Biblioteka w tworz¹cym siê œrodowisku naukowym. Doœwiadczenia Biblioteki Pañstwowej Wy szej Szko³y Zawodowej w Elbl¹gu

Transkrypt

1 266 Janina Szadkowska Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa w Elbl¹gu j.szadkowska@pwsz.elblag.pl Biblioteka w tworz¹cym siê œrodowisku naukowym. Doœwiadczenia Biblioteki Pañstwowej Wy szej Szko³y Zawodowej w Elbl¹gu Library in arising research milieu. The experience of the Library of the State College of Higher Professional Education in Elbl¹g Abstrakt Wy sze szko³y zawodowe poprzez dzia³ania edukacyjne, kulturotwórcze i wychowawcze tworz¹ now¹ jakoœæ w œrodowiskach lokalnych. Ich struktury tak e powstaj¹ca w kszta³tuj¹cym siê œrodowisku naukowym biblioteka podlegaj¹ wielu przemianom przy jednoczesnym dynamicznym rozwoju. Dobra jakoœæ to dobry warsztat biblioteczno-informacyjny i klimat sprzyjaj¹cy pog³êbianiu wiedzy. Proces tworzenia biblioteki, która ma znacz¹cy udzia³ w budowaniu spo³eczeñstwa wiedzy jest zasadniczym tematem artyku³u. The colleges of higher professional education create a new quality in the local milieu by means of training, educational and cultural activities. Their structures, including the libraries arising in the new research milieu, are subject to many transformations at the simultaneous dynamic development. Good quality means good library-information skills and the climate favourable for increasing the knowledge. The process of creating the library and its significant contribution to building a community of knowledge makes up the essential part of the paper. Rok 1998 zapocz¹tkowa³ powstawanie pañstwowych wy szych szkó³ zawodowych w Polsce. Zak³adane w miejscowoœciach niemaj¹cych dotychczas tradycji akademickich, czêsto odleg³ych od tych oœrodków u³atwiaj¹ dostêp do kszta³cenia na wy szym poziomie m³odzie y z ma³ych miast i wsi. Prze³amuj¹ barierê dostêpnoœci studiowania. Jednoczeœnie uczelnie zawodowe nauczyciele akademiccy, pracownicy i studenci tworz¹ now¹ jakoœæ w œrodowiskach lokalnych i regionalnych poprzez dzia³ania edukacyjne, kulturotwórcze i wychowawcze.

2 Biblioteka w tworz¹cym siê œrodowisku naukowym Podstawowym celem nauczania realizowanego w uczelniach zawodowych jest przygotowanie specjalistów odpowiadaj¹cych zapotrzebowaniu lokalnych rynków pracy. Studia te wyró nia: ukierunkowanie bran owe i znacz¹cy udzia³ w programach wiedzy specjalistycznej, praktyka istotny ich element, krótszy od akademickiego okres kszta³cenia 3 4 lata. 1 W wy szych szko³ach zawodowych podejmuj¹ naukê osoby, które ze wzglêdów materialnych nie mog¹ wyjechaæ na studia do du ych oœrodków akademickich i chc¹ przede wszystkim zdobyæ kwalifikacje pozwalaj¹ce na podjêcie pracy. Jak dowodzi siedmioletnia ju praktyka, kszta³cenie w uczelniach zawodowych nie ogranicza siê do przygotowania studentów do pracy zawodowej, ale realizowane jest w szerszym zakresie. Wielu absolwentów studiów licencjackich i in ynierskich kontynuuje naukê na poziomie magisterskim, podejmuj¹c studia w systemie zaocznym. Realizacjê kszta³cenia w szerszym kontekœcie, uwzglêdniaj¹cym rozwój osobowy, zawodowy i kulturalny wspomagaj¹ w sposób istotny biblioteki powstaj¹ce w nowych oœrodkach uczelnianych. Dostêp do literatury bywa bardzo istotnym problemem w miejscowoœciach nieposiadaj¹cych tradycji akademickich. 1. Organizacja Biblioteki PWSZ w Elbl¹gu Jednoczeœnie z powstaniem uczelni zawodowej w Elbl¹gu powo³ano do ycia bibliotekê uczelnian¹. Biblioteka powsta³a na bazie zasobów bibliotecznych dawnego Kolegium Nauczycielskiego, Kolegium Jêzyków Obcych oraz filii Wydzia³u Mechanicznego Politechniki Gdañskiej, które wczeœniej dzia³a³y w Elbl¹gu a w 1998 roku wesz³y w sk³ad struktur uczelnianych jako Instytut Humanistyczny, Instytut Jêzyków Obcych i Instytut Politechniczny. Dlatego ju w pierwszym roku istnienia zasoby biblioteczne liczy³y ponad voluminów. Mimo ca³kiem dobrej bazy jak na pocz¹tek w pierwszym okresie istnienia g³ównym celem bibliotekarzy by³a jak najlepsza organizacja warsztatu bibliotecznego i informacyjnego. Biblioteka mieœci³a siê w trzech oddzia³ach a ka dy obs³ugiwany by³ przez jedn¹ osobê co oznacza, e wszyscy zajmowali siê obs³ug¹, organizacj¹ zbiorów i udostêpnianiem, nie wy³¹czaj¹c dyrektora Biblioteki. Priorytetem by³o i jest nadal udostêpnianie i informowanie czytelników w sposób wszechstronny i na coraz wy szym poziomie. W ci¹gu siedmiu lat istnienia Uczelnia rozwija³a siê bardzo dynamicznie. Poszerzono ofertê edukacyjn¹ w Instytucie Politechnicznym powsta³a nowa specjalnoœæ Ochrona Œrodowiska, powsta³y nowe Instytuty Ekonomiczny i Informatyki Stosowanej. 1 Wójcicka M.: Kszta³cenie dla spo³eczeñstwa wiedzy Nauka i Szkolnictwo Wy sze Z. 1/23, (2004), s. 86.

3 268 JANINA SZADKOWSKA Nabór studentów zwiêkszy³ siê kilkakrotnie. Liczba czytelników wzros³a do a Biblioteka? jak tylko zaczyna ³apaæ oddech to po to, eby ruszyæ do jeszcze szybszego biegu zmuszona nie bez satysfakcji do nad¹ ania za ci¹g³ymi zmianami w programach i potrzebami czytelników. Zmiany organizacyjne na Uczelni spowodowa³y po³¹czenie bibliotek Instytutu Humanistycznego i Instytutu Jêzyków Obcych w jeden oddzia³ biblioteczny, który zajmuje siê g³ównie obs³ug¹ czytelników utworzonego Instytutu Pedagogiczno-Jêzykowego. Obecnie na Bibliotekê Uczelnian¹ sk³adaj¹ siê dwa oddzia³y wy ej wspomniany oddzia³ w Instytucie Pedagogiczno-Jêzykowym i oddzia³ w gmachu Instytutu Ekonomicznego i Politechnicznego, który obs³uguje równie studentów Instytutu Informatyki Stosowanej. Wspó³pracujemy z Bibliotek¹ Techniczn¹ Elbl¹skiego Stowarzyszenia Rozwoju Szkolnictwa Wy szego prowadz¹c wspólnie politykê gromadzenia zbiorów. Pozwala to na poszerzenie oferty w zakresie udostêpniania zbiorów dla pracowników naukowych i studentów naszej Uczelni. Zbiory licz¹ obecnie ok voluminów. W 2001 roku zobligowano Bibliotekê do utworzenia Archiwum Uczelni, które zgodnie z za³o eniami statutu wchodzi w jej strukturê. Sprostaliœmy i temu zadaniu, zatrudniaj¹c osobê z odpowiednimi kwalifikacjami do prowadzenia archiwum ale na stanowisku bibliotekarza pe³ni¹cego obowi¹zki archiwisty. Biblioteka zatrudnia szeœæ osób cztery z wykszta³ceniem wy szym (magisterskim), jedn¹ z wykszta³ceniem wy szym zawodowym (in ynierskim) i jedn¹ z wykszta³ceniem œrednim (obecnie studentkê bibliotekoznawstwa). Nadal znajdujemy siê w sytuacji pe³nej dyspozycyjnoœci. Wprawdzie zakresy wykonywanych zadañ wykrystalizowa³y siê, ale w okresach wzmo onego ruchu czytelników wszyscy bibliotekarze zaanga owani s¹ w dzia³ania zwi¹zane z wyszukiwaniem i udostêpnianiem informacji. Zmuszeni jesteœmy wówczas do odk³adania prac wewnêtrznych na póÿniej i poœwiêcania ca³ego czasu naszym odbiorcom. Dziêki wspó³pracy z Bibliotek¹ G³ówn¹ Politechniki Gdañskiej darczyñc¹ bibliotecznego systemu komputerowego APIS-ZB, opracowaliœmy ju ok. 70% zasobów bibliotecznych w formacie US MARK i udostêpniamy katalogi komputerowe w oddzia³ach bibliotecznych. Dziêki zaanga owaniu informatyka wspó³pracuj¹cego z nasz¹ Bibliotek¹ udostêpniamy katalog biblioteczny na stronie Internetowej i który zawiera ok rekordów. Czytelnicy posiadaj¹ te dostêp do komputerowej bazy informacji prawniczej Lex Delta oraz Internetu. W tym miejscu chcê podkreœliæ, jak du e znaczenie dla rozwoju m³odej biblioteki ma dobra wspó³praca z bibliotekami o ugruntowanej pozycji oraz entuzjazm bibliotekarzy i osób z nami wspó³pracuj¹cych. Powstawanie nowych Instytutów zapocz¹tkowa³o proces organizowania ksiêgozbioru dla nowych specjalizacji. Pocz¹tkowo by³y to zakupy podstawowych pod-

4 Biblioteka w tworz¹cym siê œrodowisku naukowym rêczników a obecnie literatury bardziej specjalistycznej. Ci¹gle skupiamy siê i kierujemy œrodki finansowe na uzupe³nianie i wzbogacanie ksiêgozbioru. Dlatego wspó³praca z bibliotek¹ tej rangi, jak¹ jest Biblioteka Politechniki Gdañskiej, na etapie tworzenia i organizowania Biblioteki PWSZ w Elbl¹gu, okaza³a siê nieoceniona. Umo liwi³a bezp³atne szkolenia bibliotekarzy w zakresie komputerowego opracowywania zbiorów, a nastêpnie skomputeryzowanie ksiêgozbioru i udostêpnienie katalogu komputerowego w oddzia³ach bibliotecznych. Informatycy zatrudnieni w Bibliotece Politechniki Gdañskiej sprawuj¹ pieczê nad przekazanym nam systemem komputerowym i w miarê potrzeb dostosowuj¹ go do specyfiki naszego ksiêgozbioru.... A e apetyt roœnie w miarê jedzenia poczuliœmy g³ód bardziej powszechnego udostêpnienia katalogu bibliotecznego i dlatego we w³asnym zakresie zaprojektowaliœmy i zawiesiliœmy w Internecie stronê prezentuj¹c¹ zasoby biblioteczne. Plany rozwoju naszej Biblioteki zak³adaj¹ udzia³ w pracach Trójmiejskiego Zespo³u Bibliotecznego, który ju wdra a system VTLS VIRTUA w bibliotekach nale ¹cych do konsorcjum. W paÿdzierniku 2003 roku system ten zosta³ uruchomiony w Bibliotece G³ównej Politechniki Gdañskiej i umo liwia wyszukiwanie oraz rezerwacjê materia³ów bibliotecznych poprzez strony www. Udzia³ naszej biblioteki w realizacji tego projektu bêdzie wi¹za³ siê z ca³kowit¹ wymian¹ sprzêtu komputerowego, kosztami serwisowania, maitenance u, administrowania baz¹ wspóln¹. Oczywiœcie, nieodzowne bêdzie szkolenie bibliotekarzy równie w zakresie wspó³katalogowania w bazie Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT. Ambitne planowanie jest konieczne, eby istnia³ powa ny bodziec do ci¹g³ego doskonalenia siebie, rozwoju placówki, podnoszenia jakoœci pracy i us³ug. Funkcjonowanie biblioteki w ugruntowuj¹cej swoj¹ pozycjê, ci¹gle jeszcze zmieniaj¹cej siê i prê nie rozwijaj¹cej uczelni podporz¹dkowane jest w pe³ni tym czynnikom. Jednoczeœnie, maj¹c na uwadze zmiany zachodz¹ce we wspó³czesnym bibliotekarstwie, mamy œwiadomoœæ tego, e biblioteka winna byæ wyposa ona w nowoczesny sprzêt komputerowy, wykorzystywaæ technologie informacyjne, aby stwarzaæ warunki do przetwarzania informacji bêdzie przecie, a jest to proces postêpuj¹cy niezwykle szybko i nieunikniony, multimedialnym centrum informacji. Przygotowujemy siê do pe³nienia roli pracowników informacji. Od naszego profesjonalizmu zale y przecie jakoœæ us³ug œwiadczonych w bibliotece. Systematyczne uzupe³nianie wiedzy i szkolenie umiejêtnoœci w zakresie poruszania siê w œwiecie nowoczesnych Ÿróde³ informacji jest powinnoœci¹ wszystkich pracowników biblioteki. Wymagania czytelników wobec biblioteki wzrastaj¹ z roku na rok. Techniczna znajomoœæ warsztatu jest umiejêtnoœci¹ cenn¹, ale ju niewystarczaj¹c¹. Odbiorcy oczekuj¹ od nas pomocy merytorycznej a to znaczy, e musimy posiadaæ:

5 270 JANINA SZADKOWSKA dobr¹ orientacjê w szeroko pojêtej wiedzy, umiejêtnoœæ logicznego kojarzenia faktów i cechê, której chyba nie sposób nauczyæ siê na kursach, komunikatywnoœæ i chêæ dzielenia siê wiedz¹ i umiejêtnoœciami z odbiorc¹. 2 Trudno by³oby przeceniæ znaczenie sta³ego kontaktu i wymiany informacji miêdzy bibliotekarzem a czytelnikiem. Bez cennych wskazówek wyk³adowców i reagowania na potrzeby studentów nie zbudowalibyœmy dobrego ksiêgozbioru naukowego. Bez wsparcia bibliotekarzy czytelnicy czêsto czuliby siê zagubieni w powodzi informacji. Gwarancjê dotarcia do poszukiwanej wiedzy daj¹: zgromadzenie odpowiedniego ksiêgozbioru, dobra jakoœæ opracowania i indeksowania, umiejêtne wyszukiwanie. 3 Wiedza abiturientów na temat mo liwoœci wykorzystania warsztatu informacyjnego biblioteki do samodzielnego poszukiwania materia³ów informacyjnych, ich selekcji i wyboru jest niewielka. Zauwa alny brak przygotowania do korzystania z informatycznych metod wyszukiwania informacji, nieznajomoœæ Ÿróde³ informacji, brak umiejêtnoœci korzystania z katalogów bibliotecznych powoduje stres i w pocz¹tkowym okresie zniechêca studenta do korzystania z biblioteki. Dlatego staramy siê ju w czasie pierwszego spotkania, a jest to szkolenie biblioteczne dla studentów pierwszego roku, prze³amaæ t¹ psychologiczn¹ barierê. Przekazujemy informacje podstawowe na temat ksiêgozbioru, warsztatu informacyjnego, mo liwoœci korzystania z us³ug bibliotecznych pocz¹wszy od odnalezienia pozycji w katalogu bibliotecznym tradycyjnym i komputerowym, poprzez wype³nienie rewersu po zamówienie ksi¹ ki. S¹ to umiejêtnoœci wystarczaj¹ce do poruszania siê po zasobach w pocz¹tkowym okresie studiów. Wiedzê na temat formu³owania trafnych zapytañ informacyjnych, mo liwoœci szybkiego i skutecznego wyszukiwania materia³ów informacyjnych, umiejêtnoœci ich wyboru, obs³ugi systemów, za pomoc¹ których mo na dotrzeæ do poszukiwanej informacji przekazujemy w czasie codziennej pracy w wypo yczalni i czytelni, ale ju tylko bardziej wnikliwym u ytkownikom. Staramy siê o tworzenie dobrego klimatu w bibliotece, u³atwiaj¹cego nawi¹zanie kontaktu z czytelnikami, sprzyjaj¹cego wymianie opinii i pogl¹dów. Pretekstem do lepszego poznawania siê, co jest niezwykle wa ne przy prze³amywaniu stresu, o którym wspomnia³am wczeœniej, sta³y siê wystawy plastyczne, które prezentujemy w bibliotecznej galerii Filar Sztuki oraz spotkania poetyckie organizowane w czytelni. Automatyzacja procesów biblioteczno-informacyjnych ma u³atwiaæ docieranie do wiedzy, komputery s¹ tylko narzêdziem, a to, co zrobimy z ca³¹ reszt¹ specyficzn¹ atmosfer¹ panuj¹c¹ w bibliotekach zale y tylko od nas. 2 Stachowska-Musia³ E.: Bibliotekarz zawód o wielu obliczach W: Zawód bibliotekarza dziœ i jutro. Materia³y z ogólnopolskiej konferencji Na³êczów wrzeœnia Warszawa: SBP, 2003, s Tam e.

6 Biblioteka w tworz¹cym siê œrodowisku naukowym Ku spo³eczeñstwu wiedzy Czêsto spotykam siê w pracy i literaturze z w¹tpliwoœciami na temat zasadnoœci istnienia bibliotek w tradycyjnym kszta³cie, na temat funkcjonowania biblioteki w potocznym rozumieniu jako instytucji wypo yczaj¹cej ksi¹ ki... i jest w tym wiele racji. Funkcjonujemy w spo³eczeñstwie, które potrzebuje informacji w coraz wiêkszym zakresie. Zadaniem bibliotekarzy jest gromadzenie, organizowanie i udostêpnianie informacji odpowiadaj¹cej zapotrzebowaniu, a zapotrzebowanie nie ogranicza siê do poszukiwania ksi¹ ek i czasopism na zadany temat, ale coraz czêœciej narzêdzi do wyszukiwania i odczytywania informacji. Ale istota tego problemu polega g³ównie na wartoœci i przydatnoœci informacji udostêpnianej w sieci oraz umiejêtnoœci jej wykorzystania. Przekonanie, e informacja jest wa niejsza od teorii i œwiatopogl¹du, zbieranie informacji samo przez siê wiedzie do kompetencji a nawet m¹droœci, a umiejêtnoœæ poruszania siê w polach pakietów z informacjami jest wa niejsza ni znajomoœæ klasyki naukowej, filozoficznej czy artystycznej 4 jest zgubne. Uœwiadamianie, szczególnie m³odym odbiorcom, tej prawdy jest wa nym wyzwaniem dla nowoczesnej biblioteki i priorytetowym zadaniem dla jej pracowników. Nasze zachowania i dzia³ania, w tym tak e kulturalne, powinny wskazywaæ na wartoœæ edukacji humanistycznej, bez której nie sposób formowaæ spo³eczeñstwa wiedzy. Z pewnoœci¹ ³atwiej jest realizowaæ tê misjê w bibliotekach mniejszych, gdzie czytelnik nie jest anonimowy a kontaktu z nim nie zak³ócaj¹ wszechobecne komputery. Tworzenie biblioteki w kszta³tuj¹cym siê, nowym œrodowisku naukowym wi¹ e siê z du ¹ odpowiedzialnoœci¹. Idea³em by³oby zacz¹æ dobrze, wyznaczyæ cel i nie pope³niaæ b³êdów. Œwiadomoœæ mo liwoœci, jakimi dysponuj¹ biblioteki akademickie wyznacza kierunek dzia³añ. Wspó³praca i sta³y kontakt z du ymi oœrodkami i œrodowiskiem jest bardzo wa na, pozwala na poznawanie przemian i dynamicznego rozwoju polskiego bibliotekarstwa. Praktyka, kontakt z czytelnikiem daj¹ obraz reakcji odbiorców na zachodz¹ce przemiany od zagubienia w szumie informacyjnym po euforiê nad ³atwym dostêpem do informacji, który, niestety, zbyt czêsto mylony jest ze zdobywaniem, pog³êbianiem wiedzy. Zrozumienie potrzeb u ytkownika, zapewnienie mu ³atwego dostêpu do us³ug to g³ówne zadania ka dej biblioteki i... ka dej placówki us³ugowej. Biblioteka skomputeryzowana, multimedialna, wyposa ona w szybki dostêp do zasobów sieci Internet to jeszcze zbyt ma³o, aby jakoœæ jej pracy oceniæ dobrze. 4 Goækowski J., Machowska K.M.: Wiedza i informacja w nowoczesnym spo³eczeñstwie przyczynek do dyskusji o spo³eczeñstwie wiedzy Nauka i Szkolnictwo Wy sze Z. 2/22, (2003), s. 102.

7 272 JANINA SZADKOWSKA Od wieków biblioteki by³y miejscem spotkañ, refleksji, pog³êbiania wiedzy i studiów. Pe³ni³y rolê kulturotwórcz¹ i edukacyjn¹. Jedna z definicji jakoœci mówi o osi¹ganiu jej poprzez utrzymywanie wysokiego poziomu zaspokajania obecnych i przewidywanych potrzeb u ytkowników wszystkich placówek biblioteczno-informacyjnych. 5 Federico Mayor przepowiadaj¹c przysz³oœæ œwiata pisa³:...edukacja powinna godziæ na wszystkich poziomach informacjê i refleksjê. W ten sposób narzêdzie (Internet i nowe technologie) powinno nas stale odsy³aæ do treœci (ksi¹ ka, wiedza), treœæ do funkcji (edukacja, wyposa enie w wiedzê), funkcja zaœ do misji (promowanie pokoju, praw cz³owieka, demokracji). Miêdzy tymi elementami zachodzi sta³a i powtarzaj¹ca siê interakcja: przede wszystkim edukacja nie mo e, nie by³aby w stanie, oprzeæ siê tylko na narzêdziach niezale nie od tego, czy tym œrodkiem dydaktycznym by³by Internet, podrêcznik szkolny, czy tablica szkolna. 6 Przewidujê, e potrzeba spotkania z ksi¹ k¹, bibliotekarzem, pisarzem i artyst¹ przetrwa co najmniej tak samo d³ugo, jak potrzeba wykorzystania komputera do poszukiwania informacji chocia, byæ mo e w pocz¹tkowym etapie powszechnej informatyzacji nie uœwiadamiamy sobie w pe³ni tej oczywistej prawdy. Zaspokajaj¹c obecne i przewiduj¹c potrzeby czytelników zmierzamy do zbudowania biblioteki przepe³nionej informacj¹, literatur¹, sztuk¹ i czytelnikami, którzy bêd¹ chcieli w jej murach pog³êbiaæ wiedzê i spêdzaæ czas. Bibliografia [1] G³owacka E.: Studium zastosowania kompleksowego zarz¹dzania jakoœci¹ (TQM) w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej Toruñ: Wydaw. UMK, 2000 [2] Goækowski J., Machowska K.M.: Wiedza i informacja w nowoczesnym spo³eczeñstwie przyczynek do dyskusji o spo³eczeñstwie wiedzy Nauka i Szkolnictwo Wy sze Z. 2/22, (2003), s [3] Mayor F.: Przysz³oœæ œwiata Warszawa: Fundacja Studiów i Badañ Edukacyjnych, 2001 [4] Stachowska-Musia³ E.: Bibliotekarz zawód o wielu obliczach W: Zawód bibliotekarza dziœ i jutro. Materia³y z ogólnopolskiej konferencji Na³êczów wrzeœnia Warszawa: SBP, 2003, s [5] Wójcicka M.: Kszta³cenie dla spo³eczeñstwa wiedzy Nauka i Szkolnictwo Wy sze Z. 1/23, (2004), s G³owacka E.: Studium zastosowania kompleksowego zarz¹dzania jakoœci¹ (TQM) w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej Toruñ: Wydaw. UMK, 2000, s Mayor F.: Przysz³oœæ œwiata Warszawa: Fundacja Studiów i Badañ Edukacyjnych, 2001, s. 319.