci Siedliszcze mogiła Powsta ców Styczniowych w miejscowo ci Siedliszcze ko ciół rzymsko-katolicki pod wezwaniem w. Małgorzaty w miejscowo ci Olchowiec zespół dworsko-parkowy w miejscowo ci Chylin wczesno redniowieczne grodzisko w miejscowo ci Busówno wczesno redniowieczne grodzisko w miejscowo ci Tarnów cerkiew prawosławna w miejscowo ci Wojsławice synagoga ydowska w miejscowo ci Wojsławice ko ciół rzymsko-katolicki w miejscowo ci Wojsławice ko ciół pod wezwaniem Wniebowzi cia Naj wi tszej Marii Panny w miejscowo ci Klesztów ko ciół pod wezwaniem Podwy szenia Krzy a wi tego wraz z pozostało ciami zespołu dworskiego w miejscowo ci mud kapliczka w. Jana Chrzciciela w miejscowo ci Dryszczów zajazd oraz zespół dworsko-pałacowy w miejscowo ci Wólka Leszcza ska młyn wodno-gazowy w miejscowo ci Pobołowice ródło: dane uzyskane z poszczególnych urz dów gmin powiatu chełmskiego * dane pochodz ce ze strony internetowej Wojewódzkiego Urz du Ochrony Zabytków 20

21 Na terenie powiatu chełmskiego istnieje dobrze rozbudowana baza noclegowa. Wykaz obiektów noclegowych w powiecie został przedstawiony w tabeli 5. Tabela 5. Baza noclegowa na terenie powiatu chełmskiego Gmina Miejscowo Obiekt Ilo miejsc Janów Zajazd Turystyczny Trzy D by 65 Okszów Ta Karczma Rzym Si Nazywa 31 Nowosiółki Kolonia Zajazd Go ciniec 40 Chełm Gospodarstwo Agroturystyczne Pokrówka 9 Agro-Pokrówka Uher dwa gospodarstwa agroturystyczne 20 Dorohusk Pokoje Noclegowe Na Szkolnej 30 Dorohusk Berdyszcze Zajazd Granica 25 wier e Szkolne Schronisko Młodzie owe 12 wier e gospodarstwo agroturystyczne 3 Dubienka Szkolne Schronisko Młodzie owe - Dubienka pi gospodarstw agroturystycznych 35 Dubienka Starosiele gospodarstwo agroturystyczne 8 Krynica gospodarstwo agroturystyczne 10 Starosiele pole biwakowe - Kamie Zajazd U Witolda 11 Kamie O rodek Rekreacyjno-Sportowy Natalin Pod Wiatrakiem - Rejowiec Kanie-Stacja gospodarstwo agroturystyczne 6 Fabryczny Pawłów gospodarstwo agroturystyczne 6 Sawin Chutcze gospodarstwo agroturystyczne 2 Wojsławice Czarnołozy Gospodarstwo Go cinne Dom Pod Lipami 12 ródło: strony internetowe, lipiec

22 5. PLACÓWKI SŁU BY ZDROWIA Na terenie powiatu chełmskiego nie jest zlokalizowany aden szpital. Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Specjalistyczny znajduje si na terenie miasta grodzkiego Chełm. Do najwa niejszych placówek słu by zdrowia funkcjonuj cych na terenie powiatu nale : 4 niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, 3 przechodnie lekarza rodzinnego, 8 punktów usług medycznych, 1 Stacja Medyczna Analco, 3 gabinety stomatologiczne, o rodek rehabilitacyjny w Dubience, Stacja Ratownictwa Medycznego w Dorohusku, Szpitalne Centrum Rehabilitacyjne Medica-Poland w miejscowo ci Siedliszcze. 6. PLACÓWKI O WIATOWE Według danych z Urz dów Gmin z roku 2009 na terenie powiatu funkcjonuje 11 przedszkoli, do których ucz szcza 329 dzieci. Istniej tu tak e 43 szkoły podstawowe, szkol ce uczniów. Na terenie powiatu zlokalizowanych jest 16 szkół gimnazjalnych, do których ucz szcza ogółem Na terenie Gminy Chełm zlokalizowanych jest 6 Zespołów Szkół oraz Szkoła Podstawowa w Srebrzyszczu. Ponadto na obszarze powiatu zlokalizowane zostały obiekty specjalnej bazy o wiatowej. Baz t tworz Specjalny O rodek Szkolno-Wychowawczy w Dorohusku, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Dubience oraz Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Rejowcu Fabrycznym. W gminach Siedliszcze, Dubienka, Rejowiec oraz Ruda-Huta znajduj si licea ogólnokształc ce. W roku szkolnym 2008 według danych z Urz dów Gmin w szkołach licealnych kształciło si 533 uczniów. W Siedliszczu znajduje si Zespół Szkół, natomiast w miejscowo ci Okszów zlokalizowany jest Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego. Powiat prowadzi równie Dom Dziecka w Siedliszczu. 22

23 7. EDUKACJA EKOLOGICZNA W POWIECIE Do wielokulturowej przeszło ci Chełma nawi zuje swoimi projektami stowarzyszenie Miasteczko, ponadto chełmskie oddziały Ligi Ochrony Przyrody i Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej wygrały w 2004/2005 roku konkursy o dotacje na programy edukacji ekologicznej z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska. Starostwo Powiatowe w Chełmie w ramach realizowanego projektu współfinansowanego ze rodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie zrealizowało projekt wydawniczy pt. Bogactwo przyrody ziemi chełmskiej. Folder przedstawia unikatowe walory przyrodnicze obszarów powiatu chełmskiego. Folder został wydany we współpracy z Zespołem Parków Krajobrazowych Polesia z/s w Chełmie, Oddziałem Wojskowym PTTK w Chełmie oraz Radiem Bon Ton. Ponadto na terenie powiatu corocznie organizowana jest impreza p.n. Bolkowanie organizowana w dniu imienin d bu Bolko w Hniszowie, gm. Ruda Huta w powiecie chełmskim. Licz cy około 600 lat d b ma 23 m wysoko ci, okazał koron, a obwód jego pnia wynosi 8,62 m. Jest pierwszym uznanym pomnikiem przyrody w granicach dzisiejszego powiatu chełmskiego. Edukacja ekologiczna znalazła stosown rang zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony rodowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie o wiaty. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej maj równie podpisane przez Polsk dokumenty mi dzynarodowe przede wszystkim Agenda 21. Zapisy dotycz ce zasady uspołeczniania polityki ekologicznej przez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji w procesie kształtowania modelu zrównowa onego rozwoju znalazły si w II Polityce Ekologicznej Pa stwa, przyj tej przez Sejm RP w 2001 r. W wyniku realizacji ustale Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony rodowiska Zasobów Naturalnych i Le nictwa, powstał w 2000 roku dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim okre lone cele, z których do podstawowych nale mi dzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach ycia oraz wdro enie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. 23

24 Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przeło one na konkretne zadania, uj te zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Powiatowy program edukacji ekologicznej jest rozwini ciem Narodowego Programu. Niniejsza koncepcja ma za zadanie stworzy ramy przedmiotowe dla prowadzenia edukacji ekologicznej na teranie powiatu chełmskiego. Głównymi celami powiatowego programu edukacji ekologicznej s : wdro enie zalece Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, programów krajowego i wojewódzkiego; stworzenie lokalnych mechanizmów pozwalaj cych sprosta wyzwaniom zwi zanym z wdra aniem idei i zasad rozwoju zrównowa onego; zwi kszenie efektywno ci edukacji ekologicznej na szczeblu powiatowym; operacyjnymi celami powiatowego programu edukacji ekologicznej s przede wszystkim; umo liwienie koordynacji, podniesienie efektywno ci i atrakcyjno ci działa edukacyjnych na szczeblu powiatowym poprzez współprac z gminami, nadle nictwami i organizacjami pozarz dowymi; racjonalizacja wydatków i poszukiwanie ródeł materialnego wsparcia działa edukacyjnych; promowanie metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na rozwój zrównowa ony; wpływanie na wiadomo ekologiczn społeczno ci lokalnej; stworzenie podstaw merytorycznych do tworzenia komplementarnych gminnych programów edukacji ekologicznej. Celami szczegółowymi edukacji ekologicznej w powiecie chełmskim w poszczególnych działach rodowiska s : ograniczenie zanieczyszczania wód poprawa jako ci wód; daj ce si zmierzy, ograniczenie masy odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe, a tym samym wydłu enie okresu wykorzystania składowiska odpadów; ograniczenie zanieczyszcze powietrza; 24

25 poprawa stanu zieleni (parki, lasy); powstanie trwałych grup mieszka ców (organizacji pozarz dowych), współpracuj cych z samorz dem lokalnym, podejmuj cych nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej; zwi kszenie sprzyjaj cego nastawienia społeczno ci lokalnej do ochrony rodowiska. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społecze stwa Urz dnicy i osoby odpowiedzialne za informowanie społecze stwa Grup od której nale y rozpocz prowadzenie akcji edukacyjnej społecze stwa s decydenci i pracownicy samorz dów. Od tej grupy zale y w du ej mierze podejmowanie działa z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładaj si one pó niej na działania inwestycyjne i organizacyjne, zwi zane z ochron rodowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. W zwi zku z tym umocowaniem organizacyjnym osoby te powinny zosta przeszkolone w pierwszej kolejno ci. Wła ciwy poziom ich wiadomo ci ekologicznej oraz zrozumienie zasad rz dz cych si zrównowa onym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezb dnych działa. Elementami edukacji ekologicznej w ród tej grupy powinny by organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizuj podobne zadania z zakresu zrównowa onego rozwoju i ochrony rodowiska na własnym terenie. Nale y podkre li, e akcja edukacyjna prowadzona w ród decydentów nie mo e mie charakteru jednostkowego. Powinna by prowadzona w sposób cykliczny (uwzgl dniaj ca pozostałe obowi zki wynikaj ce z pełnionych przez te osoby funkcji) zapewniaj ca ci głe doskonalenie si i dokształcanie tej grupy osób. Drug grup osób ( decydenci po redni ), które powinny zosta obj te akcj edukacyjn w pierwszej kolejno ci s osoby, które z racji wykonywanego zawodu maj cz ste kontakty z szersz grup mieszka ców. Do grupy tych osób nale y zaliczy mi dzy innymi nauczycieli, lokalnych dziennikarzy, a tak e pracowników słu b komunalnych. Prowadzenie w ród tej grupy osób edukacji powinno koncentrowa si na zorganizowaniu im głównie cyklu spotka i szkole, a tak e zapewnienia dost pu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, ksi ki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby by tak e 25

26 wyjazdy terenowe pozwalaj ce przekona si naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony rodowiska. Bardzo istotne jest aby w zaplanowanym cyklu spotka znalazło si co najmniej jedno dotycz ce form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób maj cych bezpo redni kontakt z wi ksz liczb osób. Nabyta wiedza powinna im umo liwi doskonalenie form prowadzenia spotka czy wykładów, przekonywania do własnego stanowiska. Istotne jest aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy du ego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnie ochrony rodowiska. Musz by przygotowani do spotkania z lud mi o ró nym poziomie wiadomo ci ekologicznej i umie odpowiednio dostosowa form przekazywanych informacji. Edukacja dzieci i młodzie y Prowadzenie edukacji ekologicznej w ród dzieci i młodzie y to najwa niejszy segment działa edukacyjnych. Dzi ki wyrobieniu w nich nawyków wła ciwego post powania w zakresie szeroko rozumianej ochrony rodowiska, mo na si spodziewa, e wprowadzane inwestycje i zmiany, b d znajdowały przychylniejsze przyzwolenie społecze stwa. Jak wynika z do wiadcze dzieci i młodzie mog sta si swoistym przeka nikiem tre ci ekologicznych w swoich rodzinach. Mog one upomina i nakłania rodziców np. do wła ciwego post powania z odpadami powstaj cymi w gospodarstwie domowym, prowadzenia wła ciwej gospodarki wodno- ciekowej itp. W pewnym stopniu poprzez sw wiadomo ekologiczn dzieci i młodzie b d kształtowa tak e model konsumpcyjny w rodzinie. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzie y w du ej mierze powinna opiera si na placówkach o wiatowych wszystkich szczebli. Powiat powinien sta si w tym wypadku organizacj doradzaj c, współpracuj c ze szkołami. Z uwagi na brak odr bnego przedmiotu obejmuj cego tylko zagadnienia edukacji ekologicznej tre ci dot. ochrony rodowiska powinny by wł czane w realizowane w ramach programów nauczania dla poszczególnych grup wiekowych. Dotyczy to wi kszo ci nauczanych przedmiotów. Powinny to by krótkie wtr cenia w ramach danego przedmiotu np. fizyki, chemii, geografii, biologii. Dodatkowo wskazane po wi cenie np. jednej godziny wychowawczej w miesi cu tylko (lub w wi kszo ci) na zagadnienia zwi zane z edukacja ekologiczn. Zadaniem Powiatu b dzie równie takie ukierunkowanie prowadzonych działa, by stały si one łatwo przyswajalne i atrakcyjne dla dzieci i młodzie y. 26

27 Poza przekazywaniem tre ci ekologicznych w czasie lekcji konieczne jest wła nie w stosunku do dzieci i młodzie y zastosowanie tak e innych form przekazu. Powinny to by ró nego rodzaju konkursy np. rywalizacje mi dzy klasami czy szkołami, wycieczki np. na składowisko czy ZUO, oczyszczalni cieków, stacji uzdatniania wody, a jednocze nie na miejsca dzikich wysypisk mieci i wylewisk cieków. Aby prowadzone działania edukacyjne w ród dzieci i młodzie y przyniosły oczekiwane efekty niezb dna jest współpraca nauczycieli z samorz dami. Przekazywane informacje powinny w du ej mierze odnosi si do najbli szego otoczenia (miejsca zamieszkania) czyli gminy, powiatu. Przykłady wła ciwe oraz wymagaj ce zmiany powinny pochodzi z własnego podwórka. Nie ulega w tpliwo ci, e nauczyciele i uczniowie, otrzymuj c wsparcie gminy lub powiatu w tym zakresie, mog i podejmuj w praktyce szereg działa na rzecz rodowiska lokalnego, które znacznie przekraczaj obowi zki programowe szkoły. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak i finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy całe placówki szkolne działa. Stosunkowo nieskomplikowanymi dla samorz dów przykładami wspierania ekologicznych działa szkoły s mi dzy innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi wzi ciach jak: organizacja Dnia Ziemi czy wiatowego Dnia Ochrony rodowiska, prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, programy edukacyjne np. zwi zane z gospodarowaniem wod w powiecie/gminie lub innym realizowanym przez powiat przedsi wzi ciem na rzecz rodowiska, konkursy zwi zane z tematyk lokalnej gospodarki odpadowej, udział pracowników samorz dowych w zaj ciach terenowych klas b d kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie okre lonym tematem zaj terenowych, udost pnianie i popularyzacja informacji, w tym tak e materiałów drukowanych, na temat zagro e i pro rodowiskowych działa powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszka ców tego terenu, prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie zwi zanych z gospodark odpadow, ekologi i ochron rodowiska, wspieranie programów i ekologicznych przedsi wzi szkół w niezb dne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działa, 27

28 współorganizacja z Wojewódzkim O rodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej/ rodowiskowej. Edukacji ekologicznej - nie tylko młodzie y - sprzyja równie tworzenie odpowiednich warunków dla ruchu turystycznego m.in. poprzez wyznaczanie cie ek pieszych, rowerowych, punktów widokowych itp., pozwalaj cych wyeksponowa najciekawsze, warte poznania miejsca. Taka forma edukacji ma słu y zdobywaniu wiadomo ci o lesie, a przede wszystkim kształtowaniu pozytywnego stosunku do otaczaj cej przyrody i przekonaniu o mo liwo ci jej aktywnej ochrony oraz odpowiedzialno ci za jej stan. Przy prowadzeniu edukacji ekologicznej dzieci i młodzie y (i nie tylko) zasadne jest podj cie współpracy z ekologicznymi organizacjami pozarz dowymi tzw. ngo. Współpraca taka przyczyni si do wzbogacenia zakresu merytorycznego prowadzonych działa z drugiej za strony pozwoli na obni enie jej kosztów. Wielokrotnie z racji swych działa statutowych organizacje te wiadcz sw pomoc w formie nieodpłatnej. Powiat powinien współpracowa m.in. z Polskim Zwi zkiem Łowieckim, Polskim Zwi zkiem W dkarskim, Zwi zkiem Harcerstwa Polskiego. Do najwi kszych organizacji ekologicznych działaj cych na terenie całego kraju, z którymi mo na nawi za współprac zaliczy mo na m.in.: Lig Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Federacja Zielonych, Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, Klub Gaja. Edukacja dorosłych Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia wła ciwego sposobu kształtowania wiadomo ci ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne (edukacja formalna) nie zawsze przynosz, zamierzone rezultaty. Kr g odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zaw ony (pojawiaj si tylko zainteresowani). Z bada wynika, e na kształtowanie wiadomo ci ekologicznej du y wpływ wywieraj media. Przekazuj one wiedz na temat funkcjonowania, znaczenia i zagro e przyrody, ale równie informuj na bie co o problemach i działaniach na rzecz ochrony rodowiska. Dlatego te współpraca z mediami (prasa lokalna, rozgło nie radiowe, telewizja, internet) nie tylko poszerza znacznie kr g edukowanych, ale tak e przekazuje tre ci ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach. Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu ukształtowanie wiadomo ci mieszka ców przejawiaj cej si w ich konkretnych działaniach zwi zanych 28

29 z trosk o otaczaj ce ich najbli sze rodowisko. Wa ny jest równie wybór odpowiednich tre ci, poło enie szczególnego nacisku na u wiadomienie, e pojedyncze zachowania ka dego z nas maj wielkie znaczenie w zachowaniu czysto ci i estetyki całego powiatu, miasta czy wioski. Tre ci te nale y przekazywa kilkakrotnie stosuj c odmienne, interesuj ce formy przekazu. Edukacja ekologiczna w mediach, przede wszystkim w prasie, jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Wymaga odpowiedniego przygotowania dziennikarzy. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by poł czona równie z rozrywk społeczno ci lokalnych przede wszystkim edukacja nieformalna powinna sta si sposobem informowania społecze stwa o przyjaznych rodowisku zachowaniach. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone s dla całych rodzin. Tym samym jest sposobno do wł czania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga owanym w wyst py dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) jest bardzo skuteczn form przekazywania tre ci ekologicznych. Na omawianym terenie proponowane formy przekazu tre ci ekologicznych mog mie charakter cykliczny np. przechodz cy z gminy do gminy. Mo na do ich organizacji wykorzysta Gminne O rodki Kultury czy remizy stra ackie (wystawy) a tak e boiska czy sceny widowiskowe (festyny). Nie nale y równie zapomnie o sezonowych akcjach ekologicznych np. Sprz tanie wiata, Dni Ziemi. Stawiaj sobie one za cel ochron przyrody, ostrzegaj przed zagro eniami, u wiadamiaj szkodliwo niektórych zachowa człowieka. Media w kampanii informacyjnej Niezb dnym elementem pomy lnego promowania zagadnie ekologicznych jest wsparcie prowadzonych działa w rodkach masowego przekazu. Media poprzez du e mo liwo ci oddziaływania, spełniaj wa n rol w kształtowaniu wiadomo ci proekologicznej. Prowadzona wła ciwa polityka medialna ma na celu dotarcie z tre ciami ekologicznymi głównie do osób dorosłych. W celu osi gni cia po danych efektów prowadzona polityka medialna powinna by oparta w głównej mierze o media lokalne (prasa, radio) a tak e z racji znacznego wzrostu jego znaczenia równie o internet. 29

30 Prasa lokalna Współpracuj c z pras władze samorz dowe dysponuj specyficznymi formami edukowania społecze stwa m. in. poprzez: Ogłoszenie. Poprzez t form w prosty, hasłowy sposób mo na promowa np. o wprowadzanym systemie segregacji odpadów. Ogłoszenie mo e zawiera informacje edukuj ce co do sposobów korzystania z pojemników na odpady. Wkładka informacyjna do gazety. Powinna zosta skonstruowana w formie ulotki/broszury tematycznej np. w zakresie gospodarki odpadami lub gosp. wodnej. Wkładka ma za zadanie informowa jak unika wytwarzania odpadów, jak je segregowa, co robi, aby na składowisko trafiało jak najmniej mieci. Ulotka ta stanowiłaby wi c ABC kultury odpadowej, z któr powinni si zapozna mieszka cy gmin powiatu. Pomo e ona równie społecze stwu szerzej spojrze na ró ne aspekty produkcji odpadów i uzmysłowi jak mog temu przeciwdziała. Ta sama broszura powinna by równie rozdana mieszka com powiatu tu przed bezpo rednim rozpocz ciem segregacji odpadów (np. około miesi ca wcze niej). Wskazane jest tak e aby zach ci wydawców lokalnej prasy do utworzenia na jej łamach rubryki (strony) po wi conej szeroko rozumianej ochronie rodowiska. Publikowane byłyby tam artykuły po wi cone poszczególnym zagadnieniom ochrony rodowiska. Autorami mog by zaproszeni specjali ci przedstawiciele pozarz dowych organizacji ekologicznych przedstawiciele władz samorz dowych itp. Lokalne rozgło nie radiowe Sposobami wykorzystania lokalnej rozgło ni radiowej o zasi gu regionalnym w celu propagowania wybranych zagadnie ochrony rodowiska, mo e by wyprodukowanie przez agencj reklamow radiowego spotu informacyjnego np. dotycz cego szkodliwo ci wypalania traw i ciernisk. Wa ne by informacja ta była zrozumiała dla słuchaczy w ró nym wieku (mo na emitowa kilka ró nych informacji (chodzi o stopie ich zło ono ci) kierowanych do ró nych odbiorców, nale y jednak pami ta o rosn cych wtedy znacznie kosztach). Informacja ta powinna by emitowana najlepiej w najbardziej atrakcyjnych godzinach i podkre la hasło kampanii edukacyjnej. Zaproponowanie dziennikarzom przeprowadzenia w studio dyskusji z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych i powiatowych. Go cie odpowiadaj na zadawane 30